Η μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή

Αυτές τις μέρες συμπληρώνονται 90 χρόνια από την καταστροφή της σμύρνης και με αφορμή την επέτειο, η κε του μπλοκ παρουσιάζει μια παλιότερη έκδοση της σύγχρονης εποχής, με τον τίτλο της ανάρτησης, και τα υλικά του επιστημονικού διημέρου που διοργάνωσε το κμε για τα 60χρονα από τη μικρασιατική καταστροφή (εισηγήσεις, παρεμβάσεις κι ερωτοαπαντήσεις, όπως τις συγκέντρωσε και τις κατέγραψε η οργανωτική επιτροπή).

Τα υλικά αυτά εκφράζουν το πνεύμα της εποχής τους, υιοθετώντας το σχήμα της εξαρτημένης ελλάδας από τον ιμπεριαλισμό της αντάντ, υπό την πρωτοκαθεδρία των άγγλων. Ξεκινώντας από την ανάλυση του λένιν για τον ιμπεριαλισμό, εξετάζουν το ξεδίπλωμα των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων στην περιοχή της μικράς ασίας, μετά τον α’ παγκόσμιο πόλεμο και το συμπληρωματικό ρόλο της ελλάδας ως εκτελεστικό όργανο των ιμπεριαλιστικών σχεδιασμών. Κινούνται δηλ σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση από την ευρύτατα διαδομένη εκδοχή για τον επεκτατισμό του ελληνικού ιμπεριαλισμού με τη μεγάλη ιδέα για την ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών.

Ο ιστορικός τζιντζιλώνης λέει στην εισήγησή του ότι η αστική τάξη προσπάθησε με το σύνθημα της μεγάλης ελλάδας –που θυμίζει το σημιτικό σύνθημα για την ισχυρή ελλάδα, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε εμείς εκ των υστέρων- να καμουφλάρει  την πολιτική της υποτέλειάς της στον ιμπεριαλισμό και να αποπροσανατολίσει το λαό απ’ τα πραγματικά του προβλήματα. Στη συνέχεια υποστηρίζει ότι αυτή η εκστρατεία επιβλήθηκε στον ελληνικό λαό από τους ιμπεριαλιστές της αντάντ και τη ντόπια ολιγαρχία. Και πιο κάτω παραθέτει ένα λόγο του αβέρωφ στον οηε, όπου εμμέσως αναγνωρίζει –εκ των υστέρων- τον πραγματικό χαρακτήρα του πολέμου.

Ο πόλεμος αυτός έγινε, διότι προσεκλήθημεν όπως συμμετάσχωμεν εις αυτόν, υπό της αγγλίας, της γαλλίας και της ιταλίας. Ήτο πόλεμος συμμαχικής κατακτήσεως εις την οποία η ελλάς εκλήθη να λάβει μέρος, αλλά δεν ήτο ελληνικός πόλεμος.

Ο συνάδελφός του ιστορικός λαζαρίδης, συμπληρώνει στα παραπάνω. Η μικρασιατική εκστρατεία αποτελούσε μέρος του μεγάλου σχεδίου των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων για το μεταπολεμικό ξαναμοίρασμα του κόσμου και την κατάπνιξη του εθνικαπελευθερωτικού κινήματος του τουρκικού λαού. (…) Μετά την υπογραφή της ανακωχής του μούδρου με την οποία βγήκε η τουρκία από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της αντάντ κατέλαβαν στρατιωτικά τη ζώνη των στενών μαζί με άλλες περιοχές, έθεσαν υπό τον έλεγχό τους την κυβέρνηση του σουλτάνου κι έβαλαν μπρος το σχέδιο διαμελισμού της τουρκίας με τη συνθήκη των σεβρών. Στη δική του εισήγηση βασίζεται ως επί το πλείστον κι η παρακάτω περιγραφή των ιστορικών γεγονότων.

Ενδιάμεσα στη «διάσκεψη ειρήνης» του παρισιού οι άγγλοι υποστήριξαν και πέτυχαν την αποστολή ελληνικών στρατευμάτων στη σμύρνη με πρόσχημα την προστασία των χριστιανικών πληθυσμών. Οι άγγλοι έδιναν πολύ μεγάλη σημασία στο ρόλο της ελλάδας για την επιβολή της ηγεμονίας τους στην εγγύς και μέση ανατολή και προώθησαν την επέκτασή της στη μικρασία, για να χρησιμοποιήσουν αυτήν ως αντίβαρο στους σχεδιασμούς των ανταγωνιστών τους και το στρατό της εναντίον της αντίστασης του τουρκικού λαού.

Με την καθοδήγηση της αγγλίας, ο ελληνικός στρατός βγαίνει από την περιοχή της σμύρνης και προελαύνει στα βάθη της μικρασίας, για να χτυπήσει το γοργά αναπτυσσόμενο τουρκικό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα. Τον αύγουστο του 20’ υπογράφεται η συνθήκη των σεβρών, χωρίς να επικυρωθεί από τις χώρες που την είχαν υπογράψει, ενώ η εφαρμογή της γινόταν αμφίβολη εξαιτίας της αντίστασης του τουρκικού λαού. Έτσι λοιπόν, δεν ήταν κλείσιμο ειρήνης αλλά συνέχιση ενός πολέμου που ανατέθηκε από τους ιμπεριαλιστές στον ελληνικό στρατό, καθώς ούτε αυτοί ήταν διατεθειμένοι για απευθείας σύγκρουση με τα τουρκικά στρατεύματα. Η τύχη της συνθήκης αφέθηκε να κριθεί στο μέτωπο των πολεμικών επιχειρήσεων.

Η όξυνση των αντιθέσεων μεταξύ αγγλίας και γαλλίας οδηγεί σε μια πολύπλοκη διελκυστίνδα συμφερόντων. Η αγγλία υποστηρίζει κρυφά αλλά ενεργά το αυτονομιστικό κίνημα της συρίας εναντίον της γαλλίας, που αρχίζει να στηρίζει το κίνημα του κεμάλ. Πετυχαίνει τη διακοπή των συμμαχικών πιστώσεων προς την ελλάδα και την έμμεση αναγνώριση της κεμαλικής κυβέρνησης, και τελικά υπογράφει μαζί της ξεχωριστή συμφωνία ειρήνης, χωρίς εδαφικές αξιώσεις, αλλά με εμπορικά ανταλλάγματα. Η προέλαση του ελληνικού στρατού ανακόπτεται, οι κρατικοί πόροι εξαντλούνται κι η αγγλία αφήνει την ελλάδα στην τύχη της. Η τουρκική αντεπίθεση αρχίζει στα τέλη αυγούστου (με το καινούριο ημερολόγιο) και δέκα μέρες μετά μπαίνει στη σμύρνη και την πυρπολεί. Αυτός ήταν και ο τραγικός επίλογος της μικρασιατικής περιπέτειας.

Αξίζει να δούμε αντιπαραθετικά με αυτή την ιμπεριαλιστική διελκυστίνδα τη στάση της σοβιετικής ρωσίας. Η σοβιετική κυβέρνηση αντιτάχθηκε κατηγορηματικά στη συνθήκη των σεβρών. Ο ίδιος ο λένιν χαρακτήρισε το διαμελισμό της τουρκίας σαν λεηλασία και τον αγώνα του τουρκικού λαού δίκαιο κι αντιιμπεριαλιστικό. Αυτή η υποστήριξη απέρρεε από τις νέες αρχές εξωτερικής πολιτικής που εγκαινίασε το σοσιαλιστικό κράτος κι από τις ανησυχίες για τη μετατροπή της τουρκίας σε ορμητήριο της ιμπεριαλιστικής επέμβασης στη ρωσία.

Οι προσπάθειες αυτές για στερέωση της σοβιετοτουρκικής φιλίας σκόνταψαν αρκετές φορές, σε παράγοντες του κεμάλ που υποστήριζαν το συμβιβασμό με τους ιμπεριαλιστές κι αντιδρούσαν στην ιδέα προσέγγισης με τη σοβιετική ρωσία, καθώς και στην εισβολή τουρκικών στρατευμάτων στην αρμενία και τη γεωργία –υπό την ανοχή γεωργιανών μενσεβίκων. Παρόλα αυτά το μάρτη του 21’ υπογράφτηκε συμφωνία αλληλοβοήθειας και φιλίας των δύο χωρών και η σοβιετική ρωσία διακήρυξε ότι δεν αναγνώριζε τις άδικες διεθνείς συμφωνίες που επιβλήθηκαν στην τουρκία.

Παράλληλα στις αρχές του 22’ απεσταλμένος της σοβιετικής κυβέρνησης ήρθε στην ελλάδα και μέσω του τότε γγ του σεκε κορδάτου μεταβίβασε στην ελληνική κυβέρνηση προτάσεις για τη μεσολάβηση των σοβιετικών με σκοπό το σταμάτημα των εχθροπραξιών και την αυτονόμηση μιας παραλιακής ζώνης της μικράς ασίας που να διασφαλίζει τα δικαιώματα του χριστιανικού πληθυσμού, -ενώ ζητούσε ως μοναδικό αντάλλαγμα τη ντε φάκτο (έστω) αναγνώριση της σοβιετικής κυβέρνησης. Ο γούναρης απέρριψε τις προτάσεις και άφησε την ευκαιρία για ειρηνική διευθέτηση κι απεμπλοκή από το μικρασιατικό αδιέξοδο, να περάσει ανεκμετάλλευτη.

Το σεπτέμβρη του 18’, ο ριζοσπάστης δημοσίευσε μια ακόμα σοβιετική διακοίνωση που απευθύνθηκε τρεις φορές στην αγγλική κυβέρνηση και ανέφερε μεταξύ άλλων: η ρωσική κυβέρνηση δεν είναι διατεθειμένη να καταδικάσει την ελλάδα και τον ελληνικό λαό γιατί ανέλαβε το βάρος του πολέμου, το επιβληθέν επί των ασθενών ώμων της από μέρους της ευρώπης, και περιήλθε σε απόγνωση. (…) Η ρωσική κυβέρνηση θεωρεί τον τουρκικό πόλεμο ως αγώνα του τουρκικού λαού υπέρ της υπάρξεως και ανεξαρτησίας του, αγώνα κατά της συνθήκης των σεβρών. Στον αγώνα αυτό η τουρκία έχει όλη τη συμπάθεια του ρωσικού λαού.

Μένει να εξετάσουμε τη στάση των ελληνικών κυβερνήσεων (έχοντας πάρει μια πρόγευση από την απόρριψη των σοβιετικών προτάσεων, που προαναφέραμε). Μπλέχτηκαν στη μικρασιατική περιπέτεια –θεωρητικά- για να προστατέψουν τον ελληνικό πληθυσμό και τελικά κατάφεραν αυτό ακριβώς που υποτίθεται ότι ήθελαν να αποτρέψουν: το ματοκύλισμα και τον ξεριζωμό του. Έπαιξαν πειθήνια μέχρι το τέλος το παιχνίδι των άγγλων, σαν υπάκουο πιόνι τους και στο τέλος έψαξαν εξι-λαστήρια θύματα για να γλιτώσουν τη λαϊκή κατακραυγή (η γνωστή υπόθεση της δίκης των εξ που εκτελέστηκαν).

Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληγαν οι εισηγητές του διημέρου του κμε είναι αυτό που θίξαμε στην αρχή της ανάρτησης: η ιμπεριαλιστική εξάρτηση της ελλάδας και οι καταστροφικές της συνέπειες για τον ελληνικό λαό. Η τραγική τους επικαιρότητα –ακόμα και σήμερα- και η αναγκαιότητα του αγώνα για εθνική ανεξαρτησία και απαλλαγή από τα ιμπεριαλιστικά δεσμά.

Ποια άλλη ανάγνωση θα μπορούσε πιθανά να υπάρξει; Αυτή που λέει ότι η ελληνική αστική τάξη δε σύρθηκε εξαρτημένη κι άβουλη στη μικρασιατική εκστρατεία, αλλά συμμετείχε οικειοθελώς για να διεκδικήσει το δικό της μερίδιο –με ανισότιμους φυσικά όρους- στο παιχνίδι της μοιρασιάς. Αλλά αυτό για να στοιχειοθετηθεί –αν υποθέσουμε ότι πράγματι ισχύει- θα απαιτούσε συλλογική μελέτη και διεξαγωγή ενός άλλου επιστημονικού διημέρου στην εποχή μας.

Υγ: Εδώ μπορείτε να δείτε και το κυριακάτικο ιστορικό αφιέρωμα του ριζοσπάστη.