Θεωρίες για αγρίους

Η κρίση της θεωρίας. Η θεωρία της κρίσης. Η κρίση της αριστεράς. Η αριστερά της θεωρίας. Αυτά. Τι άλλο μπορεί να πει κανείς για το θέμα;

Ότι η σημερινή είναι μια κατεξοχήν αντιθεωρητική εποχή. Ο κόσμος ενθουσιάζεται με σύγχρονους διανοητές χωρίς να καταλαβαίνει τι λένε, ή χωρίς να του λένε κάτι καινούριο ή σημαντικό. Πολιτικοί μαϊντανοί δανείζονται αποσπασματικά κάποια τσιτάτα τους και τα ενσωματώνουν στο λόγο τους για να δείξουν πόσο τρέντι κι ανήσυχα πνεύματα είναι.

Κι εμείς λένε είμαστε καλά κλεισμένοι στην ιδεολογική μας φορμόλη. Που αν είναι έτσι θ’ αρχίσω να την παίρνω για σημάδι υγείας. Μέσα της νιώθεις ένα είδος ασφάλειας κι ανοσίας από όλα αυτά. Η θεωρία μας είναι τόσο παλιά που όλα τα μικρόβια πάνω της έχουν πεθάνει με πρώτο απ’ όλα τον ιό της παιδικής αρρώστιας.

Κάνεις συγκρίσεις με άλλες εποχές και σε πιάνει θλίψη και μελαγχολία. Εμείς κάνουμε τους ερασιτέχνες παλεύοντας να μάθουμε πέντε πράγματα. Κι οι άλλοι στο λομονόσοφ το είχανε κάνει επιστήμη. Και έδιναν υποτροφίες στο κόμμα να στείλει τα καλύτερα παιδιά του για να μελετήσουν συστηματικά το μαρξισμό.

Μεταξύ μας τους απόφοιτους του λομονόσοφ τους λέμε συνθηματικά λεμόνια.
Κάποια εξ αυτών βγάζουν αναδρομικά ξινίλα για το χέρι που τους τάισε. Άλλα υπέστησαν το σοκ των ανατροπών και πήγαν σπίτι τους, υπακούοντας στο σύνδρομο της στυμμένης λεμονόκουπας που έχει τσακίσει αυτή τη γενιά. Κάποια ήταν εξ αρχής πεταμένα λεφτά, σαν τους πασόκους που έπαιρναν κι αυτοί υποτροφίες στα χρόνια της περεστρόικα.
Κάποια άλλα όμως άφησαν καρπούς και περιμένουν ακόμα να τα ζουλήξουμε.

Οι σοβιετικοί λέει ο ιβάν μάισκι –παλιός μενσεβίκος που επί στάλιν έγινε πρεσβευτής των σοβιέτ στο λονδίνο- διάβαζαν αγόγγυστα τα πάντα. Όσο μεγάλα κι αν ήταν, όσα στοιχεία κι αν είχαν. Οι φιλοσοβιετικοί διάβαζαν κι ήξεραν τα πάντα γύρω από στατιστικές, νόρμες και την αύξηση της παραγωγικότητας στο τάδε εργοστάσιο του ντόνετσκ, αλλά δεν γνώριζαν τίποτα για την πολιτική κατάσταση στην χώρα των σοβιέτ (αυτό δεν το λέει ο μάισκι, εγώ το έβαλα). Κι οι άγγλοι πάλι δε μπορούσαν τα πολλά στοιχεία και τα νούμερα. Συχώρα με που δεν καταλαβαίνω τι λένε τα κομπιούτερς κι οι αριθμοί.

Κι είναι κι αυτοί σήμερα που δε μπορούν να διαβάσουν τίποτα αν δεν είναι σε ηλεκτρονική μορφή. Κείμενα μικρά κι εύπεπτα, προσαρμοσμένα στην οικογένεια κλικλίκου που θέλει να κάνει ζάπινγκ στα παράθυρα του υπολογιστή και κουράζεται αν μείνει πολλή ώρα στο ίδιο.
Το μέσο είναι το μήνυμα.

Μεταμοντέρνα αντίληψη της πραγματικότητας από ένα μυαλό που είναι χίλια κομμάτια κι άντε να τα μαζέψει για να σχηματίσει εικόνα. Αλλού το μάτι, αλλού το φρύδι. Γι’ αυτό έχει τόση επιτυχία κι ο σουρεαλισμός του πικάσο με τη γκουέρνικα -που κανονικά στα ισπανικά είναι γκερνίκα.

Μια μικρή γκερνίκα και το μυαλό μας. Μισεί τις συνολικές αφηγήσεις και τα μεγάλα κείμενα που είναι εξ ορισμού ολοκληρωτικά, όπως και οι αναλύσεις εξάλλου. Το πολύ που δεχόμαστε είναι ατάκες κι εξυπνάδες. Το σφυροδρέπανο να δεις πόσο φασιστικό είναι με όλα αυτά τα κατεβατά. Η γνωστή ιστορία, χίτλερ και στάλιν, μαύρος και κόκκινος φασισμός. Άλλο αν η κε του μπλοκ πάει να κρυφτεί πίσω από ατάκες, ιδεολογικούς μανδύες και μικρές παραγράφους.

Κι είναι και τα απλά μαθήματα πολιτικής οικονομίας, κείνο το ασπροκόκκινο βιβλιαράκι στο ράφι των γονιών μου, που ούτε αυτά δε γίνονται πλέον στις κόβες. Ή έστω, να μας έδιναν απ’ την οργάνωση ένα σι-ντι με τα τραγούδια του κηλαηδόνη, που κι αυτά σαν μάθημα είναι.

Το διάβασμα έχει αρχίσει να γίνεται είδος υπό εξαφάνιση. Κάτι σαν τους παππούδες του εαμ και το πλέξιμο. Θυμάμαι όταν πήγα στρατό, ξυρισμένος και κουρεμένος, λογικά θα έμοιαζα με παιδάκι. Οι άλλοι όμως με έκαναν 30άρη γιατί κυκλοφορούσα με ένα βιβλίο στο χέρι.

Οι σύντροφοι παλιά έπρεπε να διαβάζουν περισσότερο για να τη λέμε στους ρηγάδες με επιχειρήματα. Όχι παιδιά του μπόμπολα κι άλλα δροσερά. Κι έπρεπε να στύβουμε μυαλό και βιβλιοθήκες να βρούμε να δικαιολογήσουμε το γκόρμπι, το παλλαϊκό κράτος και το ειρηνικό πέρασμα απέναντι στους μουλάδες.

Εδώ με τόσους διαβασμένους συντρόφους και την πατήσαμε τη μπανανόφλουδα. Αλλαγή και τζανετάκης, κοινό πόρισμα, 13ο συνέδριο, ο ρούσης υμνούσε το γκόρμπι στο σοσιαλισμός και περεστρόικα. Φαντάσου να μην ήμασταν διαβασμένοι τι είχε να γίνει. Ή ακόμα χειρότερα να γινόντουσαν τώρα όλα αυτά.

Κι είναι που όλα τρέχουν κι οι σύντροφοι ξωπίσω τους να τα προφτάσουν. Και δεν τους μένει χρόνος και κουράγια για διάβασμα και θεωρίες. Και που σε κάθε αχτίφ ή εκδήλωση μετά την τρίτη ερώτηση κάποιος σφος έχει την αγωνία να το μαζεύουμε, λες και ξεχείλωσε. Και κάθε φορά στο κλείσιμο λέει, καλά όλα αυτά σύντροφοι, αλλά εδώ δεν είμαστε λέσχη συζητήσεων και από αύριο μας περιμένει...

Σα να το παρακάναμε δηλ και ψάχνουμε εξιλέωση για τις τύψεις μας. Λες και μετά από κάθε εξόρμηση με ρίζο πχ έρχεται ο επικεφαλής σφος και λέει, καλά όλα αυτά σύντροφοι, αλλά τώρα πρέπει να πάμε σπίτι μας να μελετήσουμε το όργανο, να το διαβάσουμε συλλογικά, να αξιοποιήσουμε τα άρθρα του. Αμ δε, που το λέει.

Κι αν μιλήσεις για την κρίση πρέπει να πεις πολλά ακόμα. Ότι είναι κρίση υπερσυσσώρευσης θεωριών που ψάχνουν κοινό να αυξήσουν την απήχησή τους και το μερίδιό τους στην πίτα. Όσοι χάνουν βγαίνουν εκτός παιχνιδιού. Μέχρι να έρθουν οι αστοί και να κηρύξουν το τέλος της ιστορίας και των ιδεολογιών. Και βασικά του μαρξισμού γιατί αυτό τους τσούζει.

Παράλληλα εξακολουθεί να ισχύει ο αδυσώπητος νόμος της πτωτικής τάσης του μέσου ποσοστού θεωρητικής κατάρτισης, που οξύνει στο έπακρο τις αντιφάσεις κι ευθύνεται για το μέτριο θεωρητικό επίπεδο των καιρών μας.

Πρέπει να πεις και για την χυδαία απολογητική των σοβιετικών που ερχόταν εκ των υστέρων να δώσει θεωρητικά φύλλα συκής στις πράξεις της ηγεσίας για να τις δικαιολογήσουν αντί να τις φωτίσουν απ’ τα πριν. Να μιλήσεις και για τα πολιτικά άρλεκιν της χρυσής μπρεζνιεφικής εποχής που σε κάθε δεύτερη σελίδα είχαν παραπομπές στο πιο πρόσφατο συνέδριο του κκσε και τα τσιτάτα του μπρέζνιεφ για να εξασφαλίσουν την έγκριση.

Για τα εμπόδια στη διαπάλη των ιδεών όταν κάτι δε συμφωνούσε ή παρεξέκλινε λίγο από την επίσημη γραμμή. Για την αυτοκτονία του ιλιένκοφ. Και για το βιβλίο του βαζιούλιν που βγήκε μόλις επί γκορμπατσώφ που διαλυόταν το σύμπαν, γιατί πιο πριν του το ‘κοβε η γραφειοκρατία.

Και για αυτό που είπε ο λένιν για το κεφάλαιο. Ότι κανείς δεν το κατάλαβε πραγματικά. Και δε μπορεί να το καταλάβει αν δεν έχει διαβάσει τη λογική του χέγκελ.
Κανείς τώρα, τρόπος του λένιν. Κατά βάση εννοεί τη μέθοδό του. Αυτό δηλ που απασχόλησε τους σοβιετικούς τα κατοπινά χρόνια με το ρόζενταλ και άλλους. Ο σοβιετικός μαρξισμός έχει σπουδαία επιτεύγματα κι αν δεν καταπιαστεί το κόμμα με αυτά, δεν ξέρω ποιος άλλος μπορεί να τα πάρει και να τα αξιοποιήσει.

Ακόμα και τα στραβά όμως είναι περασμένα μεγαλεία και διηγώντας τα να κλαις. Μακάρι να είχαμε σήμερα ένα σουσλόφ να δίνει γραμμή και να αρθρογραφεί. Και να απαντά με τον υπαρκτό στον υπαρξισμό και στα περί ανύπαρκτου.

Θα μου πεις βέβαια, το τελευταίο συνέδριο μια χαρά τα έβαζε. Έμφαση στη θεωρία, αλλά να μην αυτονομούνται απ’ την πράξη τα ιδεολογικά στελέχη. Χρυσά κι άγια όλα αυτά, κι ακόμα καλύτερα άμα γίνουν και πράξη.

Αλλά η θεωρία δεν είναι μόνο το ιδεολογικό και το κομμάτι της εκλαΐκευσης. Είναι και το κομμάτι της περαιτέρω ανάπτυξης. Η θεωρία πρέπει να επικαιροποιείται, να προχωρά και να αναπτύσσεται. Κι αυτό απαιτεί πολλά πράγματα, σαν τη διεθνή διημερίδα που είχαμε κάνει πριν το τελευταίο συνέδριο. Να γίνουνμία, δύο, πολλές διημερίδες.

Και το κμε; Τι να κάνει άραγε αυτή η ψυχή; Δεν πρέπει κάποτε να πάψει να φυτοζωεί; Γιατί σε τελευταία ανάλυση το μεγάλο πρόβλημα της εποχής μας είναι ότι ο κόσμος δεν έχει κρίση. Κι αυτό ακριβώς είναι το βασικό αίτιο της κρίσης.
Τι θεωρία να αναπτύξουμε άμα δεν έχουμε κριτική ικανότητα;