Το Πεσάχ στο σοσιαλισμό

Το κομμουνιστικό κίνημα έχει μια ιστορία πλούσια, γεμάτη –μεταξύ άλλων- με διασπάσεις και σχίσματα, ορθοδοξίες κι αιρέσεις. Μουσάτους αντάρτες και γενειοφόρους ιεραπόστολους του κομμουνιστικού ιδεώδους, ανώνυμους αγίους του κινήματος και οσιομάρτυρες που θυσιάστηκαν για τις ιδέες τους. Μέχρι και σέχτες με ολιγομελή ιερατεία, που προστατεύουν το δόγμα τους και το –εξίσου ολιγομελές- ποίμνιό τους.

Το κόμμα μπορεί σε μια εξιδανικευμένη μορφή να ενσαρκώσει την ιδέα του απολύτου καλού, αλλά την ίδια στιγμή να συνεργαστεί και με το διάβολο ακόμα για τον τελικό του σκοπό και να βγάλει μέσα από τις γραμμές του έκπτωτους αγγέλους, που το προδίδουν και εκπίπτουν στο άλλο στρατόπεδο. Ή άλλους που ισχυρίζονται ότι το έχουν απομυθοποιήσει, αλλά εξακολουθούν να το αντιμετωπίζουν ως παντοδύναμη αφαίρεση και να το θεωρούν μεταφυσικά υπεύθυνο για κάθε τι στραβό που συμβαίνει.

Το κόμμα δεν είναι κάτι αφηρημένο, αλλά {είναι} τα μέλη του, οι σύντροφοι που το αποτελούν. Για την ακρίβεια είναι μια αφαίρεση που βασίζεται σε πραγματικά πρόσωπα και γεγονότα. Συγκεντρώνει τα καλύτερα ατομικά χαρακτηριστικά κάθε ξεχωριστής περίπτωσης, τις καλύτερες ιδιότητες των πιο ξεχωριστών συντρόφων, σε μια ενιαία ολότητα και μπαίνει στη σφαίρα των μυθικών, συλλογικών ηρώων.

Για μερικές συνειδήσεις το κόμμα γίνεται ένα είδος θρησκείας, όπιο του εργαζόμενου λαού, με την έννοια του παυσίπονου. Σαν αποκούμπι, όπου μπορεί να αποθέσει τις ελπίδες του, πριν τη συντεταγμένη χρεοκοπία και την ασύντακτη απελπισία. Το κόμμα είναι η καρδιά ενός άκαρδου κόσμου, που κολυμπάει στην κοιλάδα των δακρύων.

Οι κομμουνιστές διαφέρουν επί της ουσίας από τους χριστιανούς, γιατί θυσιάζονται για έναν καλύτερο κόσμο, χωρίς να περιμένουν να απολαύσουν τους καρπούς της θυσίας τους. Χωρίς να υπόσχονται τη δευτέρα παρουσία (όπου επιμένουν να μεταθέτουν κάποιοι τον σοσιαλισμό, κρίνοντας μάλλον από τις δικές τους μεταφυσικές ανησυχίες τα αλλότρια) ούτε μάννα εξ ουρανού και θαυματουργές λύσεις «εδώ και τώρα», του τύπου: «δεύρο έξω από το ευρώ, για να μην πληρώσουμε την κρίση». Δεν ελπίζουν στη νεκρανάσταση του παρελθόντος, αλλά στην επ–ανάσταση «νεκρών» λαϊκών συνειδήσεων και της πτωματικής τους απραξίας –όπως έλεγε η ρόζα, τον καιρό του οκτώβρη, για το γερμανικό προλεταριάτο.

Όλα αυτά μας δίνουν την ευκαιρία να μιλήσουμε για το δικό μας πεσάχ, το πέρασμα στο σοσιαλισμό και τη γη της επαγγελίας. Κι όταν λέμε δικό μας, εννοούμε εμάς τους εβραιομπολσεβίκους, όπως μας έλεγαν εκείνα τα χρόνια, που καταφέρναμε να συνδέουμε διαλεκτικά τις πιο αντιφατικές ιδιότητες. Να είμαστε εβραίοι και άθεοι ταυτόχρονα, να αναγνωρίσουμε πρώτοι απ’ όλους το κράτος του ισραήλ (1948), αλλά την ίδια περίοδο να διενεργούμε πογκρόμ εναντίον του εβραϊκού πληθυσμού, σύμφωνα με την αντισταλινική μυθολογία. Και παράλληλα να στηρίζουμε διακριτικά τον απελευθερωτικό αγώνα των παλαιστίνιων, ενώ το ισραήλ είχε ρόλο τοποτηρητή των αμερικάνων στην ευρύτερη περιοχή της μέσης ανατολής.

Εβραιομπολσεβίκοι σαν το μαρξ και τον τρότσκι, που ‘χαν εβραϊκή καταγωγή. Αν και ο κάρολος δε συνέπεσε χωροχρονικά με το πολιτικό ρεύμα των μπολσεβίκων για να δικαιολογήσει το δεύτερο συνθετικό. Κι ο λέοντας συνέπεσε περιστασιακά, μόλις για μερικά χρόνια. Κατά βάση μάλλον τίμιος κεντριστής ήταν –στη διαμάχη με τους μενσεβίκους- και κατά άλλους μισομενσεβίκος.

Οι οπαδοί του βέβαια πιστεύουν ότι αυτός ήταν ο γνήσιος κι ουσιαστικός συνεχιστής της πολιτικής του λένιν και των μπολσεβίκων. Αλλά ο ίδιος ήταν μάλλον αρκετά περήφανος για να δεχτεί ότι πρέσβευε την συνέχεια κάτι άλλου (λενινισμός, μπολσεβικισμός) κι όχι κάτι δικό του. Έτσι πολλοί τροτσκιστές λένε ότι ο λένιν και οι μπολσεβίκοι ήταν βασικά που προσχώρησαν με τις θέσεις του απρίλη στη θεωρία του τρότσκι για τη διαρκή επανάσταση, παρά το αντίθετο.

Κι έτσι αρχίζει μια σειρά παραδόξων με τους διάφορους –ισμούς. Ο τρότσκι–εξ όσων γνωρίζω- δεν εισήγαγε κάποιον –ισμό για τις θέσεις και τις απόψεις του. Το έκαναν όμως οι οπαδοί του, που αυτοπροσδιορίζονται ως τροτσκιστές.
Ο ζηνόβιεφ εισηγήθηκε τον όρο λενινισμός, ως τον μαρξισμό της εποχής του ιμπεριαλισμού. Ενώ τα επόμενα χρόνια ο μαρξισμός-λενινισμός εμπλουτίστηκε με δεύτερη παυλίτσα και τον –ισμό του συντρόφου με το μουστάκι. Τότε οι ορθόδοξοι σύντροφοι δήλωναν σταλινικοί, συμπληρώνοντας κατά το δοκούν την τριάδα με τις παυλίτσες και τις προτομές –με το μαο, το ζήτα του ζαχαριάδη, κοκ.

Σήμερα όμως σχεδόν κανείς δεν αυτοπροσδιορίζεται ως σταλινικός κι οι περισσότεροι οπαδοί του συντρόφου με το μουστάκι θεωρούν τον όρο αδόκιμο κι αντι-επιστημονικό. Έτσι, έχει μείνει κυρίως στη φρασεολογία των τροτσκιστών, που είναι τέτοιοι ακριβώς σε αντίθεση με τους σταλινικούς. Γιατί ο ένας πόλος της αντίθεσης δεν έχει νόημα ύπαρξης, χωρίς τον άλλο.

Κι είναι ζήτημα αν αυτή η αντίθεση έχει σήμερα αντικειμενική βάση ύπαρξης, πέρα από ιστορικούς λόγους.
Τι υποδηλώνει άραγε ο όρος σταλινικός στις σημερινές συνθήκες; Αυτόν που συμφωνεί με την αντίληψη του στάλιν για τις εμπορευματικές σχέσεις στο σοσιαλισμό και τη μπροσούρα του για τα οικονομικά ζητήματα της εσσδ; Αυτό όμως είναι κάτι μερικό, σχετικό με την πολιτική οικονομία του σοσιαλισμού (αν είναι δόκιμος ως όρος, γιατί ο σοσιαλισμός δεν είναι αυτόνομη βαθμίδα κοινωνικής εξέλιξης, ούτε συνιστά κάποιον ξεχωριστό τρόπο παραγωγής).
Ή μήπως κάποιον που συμφωνεί με το σύνθημα για οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε μια χώρα; Αυτό ήταν όμως σύνθημα που υπαγορεύτηκε στις συγκεκριμένες συνθήκες μιας συγκεκριμένης χώρας –που ήταν το ένα έκτο του πλανήτη κι όχι μια οποιαδήποτε χώρα. Κι είναι μάλλον ανόητο να εξεταστεί γενικά ως θεωρία, έξω από το συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο.

Ταυτόχρονα όμως, τίποτα από αυτά δε στερείται νοήματος. Η διαρκής επανάσταση, η ιμπεριαλιστική αλυσίδα που σπάει σε μια μικρή ομάδα χωρών, όπου νικάει πρώτα η επανάσταση, η σχεδιασμένη υπέρβαση της εμπορευματικής παραγωγής και των κατάλοιπων της, είναι ζητήματα που θα ξαναβρούμε μπροστά μας. Κι οι σχετικές αντιλήψεις θα καταστούν εκ νέου επίκαιρες, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Δεν είναι στείρες βυζαντινολογίες, αλλά αρχαιολογίες του μέλλοντός μας κι εργαλείο πολύτιμο για την κατανόησή του.

Όποιος κλείσει τα μάτια του και τις προσπεράσει, είναι καταδικασμένος σε πισωγύρισμα. Νομοτελειακά θα σκοντάψει πάνω τους και μπορεί να σπάσει τα μούτρα του. Όποιος αγνοήσει τις υπαρκτές διαφορές πάνω σε αυτά τα θέματα, μπορεί να βαυκαλίζεται ότι πετυχαίνει τη διαλεκτική υπέρβαση των αντιθέσεων, αλλά απλώς εσωτερικεύει την πάλη τους και πετυχαίνει τεχνητές συγκολλήσεις με ημερομηνία λήξης. Άλλωστε ένα βασικό χαρακτηριστικό του οπορτουνισμού είναι να επιχειρεί να κρύψει τις διαφορές και τις διαφωνίες, επικαλούμενος την ενότητα.

Τι γίνεται λοιπόν με το δικό μας πεσάχ; Κάποιοι περιμένουν τον μωυσή με το μαγικό ραβδάκι να ανοίξει τη θάλασσα στα δύο, για να περάσουν ειρηνικά, χωρίς να βρέξουν τα πόδια τους. Διάφοροι επίδοξοι μωυσήδες τα κάνουν μούσκεμα και μας οδηγούν σαν πρόβατα για σφαγή. Και άλλοι μαλώνουν για την γη της επαγγελίας, που την βρήκανε φτωχική και τους γέλασε. Γιατί στην επουράνια έφοδο δε βρήκαν μάννα εξ ουρανού, ούτε τον τίγρη να ενώνεται με τον ευφράτη και να ευφραίνει την ψυχή μας με όλα τα καλά του κόσμου. Δε βρήκαν να ρέει μέλι και γάλα, παρά μόνο άφθονο αίμα, όπως στην πηγάδα του μελιγαλά.


Το βασικό λοιπόν είναι να ορίσουμε τι ακριβώς είναι για εμάς η γη της επαγγελίας. Αλλά αυτό μπορεί να γίνει σε επόμενη ανάρτηση.