Μέρος πρώτο: τιρινινί

Το 87 ήταν το τιρινίνι. Αλλά το 89 ήταν η καταξίωση. Που ρίξαμε τα τείχη για να υποδεχτούμε τους νικητές. Και λίγο μετά το τείχος για να υποδεχτούμε το τέλος της ιστορίας.
Αλλά και το 89 πάλι το τιρινίνι ακούγαμε. Γιατί τα τραγούδια τότε ήταν αθάνατα, δεν κρατούσαν μόνο ένα καλοκαίρι.

Όπου κι αν πάω το σεφ θα με πληγώνει (σαν το κόμμα). Μου φέρνει μνήμες απ' τη διπλή ήττα, το δραματικό μαϊούνη του 87.
Το μάη του 87 στο σεφ, το δωδέκατο συνέδριο του κκε υπερψήφιζε τις θέσεις για αλλαγή με κατεύθυνση το σοσιαλισμό, με ολίγη από θεωρία σταδίων (βλέπε παράρτημα) -ταξικής- ειρήνης και φιλίας (με τον κύρκο).
Τον ιούνη, ο αμερικανός πράκτορας νικ γκάλης έδωσε απλώς την χαριστική βολή. Το πράγμα ήταν σάπιο από μέσα.

Απ' την άλλη, το στάδιο με την οροφή αλά γκαουντί, είναι περίπτωση ξεχωριστή. Μόνο σε αυτή τη θρυλική δεκαετία μπορούσε να πάρει ένα τόσο σοβιετικό όνομα στάδιο που να βρίσκεται εκτός τείχους.
Κι είναι το μόνο που το κράτησε και μετά το 90.

Τα ράσα όμως δεν κάνουν τον παπά. Το όνομα κατέληξε να είναι τραγική ειρωνεία με όσα γίνονταν κατά καιρούς.
Ειδυλλιακές στιγμές στο φαληρικό δέλτα, με φόντο τον ατλαντικό, στα παράλια της εξωτικής νουακσότ (σ.σ: πρωτεύουσα της μαυριτανίας). Στα μέρη που η έμπνευση στήνει καρτέρι στον κυρλάκη κι οι μαυριτανοί βεδουίνοι στο μακαρίτη τον γκομέλσκι.

Η θρυλική περί μαυριτανίας ατάκα επιδέχεται ποικίλων ερμηνειών.
Ο εύκολος συνειρμός είναι ότι ο γκομέλσκι μας είπε τριτοκοσμικούς κι υπανάπτυκτους σαν χώρα της αφρικής.
Η εκδοχή των σοβιετικών πλησιάζει περισσότερο την αλήθεια.
Ο κόουτς έκανε απλώς ένα πολιτικό σχόλιο για την οικοδόμηση του πασοκικού αφροσοσιαλισμού στην ελλάδα βάζοντας την πεφωτισμένη ηγεσία του μεγίστου -κλέφτη- ανδρέα πλάι σε αυτή του μεγκίστου της αιθιοπίας.
Στα χρόνια του αμίν νταντά, η φράση ουγκάντα γίναμε ήταν συνώνυμο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Το ίδιο αμφιλεγόμενη είναι κι η πορεία του κόουτς γκομέλσκι.
Ανδρώθηκε επί χρουτσόφ, αναδείχτηκε επί μπρέσνιεφ, αλλά κατά βάθος ήταν παιδί της περεστρόικα. Έφερνε λίγο και στον αντρόποφ, σαν κομισάριος της KGB στο τμήμα αθλητισμού.

Μετά τις ανατροπές συνέχισε να τα έχει καλά με την εξουσία. Ισόβιος διορισμένος επίτροπος στην τσεσεκά, την ομάδα του στρατού, που ήταν περίπου ιδιοκτησία του.

Σε κάποιους θυμίζει ήρωα του βοσλένσκυ. Τυπική περίπτωση νομενκλατουρίστα που αξιοποίησε το πόστο του για να βολευτεί και να κάνει πλιάτσικο στην κρατική περιουσία.

Αλλά αυτή η εκδοχή τον αδικεί. Ο γκομέλσκι ήταν κάτι σαν σοβιετική νησίδα εν μέσω αντεπανάστασης. Απ' τα λίγα πράγματα -μαζί με τον ύμνο, τις γιορτές και τη σημαία του κόκκινου στρατού- που δε μπόρεσαν να αλλάξουν οι παλινορθωτές.

Εξάλλου τα περί νομενκλατούρας και πλιάτσικου στη σοβιετία είναι μάλλον αστικός μύθος. Τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τη ρωσία.
Πλιάτσικο υπήρξε, αλλά όχι από στελέχη του κκσε. Κανένα στέλεχος πρώτης γραμμής δεν πλούτισε ιδιοποιούμενο σοβιετική περιουσία. Ακόμη κι ο γκόρμπι έπρεπε να διαφημίζει πίτσες για να βγάλει τίμια το ψωμί του. Τίμιος αντεπαναστάτης (κατά το τίμιος οπορτουνιστής του ένγκελς).

Πέραν του γκομέλσκι όμως, η ομάδα αυτή μύριζε αντεπανάσταση από χιλιόμετρα. Ένας κι ένας παιδιά της περεστρόικα.
Δεν είναι τυχαίο ότι η βάση της ομάδας ήταν λιθουανοί με αποσχιστικές τάσεις (σαμπόνις, μαρτσουλιόνις, κουρτινάιτις).

Ερχόμενοι στην χώρα της αλλαγής, είχαν τον άνεμο της αλλαγής ακόμα και στην εμφάνισή τους.
Είχαν κρατήσει το κλασικό μουστάκι του πολωνού εργάτη (που το είχε κι ο βαζέχα, αλλά με τον καιρό στην ελλάδα το έχασε). Αλλά το συνδύαζαν φονικά με χαίτη κι ανταύγειες (βλ. παράρτημα 2) και βγαίναν στη σκηνή σα ροκ συγκρότημα.
Αλλά παρά το χειροκρότημα, το σκοινί δε μας άντεξε.
Μεταξύ άλλων γιατί δεν είχαμε συγχρονισμό. Αυτοί ήταν έτοιμοι να τραγουδήσουν το winds of change για το τείχος, ενώ το κοινό από κάτω ζητούσε το still loving you αφιερωμένο στη σοβιετία.

Τα σημάδια της διάβρωσης ήταν πλέον εμφανή. Τα 80'ς κι η περεστρόικα ήταν η απόλυτη παρακμή. Αλλά μια παρακμή γλυκιά, μεθυστική. Ο ίλιγγος της κατάρρευσης που θα 'γραφε κι ο σύντροφος με το μουστάκι.
Γιατί μια παρακμή είναι γλυκιά μόνο όταν έχει προηγηθεί κάτι σπουδαίο κι όμορφο. Σαν τη σοβιετία.

Η δεκαετία του 80 είχε μια αξεπέραστη καλτ αισθητική. Όπως εξάλλου κι η περεστρόικα από πολιτικής άποψης που είναι γνήσιο τέκνο της δεκαετίας αυτής.
Τα 80'ς και τη σοβιετία δε μπορείς να τα εξηγήσεις. Μπορείς απλώς να τα δεχτείς όπως είναι, ή να τα μισήσεις.

Το 87 οι σοβιετικοί είχαν έρθει χωρίς τον σαμπόνις, που είχε το προσωνύμιο θαύμα της φύσης κατευθείαν από τα εργαστήρια του λυσένκο.
Στη θέση του είχε έρθει το πραγματικό θαύμα της φύσης, ο διακοσίων είκοσι (220) εκατοστών (και βολτ) βλαντιμιρ τσατσένκο. Που κανονικά λέγεται τκατσένκο, αλλά εδώ τον αναφέρουμε όπως τον γνωρίσαμε κι αγαπήσαμε.

Μια αγκωνιά στον προδότη γιαννάκη, ένα χαστούκι στο σύστημα

Ο ηρωικός βλαδίμηρος έμοιαζε άγριος και σκληρός, αλλά κατά βάθος ήταν ένας αγαθός γίγαντας. Δηλ ό,τι κι η σοβιετία.
Με την οποία είχαν κι άλλα κοινά. Ήταν αργοκίνητος, χωρίς τεχνική κατάρτιση (έχασε το τρένο της ετε), έπαιζε χωρίς άλμα και χωρίς μεράκι (ίσα-ίσα για να πιάσει τις νόρμες).

Όταν σταμάτησε το μπάσκετ έγινε ταξιτζής(!) σκίζοντας την άσφαλτο με το λάντα που του χάρισε η σοβιετική κυβέρνηση για την προσφορά του στη σοσιαλιστική οικοδόμηση.
Μόνο ένα λάντα μπορούσε να κινηθεί στους δικούς του ανέμελους ρυθμούς και να καταλάβει τον πόνο του.

Μετά το 87 εξαφανίστηκε από το διεθνές προσκήνιο.
Όπως άλλωστε κι ο γιοβάισα. Τι να απέγινε άραγε αυτή η ψυχή μετά το χαμένο σουτ; Άνοιξε η σιβηρία και τον κατάπιε.
Τα βράδια στον ύπνο μου ακόμα ακούω τη φωνή του συρίγου.
Όχι τρίποντο, όχι τρίποντο...

Για τους κομμουνιστές της εποχής το μεγάλο ερώτημα ήταν ποιον να υποστηρίξουν στον τελικό. Την χώρα καταγωγής τους ή τη μαμά πατρίδα;
Ποιος είπε ότι οι προλετάριοι δεν έχουνε πατρίδα;
Πέρα από τη μόσχα και το βλαδιβοστόκ είναι κι εκεί πατρίδα με σοσιαλισμό.

Για μένα πάλι το μεγάλο ερώτημα είναι αν θυμάμαι το ευρωμπάσκετ απ' το πρωτότυπο ή από στιγμιότυπα εκ των υστέρων.
Αυτό που σίγουρα θυμάμαι είναι το γιούρο του 88, με τον ντασάγιεφ, τον μπελάνοφ, την τρόικα του οσφπ και τον λομπανόφσκι στον πάγκο να είναι πάντα κόκκινος σαν το βάθος του ουρανού.

Αυτή τη φορά το δίλημμα το 'χε ο άβερελ.
Την προγούμενη χρονιά στο ευρωμπάσκετ ήταν με τους σοβιετικούς κι απορούσε γιατί δε μπορούν να κόψουν τον γκάλη.
Αλλά στον τελικό με τους ολλανδούς η καρδιά του ήταν χωρισμένη στα δύο. Τα νιάτα του τα είχαν σημαδέψει ο κρόιφ κι ο άγιαξ με το τόταλ φούτμπολ.
Ποιον ολοκληρωτισμό να διαλέξει; Τον ποδοσφαιρικό ή τον πολιτικό;

Τελικά τα βόλεψε όπως οι παππούδες εαμίτες που μοίραζαν το σόι τους στις εκλογές. Μισές ψήφοι για το κόμμα κι οι άλλες μισές στον παπατζή για να μη βγει η δεξιά.
Με έκανε εμένα φιλο-σοβιετικό από την αρχή της διοργάνωσης κι αυτός στον τελικό υποστήριζε ολλανδία.

Το αποτέλσμα ήταν να μισήσω τους ολλανδούς και τον βαν μπάστεν (τους ξανασυμπάθησα μετά την εφηβεία μου) και να βγάλω κάποια πρώτα συμπεράσματα για την περεστρόικα. Όπως λέει κι ο γίγαντας λιγκατσόφ (τα ίχνη του οποίου χάθηκαν μαζί με αυτά του γιοβάισα) την πρώτη τριετία πηγαίναμε καλά. Μετά στράβωσε το πράγμα, όταν τον έφαγαν στην 19η συνδιάσκεψη οι εχθροί του.

Εκ των υστέρων είδα ένα στιγμιότυπο που με έκανε να ερωτευτώ εκείνο το γιούρο.
Σοβιετικούς ταβάριτς στις κερκίδες να ακολουθούν τη μόδα της εποχής με τις βαμμένες φάτσες και να ζωγραφίζουν σφυροδρέπανα στα μελαγχολικά -λόγω ήττας- πρόσωπά τους.

Αλλά οι ταβάριτς είχαν χάσει τη μάχη της κερκίδας σε εκείνο τον τελικό κι ήταν -ως συνήθως για κομμουνιστές- μικρή μειοψηφία μπροστά στα στίφη των ολλανδών.
Πόσοι να πρόλαβαν να νικήσουν την κραταιά γραφειοκρατία για να βγάλουν εγκαίρως βίζα να ταξιδέψουν; Και πόσους να εμπιστεύτηκαν τελικά να στείλουν στη BDR οι σοβιετικές αρχές;

Παραρτήματα

1. Η ελλάδα θα φτάσει στο σοσιαλισμό μέσα από μια ενιαία επαναστατική διαδικασία που θα περιλαβαίνει δύο στάδια επαναστατικών μετασχηματισμών, τα οποία είναι στενά δεμένα μεταξύ τους -αν και το καθένα έχει δικά του, ακριβή, καθορισμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Ένα αντιιμπεριαλιστικό, αντιμονοπωλιακό, δημοκρατικό κι ένα σοσιαλιστικό στάδιο.

Απόσπασμα από το τότε εν ισχύ πρόγραμμα του κκε, το οποίο επαναλαμβάνεται στις θέσεις του δωδέκατου συνεδρίου.
Αναλυτικός σχολιασμός του χωρίου σε επόμενο κείμενο.

2. Η θέση που υποστηρίζει ότι οι ριζικές μεταβολές που προηγήθηκαν το 89 δεν ήταν τίποτα άλλο παρά η προκαταβολική ανταύγεια της εξαφάνισης της εσσδ, είναι μια λογοτεχνική εικόνα που μπορεί να επιτρέψει κανείς στον εαυτό του. Σε μια ιστορική ανάλυση όμως, δεν επιτρέπεται να αντιστρέφουμε με τέτοιο τρόπο την αλυσίδα των αιτιών-επιδράσεων (...)

Συμπτώματα μιας ενδεχόμενα επερχόμενης καταστροφή, ναι.
Αλλά ακριβώς για αυτό όχι ανταύγεια, αφού η καταστροφή σε καμία περίπτωση δεν ήταν αναπόφευκτη.

(Απόσπασμα αό τη σειρά θέσεων του κουρτ γκοσβάιλερ για τον σύγχρονο αναθεωρητισμό και την πτώση του σοσιαλισμού).

Κι όμως. Αν οι ανταύγειες του βάλτερς και των άλλων, δεν ήταν ανταύγεια της παρακμής και του τέλους που ερχόταν, τότε τι ήταν; Τροφή για σκέψη και προβληματισμό...

(Συνεχίζεται...)