Κι άλλο Μπρεχτ, κι άλλο Μπρεχτ

(…Άρη είμαι Μπρεχτ)

Το κείμενο αυτό είχε αρχίσει να γράφεται το φλεβάρη, μετά τη συναυλία του μικρούτσικου στον περισσό για τον μπρεχτ κι ολοκληρώθηκε λίγο πριν μπει ο μάης, οπότε πιθανόν να παρουσιάζει κάποια χάσματα –όχι μόνο χρονικά.

Το 2013 έχει κηρυχθεί άτυπα σε έτος μπέρτολντ μπρεχτ κι η αθήνα έχει γεμίσει με καλλιτεχνικές εκδηλώσεις παντός είδους, όχι μόνο με την ανάμειξη ή την αιγίδα του κόμματος. Κι όχι μόνο με στρατευμένους καλλιτέχνες –εκτός κι αν θεωρείται τέτοια η ντορέτα παπαδημητρίου, που κατέχει την τεχνική της μπρεχτικής αποστασιοποίησης και την περνούσε τα βράδια της κυριακής και στις χορευτικές της παραστάσεις, από οθόνης. Σε βαθμό που να αναρωτιέσαι πού κρυβόταν τόσος μπρεχτ; Κι αν είναι αυθεντικό το ενδιαφέρον για το έργο του ή μια παροδική μόδα για το εμπορικό κομμάτι της υπόθεσης.

Μία ακόμα διαχρονική απορία είναι πώς ακριβώς ορίζεται η περίφημη έννοια της αποστασιοποίησης κι αν αποδίδεται σωστά στα ελληνικά με αυτόν τον όρο. Κι εδώ υπάρχουν πολλές και διάφορες απαντήσεις που με το πλήθος τους μάλλον συσκοτίζουν παρά διευκρινίζουν το περιεχόμενό της. Είναι περίπου όπως το καλτ, που ο καθένας το εξηγεί με το δικό του τρόπο μες στο μυαλό του και τον θεωρεί κοινώς αποδεκτό απ’ όλους. Κι ο συνειρμός ήταν προφανής και άμεσος γιατί την ίδια ακριβώς μέρα με τη συναυλία του μικρούτσικου στην έδρα της κετουκε –που εγκαινίασε το δεύτερο κύκλο εκδηλώσεων του τμήματος πολιτισμού για τον μπρεχτ- διεξαγόταν το καλτ φέστιβαλ στο κλαμπ γκαγκάριν –να και άλλος συνδετικός κρίκος.

Κι εκεί είναι που έρχεται η ανατροπή, πάνω ακριβώς που νόμιζες πως έχεις καταλάβει περί τίνος πρόκειται κι έχεις βγάλει μια άκρη. Γιατί αν ο βούλγαρης θεωρείται καλτ κινηματογράφος, πρέπει να τα βάλουμε κάτω και να ορίσουμε ξανά κάποιες βασικές έννοιες –εκτός κι αν μεταφράζουμε τις καλτ ταινίες ως καμένες, όπως το κάψιμο του κέντρου βιετνάμ, οπότε πάσο. Αλλά πάντα προκύπτει κάτι καινούριο που σου ανατρέπει το συλλογισμό κι όσα είχες ως σταθαρές. Πχ ο όρος προλεκάλτ που έρχεται να προσδώσει στο καλτ μια ταξική, εργατική πτυχή από τη σκοπιά της προοπτικής και του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Ή οι προεκτάσεις της τεχνικής της αποστασιοποίησης σε άλλα χωράφια, πέραν του θεάτρου. Τι σημαίνει πχ η αποστασιοποίηση σε ένα μουσικό κομμάτι και πώς εφαρμόζεται στη μουσική πράξη στον μπρεχτ;

Αποστασιοποίηση λοιπόν είναι…

Μας το εξήγησε σχηματικά ο μικρούτσικος στα προλεγόμενα της συναυλίας. Να μη μπαίνεις στο πετσί του ρόλου, κατά το στανισλαφσκικό πρότυπο, αλλά… αλλά αυτός ζει πάντα στο πετσί της δικής του μουσικής κι εκστασιάζεται πάνω στο πιάνο του, μεταδίδοντας τον ενθουσιασμό στο κοινό του. Όπως στη συναυλία στον περισσό, όπου μετά το πρώτο τραγούδι ο κόσμος χειροκροτούσε και δεν έλεγε να καθίσει με τίποτα. Σε βαθμό που να θυμάσαι συνειρμικά το γνωστό σοβιετικό ανέκδοτο και να σκέφτεσαι ότι ο πρώτος που θα κάνει το λάθος να σταματήσει, θα υποστεί κυρώσεις. Και στην επόμενη παύση μεταξύ των τραγουδιών, μια θαυμάστρια έσπασε την ησυχία και φώναξε: θάνο, είσαι μεγάλος..!! Αλλά ο συνθέτης αγνόησε από θέση αρχής τις εκδηλώσεις προσωπολατρίας και συνέχισε απτόητος τη μουσική πράξη στον μπρεχτ. Που δεν ήταν το μόνο γερμανικό στοιχείο στην αίθουσα συνεδρίων της έδρας της κε, καθώς υπήρχε και το υλικό επένδυσης των τοίχων, που προερχόταν από τη λδγ και της χάριζε κορυφαία ακουστική –ίσως την καλύτερη στην ελλάδα μετά το μέγαρο μουσικής.

Η αποστασιοποίηση λοιπόν είναι μια σύνθετη έννοια, σαν τη διαλεκτική, όπου πρέπει να κατέχεις απόλυτα το έργο και τις απαιτήσεις του, αλλά να μπορείς να βγεις έξω απ’ αυτό, για να προ(σ)καλέσεις το κοινό σου να μπει στην ουσία του. Μπορείς να πλατσουρίζεις τριγύρω από αυτές τις έννοιες και επαναλαμβάνεις μηχανικά κάποιους ορισμούς που έχεις διαβάσει, χρειάζονται όμως πολύ περισσότερα για να μάθεις να κολυμπάς στα βαθιά τους νερά και να τις εφαρμόζεις στην πράξη. Κι αυτό είναι το ζητούμενο για κάθε σύντροφο ξεχωριστά.

Η απόσταση εξάλλου –σε διάκριση με μια καθολική αποστασιοποίηση από τα πράγματα και την αφ’ υψηλού θεώρησή τους- είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να μπορούμε να κάνουμε αφαίρεση, δηλ να είμαστε σε θέση να γενικεύουμε και να βγάζουμε συμπεράσματα. Ο σύντροφος λοιπόν καλείται να χρησιμοποιήσει δημιουργικά τη φαντασία του κι όσα τεχνικά μέσα διαθέτει για να νικήσει τη δύναμη της συνήθειας και να αλλάξει την καθιερωμένη σχέση μεταξύ κοινού και πρωτοπορίας. Να βγάλει το λαό από τη νιρβάνα του παθητικού θεατή και να τον καταστήσει πρωταγωνιστή, που δε φοβάται και δεν χάνει τα λόγια του, όταν βγαίνει στο προσκήνιο της ιστορίας. Να ενεργοποιήσει το φιλότιμο και την περιέργεια του κόσμου, για να σκεφτεί και να προβληματιστεί, έξω από όσα έχει μάθει να θεωρεί δεδομένα κι αιώνια· να μη δει τα πράγματα στατικά, αλλά στην κίνησή τους και να πειστεί να παλέψει να αλλάξει τον κόσμο, γιατί το χρειάζεται.

Πιο απλά ο κάθε σύντροφος καλείται να διαβάσει το κείμενο του μπρεχτ για τις πέντε δυσκολίες να πει κανείς την αλήθεια. Και να σκεφτούμε πώς μπορούμε να κατακτήσουμε συλλογικά την τέχνη να κάνουμε την αλήθεια ευκολομεταχείριστη σαν όπλο και την πονηριά να τη διαδώσουμε σε πολύ κόσμο. Και να προετοιμαστούμε έτσι για τους σεισμούς που μέλλονται να έρθουν.