Αντεπίθεση

Έγραψα δυο γράμματα για τον προσυνεδριακό του κόμματος, ένα για κάθε θέμα. Δεν ξέρω αν θα δημοσιευτούν, γιατί τα έστειλα τελευταία στιγμή και μπορεί να φτάσαν εκπρόθεσμα (αλήθεια, έτσι είναι, δεν παίζει κάτι άλλο). Γι' αυτό τα δημοσιεύω εδώ πέρα.
Το ύφος δεν έχει καμία σχέση με αυτό του μπλοκ, οι διατυπώσεις είναι πιο κεντριστικές, για ευνόητους λόγους, αλλά ουσία υπάρχει. Καλή ή κακή, είναι άλλο ζήτημα. Πάντως υπάρχει.
Περιμένω κριτικές. Βαράτε ελεύθερα...
Θα υπάρξει πάντως και άλλου τύπου ανάλυση, γνήσια σφυροδρεπανική. Προσεχώς στις οθόνες σας.


ΓΙΑ ΤΙΣ ΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΕ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

Το μεσοδιάστημα από την έκδοση των θέσεων της ΚΕ ήταν πλούσιο σε γεγονότα και ανέδειξε την ανάγκη συμπληρωματικών θεωρητικών επεξεργασιών που θα εμβαθύνουν και θα εξειδικεύουν στα παρακάτω ζητήματα:
-τα ειδικά χαρακτηριστικά της σημερινής κρίσης και τις δυνατότητες του κινήματος να την αξιοποιήσει, δυσκολεύοντας την αναπαραγωγή του καπιταλιστικού συστήματος.
-η σχέση του κόμματος με το αυθόρμητο και ο ειδικός ρόλος της νεολαίας.
Η επιλογή τακτικής, η όξυνση των μέσων πάλης κι ο ρόλος των συγκρούσεων και της χρήσης βίας.
-το ζήτημα των συμμαχιών, υπό το πρίσμα των κινητοποιήσεων του Δεκέμβρη, αλλά και της πείρας από προηγούμενα κινήματα (πχ φοιτητικό, 2006).
Σε αυτό το θέμα, δε μπορεί να ανάγεται σε απόλυτο κριτήριο μια αφηρημένη καθαρότητα θέσεων, ξεκομμένη από τις ζωντανές αγωνιστικές διεργασίες και τις μάζες. Κριτήριο αντιθέτως, πρέπει να είναι θέσεις που συσπειρώνουν τον κόσμο, που παλεύονται και ζυμώνονται μέσα στο κίνημα.
Πρέπει να γίνει κριτική και να αντιμετωπιστούν τυχόν σεχταριστικές αντιλήψεις που παρουσιάστηκαν σε ένα βαθμό κατά την ανάπτυξη τέτοιων διεργασιών.

Στο ίδιο χρονικό διάστημα είχαμε την εξέγερση των φυλακισμένων και μια σειρά αυτοκτονίες φαντάρων στο στρατό, δυο θέματα για τα οποία επικρατεί μια ιδιότυπη ομερτά, ένα τείχος σιωπής που δύσκολα πέφτει.
Ειδικά για το δεύτερο δεν αρκεί η ανάδειξη του χαρακτήρα των αποστολών του ελληνικού στρατού, η αντίθεση στη συμμετοχή στις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις και τους νατοϊκούς σχεδιασμούς, ούτε το γενικό αίτημα εκδημοκρατισμού των ενόπλων δυνάμεων. Νομίζω πως είναι ώριμο να τεθεί επιτακτικά και δυναμικά η διεκδίκηση συνδικαλιστικών δικαιωμάτων για τους φαντάρους (και κατά δεύτερο λόγο και για τους αξιωματικούς).
Είναι απαράδεκτο να είναι οι φαντάροι άβουλα εκτελεστικά όργανα, έρμαια αυθαιρεσιών των ανωτέρων, χωρίς πολιτικά δικαιώματα, κατ’ ουσίαν δηλ μισοί άνθρωποι. Ο στρατός είναι ένα μεγάλο πλυντήριο συνειδήσεων, όπου βρίσκει πιστή εφαρμογή η αστική ιδέα «άνθρωπος εναντίον ανθρώπου, λύκος». Εκεί ο φαντάρος μαθαίνει να ψάχνει το ατομικό βόλεμα, συνηθίζει στη λογική της απάθειας και του βύσματος.
Η καθιέρωση του συνδικαλισμού σίγουρα δεν αποτελεί πανάκεια, ανοίγει ωστόσο τεράστιο πεδίο δυνατοτήτων για τους κομμουνιστές στον αγώνα τους για το κέρδισμα συνειδήσεων.

Θα ήθελα τέλος να θίξω το ζήτημα των «πρώην» (συντρόφων-οργανωμένων μελών) οι οποίοι συχνά αντιμετωπίζονται εχθρικά, θεωρούνται χαμένες συνειδήσεις, ή και αντικομματικοί πολλές φορές. Θέλει πολύ γερό στομάχι για να σηκώσεις αυτές τις κατηγορίες και να μη γίνεις όντως αντικομματικός με όλα αυτά, κι αυτό το λέω κι από προσωπική πείρα. Φυσικά περίπτωση από περίπτωση διαφέρει, αλλά αυτό δε δικαιολογεί το συλλήβδην τσουβάλιασμα (όπως γίνεται πχ στο ριζοσπάστη στις 10 Δεκέμβρη, στο «άρθρο συνεργάτη» για τους Κύρκο, Μπιτσάκη και Ρούση).
Πέρα από μεμονωμένες περιπτώσεις όμως περισσότερο με απασχολεί το ζήτημα συντρόφων που έζησαν δύσκολες καταστάσεις (πχ τα γεγονότα της Τασκένδης το 56, ή το πόρισμα με την ΕΑΡ του Κύρκου το 88 που οδήγησε στις οικουμενικές και στη διάσπαση του 91), απογοητεύτηκαν κι έφυγαν ομαδικά από το κόμμα.
Πάνω σε αυτά τα ζητήματα πρέπει να γίνει, έστω κι εκ των υστέρων, θαρραλέα, ουσιαστική αυτοκριτική που να αναιρεί, αλλά και να ερμηνεύει πολιτικά τις λανθασμένες αποφάσεις του παρελθόντος. Η ανοιχτή κριτική στη μεταπολεμική και μεταπολιτευτική πορεία του κόμματος ούτε πολιτικής σημασίας στερείται, ούτε «δήλωση μετανοίας» είναι. Ίσα-ίσα, είναι μια πολύ σημαντική πολιτική κίνηση την οποία περιμένουν πολλοί «πρώην» σύντροφοι για να επιστρέψουν στο κόμμα, να ενταχθούν ξανά στις γραμμές του.
Η αυτοκριτική αυτή για στιγμές της πρόσφατης ιστορίας μας πρέπει να γίνει κεντρικά, από το συνέδριο, όχι μέσα από τον δεύτερο και τον τρίτο τόμο της ιστορίας του ΚΚΕ (όποτε κι αν κυκλοφορήσουν αυτοί). Κι είναι μια κίνηση που θα ωφελήσει πολλαπλά το κόμμα.

Ελπίζω αυτό το γόνιμο βήμα διαλόγου που άνοιξε προσυνεδριακά μέσα από το ριζοσπάστη και την ΚομΕπ να παραμείνει ανοιχτό και μετασυνεδριακά μέσα από τις στήλες επικοινωνίας της εφημερίδας, ή κι από άρθρα συνεργατών του. Το τελευταίο ειδικά προϋποθέτει μια πιο δραστήρια λειτουργία του ΚΜΕ, με πιο ευρύ άνοιγμα σε μαρξιστές ερευνητές κι επιστήμονες.
Εύχομαι κάθε επιτυχία στο συνέδριό μας.


ΓΙΑ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΘΕΜΑ

Λόγω έλλειψης χώρου επικεντρώνομαι σε ελλείψεις και αδυναμίες.

Η επιστολή του Γ.Ρούση στον προσυνεδριακό ενεργοποίησε –όχι χωρίς δική του ευθύνη- άσχημα αντανακλαστικά σε μέλη και φίλους του κόμματος. Η επίθεση εναντίον του στον προσυνεδριακό με ειρωνείες και χοντροκομμένους χαρακτηρισμούς ήταν σε μεγάλο βαθμό αήθης. Πρέπει να μας προβληματίσει πολύ σοβαρά ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε την κριτική και τις αντίθετες απόψεις. Ειδάλλως αναπαράγουμε μία από τις χειρότερες πτυχές παλιότερων περιόδων, όπου κάθε διαφωνία θεωρούνταν μικροαστική, αντικομματική στάση.
Από κάθε κριτική έχουμε να κερδίσουμε πράγματα, ιδίως όταν αυτή γίνεται καλοπροαίρετα.

-Θεωρητικά, το βασικό λάθος του Γ.Ρ. ήταν ότι επικέντρωσε στη «σταλινολογία». Ωστόσο, όλοι σχεδόν οι επικριτές του έπεσαν στο ίδιο λάθος από την ανάποδη αποπροσανατολίζοντας τελείως την κουβέντα. Κάποιοι μάλιστα αυτοπροσδιορίστηκαν ως «σταλινικοί», ενώ πολλοί ήταν αυτοί που έγραψαν απλώς και μόνο για να απαντήσουν στο Γ.Ρ εκφυλίζοντας ακόμα περισσότερο το διάλογο από σταλινολογία σε «ρουσολογία».

-Η αστική προπαγάνδα χρησιμοποιεί συχνά το όπλο του χυδαίου αντισταλινισμού. Η απόκρουσή της είναι απαραίτητη, αλλά όταν καταλήγει να είναι ο βασικός άξονας της δικής μας προσέγγισης, τη φτωχαίνει και την περιορίζει στα όρια ενός χείριστου ετεροκαθορισμού.

Η θεώρησή μας για την προσωπικότητα και την περίοδο του Στάλιν πρέπει να είναι ουσιαστικά κριτική και να πιάνει:
-την έλλειψη κομμουνιστικής στρατηγικής. Την θεωρητική τελμάτωση. Το «σταλινικό» ιδεολόγημα περί «κομμουνιστικού κράτους»(!). Την αναγωγή της όξυνσης της ταξικής πάλης στην ΕΣΣΔ σε νομοτέλεια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Τον ιδιότυπο «μακιαβελισμό» (ο σκοπός αγιάζει τα μέσα) εις βάρος της διαλεκτικής μέσων –τελικού σκοπού. Και επίσης την παραβίαση της εσωκομματικής και σοσιαλιστικής δημοκρατίας. Εκτός κι αν πιστεύουμε ότι η πλειοψηφία της παλιάς φρουράς των μπολσεβίκων και της ΚΕ του «συνεδρίου των νικητών» ήταν προδοτική και αντεπαναστατική και δικαίως εκτελέστηκε.

Τα ιστορικά γεγονότα βέβαια είναι καρπός των συνθηκών που τα γεννάνε. Ας μην αγνοούμε όμως ότι στα χρόνια του Λένιν, σε εξίσου δύσκολες αντικειμενικές συνθήκες, το κόμμα των μπολσεβίκων είχε κατακτημένο κατά πολύ ανώτερο επίπεδο δημοκρατικής λειτουργίας. Προς επίρρωση, αναφέρω ενδεικτικά την τακτική σύγκληση σε ετήσια βάση των συνεδρίων του κόμματος τα πρώτα χρόνια της επανάστασης, σε αντίθεση με τα 13 χρόνια που μεσολάβησαν από το 18ο μέχρι το 19ο συνέδριο στα 1952.

Η «επιστροφή στον Στάλιν» τεκμαίρεται και στον τομέα της πολιτικής οικονομίας, όπου η ανάλυση της ΚΕ βασίζεται σχεδόν εξολοκλήρου στο βιβλίο «οικονομικά προβλήματα στην ΕΣΣΔ». Δεδομένης της εποχής που γράφτηκε, το βιβλίο είναι αξιόλογο. Δε μπορεί να αποτελεί όμως «εγχειρίδιο» της μελλοντικής σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Δεν είναι καν το κορυφαίο έργο του σοβιετικού μαρξισμού πάνω στο αντικείμενο.

Ας μην ξεχνάμε ότι η αριστερίστικη, «σταλινική» υποτίμηση του νόμου της αξίας και των εμπορευματικών σχέσεων, ήταν αυτή που επέτρεψε στον ρεβιζιονιστή Χρουτσώφ να παρουσιάζεται ως αυτός που αποκαθιστούσε τις αδικίες και διόρθωνε τις υπερβολές.

-Κύρια αδυναμία αυτού του έργου του Στάλιν αποτελεί η ανάλυση του βασικού νόμου του σοσιαλισμού. Ως τέτοιος ορίζεται ένας επιθυμητός στόχος (η ικανοποίηση των ολοένα αυξανόμενων αναγκών) κι όχι μια υπαρκτή αντίφαση στον σοσιαλιστικό τρόπο παραγωγής. Όμως θεώρηση που δεν εντοπίζει αντιφάσεις, στην ουσία της είναι αντιδιαλεκτική.

Μια βασική αντίφαση του σοβιετικού σοσιαλισμού ήταν ανάμεσα στις τυπικά κομμουνιστικές σχέσεις παραγωγής και το χαμηλό επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων. Τα κρατικοποιημένα μέσα παραγωγής συνιστούν τυπική κοινωνικοποίηση, που παραμένει τέτοια όσο δεν προωθούνται ο κοινωνικός χαρακτήρας των παραγωγικών δυνάμεων, η αυτοματοποίηση και η ανάδειξη της πνευματικής εργασίας, της γενικής διάνοιας, σε κύρια παραγωγική δύναμη.

Η ανάλυση αυτή καθιστά κατά τη γνώμη μου λανθασμένη την θέση που διατυπώνεται στο κείμενο της ΚΕ περί καθυστερημένων σχέσεων παραγωγής που υστερούσαν συγκριτικά με τις ανεπτυγμένες παραγωγικές δυνάμεις στην ΕΣΣΔ και φανερώνει μια γενικότερη στρεβλή προσέγγιση του διαλεκτικού δίπολου παραγωγικών δυνάμεων-σχέσεων παραγωγής, όπου οι δεύτερες έχουν ρόλο περιβλήματος που απλά προωθεί ή εμποδίζει την ανάπτυξη των πρώτων.

Σοβαρή αδυναμία του κειμένου είναι η συνειδητή επιλογή να μην εξετάσει αναλυτικά το πολιτικό εποικοδόμημα παράλληλα με τη σοβιετική οικονομία. Δεδομένης της διαλεκτικής τους σχέσης, της σχετικής αυτονόμησης του πολιτικού εποικοδομήματος, και του αυξημένου ρόλου που παίζουν ο υποκειμενικός παράγοντας και η πολιτική στο σοσιαλισμό, η παράλειψη αυτή συνιστά σοβαρό μεθοδολογικό λάθος. Η δικαιολογία που προβάλλεται περί έλλειψης σχετικής βιβλιογραφίας, προσωπικά μου φαίνεται ελάχιστα ικανοποιητική.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η λέξη γραφειοκρατία δεν αναφέρεται σχεδόν καθόλου μες στο κείμενο και κατά συνέπεια απουσιάζει μια συνολική ανάλυση κι ερμηνεία ενός τόσο βασικού φαινομένου και των ειδικών όρων ύπαρξής του στη Σοβιετική Ένωση.

-Ωστόσο, παρά τον «οικονομισμό» του, το κείμενο εντοπίζει στην πολιτική και πιο συγκεκριμένα στην οπορτουνιστική στροφή που σηματοδότησε το 20ό συνέδριο του ΚΚΣΕ, το κλειδί για την ερμηνεία της επικράτησης της αντεπανάστασης. Εντοπίζει δηλ την πηγή της αντεπανάστασης στην ιδεολογία, στον τομέα των ιδεών, κι όχι στις κοινωνικές, οικονομικές σχέσεις. Με άλλα λόγια δεν εξηγεί πειστικά τα αίτια που γέννησαν αυτή τη στροφή, πάνω σε ποια ταξική βάση προέκυψε, ποιες κοινωνικές ομάδες την προώθησαν. Έτσι, μαζί με τον «οικονομισμό» που το διακρίνει, η βασική του ανάλυση αφήνει παράλληλα μια γεύση ιδεαλισμού στον αναγνώστη.

-Προβληματική παραμένει και η αυτοκριτική του κόμματος, καθώς παραμένει μισή κι έτσι ως ένα βαθμό αυτοαναιρείται. Μια ολοκληρωμένη και ουσιαστική κριτική της αποσταλινοποίησης και του 20ού Συνεδρίου προϋποθέτει και μια αντίστοιχη αυτοκριτική για τη διαγραφή του Ζαχαριάδη και τα γεγονότα της Τασκένδης. Αντίστοιχα, μια συνεπής κριτική στις ρεβιζιονιστικές ηγεσίες από το 56 και μετά, είναι αλληλένδετη με την αυτοκριτική μας για την ελληνική εκδοχή του «ειρηνικού περάσματος» και τις σοσιαλδημοκρατικές μεταπολιτευτικές αυταπάτες που εκφράστηκαν στο σχήμα των δυνάμεων της αλλαγής.

Αν δε γίνει με τέτοιους όρους, η όποια αυτοκριτική μένει πουκάμισο αδειανό και χάνει την αξία της.

Παρά τις όποιες αντιφάσεις, το ΚΚΕ είναι το μόνο κόμμα που υπερασπίζεται συνολικά τα σοσιαλιστικά εγχειρήματα του 20ού αιώνα και ουσιαστικά σηκώνει μόνο του το βάρος αυτής της προσπάθειας.

Ο διάλογος που αναπτύχθηκε με αφορμή τη μπροσούρα της ΚΕ με τις θέσεις δεν είναι απλώς αξιόλογη πρωτοβουλία, αλλά οξυγόνο, το οποίο πρέπει να συνεχίσουμε να αναπνέουμε και μετά το συνέδριο. Με παράλληλη έντονη σχετική δραστηριοποίηση του ΚΜΕ, αξιοποίηση ελλήνων μαρξιστών διανοούμενων που δεν είναι απαραίτητα ενταγμένοι στο κόμμα, καθώς κι ανθρώπων που έζησαν σε αυτές τις χώρες, αλλά μέχρι τώρα αγνοήθηκαν αδικαιολόγητα.