Συλλογή για το Βάρναλη

Δεν είναι ποιητική συλλογή, αλλά συλλογή με αποσπάσματα από αναμνήσεις ανθρώπων που τον έζησαν και σχόλια για το έργο του.


Ο βάρναλης σε μια ταβέρνα μαζί με τον στρατή τσίρκα

Η έλλη αλεξίου (στενή φίλη του ποιητή κι αρραβωνιατικιά του για ένα μικρό διάστημα) διηγείται ένα σκηνικό από τα τελευταία χρόνια της ζωής του βάρναλη την περίοδο της χούντας.

Δε λογάριαζε τίποτα επειδή είχε ξεφοβηθεί. Μας διηγιότανε που τον καλούσε η αστυνομία και τι του λέγανε. Το ρωτούσαν ποιος είναι, που κάθεται και τέτοια. Ο βάρναλης έλεγε: μα δε βαρεθήκατε πια να με ρωτάτε όλο τα ίδια; Το πού κάθομαι το ξέρετε. Γιατί αν δεν το ξέρατε, πώς ήρθατε και με πήρατε; Αλλά και τι είμαι το ξέρετε κι αυτό. Σας είπα απ’ την πρώτη μέρα πως είμαι κομμουνιστής. Θέλετε πάλι να σας το ξαναπώ; Δεν άλλαξα. Όταν τον είδαν πως μιλούσε γελώντας του λεν: κ. βάρναλη μπορείτε να πάτε σπίτι σας. Δεν του κάνανε καμία ερώτηση. Τον είπανε και κύριο.


Η ελένη ιατρού (που φυλούσε μετά το θάνατό του αντικείμενα κι ενθύμιά του) ανακάλυψε κάποτε κάτω από το κρεβάτι του ένα βαλιτσάκι. Ήθελε να το πάρει και να παίξει, μαζί με την κούκλα της. Το ανοίγει, βλέπει μέσα ένα ψαλιδάκι, χαρτιά, μολύβια, μια αλλαξιά εσώρουχα, ένα ζευγάρι κάλτσες. Ρωτάει τη δώρα μοάτσου για τα σχετικά. Το ‘χει, της λέει, ο μπάρμπα-κώστας μήπως και τον παν εξορία. Παιδί τότε, δε μπορούσε να καταλάβει πώς μπορεί αυτόν τον καλό άνθρωπο να τον παν εξορία.

Ο λογος έρχεται στις τελευταίες μέρες της ζωής του ποιητή (δεκέμβρης του 74’). Εκείνες τις μέρες ήταν στο νοσοκομείο, λέει. Με ρώτησε «βγήκε ο βασιλιάς»; Του απαντάω όχι. Σίγουρα, λέει, μου λες αλήθεια; Του απάντησα καταφατικά. Τώρα μπορώ να πεθάνω ήσυχος.


Από ένα άρθρο του γληνού για την αληθινή απολογία του σωκράτη

Προσωπικά εγώ πιστεύω πως η πνευματική προσωπικότητα του βάρναλη ξεπερνάει πολύ τα σύνορα του τόπου μας και μπορεί να σταθεί μέσα στα καλύτερα ονόματα που έχει να δείξει η παγκόσμια, επαναστατική λογοτεχνία.
Του παρνασισμού η πνοή ήτανε μετρημένη, ωστόσο συνήθιζε τον τεχνίτη να γεμίζει τα ιστορικά σύμβολα με περιεχόμενο να τα ζωντανεύει. Και η τάση αυτή θα έμενε ένα απλό παιχνίδισμα, όπως έγινε με τον παλαμά, το γρυπάρη, το μαβίλη και άλλους πολλούς, αν έμενε κι ο βάρναλης κλεισμένος στα τείχη της αστικής ψυχοσύνθεσης. Έδωσε όμως αργότερα τους πιο εξαίσιους καρπούς όταν ο βάρναλης γκρέμισε τα τείχη και πέρασε στην επανάσταση.

Στη δεύτερη περίοδο της δημιουργίας του ο βάρναλης είναι ο μεγάλος χαλαστής. Η πνευματική του προσωπικότητα υψώνεται μέσα στους ανθρωπάκηδες, τους τσανακογλείφτες, τους λακέδες, τους φυγάδες και τους προδότες που μελανώνουν γύρω τους το νερό. Η στέψη του, η ποίησή του, η ρωμαλέα, η αντρίκεια του σάτιρα, το καταλυτικό γέλιο του, αστράφτει σα ρομφαία, που την χτυπάει ο ήλιος. Ο ήλιος που τον φωτίζει είναι ο διαλεχτικός υλισμός και η προλεταριακή επανάσταση.

Ο βάρναλης βρήκε τον αληθινό του εαυτό. Οι ιστορικές συμβολικές μορφές που αγωνιζότανε μάταια να τις συλλάβει και να τις αναστήσει μέσα στη θολή και ψεύτικη ατμόσφαιρα του ιδεαλισμού, ξύπνησαν ολοζώντανες γέμισαν από νόημα ανθρώπινο, πήρανε σάρκα κι οστά, χρώμα και πνοή μόλις τις αντίκρισε ρεαλιστικά και επαναστατικά.

Τώρα μπορεί να επιχειρήσει τον τεράστιο άθλο να βάλει να μιλήσουμε ανθρώπινα και νοητά από σημερινούς ανθρώπους, τον προμηθέα, και τον χριστό και την παναγία και τον σωκράτη. Οι άδειες σκιές τα σκέλεθρα της ιστορίας, περπάτησαν ανάμεσά μας, μίλησαν τη γλώσσα μας, άγγιξαν την καρδιά μας.


Και στον επίλογο η θετική κριτική του παλαμά, σε ένα γράμμα του προς το βάρναλη, για την αληθινή απολογία του σωκράτη

Και λοιπόν με το σωκράτη σου νομίζω πως φαίνεται καθαρότερα η δύναμή σου και η χάρη σου… Η γλώσσα εξαίσια στην καλλιτεχνική εφαρμογή μιας αρχής, που την αμφισβητώ, τώρα με την πρεσβευτική μου πείρα, πάντα απόλυτη την αλήθεια… στον πεζό μας λόγο…
Διαβάζοντας σε σημείωσα στο περιθώριο κάπου: η αρχαιογνωσία μαζί με την κοροϊδία χορεύουν τον καρσιλαμά. Α! η κοροϊδία. Της απευθύνεις καλέσματα συγκινητικά. Είναι η μούσα σου. Ο υπαινιγμός κι ο αναχρονισμός. Συγχρονίζονται. Δύο θεράποντες του τεχνίτη υπάκουοι κάνουν ένα επαναστατικό δαιμόνιο. Κάνουν το σωκράτη από αρχαίο μοντέρνο, χωρίς μήτε του αρχαϊσμού να κακοφαίνεται, μήτε ο μοντερνισμός να ζημιώνεται. Προστατεύει και τους δύο ο λυρισμός… Μας δίνει μια αυτοψυχογραφία του φιλόσοφου διασκεδαστικότατη. Η κοροϊδία. Η κοροϊδία σου παιχνίδι και τέχνη.. Γιατί τέτοια είναι η τέχνη. Και γενικότερα είναι μια φράση σου: από την καβαλίνα του δρόμου στην κορυφή της διπλανής ροδακινιάς. Τέτοιος είναι. ο δρόμος σου και τα τριγυρίσματά σου. Δε σε ταράζουν τα ακάθαρτα του δρόμου γιατί λυτρώνεσαι στην κορυφή της ροδακινιάς…