Στιγμές απ' την ταξική πάλη στο μεσοπόλεμο

Διδακτικές ιστορίες εν όψει της απεργίας στις 10 φλεβάρη κι άλλων αγωνιστικών διεργασιών από τις αναμνήσεις του παλιού στελέχους του κκε δημήτρη βλαντά.

Τον βλαντά ως μονοπρόσωπη κε του μπλοκ τον συμπαθούμε γιατί είναι κομμουνιστής και τα λέει τσεκουράτα –κι ας μην τα λέει πάντα σωστά. Γραφή άμεση, προφορική, γνήσια λαϊκή, τέτοια που σήμερα ελάχιστοι σύντροφοι έχουν και μπορούν να πλησιάσουν. Αυτή η γενιά των κομμουνιστών, που έζησε την αντίσταση και τον εμφύλιο ήταν σπάνια από κάθε άποψη, μαζί και στην ικανότητά της να πιάνει τον παλμό του κόσμου και την ουσία με δυο λόγια. Στοιχείο που χάνεται μαζί με όλα τα άλλα κι είναι ζητούμενο να το βρούμε από την αρχή.

Μέρος πρώτο: η σύγκρουση

Η φορομπηχτική πολιτική της κυβέρνησης ζαΐμη προκάλεσε το κάψιμο της οικονομικής εφορίας στην κωμόπολη μοίρες της μεσσαράς και το μεγάλο αντιφορολογικό συλλαλητήριο στο ηράκλειο της κρήτης, στις 21-1-1928. Σ’ αυτή την πάλη πήρα ενεργά μέρος. Αξίζει να την περιγράψω όπως την έζησα.

Το πρωί της 21-1-1928, η οργάνωση του κκε και της οκνε οργάνωσε μια νόμιμη συγκέντρωση στο θέατρο πουλακάκη προς τιμήν του θανάτου των λένιν-λίμπκνεχτ-ρόζας λούξεμπουργκ. Την τελευταία στιγμή η ασφάλεια απαγόρευσε τη συγκέντρωση με τη δικαιολογία ότι είχε φτάσει στο λιμάνι του ηρακλείου μια μοίρα του αγγλικού πολεμικού στόλου κι έπρεπε να αποφευχτούν κομμουνιστικές εκδηλώσεις. Η αλήθεια είναι ότι η ασφάλεια είχε πληροφορίες πως εκείνη τη μέρα θα γίνονταν κάθοδος των αγροτών του νομού στο ηράκλειο κι η απαγόρευση είχε σκοπό να εμποδίσει μια εργατική συγκέντρωση που μπορεί να συνενώνονταν με το αγροτικό συλλαλητήριο.

Παρά την απαγόρευση, η συγκέντρωσή μας έγινε στην πλατεία τρεις καμάρες. Σε αυτή μίλησε ο χωριανός μου στέλιος παπαδομιχελάκης. Η χωροφυλακή επιτέθηκε να διαλύσει τη συγκέντρωση. Υποχώρησε εξαιτίας αντεπίθεσης των συγκεντρωμένων. Τότε επενέβηκαν δυο λόχοι βαθμοφόρων του συντάγματος ηρακλείου με τη βοήθεια πυροσβεστικών αντλιών που έριχναν μελανωμένο νερό.
Στο μεταξύ η συγκέντρωση είχε μετατραπεί σε διαδήλωση στον πιο κεντρικό δρόμο του ηρακλείου πλατειά στράτα. Οι λόχοι προχωρούσαν με προτεταμένα όπλα, οι λόγχες ακουμπούσαν στα στήθη των διαδηλωτών.

Εγώ φοβήθηκα και χώθηκα στο μέσο της διαδήλωσης. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που έπαιρνα μέρος σε παράνομη διαδήλωση. Θαύμαζα την παληκαριά εκείνων που βρίσκονταν επικεφαλής της. Είχαν πιάσει τα όπλα από τις κάνες κι έσπρωχναν προς τα πίσω τους βαθμοφόρους.
Τελικά η διαδήλωση διαλύθηκε.

Εμείς ξέραμε ότι εκείνη τη μέρα θα γινόταν αγροτική αντιφορολογική κάθοδος στο ηράκλειο. Η κομματική οργάνωση κι η οργάνωση της κομμουνιστικής νεολαίας είχαν εκτυπώσει προκηρύξεις με αντιφορολογικό περιεχόμενο για να τις μοιράσουμε στους αγρότες. Κατά τη διανομή τους από ομάδες της κομμουνιστικής νεολαίας, μας χτύπησαν πλουσιοχωριάτες στων χανίων την πόρτα.

Το μεσημέρι πλησίαζε στο ηράκλειο η κεφαλή του αγροτικού συλλαλητηρίου. Το θέμα ήταν μεγαλειώδες. Όταν η κεφαλή του συλλαλητηρίου βρίσκονταν σων χανίων την πόρτα το τέλος του ήταν πέρα από τον ποταμό γυόφορο, μια απόσταση περίπου τρία χιλιόμετρα. Πολλοί αγρότες ήταν καβάλα σε άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια. Πολλοί ήσαν ένοπλοι, άλλοι κρατούσαν κοντόξυλα.
Δια μέσου της πλατειάς στράτας, η διαδήλωση κατευθύνθηκε στη νομαρχία. Κατά τη διαδρομή προς το κέντρο της πόλης ενώθηκαν με τους αγρότες οι εργάτες κι οι επαγγελματοβιοτέχνες. Ο στρατός κλείστηκε στους στρατώνες από φόβο της διοίκησης του συντάγματος ένωσης των φαντάρων με τους αγρότες, μια που ήταν παιδιά τους. Η χωροφυλακή είχε κλειστεί στα αστυνομικά τμήματα. Οι διαδηλωτές φώναζαν: κάτω οι φόροι, κάτω η κυβέρνηση.

Οι πλουσιοχωριάτες προσπαθούσαν να κυριαρχήσουν στα συγκεντρωμένα πλήθη. Διάφοροι ομιλητές τους εκφωνούσαν ένα χείμαρρο μπούρδες. Προσπαθούσαν να παραπλανήσουν και να κουράσουν τα συγκεντρωμένα πλήθη. Οι αγρότες άρχισαν να κουράζονται και να αγαναχτούν. Ελάχιστοι άκουγαν ό,τι έλεγαν εκείνοι που μιλούσαν γιατί δεν τους συγκινούσε η δημαγωγία, μα και γιατί υπήρχε τρομερή φασαρία. Φωνές ανθρώπων, χλιμιντρίσματα αλόγων και μουλαριών, γκαρίσματα γαϊδάρων.

Για να καθησυχάσουν οι πλουσιοχωριάτες το εξαγριωμένο πλήθος, έβγαλαν στο μπαλκόνι της νομαρχίας έναν ομιλητή που κρατούσε στο χέρι του ένα χαρτί. Φώναξε δυνατά, ησυχία. Η ανθρωποθάλασσα ησύχασε. Τότε αυτός είπε.
Πήραμε τηλεγραφική απάντηση από την κυβέρνηση ότι δέχεται τα αιτήματά μας.
Ο κόσμος άκουσε την ανακοίνωση με μουρμουρητά δυσπιστίας.

Τότε πρότεινα στον χωριανό μου στέλιο παπαδομιχελάκη να μιλήσει για να ξεσκεπάσει την απάτη για κυβερνητικό τηλεγράφημα. Αυτός αρνήθηκε με τη δικαιολογία ότι θα τον αποδοκίμαζαν οι αγρότες.
Εγώ είχα συγκεντρώσει γύρω μου μια ομάδα μελών της κομμουνιστικής νεολαίας. Μια που ο παπαδομιχελάκης αρνήθηκε να μιλήσει, είπα στους συντρόφους μου να με σηκώσουν στους ώμους τους για να με βλέπουν οι αγρότες. Φώναξα όσο πιο δυνατά μπορούσα.
Βρε απατεώνα, ποιους κοροϊδεύεις; Πότε πρόφτασε να συνεδριάσει η κυβέρνηση και να στείλει τηλεγράφημα ότι δεν δέχεται τα αιτήματά μας;
Μετά στράφηκα στην ανθρωποθάλασσα κι είπα.
Σας κοροϊδεύουν για να κουραστείτε και να φύγετε στα χωριά σας.

Επακολούθησε πανδαιμόνιο. Οι χωριάτες πετούσαν πέτρες στα παράθυρα της νομαρχίας, μερικοί πυροβολούσαν, όλοι φώναζαν: μας πουλήσατε παλιόσκυλα, θα σας σφάξουμε. Εκείνοι που παράσταιναν τους καθοδηγητές του συλλαλητηρίου, εξαφανίστηκαν στο εσωτερικό του χτιρίου της νομαρχίας.

Εκείνη τη στιγμή παρουσιάστηκε στο μπαλκόνι ένας ηλικιωμένος καλοκουστουμαρισμένος κύριος. Φώναξε, ησυχία! Άρχισε να λέει.
Αφού δε θέλετε να ακούσετε τους άλλους, ακούστε τη δικαιοσύνη.
Αυτός ήταν ο εισαγγελέας του ηρακλείου.
Με ξανασήκωσαν οι νεολαίοι στους ώμους τους. Μες σε σχετική ησυχία φώναξα.
Ποια δικαιοσύνη βρε απατεώνα; Εσύ κόβεις τα εντάλματα για φόρους και χώνεις στη φυλακή τη φτωχολογιά.
Νέο πανδαιμόνιο. Φωνές και πυροβολισμοί. Θα σας σφάξουμε άτιμοι. Ο εισαγγελέας εξαφανίστηκε.

Το πώς δεχόταν ο κόσμος τα συνθήματά μας απόδειχνε πως ήταν η κατάλληλη στιγμή μιλήσουμε. Ανέβηκα στο περβάζι ενός παραθύρου του πρώτου πατώματος της νομαρχίας και φώναξα.
Τι στεκόμαστε εδώ τόσες ώρες; Δίπλα μας είναι η φυλακή με εκατοντάδες αγρότες φυλακισμένους για φόρους. Εμπρός να τους απελευθερώσουμε.

Η ανθρωποθάλασσα κινήθηκε προς τη φυλακή φωνάζοντας. Εμπρός να απελευθερώσουμε τα αδέρφια μας.
Οι πλουσιοχωριάτες είδαν ότι τους πήραμε την καθοδήγηση του συλλαλητηρίου και κάλπασαν προς τη φυλακή. Έφτασαν εκεί μαζί με τον εισαγγελέα, πριν από τους διαδηλωτές. Ο εισαγγελέας αποφυλάκισε μερικούς από κείνους που είχαν κάψει την οικονομική εφορία της μεσσαράς. Οι πλουσιοχωριάτες τους άρπαξαν πάνω στα άλογά τους και φώναζαν: νικήσαμε! Ας διαδηλώσουμε τη νίκη μας. Έτσι παράσυραν τον κόσμο μακριά από τη φυλακή.
Μάταια φωνάζαμε ότι πρέπει να απελευθερώσουμε όλους τους φυλακισμένους για φόρους αγρότες. Ο κόσμος παρασύρθηκε γιατί είχε κουραστεί. Μια που οι πλουσιοχωριάτες κατάφεραν να παρασύρουν το συλλαλητήριο μακριά από τη φυλακή, παράτησαν τους χωριάτες στους δρόμους του ηρακλείου κι έφυγαν για τα χωριά τους. Η αγανάκτηση των αγροτών ήταν απερίγραφτη. Κατά ομάδες έφευγαν για τα χωριά τους.

Όλα όσα έκθεσα είχαν σαν αποτέλεσμα να καταλάβει η καθοδήγηση της οργάνωσης του κκε ηρακλείου ότι η φτωχή αγροτιά μπορεί να κινητοποιηθεί επαναστατικά αν της μιλάμε σωστά και κατανοητά. Έτσι δραστηριοποιήθηκε. Ξεσκέπασε τη φορομπηχτική πολιτική της κυβέρνησης και τη διαγωγή των πλουσιοχωρικών. Έριξε κι εκλαΐκευσε το σύνθημα καθαίρεσης των αυτόκλητων επιτροπών αγώνα που αποτελούνταν από πλουσιοχωριάτες κι εκλογή επιτρόπων λαϊκού αγώνα από φτωχούς και μεσαίους αγρότες.
Αυτό το σύνθημα κατάχτησε τη φτωχή και μεσαία αγροτιά. Σε εξαιρετικά σύντομο διάστημα έγιναν συγκεντρώσεις κατά χωριό, καθαιρέθηκαν οι αυτοδιορισμένες επιτροπές κι εκλέχτηκαν λαϊκές επιτροπές αγώνα. Στην ταχύτητα εκπλήρωσης αυτού του καθήκοντος έπαιξε μεγάλο ρόλο η επιρροή που είχαμε καταχτήσει στη φτωχή και μεσαία αγροτιά μέσω του παλιοπολεμιστικού κινήματος.

Στις 12-2-1928 έγινε συνέλευση των λαϊκών επιτροπών αγώνα στην πρωτεόυσα της επαρχίας μαλεβυζίου άγιος μύρωνας. Τα χαράματα άρχισαν να χτυπούν οι καμπάνες του αγίου μύρωνα σα σινιάλο συγκέντρωσης των λαϊκών επιτροπών. Η κωμόπολη άγιος μύρωνας είναι χτισμένη σε ένα ύψωμα που δεσπόζει σε όλη την επαρχία μαλεβυζίου. Απάντησαν οι καμπάνες όλων των χωριών κι έξω από αυτή την επαρχία. Αυτό το είδος συναγερμού ήταν μεγαλειώδες.

Η συγκέντρωση των επιτροπών αγώνα μετατράπηκε σε νέο αγροτικό συλλαλητήριο. Εκλέχτηκε κεντρική λαϊκή επιτροπή αγώνα. Πάρθηκαν αποφάσεις για τν παραπέρα πορεία του αγώνα. Εκλέχτηκε μια μαζική επιτροπή για να στείλει τηλεγραφικά στην κυβέρνηση το ψήφισμα της συγκέντρωσης. Η επιτροπή κάλπασε με άλογα προς το ηράκλειο, ανάγκασε το διευθυντή του τηλεγραφείου να μεταδώσει αμέσως το ψήφισμα στην κυβέρνηση απλήρωτο, γιατί στον άγιο μύρωνα περίμεναν χιλιάδες αγρότες, έτοιμοι να ξανακατέβουν στην πόλη.

Τρομοκρατημένη η κυβέρνηση από τον αντιφορολογικό ξεσηκωμό της αγροτιάς της κρήτης κι από τον κίνδυνο να πάρει αυτή πανελλαδικό χαρακτήρα, ανέστειλε την ψήφιση των φορολογικών νομοσχεδίων. Η κυβέρνηση ζαΐμη τελικά παραιτήθηκε. Βέβαια την χαριστική βολή δεν την έδωσαν οι αγρότες της κρήτης, αλλά ο βενιζέλος για τους λόγους που εξήγησα (σ.σ: σε άλλο κεφάλαιο).

Μετά από τν παραπάνω νίκη της φτωχής και μεσαίας αγροτιάς, οι λαϊκές επιτροπές αγώνα έπεσαν σε αδράνεια. Η καθοδήγηση της οργάνωσης του κκε δε μπόρεσε να δώσει νέο περιεχόμενο στη δράση τους. Έτσι σταμάτησε αυτό το μεγάλο και μαχητικό λαϊκό κίνημα.

Για μένα προσωπικά, αυτό το κίνημα ήταν μεγάλο σχολειό. Κατάλαβα πώς μπορεί ένας επαναστάτης να πλησιάζει πλατειές λαϊκές μάζες και να τις κατευθύνει στην πάλη. Η κούφια ρητορική είναι κατάλληλη μόνο για δημαγωγία. Ο επαναστάτης, αν πραγματικά είναι τέτοιος, πιάνει κάθε φορά την ουσία του ζητήματος και πείθει τις πλατειές μάζες των εργαζόμενων.

Οι συνειρμοί είναι ελεύθεροι κι ο καθένας παίρνει αυτόν που του ταιριάζει. Τα διαχρονικά προβλήματα της αγροτιάς, το καπέλωμα από τους πλουσιοχωριάτες, οι κοινές συγκεντρώσεις με τη γσεε και πώς να τις διαχειριστούμε, το κίνημα αλληλεγγύης στους φυλακισμένους, οι μαχητικές τακτικές του πρώιμου κκε, οι αυτόκλητες επιτροπές αγώνα κι η αντικατάστασή τους με λαϊκές επιτροπές από φτωχομεσαίους, η κεντρική λαϊκή επιτροπή αγώνα (κάτι σαν συντονιστικό), το κίνημα που δεν πήρε νέο περιεχόμενο κι έπεσε σε αδράνεια.
Όλα τα ‘χει ο μπαχτσές… Και πάνω απ’ όλα η τελευταία παράγραφος, που έχει όλο το ζουμί για το σήμερα.

Δεύτερο μέρος: τρία υστερόγραφα

-Μια προεκλογική περιοδεία του βλαντά που δείχνει ποιοι παπάδες ήταν η μαγιά της αντίστασης τότε, του παμε παπάδων σήμερα, το οποίο προβάλλει ως ώριμη αναγκαιότητα κι απαίτηση των καιρών.

Στην αχλάδα έγινε το παρακάτω επεισόδιο:
Έφτασα στο χωριό λίγο πριν το μεσημέρι. Μπήκα στο καφενείο όπου κουτσόπιναν καμιά δεκαριά χωριάτες με τον παπά του χωριού. Αυτός ήταν θεριό άντρας, όπως λένε στην κρήτη. Τους έδωσα προεκλογικό υλικό και παράγγειλα έναν καφέ. Ο παπάς με ρώτησε από ποιο χωριό ήμουνα και πώς με λένε. Όταν άκουσε το επίθετο πετάχτηκε πάνω χαρούμενος: σφακιανός είσαι μωρέ; Του διηγήθηκα σύντομα την ιστορία του προπάππου μου. Ο παπάς ενθουσιάστηκε. Όπως τα είχε κοπανήσει λίγο, μου διηγήθηκε την ιστορία του. Την παραθέτω περιληπτικά.

Κι εγώ μωρέ, σφακιανός είμαι. Έφυγα από τα σφακιά, γιατί σκότωσα έναν χωριανό μου.
Τον διέκοψα: μου φαίνεται παπά, ότι άρχισες να με κοροϊδεύεις. Φονιάς και παπάς, αυτό είναι αδύνατο.
Ο παπάς γέλασε και συνέχισε: σου λέω, λόγω τιμής, ότι σκότωσα έναν χωριανό μου για λόγους τιμής. Γι’ αυτό έφυγα από τα σφακιά γιατί θα με σκότωναν οι συγγενείς του. Το δικαστήριο με αθώωσε. Τι δουλειά να κάνω για να ζήσω; Στο χωριό μου ήμουνα ψάλτης. Σκέφτηκα ότι με αυτά τα εφόδια δεν ήταν δύσκολο να γίνω παπάς.

Πήγα στο ηράκλειο και διηγήθηκα στο μητροπολίτη την ιστορία μου και του ζήτησα να με χειροτονήσει παπά σ’ ένα απόμερο χωριό. Αυτός αρνήθηκε. Το δικαστήριο, μου είπε, σε αθώωσε, αλλά για την εκκλησία είσαι φονιάς.
Κατάλαβα ότι με τα παρακάλια τίποτα δεν θα κατόρθωνα. Τον άρπαξα από το γιακά και τον ταρακούνησα.
Αν δε με διορίσεις παπά, θα σε σκοτώσω.
Αυτός κιτρίνισε από το φόβο του. Για να με ξεφορτωθεί μου είπε ότι θα το σκεφτεί.
Σκέψου καλά, του απάντησα. Εδώ δε θα ξανάρθω παρά μόνο όταν είναι να σε σκοτώσω.

Του είπα πού να στείλει τη χειροτονία και το διορισμό μου. Σε δεκαπέντε μέρες τελείωσε η δουλειά. Από τότε είμαι παπάς στην αχλάδα. Δεν πιστεύω πως είμαι πιο αμαρτωλός από το μητροπολίτη. Η ενορία μου είναι από μένα ευχαριστημένη. Στράφηκε προς τους χωριάτες.
Δεν τα λέω σωστά;
Όλοι τους απάντησαν ότι η αχλάδα ποτέ δε θα βρει καλύτερο παπά.

-Μια ενδιαφέρουσα δημιουργική σύνθεση του εισοδισμού και της αντιφασιστικής δράσης.

Στις αρχές του 1933, διάφορες φασιστικές οργανώσεις της αθήνας-πειραιά, οργάνωσαν ένα αντικομμουνιστικό συνέδριό τους στην αθήνα για ίδρυση χιτλερικού κόμματος. Η κομμουνιστική νεολαία είχε χώσει στις γραμμές τους μια ισχυρή φράξια κι αυτή παράσταινε τα πρωτοπαλίκαρα του αρχηγού της πιο μεγάλης φασιστικής οργάνωσης τρίαινα. Μάλιστα η φράξια μας κατόρθωσε να προωθήσει ένα μέλος της σε υπαρχηγό της τρίαινας.

Στο συνέδριο αυτός ο υπαρχηγός έβγαλε έναν αντικομμουνιστικό λόγο. Ταυτόχρονα δήλωσε ότι για να στρατολογηθούν στο υπό ίδρυση κόμμα περισσότεροι, έπρεπε να εφαρμοστεί πρώτα το σοσιαλιστικό μέρος του προγράμματος (το κόμμα θα λεγόταν κατά το χιτλερικό πρότυπο, εθνικοσοσιαλιστικό) και μετά το αντικομμουνιστικό μέρος του προγράμματος.
Ένας αρχηγός φασιστικής οργάνωσης χαρακτήρισε τον ομιλητή κομμουνιστή.
Εμένα ρε θα πεις κομμουνιστή; Απάντησε οργισμένος ο ομιλητής.

Εκείνη τη στιγμή ένα μέλος της φράξιας μας έσβησε τα φώτα της αίθουσας του κινηματογράφου που γίνονταν το συνέριο. Μες στο σκοτάδι οι σύνεδροι άρχισαν να χτυπάνε ο ένας τον άλλο. Η αστυνομία έκανε μεγάλες προσπάθειες να βάλει τάξη. όταν άναψαν τα φώτα, ο κινηματογράφος είχε γίνει ρημαδιό. Οι σύνεδροι ήταν καταματωμένοι. Έτσι τέλειωσε άδοξα η απόπειρα ίδρυσης χιτλερικού κόμματος στην ελλάδα. οι φασιστικές οργανώσεις μπήκαν σε βαθιά κρίση κι έγιναν ακίνδυνες.

Κι έτσι αντ' αυτών, τον μεταξά και τον φασισμό, τους έφεραν και τους επέβαλαν οι αστοί.

-Κι ένα υστερόγραφο για τις αξίες που μένουν αναλλοίωτες στον χρόνο.

Στις 21-1-1933 έκλεισαν τα υφαντουργικά εργοστάσια του λαναρά-κύρτση στη νάουσα. Οι βιομήχανοι τα έκλεισαν γιατί δεν ήθελαν να πληρώσουν ένα δημοτικό φόρο. Οι λαναράς-κύρτσης κατάφεραν να παρασύρουν τους εργάτες ενάντια σε αυτό το φόρο. Η κυβέρνηση βενιζέλου αντί να υποχρεώσει τους βιομήχανους να πληρώσουν το δημοτικό φόρο, ξαπόλυσε την χωροφυλακή ενάντια στους εργάτες υφαντουργούς και τα γυναικόπαιδά τους επειδή συγκεντρώθηκαν έξω από τη δημαρχία. Οι χωροφύλακες σκότωσαν τέσσερις εργάτες και τραυμάτισαν είκοσι. Οι φαντάροι αρνήθηκαν να πυροβολήσουν.

Τον τελευταίο λόγο τον έχει η εργατιά...