Μια εκδήλωση για τα δεκεμβριανά

Αυτή η εβδομάδα ήταν γεμάτη, με μια σειρά εκδηλώσεις που τράβηξαν το ενδιαφέρον της κε του μπλοκ.
Τις προάλλες βρέθηκα σε μία δική μας εκδήλωση για το δεκέμβρη, ο οποίος αρχίζει να γίνεται κάτι σαν τον παπακωνσταντίνου. Ο καθένας που το λέει εννοεί κάτι διαφορετικό, άλλος το θανάση του 08’, άλλος το βασίλη του 44’. Αλλά το περιβάλλον όπου το λες αντιστοιχεί με τα συμφραζόμενα και δεν χρειάζεται διευκρίνιση.

Το ρεπορτάζ για την εκδήλωση μπορείτε να το βρείτε στον προχτεσινό ρίζο. Το δικό μου ταξικό επιμύθιο θα το θέσω εξ αρχής με σχήμα πρωθύστερο. Πέρσι αν θυμάμαι καλά, είχε γίνει μια αντίστοιχη εκδήλωση με τον μαΐλη και το μάργκαρετ, αλλά εγώ ήμουν στην αθήνα και την έχασα. Αναντικατάστατη απώλεια.
Μετά από αυτό, οτιδήποτε άλλο θα περνούσε αναγκαστικά κάτω από τον πήχη. Η συντρόφισσα που μας μίλησε κατέβηκε για να χάσει. Αλλά ήττα από ήττα διαφέρει. Ειδικά όταν τρέχεις μόνος σου σε φιλικό περιβάλλον και καταφέρνεις να έρθεις δεύτερος χάνοντας απ’ τον κακό σου εαυτό (φαντάσου να ‘ταν καλός με τι σκορ θα χάναμε).

Αυτά που είχε γραμμένα μπροστά της και μας εισηγήθηκε ήταν βασικά σωστά. Λιτά, στρωτά και μας τα διάβασε ωραία. Αλλά μετά στις ερωτήσεις βραχυκύκλωσε. Έχασε τη σιγουριά της και (αρχι)πελαγοδρομούσε στην άγνοιά της. Δε λέω ότι εγώ είμαι παντογνώστης, αλλά αν ήμουν στη θέση της (όπως και στη δική μου επίσης) δε θα αναλάμβανα να κάνω εισήγηση σε μια τέτοια εκδήλωση, γιατί πέρα από κάποια βασικά γεγονότα και συμπεράσματα, αυτό που θα εισηγούμουν θα ήταν η άγνοιά μου και μερικοί προβληματισμοί για σάλτσα.

Ευτυχώς βέβαια, έχουμε αρκετές εναλλακτικές (πχ το σκολαρίκο). Δεν είναι ή αυτή ή εγώ.
Δε γίνεται να λες όμως ότι το 4ο συνέδριο της κομιντέρν έγινε το 28’. Να σε ρωτάνε πότε αποκηρύξαμε τη θεωρία των σταδίων και να μη λες τίποτα για τη μεταπολίτευση και το πρώτο αντιμονοπωλιακό στάδιο του ενιαίου επαναστατικού προτσές. Ή να σε ρωτάνε αν υπήρχαν διαφωνίες κι άλλες απόψεις στελεχών μες στο κόμμα για τη γραμμή και να μην αναφέρεις τουλάχιστον το βελουχιώτη, ή τη «σύγκρουση» μεταξύ σιάντου-ιωαννίδη. Και δεν λέω ότι τα απέκρυψε επίτηδες, αλλά ότι δεν τα ήξερε. Ή στην καλύτερη αγχώθηκε και δεν πήγε καν εκεί το μυαλό της.

Αντιθέτως, το κοινό από κάτω στάθηκε στο ύψος της περίστασης. Καλή προαίρεση, πνεύμα ανήσυχο (πολύ δύσκολος συνδυασμός), αυτοκριτική διάθεση κι ερωτήσεις που έπιαναν ένα ευρύ φάσμα από τα αίτια της ήττας μέχρι τον πρόσφατο δεκέμβρη και την απαραίτητη σύγκριση.
Ένας ασπρομάλλης κύριος είπε ότι πρώτη φορά άκουσε στοιχεία αυτοκριτικής (έστω και διακριτικής) από το κόμμα. Αλλά ήταν ο μόνος ασπρομάλλης κι από τους υπόλοιπους οι πιο πολλοί ήταν μαθητές (αυτό κι αν ήταν ελπιδοφόρο).

Τι μπορεί όμως να πει κανείς για τα αίτια; Ας κάνουμε μια σύντομη παρέκβαση για να εξετάσουμε το ρόλο της ανθρώπινης βλακείας στην ιστορία. Υπάρχει νομίζω κι ένα παλιό δοκίμιο σχετικά που το συνιστούσε συχνά κι ο ραφαηλίδης στην προτεινόμενη βιβλιογραφία του και το οποίο εξηγούσε την καταλυτική της χρησιμότητα σε ορισμένες περιπτώσεις.

Είναι δύσκολο βέβαια -κι αντιεπιστημονικό επίσης- να αποδεχτούμε τη βλακεία ως καθοριστικό παράγοντα στην ερμηνεία της ιστορικής εξέλιξης, γιατί έτσι θα χάναμε την ουσία των γεγονότων κι η ηλιθιότητα μάλλον εμάς θα χαρακτήριζε παρά τους πρωταγωνιστές τους.

Πίσω από τον «παραλογισμό» του πολέμου για παράδειγμα, υπάρχει ο λογικός πυρήνας του καπιταλισμού που οδηγείται ως τις τελικές του συνέπειες. Πίσω από τον «παράφρονα» χίτλερ, τον «παρανοϊκό» δικτάτορα που αιματοκύλησε τους λαούς, υπάρχει η τετράγωνη λογική του γερμανικού ιμπεριαλισμού και η πολιτική του κατευνασμού στο μόναχο που ήθελε να στρέψει τους ναζί προς τη σοβιετική ένωση.

Τι υπάρχει όμως πίσω από την ανεπάρκεια και το θεωρητικό έλλειμμα μιας ηγεσίας; Ή αυτό που είπε με άλλα λόγια ο μπιτσάκης σε μια περσινή εκδήλωση για τον εμφύλιο (τόσο ήξεραν, τόσο μπόρεσαν); Μετά την έπεσε και μια μου-λου στους ναρίτες επειδή δανείστηκαν τον αστικό όρο «εμφύλιος» για τον τίτλο της εκδήλωσης, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Οι πιο πολλοί σύντροφοι έχουμε την τάση πίσω από κάθε ανεπάρκεια να βλέπουμε οπορτουνισμό και ταξική προδοσία. Δεν είναι τόσο απλό όμως. Καταρχήν ένας οπορτουνιστής δεν είναι απαραίτητο να είναι προδότης. Μπορεί να εμπίπτει στην κατηγορία του τίμιου οπορτουνιστή (καλή ώρα ο γράφων) που είναι σύμφωνα με τους κλασικούς κι η πιο επικίνδυνη.

Ας κάνουμε μία ακόμα παρέκβαση κι ας πάρουμε το παράδειγμα του νικήτα –του σοβιετικού ηγέτη που έκανε χρουτς-χρουτς και χτυπούσε το παπούτσι του πάνω στα έδρανα του οηε. Αν πάρουμε την περίπτωση του τίμιου οπορτουνιστή, έχουμε να κάνουμε με κάποιον που ήθελε να διορθώσει λάθη κι υπερβολές του προηγούμενου γραμματέα, αλλά στράβωσε το κλαδί από την ανάποδη μέχρι που το έσπασε.

Οι σοβιετικοί είχαν να αντιμετωπίσουν πρωτόγνωρα προβλήματα, όπως το ζήτημα της απόδοσης της εργασίας και του περάσματος από την εκτατική στην εντατική ανάπτυξη (που τελικά μας οδήγησε απλώς στην εντατική κι από εκεί στο θάνατο). Βάδισαν σε απάτητα μονοπάτια, μέσα από λαιστρυγόνες και κύκλωπες, αλλά έχασαν την ιθάκη γιατί λάσκαρε η πυξίδα τους κι έδειχνε τη δύση, την αγορά και τις εμπορευματικές σχέσεις.

Παρόλα αυτά, η αποσταλινοποίηση, ο τρόπος με τον οποίο έγινε και η εξαγωγή της στις αδελφές λδ και το κουκουέ, δε δείχνουν πολλή τιμιότητα. Το εικοστό συνέδριο κι η μυστική έκθεση ήταν μια προδοσία. Αλλά η προδοσία στην ιστορία είναι σαν τη βλακεία κι έχει περιορισμένη ερμηνευτική ικανότητα. Το βασικό είναι να βρούμε ποια ήταν τα κίνητρα του ιούδα, ποιες κοινωνικές δυνάμεις τον ανέδειξαν και ποιοι του έδωσαν τα 30 αργύρια. Αλλιώς δε φτάνουμε στην ουσία του πράγματος.

Οι αιτίες βρίσκονται πάντα στην οικονομία κι εκεί πρωτίστως πρέπει να τις αναζητούμε. Αν επικεντρωθούμε στο κομμάτι της πολιτικής και ψάχνουμε για οπορτουνιστές καθαρά σε επίπεδο ιδεών, τότε η προσέγγισή μας ολισθαίνει στον καθαρό ιδεαλισμό. Αν ακολουθήσουμε την αντίστροφη λογική θα πρέπει να αναζητήσουμε μια τάξη που να αναδεικνύεται σε κοινωνικό επίπεδο και να αντανακλά τις αλλαγές (οπορτουνιστική στροφή) στο πολιτικό.
Αυτή για εμάς είναι η εκκολαπτόμενη –ακόμα την εποχή του χρουτσόφ- αστική τάξη, για τα μουλού η νέα αστική τάξη –ήδη υπάρχουσα στα χρόνια του νικήτα, αλλά μη ολοκληρωμένη- και για τους τροτσκιστές και όλους τους υπόλοιπους η γραφειοκρατία που (στην πραγματικότητα δεν ήταν καν τάξη, αλλά) είχε επιβάλει από τη δεκαετία του 30’ την ταξική/στρωματική της κυριαρχία.
Όλα αυτά σηκώνουν συζήτηση, αλλά δεν είναι της παρούσης.

Πού οδηγεί αυτή η λογική στο ελληνικό παράδειγμα; Στο συμπέρασμα ότι το εαμ δεν είχε ταξική ομοιογένεια κι αυτό έκανε το κόμμα ευάλωτο στις μικροαστικές πιέσεις, τις αναστολές και τις αυταπάτες ηγετικών στελεχών σαν τον σβώλο και τον τσιριμώκο, θόλωνε το πολιτικό του κριτήριο και το στρατηγικό του στόχο. Αλλά αν την πάρουμε μέχρι τις τελικές της συνέπειες μπορεί να προσεγγίσουμε την τροτσκιστική προσέγγιση. Το κουκουέ τελούσε υπό μικροαστική ηγεμονία κι έθετε ως στόχο στη συγκυρία το πρώτο στάδιο της αστικοδημοκρατικής επανάστασης, γιατί ως εκεί έφτανε ο ταξικός του ορίζοντας.
Κι έτσι φτάνουμε στην άλλη άκρη της τσουλήθρας. Τον –ενίοτε και χυδαίο- ταξικό αναγωγισμό.

Ιδεαλισμός και ταξικός αναγωγισμός (ως μια εκδοχή του υλικού ντετερμινισμού) είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, τα δύο άκρα ενός φάσματος που κλείνει εντός του κάθε είδος ιστορικής ερμηνείας. Γίνονται έτσι φάρμακο για πάσα νόσο και χρήσιμα επιχειρήματα για μια ιδεολογική διαμάχη, όπου μπορείς κατά το δοκούν να κατατάξεις τον συνομιλητή σου σε ένα απ’ τα δύο άκρα, ανάλογα με το σκεπτικό του. Αρκεί να μη χρειαστεί να εξετάσεις και τους δικούς σου συλλογισμούς υπό το ίδιο πρίσμα.

Ποιες άλλες παραμέτρους μας μένει να εξετάσουμε; Καταρχήν, το ρόλο των σοβιετικών. Τη θεωρία για το ραβασάκι του τσώρτσιλ, τις σφαίρες επιρροής, το ξεπούλημα του ελληνικού αντάρτικού. Ή σε ένα δεύτερο –πιο σοβαρό από τα χαρτάκια- επίπεδο, τη στρατηγική της κομιντέρν και τις συνέπειες της διάλυσής της.

Οποιαδήποτε σχετικά νηφάλια κι αμερόληπτη ερμηνεία θα βρει το ρόλο των σοβιετικών μάλλον δευτερεύοντα σε σχέση με τα εσωτερικά λάθη και τις ευθύνες της δικής μας ηγεσίας. Οι γιούγκοι εξάλλου έδρασαν κάτω από λίγο-πολύ παρόμοιες συνθήκες, αλλά αυτό δεν τους εμπόδισε να φτάσουν τον αγώνα τους ως το τέλος.
Ειρήσθω εν παρόδω, ο εγγονός του τίτο ίδρυσε λέει πρόσφατα νέο κομμουνιστικό κόμμα στη σερβία (αν κι ο τίτο ήταν κροάτης) κι ανάμεσα στα άλλα, είπε πως όταν ήμασταν σύντροφοι ζούσαμε σαν κύριοι και τώρα είμαστε κύριοι που η ζωή μας δεν έχει καμία αξία. Μάλιστα. Εμείς με ποιον είμαστε;

Αυτό που δε μου κολλάει με την κομιντέρν είναι πως διαλύθηκε με το σκεπτικό ότι τα κομμουνιστικά κόμματα ήταν πλέον ώριμα και δεν χρειαζόταν να παίρνουν γραμμή από ένα παγκόσμιο καθοδηγητικό κέντρο. Σκέψου και να μην ήμασταν ώριμοι πόσα λάθη θα κάναμε. Και μη χειρότερα..

Τον παράγοντα της προδοσίας τον αποκλείουμε χωρίς δεύτερη σκέψη. Εξάλλου όπως είπε κι η συντρόφισσα εισηγήτρια δεν προκύπτει από πουθενά. Σωστά. Μόνο από κάτι κομματικά ντοκουμέντα που έβγαζαν χαφιέ το σιάντο.
Καλά, εσύ γιώργη, μας άφησες νωρίς. Και φορτώσαμε στην καμπούρα σου, ό,τι υπήρχε και δεν υπήρχε από ευθύνες και λάθη. Αλλά η ρετσινιά του προδότη είναι δηλητήριο που δεν καταπίνεται.

Πού καταλήγουμε λοιπόν; Το κόμμα δε μπόρεσε να διαμορφώσει στρατηγική… κτλ, κτλ. Ναι, αλλά γιατί; Τι διδάγματα θα βγάλουμε αν μείνουμε μόνο στις διαπιστώσεις; Ότι σήμερα έχουμε μεγαλύτερη εμπειρία, δεν θα επαναλάβουμε… Κτλ, κτλ.

Και το πράγμα μπλέκει ακόμα περισσότερο αν σκεφτείς ότι τα περισσότερα στελέχη είχαν πολύ καθαρό τι ήταν η αγγλία και τι ρόλο θα έπαιζε μεταπολεμικά. Παρόλα αυτά...

Ίσως να έφταιγε κι ο εφησυχασμός πάνω στην κρίσιμη συγκυρία. Παλιά μας έσφαζαν γιατί ήμασταν λίγοι κι ανίσχυροι, ενώ τώρα που έχουμε τον ελας αποκλείται να το τολμήσουν. Μας το ανέφερε μεταξύ άλλων κι ο σκολαρίκος, αλλά αυτός είναι από άλλη εκδήλωση που αφορά μια ανάρτηση του -άμεσου- μέλλοντος.

Πώς να κρυφτείς από τη βάση; Έτσι κι αλλιώς τα ξέρει όλα. Ακόμη κι οι μικροί μαθητές που δεν μαθαίνουν τίποτα για όλα αυτά στο σχολείο. Αλλά η οργάνωση είναι το καλύτερο απ' όλα, εδώ θα τα μάθουν όλα. Κι ας μην έχουμε έτοιμες απαντήσεις στα ερωτήματα της σφίγγας όπως αυτά που πιάσαμε εδώ.

Κι όσα περισσότερα μάθουν, τόσο καλύτερα. Δεν χρειάζεται να φοβόμαστε να κάνουμε δύσκολες ερωτήσεις κι αιχμηρές τοποθετήσεις, για να μην πελαγώσουν κι απογοητευτούν πριν καλά-καλά αρχίσουν.
Αυτό είναι το πιο βασικό που κέρδισα εγώ από την εκδήλωση.