Μια εκδήλωση με τον Ελισαίο Βαγενά (από το Τμήμα Διεθνών Σχέσεων της κετουκε) έχει πάντα ενδιαφέρον. Είτε γιατί μαθαίνεις στοιχεία που δε γνώριζες για τη διεθνή κατάσταση -και μπορεί να ξεχάσεις σύντομα, όπως είπε κι η σφισσα της ΕΕΔΔΑ- είτε γιατί ο πλούτος των στοιχείων σε οδηγεί σε κάποια συμπεράσματα, αντί να τα βρίσκεις έτοιμα και να τα κοπανάς ξεροσφύρι, χωρίς τεκμηρίωση. Αλλά ακόμα και αν διαφωνείς με την ανάλυση του ΚΚΕ -για να πάρουμε το «χειρότερο σενάριο»-, στον λόγο του Βαγενά θα βρεις κάποιες ιδέες στην πιο επεξεργασμένη, καθαρή μορφή τους και κατά συνέπεια αφορμές για μια πιο ουσιαστική αντιπαράθεση.
Το θέμα της εκδήλωσης της ΕΕΔΔΑ, τις προάλλες στην αίθουσα των Λογιστών στην Κάνιγγος, ήταν «Οι εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, τον Περσικό Κόλπο και την Ερυθρά Θάλασσα», δηλαδή σε μια «γειτονιά» που ορίζεται από τρεις θαλάσσιους δρόμους -και την «Πύλη των Δακρύων», που ελέγχει την είσοδο στην Ερυθρά. Και δεν είναι μόνο η σημειολογία του ονόματος, αλλά η συνολική κατάσταση και οι πολυάριθμες εστίες πολέμου στην περιοχή, που έφεραν συνειρμικά στο νου, σαν μουσική υπόκρουση της εισήγησης, το τραγούδι του Μίκη.
Θάλασσες μας ζώνουν, κύματα μας κλειουν...
Δεν είμαστε όμως αιχμάλωτοι της θάλασσας ή της γεωγραφίας γενικά και αόριστα, όπως ισχυρίζεται ένα βιβλίο του συρμού του Τιμ Μάρσαλ -αστός δημοσιολόγος. Οι λαοί της Εγγύς και Μέσης Ανατολής -κι όχι μόνο- είναι, προς το παρόν τουλάχιστον, αιχμάλωτοι του ιμπεριαλισμού. Κι η λέξη-κλειδί για να ερμηνεύσουμε σωστά τις εξελίξεις, όπως είπε ο Ελισαίος, είναι ο ανταγωνισμός των διεθνών συμφερόντων που συγκρούονται στην περιοχή.
Όσα ακολουθούν βασίζονται σε δικές μου (πολύ) πρόχειρες σημειώσεις κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης. Δεν τα έβγαλα από το μυαλό μου, αλλά δεν είναι στενογραφημένα πρακτικά κι ακριβής απόδοση όσων ειπώθηκαν. Είναι μια δημιουργική μεταφορά κάποιων βασικών σημείων, μαζί με δικά μου μικρά σχόλια και συνειρμούς, σε ορισμένα σημεία. Οι αβαρίες κατά τη μεταφορά είναι αναπόφευκτες και βαραίνουν αποκλειστικά την κε του μπλοκ -θα επανέλθω στο ζήτημα στον επίλογο.
Μες σε έναν χρόνο από τον Οκτώβρη του ’23, το κράτος-δολοφόνος του Ισραήλ έχει σκοτώσει τουλάχιστον 42 χιλιάδες Παλαιστίνιους, από τους περίπου 2,3 εκ. που επιβιώνουν σε μόνιμο καθεστώς πολιορκίας κι αλλεπάλληλων διωγμών. Ανάμεσα στα θύματα είναι χιλιάδες μικρά παιδιά, που κρίθηκαν επικίνδυνα για την «αυτοάμυνα» του κράτους-δολοφόνου. Αυτό το ψυχρό στατιστικό αφορά τον πρώτο χρόνο από το αρχικό χτύπημα της Χαμάς, στις 7 Οκτώβρη, που σημαίνει ότι η μακάβρια λίστα συνεχίζει να αυξάνεται στο ενδιάμεσο, με αμείωτους ρυθμούς.
Το Ισραήλ δρα ως δύναμη κατοχής στα εδάφη των Παλαιστίνιων, αλλά επικαλείται το «δικαίωμα στην αυτοάμυνα». Τηρουμένων των ιστορικών αναλογιών είναι σα να μιλούσαν για αυτοάμυνα οι ναζιστικές δυνάμεις Κατοχής στην Ελλάδα από τα χτυπήματα του ΕΛΑΣ και της Αντίστασης.
Τουλάχιστον μια ηλεκτρική συσκευή του νοικοκυριού μας έχει περάσει από τη διώρυγα του Σουέζ -που δείχνει τη στρατηγική θέση του περάσματος. Εκτός από τις θαλάσσιες εμπορικές διόδους, η ευρύτερη περιοχή έχει πλούσιους ενεργειακούς πόρους -σχεδόν τα μισά παγκόσμια αποθέματα σε κοιτάσματα πετρελαίου, υδρογονάνθρακες, φυσικό αέριο κτλ. Ακόμα και τα μονοπώλια της «πράσινης ενέργειας» που δραστηριοποιούνται σε άλλους τομείς, έχουν επενδύσεις σε τεράστια ηλιακά πάρκα. Όλα αυτά εξηγούν γιατί η περιοχή βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής ομίλων και αστικών κρατών, που καίγονται να αυξήσουν το μερίδιό τους στην παγκόσμια πίτα -κάτι που αποτελεί την εύφλεκτη πρώτη ύλη για τις πολεμικές εστίες.
Τα τελευταία χρόνια προωθούνταν οι οικονομικές «συμφωνίες του Αβραάμ», ανάμεσα στο Ισραήλ και χώρες του αραβικού κόσμου, όπως η Αίγυπτος. Αν το Ισραήλ αφήνει κατά μέρος την τακτική του καρότου και προκρίνει την ένοπλη επίθεση, είναι γιατί εκτιμά ότι έχει υπέρ του τον συσχετισμό δύναμης, για να αναβαθμίσει τη θέση του και να αποδυναμώσει τους ανταγωνιστές του, με τη μέθοδο του μαστίγιου.
Μεταξύ άλλων, το ισραηλινό κράτος μελετά φαραωνικά σχέδια, όπως τη δημιουργία μιας νέας διώρυγας, παράλληλης σε αυτήν του Σουέζ και μεγαλύτερης σε μήκος, που θα κατέληγε στη Μεσόγειο, σε απόσταση βολής από τη λωρίδα της Γάζας. Κι ίσως αυτό εξηγεί εν μέρει την ασφυκτική πίεση που δέχονται οι Παλαιστίνιοι για να ξεριζωθούν από τις εστίες τους και να μετοικήσουν ουσιαστικά στην έρημο.
Σε ευρύτερη κλίμακα, ο ευρωνατοϊκός πόλος προωθεί τη δημιουργία ενός νέου εμπορικού «ειδικού δρόμου» που θα ενώνει την αραβική χερσόνησο και το Ισραήλ με τα λιμάνια του Πειραιά και της Γαλλίας, παρακάμπτοντας και απαξιώνοντας τον αντίστοιχο «κινέζικο δρόμο». Η επιθετικότητα του Ισραήλ -που επιχειρεί διαρκώς να διευρύνει τον... ζωτικό του χώρο- και των συμμάχων του στρέφεται ενάντια και στις στρατιωτικές βάσεις που διατηρούν Κίνα και Ρωσία στην περιοχή.
Στο ίδιο ερμηνευτικό πλαίσιο εντάσσονται και μια σειρά άλλα πολεμικά επεισόδια - αντιθέσεις, όπως η επίθεση της Σαουδικής Αραβίας στην Υεμένη και ο εμφύλιος πόλεμος στο Σουδάν, που μαίνεται αμείωτος -ακόμα και μετά την απόσχιση-ανεξαρτησία του Νότιου Σουδάν- με επίκεντρο την περιοχή του Νταρφούρ και με καταστροφικές συνέπειες για τους λαούς. Ποιες είναι αυτές; 13 εκατομμύρια πρόσφυγες, ο μισός πληθυσμός καταδικασμένος σε ακραία πείνα, και ραγδαία αύξηση κρουσμάτων χολέρας, ελονοσίας, ιλαράς, μηνιγγίτιδας κτλ.
Την ίδια στιγμή, σε πολιτικό επίπεδο, έχουν γίνει 35 στρατιωτικά πραξικοπήματα από το 1956 -τη χρονιά που το Σουδάν έγινε ανεξάρτητο κράτος. Παράγοντας σχετικής σταθερότητας ήταν η διεθνιστική βοήθεια που παρείχε η Σοβιετική Ένωση, παραμένοντας ωστόσο εγκλωβισμένη σε προβληματικά σχήματα και επεξεργασίες, όπως ο «μη καπιταλιστικός δρόμος ανάπτυξης» για τις παλιές αποικίες στην Αφρική, που κέρδιζαν την ανεξαρτησία τους.
Σε ένα μικρό βάθος χρόνου, η σουδανική ηγεσία έσπασε τους δεσμούς της με τους Σοβιετικούς, διατηρώντας όμως ως τις μέρες μας σχέσεις με την Κίνα. Σήμερα, οι «μεγάλοι παίκτες» παίζουν ενίοτε διπλό γεωστρατηγικό παιχνίδι, διατηρώντας σχέσεις και με τις δύο εμπόλεμες πλευρές -ενδεικτικό παράδειγμα η παραστρατιωτική οργάνωση Βάγκνερ του Πριγκόζιν που στήριζε τις αποσχιστικές δυνάμεις.
Λίγο πιο πέρα στον χάρτη, η Ινδία είναι σημαντική ανερχόμενη δύναμη (1η παγκοσμίως σε πληθυσμό, 4η σε στρατιωτική ισχύ και 3η σε οικονομική ανάπτυξη), που συμμετέχει στη συμμαχία των BRICs, αλλά παραμένει μήλο της έριδος για τις διακρατικές ενώσεις. Έχει στρατιωτικές σχέσεις με το Ισραήλ, ενώ οι ΗΠΑ επιχειρούν με οικονομικές συμφωνίες να την αποσπάσουν από την επιρροή της Κίνας.
Και η Ελλάδα, σύντροφοι;
Οι Έλληνες εφοπλιστές ελέγχουν πάνω από το 1/5 του παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου, διευρύνοντας τον στόλο τους κατά 50%, στα 5,5 χιλιάδες πλοία. Δεν είναι όμως το μόνο κομμάτι της αστικής τάξης με φιλόδοξες βλέψεις. Σε αυτή την ενότητα, βλέπω στις σημειώσεις μου μια αναφορά στην «ελληνική επιθετικότητα», που τεκμηριώνεται από τη συμμετοχή σε μια σειρά στρατιωτικές αποστολές -σε Κόσοβο, Βοσνία, Σομαλία, Ερυθρά Θάλασσα κ.α., με φρεγάτες, εναέριες περιπολίες στα Βαλκάνια, στις γειτονικές μας χώρες προς βορρά -για να τις προστατέψουμε από τη Ρωσία- κτλ.
Η ελληνική αστική τάξη ρίχνει όλα τα αυγά της στο νατοϊκό καλάθι, προωθεί τη συνεκμετάλλευση στο Αιγαίο και τις στρατηγικές σχέσεις -συμφωνίες, κοινά γυμνάσια κτλ- με το Ισραήλ, τάχα ως αντίβαρο στο ρόλο της Τουρκίας, ενώ μετατρέπει τη χώρα σε νατοϊκό συνδετήρα ανάμεσα σε δύο μέτωπα (Μέση Ανατολή και Ουκρανία), πάντα στο όνομα του «εθνικού συμφέροντος».
Εν τω μεταξύ, μια ώρα πτήσης ενός F16 κοστίζει 25 χιλιάδες ευρώ, ενώ το λειτουργικό κόστος για τις φρεγάτες στην Αφρική ανέρχεται στο μισό εκατομμύριο ευρώ ημερησίως! Δεν είναι όμως μόνο οικονομικό το θέμα. Αλήθεια, ποιο εθνικό συμφέρον επιτάσσει την αποστολή οπλικών συστημάτων στον Ζελένσκι ή τη δολοφονία 17 χιλιάδων παιδιών στην Παλαιστίνη;
Ζωηρό ενδιαφέρον είχε και το δεύτερο μέρος, με τις ερωτοαπαντήσεις, όπου μεταξύ άλλων τέθηκε το ζήτημα του ρόλου της συμμαχίας των BRICs. Εκεί συμμετέχουν χώρες-μέλη, που έχουν ενίοτε αντικρουόμενα συμφέροντα -πχ εισαγωγείς αλλά κι εξαγωγείς πετρελαίου, σε μια σχετικά χαλαρή διακρατική ένωση, που δεν μπορεί (ακόμα) να συγκριθεί με το ΝΑΤΟ (κι ας έχει το τελευταίο τις δικές του εσωτερικές αντιθέσεις). Γι’ αυτό και το ΚΚΕ κάνει λόγο για έναν υπό διαμόρφωση πόλο, όπου κάποιες χώρες έχουν ανοιχτό μέτωπο με τις ΗΠΑ (Ρωσία, Ιράν), ενώ άλλες διατηρούν μια ενδιάμεση στάση. Η Κίνα πχ, παρά τη σαφή υποχώρηση, έχει ακόμα την τρίτη θέση στην αγορά των ΗΠΑ.
Κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει κατηγορηματικά το ενδεχόμενο ενός πυρηνικού πολέμου. Κι αν το ανέκδοτο με δυο τύπους που στοιχηματίζουν επ’ αυτού («κι αν όντως γίνει, πού θα με βρεις να σε πληρώσω;») μοιάζει σαν μακρινός απόηχος από την εποχή της ειρηνικής συνύπαρξης και της Περεστρόικα -που έβλεπε τον πλανήτη ως το κοινό μας σπίτι με τους ιμπεριαλιστές, τον καιρό που ο Ελισαίος σπούδαζε ακόμα στη Σοβιετία-, η διφορούμενη στάση επίσημων αρχών όπως του Ισραήλ -δεν έχουμε πυρηνικά όπλα, αλλά σκοπεύουμε να τα χρησιμοποιήσουμε, εφόσον χρειαστεί- ούτε για πικρά χαμόγελα δεν προσφέρεται.
Όσο για το πιθανό ενδεχόμενο μιας γενικευμένης πολεμικής σύγκρουσης, ας έχουμε κατά νου ότι κανείς από τους δύο παγκόσμιους πολέμους δεν ξεκίνησε ως τέτοιος, με παγκόσμιο χαρακτήρα, αλλά από τοπικές, περιφερειακές συγκρούσεις, που εξαπλώθηκαν γρήγορα σε παγκόσμια κλίμακα.
Φτάνοντας προς το τέλος, βλέπω ότι έχουν μείνει αρκετές ενδιαφέρουσες ψηφίδες απέξω -πχ για το φυσικό αέριο στη Γάζα ή τους Κούρδους της Συρίας που κατέχουν το 1/3 του εδάφους της και τη σύσταση να είμαστε επιφυλακτικοί ακόμα και με τους Κούρδους εξόριστους αγωνιστές, που έρχονται συχνά σε κάποιες κινητοποιήσεις μας, ως προς το πολιτικό τους πλαίσιο.
Προφανώς η περίληψη αδικεί κάποια σημεία και οι πρόχειρες σημειώσεις μπορεί να τα στρεβλώνουν -άθελά μου- ως έναν βαθμό, σε κρίσιμες διατυπώσεις, αποχρώσεις ή και ως προς την ουσία -ή επιμέρους πτυχές της. Συνεπώς, το καλύτερο που έχει να κάνει ο σφος αναγνώστης και η βάση του μπλοκ είναι να προμηθευτεί το επόμενο τεύχος του περιοδικού της ΕΕΔΔΑ, που θα έχει το πλήρες κείμενο της εισηγητικής ομιλίας του Βαγενά -για να μην ξεχάσουμε τα έπεα πτερόεντα, όπως είπε η σφισσα εκ των διοργανωτών. Ακόμα καλύτερα, θα μπορούσε να δώσει το «παρών» στις επόμενες παρεμφερείς εκδηλώσεις -η πρώτη για την Παλαιστίνη, όπου γίνεται προσπάθεια να παραβρεθεί και κάποιος ισραηλινός εκπρόσωπος του κινήματος ειρήνης. Κι άλλη μια, πιθανότατα για τον χαρακτήρα της συμμαχίας των BRICs, που έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον ως ζήτημα.
Ως τότε, οι λαοί δε χρειάζεται να νιώθουν αιχμάλωτοι της γεωγραφίας ή του ιμπεριαλισμού. Αρκεί να σπάσουν την άτιμη την (ιμπεριαλιστική) αλυσίδα, να γίνουν ο αδύναμος κρίκος της και να συνειδητοποιήσουν την (υπερ)δύναμή τους. Η μόνη υπερδύναμη είναι οι λαοί κι αυτό δεν είναι κούφιο σύνθημα, αλλά μας περιμένει να το κάνουμε πράξη.