Οι απέναντι

Η κε του μπλοκ, σταθερά αλληλέγγυη με όσους ταυτίζονται αυτές τις μέρες με το στρουμφάκι γκρινιάρη, βάζει στο έργο της σταχανοβίτικες νόρμες για να τους κρατήσει συντροφιά.

Τώρα που το πάσχα μας συμπίπτει με των καθολικών, μπορούμε να χτυπήσουμε τους πιστούς με τα ίδια τους τα όπλα: τις αφελείς ερωτήσεις.
-Μα γιατί δεν τα βρίσκετε να ενωθείτε επιτέλους; Γιατί υπάρχει τέτοιος κατακερματισμός στις εκκλησίες; Στο ίδιο πράγμα δεν πιστεύετε;
Κι αν το γυρίσουν σε γερμανούς, τυποεκδοτικές κι ιστορίες, την πάτησαν, γιατί η εκκλησία έχει της παναγίας τα μάτια και δεν τους παίρνει.

Η σημερινή ανάρτηση έχει να κάνει με την έβδομη τέχνη.
Τι σκαμπάζει από κινηματογράφο η κε του μπλοκ; Όχι και πολλά πράγματα. Εκτός κι αν εννοούμε κάποιον που γράφει την ιστορία του κινήματος, κατά το δημοσιογράφος.
Δίνει βάρος στο σενάριο γιατί θέλει να υπάρχει κάποιο νόημα. Διατηρεί κακές σχέσεις με την υψηλή κουλτούρα και περνάει διαρκώς από κάτω. Κι αδυνατεί να καταλάβει γιατί βρίζουν όλοι την καλτ εποχή της βιντεοκασέτας, χωρίς να έχουν κανένα πρόβλημα με το σημερινό σκουπιδαριό των ντι-βι-ντι.

Ο τίτλος του κειμένου είναι παρμένος από το βιβλίο του ποιητή και σεναριογράφου σωτήρη κακίση –που με τη σειρά του τον δανείστηκε από την ομώνυμη ταινία στη δεκαετία με τις βάτες, του σκηνοθέτη φίλου του γιώργου πανουσόπουλου.
Η ταινία είναι καλή, πολύ καλύτερη από το βιβλίο που περιέχει συνεντεύξεις που πήρε εκείνη τη δεκαετία ο κακίσης από ανθρώπους του ελληνικού κινηματογράφου ηθοποιούς και σκηνοθέτες.
Από αυτές ξεχώρισα μια συνέντευξη του κούνδουρου το 85 και παραθέτω εκτενή αποσπάσματα.

Το νομοσχέδιο για τον κινηματογράφο που τόσο θόρυβο έχει δημιουργήσει τον τελευταίο καιρό στον κόσμο του κινηματ… (σσ: όχι του κινήματος).
-Απογοήτευση. Με τον καινούριο νόμο θα αναγνωρίσει λέει το κράτος πως ο κινηματογράφος είναι προϊόν τέχνης. Το ευχαριστούμε πολύ. Ας μας απαντήσει όμως γιατί χρειάστηκαν τριάμισι χρόνια για τη σύνταξη ενός νομοσχεδίου που, πολύ απλά, ζητάει την αποκατάσταση προβλημάτων ωριμασμένων από χρόνια στην πράξη και τώρα απαιτούν την ένταξή τους και στους κανονισμούς λειτουργίας του κράτους; Τριάμισι χρόνια καθυστέρηση για μία απλή κίνηση δικαιοσύνης, προκαλούν την εύλογη απορία και του πιο απλοϊκού πολίτη.

-Δηλαδή;
-Δηλαδή, δεν χρειάζεται και πολλή εξυπνάδα για να καταλάβετε. Δεν το θέλουν. Κι έτσι που κατάντησε, δίβουλο κι αλλοιωμένο, δεν το θέλουμε ούτε εμείς. Γιατί αυτό το πολυβασανισμένο σχέδιο νόμου δεν είναι αποτέλεσμα ελεύθερων επιλογών. Είναι αποτέλεσμα βιασμού. Είναι ένα τερατάκι που γεννήθηκε από συνουσία χωρίς έρωτα.
Με λίγα λόγια, το υπουργείο πολιτισμού δε συνεργάστηκε με το υπουργείο οικονομικών. Πολέμησε. Πολέμησε με έναν πόλεμο χαρακωμάτων, για να κατακτήσει πόντο με πόντο και τις ελάχιστες μικρο-νίκες. Κι όμως οι έλληνες κινηματογραφιστές είχαν αποθέσει πολλές ελπίδες σε αυτόν το νόμο, παρόλο που η μακρόχρονη εγκυμοσύνη του μας είχε από καιρό ειδοποιήσει για το κυοφορούμενο μογγολάκι.

-Έτσι κι αλλιώς, όλοι μιλάνε για κρίση, με ή χωρίς νομοσχέδιο.
-Η κρίση είναι λέξη-ματζούνι, που μας βοηθάει να απλοποιούμε βαθύτερα προβλήματα. Ο όρος κρίση ενέχει την έννοια του προσωρινού ενώ είναι φανερό πως τα προβλήματα που μας τυραννάνε έχουν τις ρίζες τους πολύ πίσω.

(…) Σήμερα που η τέχνη κοστίζει, ο καταναλωτής ορίζει και την ποιότητα και την ποσότητα των προϊόντων, είναι ουτοπία να καταλογίσει κανείς ευθύνες μονάχα στον καλλιτέχνη. Ειδικά στον κινηματογράφο, στο θέατρο, στη μουσική, στις τέχνες που δε μπορούνε να επιβιώσουνε χωρίς την έγκριση του καταναλωτή.

-Δηλαδή.
-Που σημαίνει ότι με επιμονή και πείσμα πρέπει να διαμορφωθεί –και διαμορφώνεται- ένα κοινό με μεγαλύτερη δεκτικότητα. Το ‘χουμε δει κιόλας στη μουσική αυτό το κοινό. Οι μπητλς, ο τζίμι χέντριξ, οι πινκ φλόυντ, δεν κάνανε εύκολη μουσική. Όμως το κοινό τους μετριέται σε εκατομμύρια. Ο φελλίνι, ο μπέργκμαν, ο βισκόντι, ο γούντι άλεν, δεν κάνουν εύκολες ταινίες. Και το δικό τους κοινό μετριέται σε εκατομμύρια.

-Σε αναζήτηση δηλ της χρυσής τομής.
-Και ναι και όχι. Η χρυσή τομή είναι δίκοπο μαχαίρι. Αλλά και ο διαχωρισμός σε εμπορικό και μη εμπορικό κινηματογράφο ας πούμε είναι εκ του πονηρού. Είναι λάθος διαχωρισμός, που έχει τυραννήσει και τυραννάει τους ανθρώπους σήμερα. Γιατί επιτείνει τη σύγχυση και θολώνει ακόμα πιο πολύ τα σύνορα του καλού από το κακό στην τέχνη.
Ο διαχωρισμός είναι ένας και καθαρός σαν κρύσταλλο: καλή ταινία, κακή ταινία.

-Ας μιλήσουμε λοιπόν για καλές ταινίες. Πού ‘ν’ τες, υπάρχουν; Ποιοι τις κάνουν, ποιοι τις βλέπουν;
-Υπάρχει μια βουλιμία γύρω από τον κινηματογράφο. Το κοινό είναι αδηφάγο. Το κοινό καταναλώνει με μανία φιλέτα, σαλάμια, πουτίγκες, μακαρονάδες, πίτσες, δίσκους, χάμπουργκερ, τοστιέρες, μίξερ, παπάκια, ταινίες…
Η τηλεόραση έχει δώσει το τελευταίο χτύπημα εκφυλίζοντας με τους δικούς της δαιμονισμένους ρυθμούς τα πάντα. Σαν τα αυτοκίνητα του δήμου που με τις τεράστιες μασέλες τους αλέθουν το καθετί.

-Εικόνα φοβερή.
-Ναι. Η εικόνα είναι ανατριχιαστική, αλλά μου φαίνεται ότι λίγο να ξύσεις, θα βρεις από κάτω ολόθερμη, ολοζώντανη, την αληθινή φύση του ανθρώπου, τους δικούς του αρχαίους ρυθμούς, τα ευαίσθητα κύτταρα που σώζονται ακόμα, κάτω από τη σκληρυμένη επιφάνεια.
-Δηλαδή τίποτα δε χάθηκε.
-Και χάθηκε, και βρέθηκε, και ξαναχάνεται και θα ξαναβρεθεί. Οι πολιτισμοί δε μετριούνται στενάχωρα με δεκαετίες, ούτε με τα μέτρα της δικής μας ανυπομονησίας.

-Σωστά. Όμως με αυτά ακριβώς τα μέτρα της δικής μας ανυπομονησίας, το υπουργείο πολιτισμού κήρυξε φέτος την αθήνα πολιτιστική πρωτεύουσα της ευρώπης. Μήπως τα κράτη νιώθουνε πια λίγη ευθύνη και προσπαθούν με τον τρόπο τους, με τα μέσα τους;
-Η αθήνα πολιτιστική πρωτεύουσα της ευρώπης! Μια σύλληψη γεμάτη φαντασία και σκοπιμότητα. Η αθήνα δε μπορεί να είναι πολιτιστική πρωτεύουσα ούτε της ουγκάντας. Αυτό το ξέρουμε όλοι, το ξέρει κι η κοσμογυρισμένη υπουργίνα μας καλύτερα απ’ όλους. Όμως το σχήμα μοιάζει ελκυστικό. Λέγε, λέγε, όλο και κάτι θα μείνει.
Άρτος και θεάματα, λοιπόν. Γιατί όχι; Επικίνδυνα παιχνίδια.

-Είσαι πάντως από κείνους που βρήκαν υπερβολική την πρόταση του ξενάκη για το Πολύτοπο.
-Τι θα πει υπερβολική; Τη βρήκα κουτή, γελοία, εχθρική σε ό,τι νομίζουμε πως είναι ελληνική κληρονομιά. Ο ξενάκης έχει μια τάση γι’ αυτές τις φασιστικής νοοτροπίας μεγαλοστομίες. Γιατί να ξεχάσουμε πως πριν λίγα χρόνια πήρε μέρος σε εκείνες τις σατραπικές γιορτές στην περσέπολη, όταν ο σάχης της περσίας προσπαθούσε να συνεταιριστεί τη φιλία των υπόλοιπων σάχηδων του κόσμου για νομιμοποιήσει τη ματοβαμμένη δικτατορία του;

Κι ακόμα γιατί να ξεχάσουμε εκείνο το φιάσκο στις μυκήνες, που ο ιάνης ξενάκης έβαλε τσοπάνηδες να σαλαγάνε πεντακόσια γίδια με κουδούνια κουρδισμένα σε σι μπεμόλ και πεντακόσια πρόβατα κουρδισμένα σε ντο δίεση. Καμώματα και μεγέθη που δεν ταιριάζουν στο περίφημο ελληνικό μέτρο. Θα τρίζουμε τα κόκαλα του αριστοτέλη, ιάνη… λίγη σεμνότητα –αργείοι- δε βλάπτει. Ειδικά τώρα που η ελλάδα στα σύνορα της ανατολής και της δύσης αγωνιά να βρει το σύγχρονο πρόσωπό της χωρίς να χάσει εκείνη τη μυστική ευλογία, την ευλογία της ανατολής που είναι το βαθύτερο, πιο πολύτιμο ίσως, χαρακτηριστικό της.

-Ας γυρίσουμε στον κινηματογράφο.
-Δε νομίζω ότι ο κινηματογράφος ή τουλάχιστον αυτό που εγώ λέω κινηματογράφο, μπορεί να είναι αποκομμένος από την υπόλοιπη πνευματική μας ζωή. Μέσα σε μια γενικότερη παρεξήγηση και επειδή ένα είδος κινηματογράφου εξυπηρετεί κάποια πρόχειρη ψυχαγωγία, έχουμε συνηθίσει, ίσως όχι άδικα, να διαγράφουμε από την πνευματική κίνηση του τόπου μας τα υπο-προϊόντα μιας πρώην ανθηρής βιομηχανίας.

(…) Αν θέλουμε να δούμε το νέου ελληνικό κινηματογράφο σα μια ιδιοτυπία της ελληνικής υπανάπτυξης, με τη ματιά ενός οικονομολόγου, ή ενός κοινωνιολόγου, ή –γιατί όχι- ενός ψυχίατρου, θα πρέπει να ξεχωρίσουμε δύο βασικά του χαρακτηριστικά.
Πρώτον, η κατασκευή μιας ταινίας είναι μια πράξη απελπισίας. Καθώς το κίνητρο του κέρδους έχει διαγραφεί (σσ: εννοεί ότι οι ταινίες δε βγάζουν τα λεφτά τους) θα αναζητήσουμε άλλα κίνητρα, πιο ευγενικά ίσως. Αυτά τα κίνητρα πρέπει να τα ψάξουμε στον περίπλοκο κόσμο του καλλιτέχνη, στο πάθος για έκφραση και στην χειρότερη περίπτωση, στην αγωνία για παρουσία μέσα σε μία κοινωνία ανταγωνισμού που σπάει κόκαλα.

Οι σκηνοθέτες του κινηματογράφου είναι άτομα ψυχοπαθολογικά. Ιδεολόγοι ή ψεύτες, αληθινοί ή πονηροί, ικανοί ή ανίκανοι, κουκουέδες ή μη, κρυπτό- ή φανερο-σχιζοφρενικοί, κολυμπάμε όλοι στην ίδια σύγχυση που στην ελλάδα δεν είναι τίποτα άλλα παρά η σύγχυση της καινούριας κοινωνίας, αυτής που προέκυψε από το ανήκομεν στη δύση και την επτάχρονη δικτατορία. Κι ακόμα πιο πλατιά στη σύγχυση του διανοούμενου του παλιού κόσμου στον αιώνα της τεχνολογίας και της καθημερινής αναθεώρησης.

-Δεύτερον;
-Δεύτερο, πρέπει να δούμε το ίδιο πρόβλημα από τη μεριά του κοινού. Το κοινό δεν ενδιαφέρεται στο ελάχιστο για ό,τι προηγήθηκε του έργου. Μετέχει κι ενδιαφέρεται από την ώρα της δικής του επικοινωνίας μαζί του. Η απουσία συνεργασίας με τους δημιουργούς αποξενώνει το θεατή κι η διαδικασία κατάκτησής του επιβαρύνει το έργο με μία πρόσθετη υποχρέωση.
Κάθε ταινία χωριστά δε μπορεί να σηκώσει κι αυτό το φορτίο. Για να αρέσει σε κάποιον η ταινία μου, προϋποθέτει ότι αυτός ο κάποιος έχει από πριν ετοιμαστεί για αυτή τη σχέση μαζί μου, με το έργο μου, έχει δει άλλες ταινίες πριν απ’ τη δικιά μου, έχει αγαπήσει τον κινηματογράφο, τη σκοτεινή αίθουσα, τη μυστική λειτουργία ανάμεσα σε εκείνον και στα φαντάσματα που σαλεύουν σε γιγαντιαίο μέγεθος πάνω στο πανί.

Συμπέρασμα: στο σημείο που η τηλεόραση κι άλλοι τρόποι ζωής έχουν αλλοιώσει τα χαρακτηριστικά του θεατή, εγώ μόνος μου δε μπορώ να κάνω τίποτα. Αναγκάζομαι να παραιτηθώ από αυτόν το θεατή και να αναζητήσω κάποιον άλλον, κάπου αλλού, δεν ξέρω πού, σκορπισμένο μέσα στον απέραντο κόσμο.

(…) -Φαίνεστε οργισμένος.
-Δε φαίνομαι. Είμαι. Όταν πέρσι ο παπανδρέου έταξε λαγούς με πετραχήλια για την πνευματική αναγέννηση ήμουν απ’ τους πρώτους που δηλώσανε δημόσια τον ενθουσιασμό τους. Τι έμεινε από εκείνα τα ωραία λόγια; Τίποτα. Το όραμα της αναγέννησης φαίνεται πως στο κράτος του πασοκ εκφράζεται πιο πολύ στα γήπεδα. Στις τέχνες περιορίζεται σε μια ψευδο-πλουραλιστική πολιτική παρηγοριάς, για να μην πω εξαγοράς.

Η κε του μπλοκ καλεί τον κόσμο να διαλύσει τις αυταπάτες του και να βγάλει πολιτικά συμπεράσματα. Όχι τόσο τον κούνδουρο (εικοσπέντε χρόνια μετά, στα γεράματα) όσο τους υπόλοιπους.

Τι απέγινε έκτοτε ο κούνδουρος κι οι αυταπάτες του;
Δεν το γνωρίζω με σιγουριά. Ξέρω όμως ότι όταν έγινε το πραξικόπημα του αυγούστου στη σοβιετία (λίγους μήνες πριν την τυπική της διάλυση) έκανε γυρίσματα στην κριμαία, όπου βρισκόταν κι ο γκόρμπι. Ότι τα ‘χει μπερδεμένα μέσα του, απέχθεια για τα εγκλήματα του στάλιν, μαζί με πίκρα για την κατάντια αυτού του περήφανου και καλλιεργημένου λαού. Κι ότι πέρσι τέτοιο καιρό γύριζε μια ταινία με κάτι παλαιστινίους κομάντος (μες στο εαρ) που καταλαμβάνουν σε επαρχιακό λιμάνι της Ελλάδας πλοίο με αμερικανικό εξοπλισμό προοριζόμενο για το Ισραήλ.
Δεν ξέρω αν έβγαλε τελικά την ταινία, ξέρω όμως ότι ήταν τιμώμενο πρόσωπο της ανεκ του βαρδινογιάννη και σε ένα ταξίδι του συνάντησε και το σκληρό διαλεκτικό που για αλλού ξεκίνησε κι αλλού κατέληξε, αλλά τουλάχιστον πέτυχε το νησί.

Ξέρω επίσης ότι ο σημερινός ρίζος πρότεινε για σήμερα να δούμε το κύκνειο άσμα του ταρκόφσκι στην ετ-1. Τον οποίο ανέφερε μία φορά ως σοβιετικό κι άλλη μία ως ρώσο σκέτο (με παγάκια σιβηρίας).
Το πρόβλημα είναι ότι ο αντωνάκος ήταν ένας κι αναντικατάστατος. Κι αντί για τις κριτικές του όπου τα ‘χωνε σταλινικά και τσεκουράτα, τώρα τις πέμπτες γράφει μια κρυόκωλη που ενθουσιάζεται με παραγωγές της σειράς κι όλα τα βλέπει ουδέτερα, αταξικά πλασμένα.

Δε θα την έβλεπα όμως, ούτως ή άλλως. Γιατί όπως είπε κι ο κούνδουρος μου λείπει το υπόβαθρο, η κατάλληλη προεργασία. Δε μπορώ να πέσω κατευθείαν στα βαθιά.

Προτίμησα λοιπόν να τελειώσω το κείμενο. Που έχει υποτίθεται επετειακό χαρακτήρα (φτάσαμε τις 300 αναρτήσεις γαρ). Αλλά με το χτύπημα της μοίρας για τον τζανή, κανείς εδώ δεν τραγουδά, κανένας δεν χορεύει.
Συμμεριζόμαστε απλώς (ως κε του μπλοκ) την υπαρξιακή αγωνία του σκηνοθέτη.
Άραγε ζούμε τη ζωή ή απλώς την καταγράφουμε;