Κολεκτιβοποίηση

Σήμερα η κε του μπλοκ έχει την τιμή να φιλοξενεί μια αναλυτική εργασία του Άναυδου για την κολεκτιβοποίηση που εξετάζει το αντικείμενο από όλες τις πλευρές: το ιστορικό πλαίσιο και τις συνθήκες που επέβαλαν την πολιτική της κολεκτιβοποίησης, τους όρους με τους οποίους προωθήθηκε, τη σκληρή ταξική πάλη με τους κουλάκους, τη διαπάλη και τις διαφορετικές απόψεις μέσα στο κόμμα των μπολσεβίκων, το λιμό της ουκρανίας, κτλ. Το κείμενο του άναυδου είναι αρκετά εκτενές, αλλά αξίζει κατά τη γνώμη μου να διαβαστεί ολόκληρο, σαν ένα ιστορικό ένθετο στον κυριακάτικο ρίζο. Καλή ανάγνωση και κάθε καλόβουλος σχολιαστής ευπρόσδεκτος.

Κολεκτιβοποίηση

Από τον Άναυδο – Φεβρουάριος 2014

Μπροστά 25!

                Μπροστά 25!

Ατσάλινοι

                Εργάτες-χιλιάδες

Ο εχθρός προελαύνει

                Ήρθε η ώρα να τελειώσουμε

Αυτή τη συμμορία

                Των παπάδων και των κουλάκων

Ας καπνίσουν τα τρακτέρ

                Με την δύναμη των χιλίων ίππων

Στη θέση

των εξαντλημένων ψωράλογων

Ο κουλάκος είναι έτοιμος

                Κοίτα ξανά

Με το πριονισμένο δίκαννο

                Χωμένος στις ερημιές

Στο μέτωπο 25!

                Μπροστά 25!

Ατσάλινοι

                Εργάτες-χιλιάδες

(από το εμβατήριο των Εικοσιπέντε Χιλιάδων του Β. Μαγιακόφσκι)

Περιεχόμενα:

1.       Εισαγωγή

2.       Η αγροτική οικονομία στη διάρκεια της ΝΕΠ

3.       Η κρίση των σιτηρών

4.       Οι διαφορετικές απόψεις

5.       Κολεκτιβοποίηση

6.       Αποκουλακοποίηση

7.       Ίλιγγος από τις επιτυχίες

8.       Η αντίσταση

9.       25,000

10.   ΜΤΣ

11.   Λιμός

12.  Τα πρώτα χρόνια

13.   Επίλογος

1. Εισαγωγή

Αν και οι Μπολσεβίκοι κατέλαβαν την εξουσία στη Ρωσία το Νοέμβριο του 1917 η τελική τους επικράτηση έγινε δυνατή μόλις το 1921 (οι Ιάπωνες αποχώρησαν ηττημένοι από το Βλαδιβοστόκ τον Οκτώβριο του 1922) με τη νίκη τους στον εμφύλιο πόλεμο. Στη φωτιά του εμφυλίου σφυρηλατήθηκε η στρατιωτική και πολιτική  συμμαχία του προλεταριάτου με την αγροτιά.  Η συμμαχία αυτή θεμελιώθηκε πάνω στο αμοιβαίο συμφέρον των δύο μερών: οι αγρότες έλαβαν από τη σοβιετική κυβέρνηση γη και προστασία από τους γαιοκτήμονες και τους κουλάκους ενώ οι ίδιοι της έδιναν για περίπου τρία χρόνια  όλο σχεδόν το πλεόνασμα τους.

Ο εμφύλιος άφησε τη χώρα σε μία κατάσταση οικονομικής και κοινωνικής αποσύνθεσης. Ωστόσο το σύστημα του πολεμικού κομμουνισμού, όπως ονομάστηκε, ήταν αδύνατο να διατηρηθεί μετά το τέλος του εμφυλίου γιατί όπως διέγνωσε ο Λένιν η συνέχιση του θα οδηγούσε σε σύγκρουση με την αγροτιά Το 10^ο συνέδριο του ΠΚΚ(μπ) (Μάρτιος 1921) εγκαινίασε τη Νέα Οικονομική Πολιτική (ΝΕΠ) όπου η ιδιοποίηση από το κράτος ολόκληρου του αγροτικού πλεονάσματος αντικαταστάθηκε από ένα φόρο σε είδος. Παράλληλα επιτράπηκε το ελεύθερο εμπόριο και η λειτουργία μικρών ιδιωτικών βιομηχανιών και βιοτεχνών. Η ΝΕΠ που λογιζόταν σα μία προσωρινή υποχώρηση είχε σαν βασικό στόχο να δώσει το κίνητρο  κυρίως στους αγρότες αλλά και σε άλλα στρώματα να αυξήσουν το επίπεδο της παραγωγής τους. Το κράτος θα ωφελούταν από το πλεόνασμα αυτό μέσω της φορολογίας ελπίζοντας ότι κάποιο μέρος από το υπόλοιπο θα μετατρεπόταν σε επένδυση από τους ιδιώτες.

2. Η αγροτική οικονομία στη διάρκεια της ΝΕΠ

Πριν την Οκτωβριανή επανάσταση το 42% της γης άνηκε στους γαιοκτήμονες, τους αυλικούς και στην εκκλησία. Μετά την επανάσταση όλη αυτή η γη απαλλοτριώθηκε και το μεγαλύτερο μέρος της δόθηκες στους ακτήμονες ενώ στο υπόλοιπο σχηματίστηκαν τα πρώτα κρατικά αγροκτήματα (σοβχόζ). Έτσι ενώ το 1916 υπήρχαν 18 εκατομμύρια αγροκτήματα ο αριθμός τους έφτασε το 1926 τα 25,6 εκατομμύρια. Η αγροτική κοινότητα (mir) που ήταν ο βασικότερος θεσμός στην ύπαιθρο στην προεπαναστατική Ρωσία παρέμεινε σα θεσμός και στη διάρκεια της ΝΕΠ.  Μία σημαντική παράμετρος του αγροτικού ζητήματος ήταν το γεγονός ότι το φυσικό περιβάλλον της ΕΣΣΔ ήταν (και είναι) αρκετά δριμύ ενώ ελάχιστες είναι οι περιοχές που η φύση ευνοεί τη γεωργία.

Η ΕΣΣΔ (ιδρύθηκε το Δεκέμβριο του 1922) ήταν μία αγροτική χώρα με  πληθυσμό 147 περίπου εκατομμύριων όπου το 86,3% ζούσε στην ύπαιθρο (απογραφή 1926).  Το 1927 η βιομηχανία αντιπροσώπευε το 42% του συνολικού προϊόντος (ο σοσιαλιστικός τομέας  αντιπροσώπευε το 86%) ενώ η γεωργία αντιπροσώπευε το 58%.

Ο πρωταρχικός στόχος της σοβιετικής εξουσίας ήταν η εκβιομηχάνιση της χώρας που θ’ ανέβαζε το βιοτικό επίπεδο του λαού και θ’ απάλλασσε τη χώρα από την εξάρτηση από τις καπιταλιστικές χώρες.  Ωστόσο οι πόροι για τις απαραίτητες επενδύσεις δεν θα μπορούσαν να προέρχονται ούτε από την εκμετάλλευση αποικιών ούτε φυσικά από τα δάνεια άλλων καπιταλιστικών χωρών αλλά θα έπρεπε να αναζητηθούν στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ. Οι βασικές πηγές ήταν καταρχήν το κοινωνικοποιημένο κεφάλαιο όπου πλέον όλο το ποσό των προηγούμενων κερδών των κεφαλαιοκρατών μετατρέπονταν σε επενδύσεις, το παραγόμενο πλεόνασμα της βιομηχανίας  και κατά τρίτο η απόσπαση μέρους του πλεονάσματος από την αγροτική παραγωγή μέσω της φορολογίας και του μηχανισμού των τιμών.  Συνεπώς η αναζωογόνηση της γεωργίας ήταν απαραίτητη προϋπόθεση ώστε αυτή να μπορέσει να τροφοδοτήσει το σοβιετικό κράτος με πρώτες ύλες και τρόφιμα απαραίτητα για την ανασυγκρότηση της βιομηχανίας. Η βιομηχανία με τη σειρά της ανάμεσα στ’ άλλα θα τροφοδοτούσε την αγροτική οικονομία με τα απαραίτητα μέσα (μηχανήματα, λιπάσματα κλπ) ώστε να αυξηθεί η παραγωγικότητα και το συνολικό της προϊόν. Η κατάργηση της φεουδαρχίας απάλλαξε τους αγρότες από τα νοίκια που πλήρωναν για να καλλιεργούν τη γη. Χωρίς το βάρος αυτό οι αγρότες ήταν σε θέση να συνδράμουν οικονομικά το κράτος να κτίσει μία ισχυρή βιομηχανία. Επιπλέον δόθηκαν στους αγρότες μία σειρά κινήτρων όπως χαμηλή φορολογία, παροχή πιστώσεων ικανοποιητικές τιμές αγοράς κλπ.

Η αναδιανομή της γης μετά το τέλος του εμφυλίου άφησε το μεγαλύτερο μέρος του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού στην ιδιοκτησία των κουλάκων. Σε όλη τη χώρα το 31% των αγροκτημάτων δεν είχε ζώα έλξης πάνω από το 34% δεν είχε κάποιο εξοπλισμό οργώματος και μόλις το 18% διέθετε αγροτικά μηχανήματα.  Έτσι το όργωμα ήταν ρηχό, συνήθως με τη χρήση ξύλινου υνιού η σπορά γινόταν με το χέρι και έπεφτε θύμα των πουλιών και του ανέμου.

Το κράτος ενίσχυε με κάθε τρόπο την παραγωγή των φτωχών χωρικών με τη δημιουργία συνεταιρισμών και την παροχή δανείων, μηδενική φορολογία αλλά και προστατεύοντάς τους από την εκμετάλλευση των κουλάκων εφαρμόζοντας αυστηρούς νόμους σχετικά με τη χρήση και την αμοιβή ξένης εργασίας. Για την επιτυχία των στόχων αυτών αναγκαία ήταν η ενίσχυση της συνοχής των φτωχών στρωμάτων κάτω από την καθοδήγηση των κομματικών οργανώσεων. Έτσι το 1924 δημιουργήθηκαν οι αγροτικές επιτροπές αλληλοβοήθειας (Kredtkomy) που σκοπό είχαν τη διανομή σπόρου, δάνειζαν εξοπλισμό σε πολύ χαμηλές τιμές  κλπ.

Οι συνεταιρισμοί (προμηθευτικοί, αγροτικοί και πιστωτικοί) υπήρχαν και  προπολεμικά Υπήρχε ωστόσο μια βασική διαφορά μεταξύ της άποψης των μπολσεβίκων για τους συνεταιρισμούς σαν ενδιάμεσο στάδιο  πριν τη σοσιαλιστική συλλογική γεωργία και της άποψης των αγροτών που προσχωρούσαν στους συνεταιρισμούς για το αμοιβαίο αλλά βασικά ατομικό κέρδος. Το 1927 το συνεταιριστικό κίνημα κάλυπτε το 37% των νοικοκυριών. Οι συνεταιρισμοί έλκυαν κυρίως τους κουλάκους γιατί επειδή ακριβώς διαχειρίζονταν τα πιο προηγμένα αγροκτήματα γνώριζαν καλύτερα τα οικονομικά πλεονεκτήματα του συνεταιρισμού.  Όντας σε θέση ισχύος  οι κουλάκοι κυριαρχούσαν στις διοικήσεις των συνεταιρισμών και ήταν σε θέση να τους χρησιμοποιήσουν για τα συμφέροντα τους. Αντιμέτωπο με μία κατάσταση όπου οι συνεταιρισμοί βοηθούσαν τους ήδη εύπορους αγρότες το κόμμα προσπάθησε να ασκήσει πιο στενό πολιτικό και οικονομικό έλεγχο. Έτσι οι  πωλήσεις τρακτέρ αλλά και τα δάνεια επιτρεπόντουσαν μόνο σε σοβχόζ, κολχόζ και τους αγροτικούς παραγωγικούς συνεταιρισμούς. Αντίστοιχα οι κουλάκοι δημιουργούσαν  ψευτο-συνεταιρισμούς ώστε να έχουν τη δυνατότητα να αγοράζουν μηχανήματα και να παίρνουν δάνεια σε μία προσπάθεια να ξεγελάσουν τον κρατικό. Το 1927 το 2% των τρακτέρ ήταν ατομική ιδιοκτησία το 23% άνηκε σε κολχόζ το 15% σε σοβχόζ και το 55% αγροτικούς συνεταιρισμούς.

Στα χωριά εξακολουθούσε παράλληλα με τα σοβιέτ να επιβιώνει η κοινότητα στην οποία συμμετείχαν οι άρρενες αρχηγοί των νοικοκυριών με επικεφαλής το γέροντα του χωριού. Ουσιαστικά υπήρχε μία δυαδική εξουσία.  Οι κρατικοί λειτουργοί ήταν κακοπληρωμένοι και έκθετοι στην εξαγορά κυρίως από τη μεριά των κουλάκων ώστε να κλείνουν τα  μάτια όταν παραβιάζονταν οι νόμοι υπενοικίασης της γης, χρησιμοποίησης ξένης εργασίας, και αγοράς μηχανών. Ο πιο διαδεδομένος τρόπος παράκαμψης της νομοθεσίας ήταν η υιοθεσία του ακτήμονα από τον κουλάκο που τον παρουσίαζε σαν συμβοηθών μέλος και όχι εργάτη. Το 1926 το κόμμα προσπάθησε να μειώσει την δύναμη των κοινοτήτων αφαιρώντας τα πολιτικά δικαιώματα από τους κουλάκους και προσπαθώντας να την αντικαταστήσει με το χωριό.

Οι κουλάκοι όντας οι πιο εύποροι και οι πιο μορφωμένοι ήταν οι φυσικοί ηγέτες της υπαίθρου. Για να προστατέψουν την οικονομική τους ηγεμονία αναπόφευκτα είχαν και πολιτική δραστηριότητα κυριαρχώντας στις αγροτικές κοινότητες και υπονομεύοντας την εξουσία του τοπικού σοβιέτ. Εκμεταλλευόμενοι τα κίνητρα της ΝΕΠ εμπόδιζαν κάθε προσπάθεια του κράτους να αυξήσει τον έλεγχο του στην ύπαιθρο. Το 1925-26 το κόμμα προσπάθησε να ενθαρρύνει τη συμμετοχή των αγροτών στην πολιτική ζωή προκηρύσσοντας εκλογές στα σοβιέτ. Σαν αποτέλεσμα υπήρξε αύξηση της πολιτικής δραστηριότητας αντικομουνιστικών δυνάμεων και μάλιστα στη Σιβηρία έγινε προσπάθεια να ξαναδημιουργηθεί η Ένωση Αγροτών (παρακλάδι των σοσιαλεπαναστατών). Χιλιάδες ήταν οι υπογραφές που  μαζεύτηκαν στην αίτηση για αναγνώριση της σαν πολιτικό κόμμα. Σε ορισμένες περιοχές της χώρας οι κουλάκοι κέρδισαν μέχρι και το 10% των εδρών στα τοπικά σοβιέτ.  Σαν αντίδραση το κόμμα το 1926-27 αύξησε από 1% σε 3% το ποσοστό των αγροτών (κουλάκοι) που στερήθηκαν τα πολιτικά τους δικαιώματα. Οι φτωχοί αγρότες δίσταζαν να στραφούν ενάντια στους κουλάκους γιατί τους είχαν ανάγκη τόσο σαν εργοδότες όσο και για να δανειστούν από αυτούς μηχανήματα, ζώα, εργαλεία και χρήματα. Επιπλέον η  πολιτική ελέγχου των κουλάκων ήταν δίκοπο μαχαίρι. Με δεδομένη την οικονομική εξάρτηση των φτωχών χωρικών από τους πλούσιους γείτονες τους αυτοί ήταν και τα πρώτα θύματα όταν οι οικονομικές πολιτικές του σοβιετικού κράτους συρρίκνωναν την οικονομική δραστηριότητα των κουλάκων. Η μη αποπληρωμή των κρατικών δανείων   ήταν ένα άλλο διαδεδομένο πρόβλημα δείχνοντας στο κόμμα ότι η χρήση της πίστης δεν έφερνε κανένα αποτέλεσμα απλώς σπαταλούσε σπάνιους πόρους σε ένα βαρέλι δίχως πάτο όπου οι κύριοι ωφελημένοι ήταν  οι κουλάκοι.

Να σημειωθεί ότι στους κεντρικούς οργανισμούς των συνεταιριστικών οργανώσεων κυριαρχούσαν οι σοσιαλεπαναστάτες και οι αστοί ειδικοί που δεν συμμερίζονταν τις ιδέες των μπολσεβίκων. Ήταν οι ίδιοι που είχαν εργαστεί στη διάρκεια των  μεταρρυθμίσεων Στολίπιν και συνέχιζαν να προωθούν τη συγκέντρωση  των αγροκτημάτων σε ιδιωτική βάση.

Ιστορικά οι αγρότες ήταν βασικοί υποστηρικτές των σοσιαλεπαναστατών (π.χ. στη Σιβηρία είχαν πάρει το 78% των ψήφων στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1917). Οι κομματικές δυνάμεις στην ύπαιθρο ήταν λιγοστές, το 1928 μόλις το 9,8% των μελών του ΠΚΚ (μπ) ήταν αγρότες ενώ αντιστοιχούσαν περίπου 25 κομματικά μέλη ανά 10,000 κατοίκους (σε σύγκριση στις πόλεις η αναλογία ήταν 319 μέλη). Η προσπάθεια του ΠΚΚ να αυξήσει την επιρροή του στην ύπαιθρο με εκστρατείες στρατολόγησης είχε οδηγήσει αρκετούς κουλάκους στις τάξεις του κόμματος Η Κεντρική επιτροπή ελέγχου ανακάλυψε ότι περίπου το 17% των κομματικών μελών στην ύπαιθρο ήταν ‘οικονομικά εξασφαλισμένοι’ αγρότες Έτσι το 1927 το κόμμα εξέδωσε δύο οδηγίες στις κομματικές οργανώσεις της υπαίθρου Σύμφωνα με την πρώτη οι επαρχιακοί κομματικοί πυρήνες έπρεπε να ετοιμάσουν λίστες με την οικονομική διαστρωμάτωση των οικογενειών της περιοχής τους να εφαρμόζουν τις κομματικές οδηγίες αλλά και το σοβιετικό νόμο που προστάτευε τον φτωχό αγρότη και τιμωρούσε τον κουλάκο. Σύμφωνα με τη δεύτερη θα έπρεπε να εκκαθαρίσουν τις γραμμές τους από τους κουλάκους και να προσπαθήσουν να στρατολογήσουν φτωχούς αγρότες και ακτήμονες.

3. Η κρίση των σιτηρών

Η σοβιετική κυβέρνηση για να εξασφαλίσει επιπλέον πόρους για την βιομηχανία είχε θεσπίσει όρους εμπορίου υπέρ της βιομηχανίας (δηλ. οι τιμές των βιομηχανικών αγαθών να είναι σχετικά ακριβότερες). Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι αγρότες να διακρατούν τα αποθέματα τους και να αρνούνται να πουλήσουν στο κράτος Στη διάρκεια της κρίσης της ψαλίδας (όπως ονομάστηκε η διαφορά των τιμών μεταξύ αγροτικού και βιομηχανικού τομέα) το 1924/25 το κόμμα υποχρεώθηκε να υποκύψει στον εκβιασμό και  να αυξήσει τις τιμές των αγροτικών προϊόντων με αποτέλεσμα την επιβράδυνση της βιομηχανικής ανάπτυξης

To 1927 η γεωργική παραγωγή έφθασε το προπολεμικό επίπεδο. Ωστόσο το εμπορεύσιμο μέρους της σοδειάς δηλαδή το ποσό  διαθέσιμο προς πώληση δεν ξεπερνούσε το 50% του προπολεμικού επιπέδου. Ο βασικότερος λόγος ήταν ότι τα μικρά αγροκτήματα που δημιουργήθηκαν  το 1918 και η συνεχιζόμενη κατάτμηση τους λόγω της φυσικής κίνησης του πληθυσμού μπορούσαν μόνο να θρέψουν τον εαυτό τους λειτουργώντας σε μια μορφή φυσικής οικονομίας. Από την άλλη τα αγροκτήματα που παρήγαγαν πλεόνασμα απαιτούσαν από το σοβιετικό κράτος υψηλές τιμές για να το διαθέσουν.   Αυτό σήμαινε ότι ο στρατός, ο αστικός πληθυσμός και το προλεταριάτο βρισκόταν μπροστά στο φάσμα ενός χρόνιου  λιμού.

Ο παρακάτω πίνακας περιγράφει γλαφυρά την κατάσταση με την οποία βρέθηκε αντιμέτωπο το κόμμα και η χώρα:

(Σσ: επειδή ο πίνακας δε θέλει να συνεργαστεί και να μεταφερθεί από το word μεταφέρω γραπτά το περιεχόμενό του).

Συνολική παραγωγή

Προπολεμικά

Τσιφλικάδες 600 εκ. πούτια, 12%

Κουλάκοι 1900 εκ. πούτια, 33%

Μεσαίοι και φτωχοί 2500 εκ πούτια, 50%

Μεταπολεμικά (1926-7)

Σοβχόζ και κολχόζ 80 εκ πούτια 1,7%

Κουλάκοι 617 εκ. πούτια, 13%

Μεσαίοι και φτωχοί 4.052 εκ πούτια, 85,3%

Εμπορεύσιμα σιτηρά

Προπολεμικά

Τσιφλικάδες 281,6 εκ. πούτια, 21,6% επί του συνόλου, 47% εμπορευματικότητα

Κουλάκοι 650 εκ. πούτια, 50%, 34% εμπορευματικότητα

Μεσαίοι και φτωχοί 369 28,4%, 14,7% εμπορευματικότητα

Μεταπολεμικά

Σοβχόζ και κολχόζ 37,8 εκ. πούτια, 6% επί του συνόλου, 47,2% εμπορευματικότητα

Κουλάκοι 126, 20%, 20% εμπορευματικότητα

Μεσαίοι και φτωχοί 466,2, 74%, 11,2% εμπορευματικότητα

1 τόνος: 61,35 πούτια

Το 1926/27 αν και η συνολική παραγωγή ήταν υψηλή η ποσότητα των εμπορεύσιμων αγροτικών προϊόντων έπεσε κατακόρυφα. Σε ορισμένα εργοστάσια είχαν εκδηλωθεί απεργίες σαν αντίδραση στο μη επαρκή εφοδιασμό τους με τρόφιμα. Σύμφωνα με τον Στάλιν το κράτος έπεφτε θύμα του εκβιασμού των κουλάκων που παρέσυραν πολλούς μεσαίους χωρικούς να μην πουλήσουν τη σοδειά αναμένοντας υψηλότερες τιμές. Ο κίνδυνος ήταν υπαρκτός να στραφεί η εργατική τάξη ενάντια στο κόμμα. Επίσης ο εκβιασμός  αυτός είχε σαν αποτέλεσμα το κράτος να μην μπορεί να χρηματοδοτήσει μέρος των βιομηχανικών επενδύσεων μέσω των εξαγωγών αγροτικών προϊόντων. Το φθινόπωρο του 1927 έγινε φανερό ότι ο μηχανισμός της αγοράς είχε αποτύχει. Οι λόγοι που οι κουλάκοι αλλά και μέρος των μεσαίων αγροτών αρνιόταν να πουλήσει το πλεόνασμα του ήταν πολλοί: 

-          χαμηλές τιμές των αγροτικών προϊόντων (αν και υψηλότερες από τις προπολεμικές κατά περίπου 50%),

-          ελλείψεις βιομηχανικών αγαθών (που η πτώση της τιμής τους το 1927 κατά 10% τις έκανε ακόμη μεγαλύτερες),

-          αυξημένο αγροτικό εισόδημα εξαιτίας των υψηλότερων τιμών του παρελθόντος, της χαμηλής φορολογίας και της φοροδιαφυγής με αποτέλεσμα να μην πιέζονται να πουλήσουν

-          η ανικανότητα των υπηρεσιών προμήθειας σιτηρών να εντοπίσουν και να αποσπάσουν τα αποθέματα

-          η μαύρη αγορά και η παραγωγή λαθραίας βότκας (samogon)

 Η κατάσταση αναφορικά με τα διαθέσιμα πλεονάσματα ήταν η παρακάτω: η αυτάρκεια των ακτημόνων δεν ξεπερνούσε το 60%, το ποσοστό αυτάρκειας των φτωχών αγροτών ήταν 90%, των μεσαίων 125% ενώ των κουλάκων πάνω από 140%. Οι φτωχοί και μεσαίοι αγρότες που δεν είχαν αποταμιεύσεις πουλούσαν στην αρχή της σεζόν  όταν οι τιμές ήταν χαμηλές ενώ οι κουλάκοι περίμεναν μέχρι οι τιμές να ανέβουν και τότε πουλούσαν. Μάλιστα έχοντας ρευστά διαθέσιμα αγόραζαν μέρος της σοδειάς των φτωχών και μεσαίων αγροτών για να το πουλήσουν στο κράτος ακριβότερα.

Στην άρνηση των κουλάκων να πουλήσουν η κυβέρνηση υιοθέτησε έκτακτα μέτρα. Εφάρμοσε το άρθρο 107 του ποινικού κώδικα που έδινε τη δυνατότητα στα δικαστήρια να δημεύσουν τα πλεονάσματα των κουλάκων και κερδοσκόπων που αρνιόντουσαν να  πουλήσουν στις ορισμένες από το κράτος τιμές. Από την άλλη η κυβέρνηση έδωσε στους φτωχούς χωρικούς μία σειρά από προνόμια καθώς και το 25% της κατασχεθείσας ποσότητας από τους κουλάκους τραβώντας τους  αποφασιστικά με το μέρος της.   Ειδικές επιτροπές φτωχών και μεσαίων αγροτών καθόριζαν σε κάθε χωριό την ποσότητα που έπρεπε να παραδοθεί στο κράτος από τους κουλάκους. Η εφαρμογή του άρθρου 107 συνάντησε πολλές αντιδράσεις από μέρος του κρατικού μηχανισμού στην ύπαιθρο λόγω της σύμφυσης του με τους κουλάκους. Σε όλη τη χώρα έγιναν ανοικτές δίκες ενάντια σε κουλάκους και  καλύφθηκαν από τον τύπο. Σε αυτές ακούστηκαν πολλές φορές από τα χείλη κουλάκων: ‘καλύτερα να δω τη σοδειά να σαπίζει παρά να την πουλήσω στο κράτος’. Επίθεση εξαπολύθηκε επίσης  ενάντια στους ιδιώτες εμπόρους και κερδοσκόπους (συλλήψεις, κατασχέσεις, αφαίρεση αδειών κλπ) και η εξάλειψη τους είχε καταλυτική επίδραση στο να πέσουν οι τιμές και να αυξηθούν οι παραδοτέες ποσότητες

Οι κουλάκοι γνώριζαν από τον τύπο ότι δεν ήταν μόνοι αλλά είχαν υποστηρικτές στην ηγεσία του κόμματος στα πρόσωπα του Μπουχάριν και Ρικόφ που αντιδρούσαν στα έκτακτα μέτρα. Αυτό τους έκανε να σκληρύνουν τη στάση τους αρνούμενοι σε μαζικό επίπεδο να πουλήσουν στο σοβιετικό κράτος τα πλεονάσματα τους. Κατέφυγαν στην τρομοκρατία ενάντια στους συνεταιρισμένους αγρότες ενάντια σε κομματικούς και κυβερνητικούς αξιωματούχους  έκαιγαν κολχόζ και κρατικές σιταποθήκες.  Χρηματοδοτούσαν συμμορίες στην ύπαιθρο,  κατέστρεφαν τη σοδειά αντί να την πουλήσουν ή την  μοίραζαν σε άλλους αγρότες για να αποφύγουν την κατάσχεση. Εκβίαζαν τους ακτήμονες και τους φτωχούς ότι δεν θα τους πουλήσουν αν δεν καταψήφιζαν τις αποφάσεις των επιτροπών ενώ εξαγόρασαν ορισμένους κρατικούς υπαλλήλους για να κάνουν τα στραβά μάτια.  Προσπάθησαν να οργανωθούν πολιτικά, έστελναν γράμματα στον στρατό, χρησιμοποιούσαν τις γυναίκες τους στις ανοικτές διαμαρτυρίες ώστε να αποφύγουν οι ίδιοι τη σύλληψη κλπ.

Ήταν πλέον φανερό ότι η ΝΕΠ έχοντας επαναφέρει την παραγωγή στα προπολεμικά επίπεδα είχε επιτελέσει το ρόλο της. Η συνέχιση της θα είχε σαν αποτέλεσμα τον εγκλωβισμό της πλειοψηφίας των αγροτών σε μία κατάσταση μόνιμης φτώχειας, την οικονομική ισχυροποίηση των εύπορων στρωμάτων της υπαίθρου που αποτελούσαν πολιτική απειλή για τη σοβιετική εξουσία και την υπονόμευση της εκβιομηχάνισης.  Το κόμμα συνειδητοποίησε ότι ωσότου η αντίσταση των κουλάκων καμφθεί, μέχρι να ηττηθούν σε ανοικτή μάχη μπροστά σε όλη την αγροτιά, η εργατική τάξη και ο Κόκκινος στρατός θα υπέφεραν από χρόνιες ελλείψεις τροφίμων και το κίνημα της κολεκτιβοποίησης  δεν θα μπορούσε να αποκτήσει μαζικό χαρακτήρα.

4. Οι διαφορετικές απόψεις

Η αριστερή αντιπολίτευση (Τρότσκι – Ζηνόβιεφ) θεωρούσε ολόκληρη την αγροτιά τίποτε άλλο παρά ένα εργαλείο παλινόρθωσης του καπιταλισμού. Μία αντιδραστική μάζα με την οποία οι μπολσεβίκοι δεν μπορούσαν να συμμαχήσουν. Το φθινόπωρο του 1925 ο Ζηνόβιεφ στο έργο του Λενινισμός καταφερόταν ενάντια  στη ΝΕΠ σαν μια πολιτική συνεχούς υποχώρησης και απαιτούσε μια ανανέωση της πολιτικής του πολεμικού κομμουνισμού ενάντια στους κουλάκους. Ήδη από το 14^ο συνέδριο (Δεκ. 1925) η αριστερή αντιπολίτευση απαιτούσε  την πλήρη κολεκτιβοποίηση της αγροτιάς. Ο Πρεομπραζένσκι, ο οικονομικός θεωρητικός των τροτσκιστών, θεωρούσε την αγροτιά σαν μία ‘αποικία’ που θα έπρεπε να εκμεταλλευτεί η σοσιαλιστική βιομηχανία. Επιζητούσε οι όροι του εμπορίου να στραφούν συντριπτικά ενάντια στην αγροτιά και χωρίς ντροπή βάφτιζε το σχήμα πρωταρχική σοσιαλιστική συσσώρευση.   

Ωστόσο 5 χρόνια μετά και στη μέση του πιο σκληρού αγώνα των μπολσεβίκων ο Τρότσκι σε ανοικτό γράμμα στα τέλη Μαρτίου του 1930 απορρίπτει την κολεκτιβοποίηση γιατί δήθεν θα δημιουργήσει έναν νέο στρώμα καταπιεστών. Τονίζει ξανά τη θέση του για το αδύνατο της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ. Καλεί να σταματήσει η τυχοδιωκτική κατ’ αυτόν πολιτική της κολεκτιβοποίησης και της εξάλειψης των κουλάκων για τους οποίους πρότεινε απλώς τον περιορισμό των εκμεταλλευτικών τους τάσεων με τη χρήση του μηχανισμού των τιμών, μια πολιτική που θα έπρεπε να ακολουθηθεί για πολλά  χρόνια ακόμα. Ζητά επίσης να μπει τέλος στην εντατική εκβιομηχάνιση και στα κόκκινα μεροκάματα, να παραιτηθεί η ΕΣΣΔ από το ιδανικό της κλειστής οικονομίας και να επεξεργαστεί σχέδια για τη μέγιστη αλληλεπίδραση της με την παγκόσμια αγορά. Με άλλα λόγια επιφύλασσε για την ΕΣΣΔ ένα πραγματικό πρόγραμμα παλινόρθωσης του καπιταλισμού που ελάχιστα διέφερε από το αντίστοιχο της δεξιάς πτέρυγας του κόμματος. Ήταν το πρώτο βήμα για το σχηματισμό του κοινού τροτσκιστικού-μπουχαρινικού μπλόκ το 1932.

Η δεξιά  αντιπολίτευση (Μπουχάριν, Ρικόφ, Τόμσκι) πίστευε ότι η ταξική πάλη είχε τελειώσει με τη νίκη της Οκτωβριανής επανάστασης και ότι όσο πιο ισχυρός γινόταν ο σοσιαλισμός τόσο πιο ήπια θα ήταν η ταξική πάλη και τα καπιταλιστικά στοιχεία σταδιακά θα αφομοιώνονταν στο σύστημα. Ο Μπουχάριν μάλιστα πρότεινε ότι οι κουλάκοι μπορούσαν να τραβηχτούν στο σοσιαλισμό μέσω των συνεταιρισμών. Η πρόταση τους σήμαινε την εγκατάλειψη της σοσιαλιστικής επίθεσης στα καπιταλιστικά στοιχεία της υπαίθρου, τη συνέχιση της εξάρτησης από τα ιδιωτικά και όχι τα συλλογικά αγροκτήματα και την επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης της βιομηχανίας. Η δεξιά αντιπολίτευση ζητούσε την αναστολή των έκτακτων μέτρων για να αποφύγει η χώρα την κατάρρευση της αγροτικής οικονομίας. Η ηγεσία της κομματικής οργάνωσης της Μόσχας υποστήριζε ότι έπρεπε να γίνουν παραχωρήσεις στους κουλάκους και ότι η βαριά φορολογία τους δεν ήταν σωστή, η εκβιομηχάνιση ήταν δυσβάσταχτη για το λαό και η ανάπτυξη της βαριάς βιομηχανίας πρόωρη. Στην πιο κρίσιμη στιγμή της πάλης για την κολεκτιβοποίηση εμφανίζεται σχεδόν ανοικτά στην ΚΕ η φράξια Λομινάτζε-Σιρτσόφ που ζητά να σταματήσει η κολεκτιβοποίηση και να απομακρυνθεί ο Στάλιν από την ηγεσία του ΠΚΚ(μπ). Δύο χρόνια μετά κυκλοφορεί η πλατφόρμα Ριούτιν που αποτέλεσε το πρόγραμμα της δεξιάς αντιπολίτευσης για την καπιταλιστική παλινόρθωση. ‘Όπως έλεγε ο Στάλιν οι δεξιοί ήταν οι πράκτορες των κουλάκων και των μικρο-ιδιοκτητών μέσα στο κόμμα

Πέρα από την εσωκομματική αντιπολίτευση το κόμμα είχε να αντιμετωπίσει τους αστούς  ειδικούς (τους κοντρατιεβιστές από το όνομα τους μέντορα τους Κοντρατίεβ) που είχαν ισχυρή παρουσία και επιρροή στους οικονομικούς οργανισμούς της ΝΕΠ. Η θέση τους ήταν ότι η λύση στο πρόβλημα της αγροτικής παραγωγής βρισκόταν στην παροχή οικονομικών κινήτρων στους κουλάκους ώστε να μεγαλώσουν τα αγροκτήματα τους σε βάρος των μικρών και μη παραγωγικών.  Εναλλακτικά πρότειναν την αναπροσαρμογή των τιμών προς όφελος των αγροτικών προϊόντων παρέχοντας έτσι ένα ισχυρό κίνητρο στους κουλάκους να αυξήσουν την παραγωγή τους. Οι αστοί ειδικοί συμφωνούσαν με το δίδυμο Μπουχάριν – Ρικόφ στο ότι ο ρυθμός της εκβιομηχάνισης έπρεπε να καθορίζεται από το ρυθμό ανάπτυξης του γεωργικού τομέα και όχι το αντίστροφο. Ορισμένοι από τους ειδικούς αυτούς δεν πίστευαν καν ότι υπάρχουν στην ύπαιθρο ανταγωνιστικές τάξεις, απλά επιτυχημένοι και λιγότερο επιτυχημένοι αγρότες. Οι δύο ηγέτες τους, Κοντρατίεβ και Τσαγιάνοφ, συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν το 1930 σαν μέλη του παράνομου Εργατικού Αγροτικού κόμματος. 

Η θέση της πλειοψηφία του ΠΚΚ (μπ.) με επικεφαλής τον Στάλιν ήταν ταυτόσημη με τη θέση του Λένιν ήδη από το  8ο Πανρώσικο Συνέδριο των Σοβιέτ στις 22 Δεκ 1920:

(…) Κομμουνισμός είναι η Σοβιετική εξουσία συν ο εξηλεκτρισμός ολόκληρης της χώρας. Διαφορετικά η χώρα θα παραμείνει μια χώρα μικρών αγροτών και αυτό θα πρέπει να το καταλάβουμε καθαρά. Είμαστε πιο αδύνατοι από τον καπιταλισμό όχι μόνο σε διεθνή κλίμακα αλλά και μέσα στη χώρα. Αυτό το ξέρει ο καθένας. Το έχουμε αντιληφθεί και θα κοιτάξουμε ώστε η οικονομική βάση να μετασχηματιστεί από μικρο-αγροτική σε μεγάλης κλίμακας βιομηχανική βάση. Μόνο όταν η χώρα έχει εξηλεκτριστεί όταν η βιομηχανία, γεωργία και μεταφορές έχουν μπει στη τεχνική βάση  της σύγχρονης μεγάλης κλίμακας βιομηχανίας μόνο τότε θα έχουμε νικήσει τελειωτικά. (…)

Η μόνη λύση σύμφωνα με τους μπολσεβίκους   ήταν η εφαρμογή της μεγάλης κλίμακας καλλιέργειας που θα επέτρεπε τη χρήση μηχανημάτων και θα εξασφάλιζε την αύξηση του διαθέσιμου πλεονάσματος. Η χώρα είχε δύο επιλογές μπροστά της: είτε να υιοθετήσει την μεγάλης κλίμακας καπιταλιστική καλλιέργεια  που θα σήμαινε την καταστροφή της φτωχής αγροτιάς, την καταστροφή της συμμαχίας εργατιάς αγροτιάς, την ισχυροποίηση των κουλάκων και τελικά  την πτώση του σοσιαλισμού ή να ακολουθήσει το δρόμο της συγχώνευσης των μικρών αγροκτημάτων σε μεγάλα σοσιαλιστικά συλλογικά αγροκτήματα.

Ωστόσο η επιτυχία της σοσιαλιστικής  επίθεσης βασιζόταν σε τρεις πολύ σημαντικές προϋποθέσεις:

-          πριν την επίθεση στους κουλάκους έπρεπε να εξασφαλιστεί μία εναλλακτική πηγή που θα αντικαθιστούσε  το πλεόνασμα που παρήγαγαν.  Το 1927 οι κουλάκοι παρήγαγαν 9.3 εκ τόνους και διοχέτευσαν στην αγορά 2,2 εκ τόνους ενώ αντίστοιχα τα υπάρχοντα κολχόζ και σοβχόζ μαζί μόλις 0,5 εκ τόνους.  Στο δεύτερο μισό όμως του 1929 όμως τα νέο-σχηματισμένα κολχόζ και τα σοβχόζ παρήγαγαν πάνω από 2,2 τόνους εμπορεύσιμων προϊόντων. Με τον τρόπο αυτό ο οικονομικός ρόλος των κουλάκων δέχτηκε ένα αποφασιστικό  πλήγμα και η αποκουλακοποίηση μπορούσε να ξεκινήσει.

-          η βιομηχανία έπρεπε να είναι σε θέση να υποστηρίξει την παραγωγή των κολχόζ  προμηθεύοντάς τα με  μηχανήματα,  λιπάσματα, κλπ. αλλά και ειδικευμένο τεχνικό προσωπικό.  Στα πρώτα δύο χρόνια του πρώτου πεντάχρονου πλάνου έγινε δυνατή η διάθεση στα κολχόζ πάνω από 30,000 τρακτέρ  και δημιουργήθηκαν για το λόγο αυτό  7,000 ΜηχανοΤρακτερικοί Σταθμοί (ΜΤΣ) . Από το 1927 και μετά το σοβιετικό κράτος ήταν σε θέση να ενισχύσει τα κολχόζ με τεράστιες πιστώσεις που προέρχονταν από το συνολικό πλεόνασμα της οικονομίας  (76εκ ρούβλια το 1927-28, 179 εκ το 1928-29 ρούβλια , 473 εκ ρούβλια το 1929-30).

-          η στροφή των αγροτών υπέρ της κολεκτιβοποίησης και του σοσιαλισμού δεν θα γινόταν  σε μία νύχτα αλλά χρειαζόταν  τεράστια πολιτική και ιδεολογική προσπάθεια. Η αρχή έγινε το 1927/1928 με την υποχρεωτική παράδοση πλεονασμάτων στο κράτος των κουλάκων, παράδοση που έγινε δυνατή με την ενεργό συμμετοχή των φτωχών και μεσαίων αγροτών.

Χωρίς την εκπλήρωση των τριών αυτών προϋποθέσεων η κολεκτιβοποίηση θα κατέληγε σε ένα τεράστιο φιάσκο, σε ήττα του σοσιαλισμού.

Έτσι τον Δεκέμβρη του 1927 το 15^ο συνέδριο του ΠΚΚ (μπ.) αποφάσισε να προχωρήσει στην εξάλειψη των καπιταλιστικών στοιχείων από ολόκληρη την εθνική οικονομία και στην πλήρη  κολεκτιβοποίηση της γεωργίας.

 

5. Κολεκτιβοποίηση

Βασιζόμενη στις αποφάσεις του 15^ου συνέδριου η κολεκτιβοποίηση αρχικά εξελίχθηκε σε μια αυθόρμητη διαδικασία. Ξεκινούσε συνήθως με μια συνέλευση του χωριού όπου η μετά από μαραθώνιες συζητήσεις οι αγρότες αποφάσιζαν για τη σύσταση ή μη κολχόζ. Η μορφή του κολχόζ  ξεκίναγε από την κομμούνα (πλήρης κολεκτιβοποίηση των πάντων) και έφτανε ως το ψευδο-κολχόζ στα χαρτιά, όπου τα πάντα παρέμεναν στους αρχικούς ιδιοκτήτες. Μόλις τον Νοέμβριο του 1929 η ΚΕ δήλωσε ότι αν και η κομμούνα είναι η μορφή του κολχόζ του μέλλοντος, επειδή απαιτεί μεγάλες αλλαγές στο σημερινό επίπεδο συνείδησης του αγρότη αλλά και αυξημένη πειθαρχία, προέκρινε το αρτέλ σαν τη κύρια μορφή κολχόζ. Στο αρτέλ το κάθε νοικοκυριό συμμετείχε στο κολχόζ με τη γη του, τα μηχανήματα του και τα μεγάλα ζώα του, κρατούσε όμως στην ιδιοκτησία του το σπίτι του ένα μικρό κομμάτι γης και τα πουλερικά του.  Πολλές φορές η σύσταση του κολχόζ συνοδευόταν από το κλείσιμο των εκκλησιών.

Η μεγάλη εισροή αγροτών στα κολχόζ το 1929 και 1930 ήταν το αποτέλεσμα της προπαρασκευής του κόμματος και της κυβέρνησης. Όπως γράψαμε πιο  πάνω  η άνοδος της σοσιαλιστικής βιομηχανίας, η μαζική παραγωγή τρακτέρ και αγροτικών μηχανημάτων, τα σκληρά μέτρα ενάντια στους κουλάκους κατά τη διάρκεια της κρίσης των σιτηρών το 1928-29, η ανάπτυξη των αγροτικών συνεταιρισμών που συνήθιζαν τους αγρότες στην ιδέα της συλλογικής καλλιέργειας και τέλος τα καλά αποτελέσματα των πρώτων κολχόζ και σοβχόζ ετοίμασαν το δρόμο για την μαζική κολεκτιβοποίηση. Μετά το 15ο συνέδριο η βοήθεια στα νεοσχηματιζόμενα κολχόζ αυξήθηκε αποφασιστικά (χρηματοδότηση, εφοδιασμός με μηχανές και εργαλεία, φορολογικές διευκολύνσεις κλπ) με αποτέλεσμα τα χωριά ακόμη και ολόκληρες επαρχίες να προσχωρούν μαζικά στα κολχόζ.

Η κολεκτιβοποίηση δεν ήταν μια ειρηνική διαδικασία αλλά μία μάχη ενάντια στους κουλάκους και τους συμμάχους τους. Η μαζική κολεκτιβοποίηση σήμαινε ότι όλη η γη σε ένα χωριό έπρεπε να περάσει στο κολχόζ. Επειδή μεγάλο μέρος της γης αυτής ανήκε στους κουλάκους οι αγρότες έπρεπε να τους απαλλοτριώσουν, να κατάσχουν  τον εξοπλισμό τους, τα κοπάδια τους, τα σπίτια τους κλπ. Μαζική κολεκτιβοποίηση σήμαινε εξάλειψη των κουλάκων σαν τάξη. Κι έχοντας πλέον η ΕΣΣΔ μια γερή υλική βάση μπόρεσε να σπάσει την αντίσταση τους και να υποκαταστήσει την παραγωγή τους από τα κολχόζ και τα σοβχόζ. Έτσι το κόμμα ήταν σε θέση να προχωρήσει από την πολιτική περιορισμού του κουλάκου στην πολιτική εξάλειψης του κουλάκου σαν τάξη. Ως το 1929 η σοβιετική κυβέρνηση ακολουθούσε μια πολιτική περιορισμού των κουλάκων. Έθετε υψηλούς φόρους και απαιτούσε την πώληση σοδιάς στο κράτος σε συγκεκριμένες τιμές, περιόριζε τη γη που μπορούσε να νοικιάζει και των αριθμό των ατόμων που μπορούσε να προσλάβει. Η πολιτική αυτή ναι μεν περιόριζε την ισχύ των κουλάκων και οδήγησε αρκετούς από αυτούς εκτός παραγωγής, δεν κατέστρεφε όμως την οικονομική τους βάση. Το 1929  ανακάλεσε τους νόμους ενοικίασης της γης και της πρόσληψης εργατών και κατάργησε την απαγόρευση απαλλοτρίωσης των κουλάκων. Η αποπομπή των κουλάκων δεν ήταν εύκολο πρόβλημα. Πολλοί είχαν δεσμούς αίματος με φτωχούς και μεσαίους αγρότες, ενώ αρκετοί βρίσκονταν σε ηγετικές θέσεις στα τοπικά σοβιέτ και τις κομματικές οργανώσεις. Οι κουλάκοι απαλλοτριώθηκαν όπως οι καπιταλιστές με τη διαφορά ότι η περιουσία τους δεν πήγε στο κράτος αλλά στα κολχόζ.

Όταν στα τέλη του 1929 άρχισε το τελικό στάδιο της καθολικής κολεκτιβοποίησης, αποκαλύφθηκαν  μια σειρά από αδυναμίες που οφείλονταν στο χαμηλό επίπεδο τεχνικής και στην έλλειψη έμπειρων στελεχών και των απαραίτητων ειδικών. Για το λόγο αυτό στάλθηκαν στην ύπαιθρο 25,000 πρωτοπόροι εργάτες, ενώ τα εργοστασιακά σοβιέτ ανέλαβαν την καθοδήγηση των γειτονικών κολχόζ. Βασικοί υποστηρικτές της κολεκτιβοποίησης αποδείχτηκαν οι φτωχοί χωρικοί, οι βετεράνοι του κόκκινου στρατού οι κομματικοί και οι κομσομόλοι.

Για να πειστούν οι μεσαίοι αγρότες να προσχωρήσουν στα κολχόζ δόθηκαν ορισμένα κίνητρα, όπως ιδιωτική γη και δυνατότητα πώλησης των προϊόντων της στην αγορά, ενώ ορισμένα κρατικά αγροκτήματα δόθηκαν στα κολχόζ. Η πιο μετριοπαθής αυτή προσέγγιση είχε σαν αποτέλεσμα να αυξηθεί το ποσοστό των κολεκτιβοποιημένων αγροτών σε 60% το 1933 σε 75% το 1934 και σε 97% το 1940. Οι δαπάνες του κρατικού προϋπολογισμού για τη γεωργία από 0,7 δις ρούβλια το 1926 ανέβηκαν στα 13,3, δις ρούβλια το 1939.

Ήταν μια μεγάλη επανάσταση, ένα άλμα ισοδύναμο με την επανάσταση του Οκτώβρη, που έγινε τόσο από πάνω όσο από κάτω. Η επανάσταση αυτή έλυσε ταυτόχρονα τρία θεμελιώδη προβλήματα

-          Εξάλειψε την πιο πολυάριθμη τάξη εκμεταλλευτών

-          Μετακίνησε την πιο πολυπληθή τάξη της χώρας από το δρόμο της ατομικής καλλιέργειας που γεννά τον καπιταλισμό στο δρόμο της συνεταιριστικής συλλογικής καλλιέργειας

-          Εξασφάλισε στο σοβιετικό κράτος μια σοσιαλιστική αγροτική οικονομία

Οι οδηγίες του κόμματος αναφορικά με την κολεκτιβοποίηση ήταν γενικές για δύο κυρίως λόγους:

-          Πίστευαν ότι η εφαρμογή και εξειδίκευση της γενικής γραμμής  έπρεπε να διαμορφωθεί από την πρωτοβουλία του κομματικού δυναμικού και των εξωκομματικών μαζών

-          Ο δρόμος που άνοιγε η κολεκτιβοποίηση ήταν νέος και δεν υπήρχε η γνώση για το πώς ακριβώς έπρεπε να τον περπατήσουν

6. Αποκουλακοποίηση

Μία σημαντική πτυχή της κολεκτιβοποίησης ήταν η απόφαση της ΚΕ του ΠΚΚ(μπ) στις 5 Ιανουαρίου 1930 για την εξάλειψη των κουλάκων σαν τάξη. Ο ορισμός του κουλάκου ήταν ένα θέμα που απασχόλησε επί μακρόν  τους σοβιετικούς στατιστικούς. Πέρα από το κριτήριο της διαθέσιμης γης και του ζωικού κεφαλαίου που τους διαχώριζε από τους υπόλοιπους αγρότες, υπήρχε και ο ‘κρυμμένος’ κουλάκος ο οποίος ευημερούσε νοικιάζοντας τον εξοπλισμό που κατείχε, ήταν τοκογλύφος κλπ.

Η επιτροπή που όρισε η ΚΕ για να εκπονήσει τις κατευθυντήριες γραμμές διαπίστωσε ότι ήταν  αδύνατο να λυθεί το πρόβλημα των κουλάκων με το να τους εξορίσουν όλους σε μακρινές περιοχές και έτσι καταστρώθηκε μια πιο διαφοροποιημένη πολιτική. Στην πραγματικότητα η ΚΕ με την απόφαση της αυτή έβαλε σε τάξη μία διαδικασία που ήδη είχε ξεκινήσει από τα κάτω σαν αποτέλεσμα της απόφασης να μην γίνουν δεκτοί οι κουλάκοι στα κολχόζ.

Ορίστηκαν 3 κατηγορίες  κουλάκικων νοικοκυριών. Την πρώτη κατηγορία αποτελούσαν αυτοί που αντιστέκονταν ενεργά στην κολεκτιβοποίηση και ηγούνταν της αντεπαναστατικής δράσης  (περί τα 60,000 νοικοκυριά). Ορισμένοι από αυτούς συνελήφθησαν, κάποιοι από αυτούς εκτελέστηκαν,  ενώ η πλειοψηφία τους στάλθηκε σε στρατόπεδα εργασίας και οι οικογένειες τους εκτοπίστηκαν  στη Σιβηρία και τις Βόρειες περιοχές. Τη δεύτερη κατηγορία την αποτελούσαν οι λιγότερο ενεργοί και επικίνδυνοι κουλάκοι, εχθρικοί ωστόσο στην κολεκτιβοποίηση (περί τα 150,000 νοικοκυριά), εκτοπίστηκαν επίσης στη Σιβηρία και στο βορρά. Η τρίτη κατηγορία περιελάμβανε περί τα 500,000 νοικοκυριά  που εκτοπίστηκαν στα όρια των περιοχών που ζούσαν και η περιουσία τους απαλλοτριώθηκε. Τα υπόλοιπα κουλάκικα νοικοκυριά έγιναν δεκτά στα κολχόζ σαν εργατική δύναμη και μόνο χωρίς πολιτικά δικαιώματα μέχρι να αποδείξουν ότι μπορούσαν να  θεωρηθούν πλήρη μέλη της κολεκτίβας (3-5 χρόνια). Σαν κουλάκοι κατηγοριοποιήθηκαν επίσης παλιοί λευκοφρουροί, παπάδες, ληστές κλπ. Το ποσοστό των χωρικών που θα αποκουλακοποιούνταν υπολογίστηκε μεταξύ του 3%-5% σε κάθε περιοχή.

Η επιλογή του ποιος θα θεωρηθεί κουλάκος και σε ποια κατηγορία, γινόταν από τις επιτροπές φτωχών και μεσαίων αγροτών που δημιουργήθηκαν για το σκοπό αυτό σε κάθε χωριό. Μέσα από τις συνελεύσεις του χωριού έβγαινε ο κατάλογος για τα πρόσωπα και νοικοκυριά που θα απομακρύνονταν. Οι κατάλογοι αυτοί επανεξετάζονταν σε δεύτερο γύρο από τις τοπικές αρχές ώστε να εξασφαλιστεί ότι περιελάμβαναν μόνο κουλάκους  και δεν ικανοποιούσαν απλώς τα τοπικά πάθη και έριδες. Τα περαιτέρω τα ανέλαβε η OGPU. Από την αποκουλακοποίηση εξαιρέθηκαν οι οικογένειες που είχαν μέλος τους στο κόκκινο στρατό, μέλος που δούλευε στη βιομηχανία,  οι φτωχοί και μεσαίοι αγρότες.

Οι κουλάκοι προκειμένου ν’ αποφύγουν την αποκουλακοποίηση κατέφυγαν σε πολλές μεθόδους. Ορισμένοι  μείωσαν τις εκτάσεις που καλλιεργούσαν ενώ άλλοι μοίραζαν την περιουσία τους στα μέλη της οικογένειας τους ώστε να αποφύγουν να χαρακτηριστούν ως κουλάκοι. Άλλοι πούλησαν το σπίτι, τα ζώα και τα μηχανήματα τους και μετανάστευσαν στις πόλεις (περί τα 200-250,000 νοικοκυριά). Ορισμένοι αποπειράθηκαν να μπουν στα κολχόζ αλλάζοντας επί πληρωμή την οικογενειακή τους κατάσταση. Πολλοί κουλάκοι κατάφεραν να ξεφύγουν από την εξορία και τον εκτοπισμό ακολουθώντας τα εκατομμύρια των αγροτών που συνέρευσαν στις πόλεις για να βρουν δουλειά στην αναπτυσσόμενη βιομηχανία. Αρκετοί εξαγοράζοντας κάρτες μέλους συνδικάτων Το σύνολο των οικογενειών που εκτοπίστηκαν  υπολογίζεται σε 380,000 (1,8 εκ, άτομα 20% του συνόλου) περίπου.

Η απομάκρυνση των κουλάκων από τα χωριά ήταν απαραίτητη για τους παρακάτω λόγους:

-          Οι καλύτερες γαίες σε κάθε χωριό άνηκαν στους κουλάκους. Με δεδομένη την αντίδραση τους στην κολεκτιβοποίηση το κολχόζ θα αποτύγχανε οικονομικά αν δεν  ενσωμάτωνε τη γη αυτή.

-          Αποτελούσαν σε κάθε χωριό μόνιμη πηγή αντισοβιετικής δραστηριότητας και προπαγάνδας

-          Υπαρκτός ήταν επίσης ο κίνδυνος να κυριαρχήσουν στις διοικήσεις των κολχόζ

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο πλούτος των περίπου 8 εκ. κουλάκων βασίζονταν στην κακοπληρωμένη εργασία των φτωχών αγροτών. Όταν πλέον οι φτωχοί αγρότες άρχισαν να προσχωρούν στα κολχόζ, η βασική πηγή πλούτου τους εξαφανίστηκε αλλά οι κουλάκοι δεν παραδόθηκαν. Προσπάθησαν να αποκαταστήσουν την εξουσία τους μέσω του λιμού, του σαμποτάζ και της τρομοκρατίας.

Όπως κάθε μορφή λαϊκής βίας έτσι και η αποκουλακοποίηση σημαδεύτηκε από υπερβολές και λάθη.  Η επίθεση αρχικά πήρε χαοτικές μορφές. Σε ορισμένα χωριά έβγαζαν τις στέγες από τα σπίτια τους ώστε να μην μπορούν να παραμείνουν σε αυτά, αλλού τα αρσενικά μέλη της οικογένειας συλλαμβάνονταν με διάφορες κατηγορίες κλπ. Πολλοί μεσαίοι αγρότες, δάσκαλοι, οικογένειες στρατιωτών, κομματικά μέλη και υπάλληλοι του κράτους βρέθηκαν στις λίστες για αποκουλακοποίηση. Σε πολλές περιπτώσεις ήταν αδύνατη η συγκράτηση της οργής των φτωχών αγροτών που επιτίθονταν στους κουλάκους. Για να αντιμετωπιστούν τα λάθη  δημιουργήθηκαν σε όλη την ΕΣΣΔ περιφερειακές επιτροπές αναψηλάφησης και υπολογίζεται ότι περίπου το 10% των αιτήσεων έγινε δεκτό και τα νοικοκυριά αυτά παρέμειναν στον τόπο κατοικίας τους.

Οι άρρενες κουλάκοι αποτέλεσαν τη ραχοκοκαλιά της  καταναγκαστικής εργασίας στην ΕΣΣΔ στη δεκαετία του 1930. Οι γυναίκες τους δεν είχαν την υποχρέωση να δουλεύουν, πολλές ωστόσο αποφάσισαν να το κάνουν για να συμπληρώσουν το μικρό εισόδημα των αντρών τους. Με τον τρόπο αυτό  χιλιάδες γυναίκες έλαβαν εκπαίδευση για να δουλέψουν στη βιομηχανία σαν χειρίστριες κλπ. Η πλειοψηφία των εκτοπισμένων στερήθηκε τα πολιτικά της δικαιώματα, καταδικάστηκε σε εκτοπισμό χωρίς περιορισμό και τους επιτράπηκε να κρατήσουν βασικά γεωργικά εργαλεία ώστε δουλέψουν σαν μεσαίοι/φτωχοί αγρότες. Η πιο συνηθισμένη ποινή ήταν η εξορία και η καταναγκαστική εργασία για μια περίοδο 5 ετών. Ειδικοί καταυλισμοί ετοιμάστηκαν για τους κουλάκους στην ανατολή (Σιβηρία, Καζακστάν, Ουράλια). Ορισμένοι έφυγαν από τους τόπους εκτοπισμού (υπολογίζονται σε πάνω από 400,000 οι δραπέτες) αλλά στην πλειοψηφία τους παρέμειναν. Το 1941 περί τους 930,000 πρώην κουλάκους βρίσκονταν στον τόπο του αρχικού εκτοπισμού τους (περίπου οι μισοί).

Ο ενθουσιασμός  για την κολεκτιβοποίηση και το μίσος για τους κουλάκους δεν ήταν κατασκευάσματα της κεντρικής ηγεσίας. Ήδη πριν από την απόφαση για την αποκουλακοποίηση πάνω από 200,000 άτομα είχαν  εκδιωχθεί από τη γη τους κι ένα ρεύμα ριζοσπαστικοποίησης βρισκόταν σε κίνηση. Ιδιαίτερα οι φτωχοί αγρότες έβλεπαν επιτέλους το σοβιετικό κράτος να μάχεται τους κουλάκους όχι μόνο με λόγια αλλά με πράξεις.

7. Ίλιγγος από τις επιτυχίες

Ωστόσο σε ορισμένες περιπτώσεις η αρχή της εθελοντικής προσχώρησης παραβιάστηκε, δεν έγινε η απαραίτητη προπαρασκευαστική πολιτική δουλειά, ενώ δίνονταν  πλαστά νούμερα για τους ρυθμούς της κολεκτιβοποίησης. Ο ρυθμός της κολεκτιβοποίησης ξεπερνούσε κατά πολύ τον αρχικό σχεδιασμό. Πχ στη Μόσχα η εντολή της τοπικής ηγεσίας ήταν να ολοκληρωθεί η κολεκτιβοποίηση την άνοιξη του 1930 όταν το αρχικό κεντρικό πλάνο προέβλεπε την ολοκλήρωση στο τέλος του 1932. Παρόμοιες παραβιάσεις έγιναν και σε άλλες περιοχές της ΕΣΣΔ. Εκμεταλλευόμενοι αυτές τις διαστρεβλώσεις οι κουλάκοι και τα τσιράκια τους πρότειναν και αυτοί με τη σειρά τους κομμούνες, σίγουροι για την αποτυχία τους και παρέσυραν τους άλλους αγρότες να σφάξουν τα ζώα τους πριν προσχωρήσουν στα κολχόζ λέγοντας τους ότι θα τα πάρει το κράτος σε κάθε περίπτωση.   

Πληροφορίες για μαζικές αναταραχές αγροτών στην Κεντρική Μαύρη Γη, στην Ουκρανία  το Καζακστάν, Σιβηρία αλλά και στην περιοχή της Μόσχας που είχαν φτάσει στην ΚΕ τον Φεβρουάριο δεν μπορούσαν  παρά να χαρακτηριστούν απειλητικές. Μυστικές  εκθέσεις για υπερβολές και καταχρήσεις καθώς και εκκλήσεις από τοπικούς κομματικούς πλημμύριζαν το κέντρο. Υπήρξε  μεγάλη αναρχία στη διαδικασία της κολεκτιβοποίησης που οφειλόταν στην αυτενέργεια των τοπικών οργάνων στις πόλεις, τα χωριά και τις επαρχίες που έκαναν ό,τι θεωρούσαν σωστό τα ίδια και υπεράσπιζαν με πάθος τις πεποιθήσεις τους αλλά και τη διαίρεση στο κόμμα. Ενώ η ΚΕ έθεσε τη γραμμή να καταργηθούν οι κουλάκοι σαν τάξη, οι δεξιοί που έλεγχαν τον κρατικό μηχανισμό καθυστερούσαν  την διατύπωση της απόφασης αυτής σε νόμο με αποτέλεσμα να προκληθεί χάος στα αρχικά στάδια. Παράλληλα με το κύμα κολεκτιβοποίησης, υπήρξε και μία κίνηση για την κατάργηση των σοβιέτ της υπαίθρου. Τα τοπικά στελέχη χωρίς συγκεκριμένο νόμο έκαναν ό,τι νόμιζαν σωστό για τους ίδιους και τους φτωχούς αγρότες. Μια έρευνα για το ρόλο των τοπικών κομματικών και σοβιετικών υπευθύνων για τις περιπτώσεις όπου συμβάντα προκάλεσαν εξεγέρσεις, αποκάλυψε ότι στις περισσότερες φορές ήταν ένοχοι για άσκηση βίας και ανικανότητα. Ιδιαίτερο  πρόβλημα ήταν η βία που ασκούσαν ορισμένοι ακτιβιστές  και οι απειλές τους για σύλληψη ή εξορία σε όσους αγρότες αρνιόντουσαν να προσχωρήσουν στα κολχόζ.

Οι στρεβλώσεις της γενικής γραμμής δημιουργούσαν εκτεταμένη δυσαρέσκεια που σε ορισμένες περιπτώσεις μετατράπηκε σε αντισοβιετικές εξεγέρσεις. Στις αρχές του 1930 η ΚΕ έστειλε αντιπροσώπους της σε όλες τις επαρχίες για να ενημερωθεί από πρώτο χέρι  αναφορικά με την κατάσταση. Τον Φεβρουάριο  έγιναν 3 μεγάλες συσκέψεις στη Μόσχα και πάρθηκε η  απόφαση για τον περιορισμό των ρυθμών της κολεκτιβοποίησης. Τα βασικότερα προβλήματα που συζητήθηκαν ήταν η ελλιπής προπαγανδιστική δουλειά,   η χρήση βίας στην διαδικασία της κολεκτιβοποίησης, η επιλογή της κομμούνας σαν μορφή κολχόζ, η προσπάθεια συνένωσης πολλών χωριών σε μέγα- κολχόζ καθώς και οι ελλείψεις στη διοίκηση των κολχόζ.

 Η ΚΕ σε μια προσπάθεια να διορθώσει τα κακώς κείμενα αποφάσισε να δημοσιευτεί στην Πράβντα στις 2/3/1930 το άρθρο του Στάλιν με τίτλο ‘Ίλιγγός από τις επιτυχίες’. Το άρθρο τόνιζε ότι η δημιουργία κολχόζ πρέπει να γίνεται σε εθελοντική και μόνο βάση και ότι πρέπει να ληφθούν υπόψη οι τοπικές ιδιαιτερότητες που καθορίζουν κα το ρυθμό της κολεκτιβοποίησης. Τόνιζε επίσης ότι η κύρια μορφή κολχόζ είναι το αρτέλ όπου το σπίτι, ο κήπος και τα πουλερικά κλπ δεν κολεκτιβοποιούνται. Όσοι δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να συμμορφωθούν στην κομματική γραμμή, θα απομακρύνονταν από τις θέσεις τους. Το άρθρο εντόπιζε το πραγματικό πρόβλημα στο ότι το κίνημα από ένα σημείο και μετά άρχιζε να γλιστρά από το δρόμο της πάλης ενάντια στον κουλάκο στο δρόμο της πάλης με τον μεσαίο αγρότη.

Στην πραγματικότητα το  πρόγραμμα για την αγροτική οικονομία που εντάχθηκε στο πρώτο πεντάχρονο σχέδιο προέβλεπε ότι στο τέλος του 1934 το ποσοστό των κολχόζ θα καταλάμβανε περίπου το 18% της αγροτικής γης.  Τον Οκτώβρη του 1929 το ποσοστό των νοικοκυριών στα κολχόζ ήταν 7,6%, ενώ τέσσερεις μήνες μετά στις 20/1/1930 το ποσοστό ανέβηκε στο 21% και μέσα στις επόμενες 50 ημέρες το ποσοστό έφτασε το 58% ! Το άρθρο του Στάλιν είχε καταλυτική επίδραση στους ρυθμούς και τον Σεπτέμβριο του 1930 το ποσοστό έπεσε στο 21%, καθώς πολλοί αγρότες αποσύρθηκαν από τα κολχόζ. Η ΚΕ προειδοποιούσε ότι θα πρέπει η αποκουλακοποίηση να συμβαδίζει με την κολεκτιβοποίηση και δεν θα έπρεπε να επικεντρώνεται η προσπάθεια μόνο στην αποκουλακοποίηση. Για να μην τεθεί σε κίνδυνο η συμμαχία των μεσαίων αγροτών με την εργατική τάξη, αποφασίστηκε να αφήσουν στη διάθεση του ατομικού νοικοκυριού μια αγελάδα, τα πουλερικά κι ένα κομμάτι γης (3 – 10 στρέμματα) για προσωπική χρήση. Επίσης μπήκε φρένο στην επίθεση ενάντια στις εκκλησίες. 

Μετά το άρθρο, πάνω από 10,000 αξιωματούχοι ανακρίθηκαν και 5,000 καταδικάστηκαν σε κάποια ποινή. Στις εκκαθαρίσεις του 1929-30 το 16.9% των μελών της υπαίθρου διαγράφηκε, το 14.6% δέχτηκε κάποια μορφή μομφής, ενώ 10% μετακινήθηκε από τις θέσεις ευθύνης. Οι διαγραφέντες άνηκαν στις παρακάτω κατηγορίες: 12.7% ταξικοί εχθροί, 15.1% μέθυσοι, 13.6% για αδράνεια, 4,6% για διαφθορά, 4.6% για θρησκευτική δραστηριότητα, 4,7% για άρνηση να μπει σε κολχόζ και 2.5% επειδή έκρυψε το πλεόνασμά του. Η ΚΕ άλλαξε την ηγεσία σε ορισμένες κομματικές οργανώσεις όπου είχαν εντοπιστεί και οι περισσότερες παραβιάσεις και προβλήματα. Ο Μπάουμαν π.χ. επικεφαλής της περιοχής της Μόσχας καθαιρέθηκε επειδή η περιοχή, αν και με βάση το αρχικό πλάνο έπρεπε να ολοκληρώσει την κολεκτιβοποίηση  το 1933, ολοκλήρωσε το πλάνο την άνοιξη του 1930.  

Από την άλλη σε ορισμένες περιπτώσεις το άρθρο του Στάλιν  αντιμετωπίστηκε σαν μια επιστροφή στον καπιταλισμό, σαν ένα πισωγύρισμα στους ρυθμούς και τις μεθόδους της κολεκτιβοποίησης. Η θέση του Στάλιν για αρτέλ αντιμετωπίστηκε σαν παραχώρηση στη ΝΕΠ και εγκατάλειψη του σοσιαλισμού.

8. Η αντίσταση

Όπως ήταν αναμενόμενο η κολεκτιβοποίηση συνάντησε τη  λυσσασμένη αντίσταση των κουλάκων που έβλεπαν την τάξη τους να σβήνει. Με βάση τα στοιχεία της OGPU στις αγροτικές διαμαρτυρίες  του 1929, πήραν μέρος 250,000 άτομα το 1929, ενώ στις 13,754 αγροτικές διαμαρτυρίες του 1930  συμμετείχαν περί τα 2,5 εκ. Αυτός ο αριθμός θα πρέπει να συγκριθεί με τα 120 εκ στα οποία υπολογιζόταν ο αγροτικός πληθυσμός της ΕΣΣΔ (απ. 1926) και τα 70 εκ. άνω των 15 ετών. Από τις διαμαρτυρίες του 1930, 176 ήταν  εκτεταμένες και καλά οργανωμένες εξεγέρσεις που ξεπέρασαν τα όρια του μεμονωμένου χωριού,  αγκαλιάζοντας σε ορισμένες περιπτώσεις ολόκληρες περιοχές, που κατέλαβαν προσωρινά την εξουσία. Οι εξεγερμένοι προσπάθησαν να συντονιστούν αλλά και να αποκτήσουν επαφή με ομοϊδεάτες τους στον κόκκινο στρατό. Εκατοντάδες  ήταν οι αντεπαναστατικές οργανώσεις που εξαρθρώθηκαν από την OGPU, ενώ σύμφωνα με περιοδικό των εμιγκρέ,  μέλη του Λαϊκού κόμματος πήραν μέρος σε εξεγέρσεις και  σε πάνω από 200 περιοχές της ΕΣΣΔ έγινε  πολιτική δουλειά από συγκεκριμένο κόμμα για σοβιέτ χωρίς κομμουνιστές. Παρατηρήθηκε αναβίωση των οργανώσεων των σοσιαλεπαναστατών και των εθνικιστικών οργανώσεων στην Ουκρανία και αλλού. Παράνομες προκηρύξεις που καλούσαν στην ανατροπή της σοβιετικής εξουσίας μοιράζονταν σε πολλές περιοχές της χώρας. Οι προκηρύξεις προέρχονταν από τυπογραφεία, ενδεικτικό ότι υπήρχε εντός της ΕΣΣΔ παράνομο αντισοβιετικό κέντρο. Φήμες διέτρεχαν τη χώρα ότι ο Τρότσκι επανακάμπτει επικεφαλής ξένων στρατευμάτων και ότι ο Μπουχάριν σε σύντομο χρονικό διάστημα θα ανέτρεπε τον Στάλιν. Οι εξεγέρσεις ήταν πιο σοβαρές  στις συνοριακές περιοχές της ΕΣΣΔ (δυτικές επαρχίες της Ουκρανίας,)  ένδειξη για τη βοήθεια που έλαβαν οι εξεγερμένοι (κυρίως από την Πολωνία).  Είναι ενδεικτικό ότι στις περιορισμένες περιπτώσεις που για σύντομο χρονικό διάστημα οι στασιαστές επικράτησαν, η πρώτη τους κίνηση ήταν να πετάξουν τους φτωχούς αγρότες από τα κατασχεμένα σπίτια των κουλάκων.

Ο κλήρος και οι εκκλησίες αποτέλεσαν το κέντρο αντίστασης ενάντια στην κολεκτιβοποίηση. Οι παπάδες παρομοίαζαν τους μπολσεβίκους με τον Αντίχριστο, τα τρακτέρ σαν τις μηχανές του διαβόλου  και καλούσαν τους πιστούς να αντισταθούν. Εκτός από την ορθόδοξη εκκλησία στην ΕΣΣΔ υπήρχαν και πιο σκληροπυρηνικές ορθόδοξες αιρέσεις αλλά και προτεστάντες (ευαγγελιστές,  βαπτιστές) που  αρνιόντουσαν για χρόνια να στείλουν τα παιδιά τους στα σοβιετικά σχολεία,  θεωρώντας το σοβιετικό κράτος σαν την προσωποποίηση του κακού. Εξίσου επικίνδυνη ήταν η αντίσταση που προέβαλαν οι μουλάδες στις μουσουλμανικές περιοχές της ΕΣΣΔ.

Από τη στιγμή που ξεκίνησε η κολεκτιβοποίηση,  οι τρομοκρατικές ενέργειες αυξήθηκαν από  1,027 στη διάρκεια του 1928 σε 9,093 το 1929 και σε 13,794 το 1930 που ήταν και η χειρότερη χρονιά. Το 1928 υπήρξαν 212 δολοφονίες κομματικών στελεχών και ακτιβιστών στην ύπαιθρο, ενώ στους πρώτους 10 μήνες του 1929 έφθασαν τις 353. Το 1930 είχαμε 1,198 φόνους και 5,700 απόπειρες φόνου. Τον Οκτώβριο του 1929 το ΠΓ θορυβημένο από την αυξανόμενη βία διέταξε την OGPU και το Επιτροπάτο της Δικαιοσύνης να λάβουν αποφασιστικά μέτρα ενάντια στους υπεύθυνους των  τρομοκρατικών πράξεων.  Μεγάλος ήταν και ο φόρος που πλήρωσαν οι γυναίκες ακτιβίστριες που έσπαγαν τις προαιώνιες προκαταλήψεις για τον κατώτερο ρόλο της γυναίκας. Οι δολοφονίες αν και αρκετά  λιγότερες συνεχίστηκαν μέχρι και το 1935.  Ο εμπρησμός ήταν από τα  βασικά όπλα των κουλάκων ενάντια στα κολχόζ. Έτσι  π.χ. όταν ο Ι. Μερσερίνοβ, κουλάκος της περιοχής Βόλγα, εξορίστηκε το 1927, οι συγγενείς του διέδιδαν ότι όποιος μπει στα κολχόζ, έχει μαρκαριστεί από τον Αντίχριστο. Όταν η περιουσία τους κατασχέθηκε, έβαλαν φωτιά στην έδρα του κολχόζ καίγοντας τον πρόεδρο του σοβιέτ, τη γυναίκα του, το μικρό τους παιδί και τέσσερα άλλα άτομα που βρίσκονταν εκεί εκείνη την ώρα  Οι εμπρηστές συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν σε θάνατο.

Η OGPU χρησιμοποίησε  βία μόνο ενάντια στις ένοπλες εξεγέρσεις. Μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις οι χωρικοί έβαζαν μπροστά  τις γυναίκες να διαμαρτυρηθούν, γνωρίζοντας ότι η OGPU δεν αντιμετώπιζε με τη βία τις γυναικείες διαμαρτυρίες. Στην πραγματικότητα το 68% των άοπλων διαμαρτυριών αντιμετωπίστηκε με την πειθώ, στο  18% τα αιτήματα έγιναν δεκτά και μόλις το 14% έληξε με τη σύλληψη των πρωταίτιων.

Μια παρόμοια μορφή αντεπαναστατικής δραστηριότητας ήταν η  ένοπλη ληστεία. Οι κουλάκοι που διέφυγαν της εκτόπισης ή δραπέτευσαν από τους τόπους εκτόπισης τους σχημάτιζαν ένοπλες συμμορίες και επιτίθονταν ενάντια στα κολχόζ. Οι περισσότερες συμμορίες εξολοθρεύτηκαν μέχρι το 1937.

Μία σημαντική όψη της αντίστασης ήταν η  καταστροφή του ζωικού κεφαλαίου τόσο από τους κουλάκους στους οποίους άνηκε τα μεγαλύτερο μέρος των ζώων έλξης, όσο και από  πολλούς αγρότες. Η σφαγή αυτή  έθεσε σε κίνδυνο ολόκληρη την αγροτική παραγωγή της ΕΣΣΔ. Η μαζική σφαγή ξεκίνησε το 1928 και συνεχίστηκε  μέχρι τα τέλη του 1933 παρ’ όλες τις προσπάθειες του κράτους να την αποτρέψει. Από το 1928 ως το 1933 σφάχτηκαν 26,6 εκατ. βοοειδή (46,6% του συνόλου), 15,3 εκατ. άλογα (47% του συνόλου) και 63,4 εκατ. αιγοπρόβατα (65,1% του συνόλου). Οι κουλάκοι έσφαζαν και πουλούσαν το ζωικό τους κεφάλαιο πριν την κατάσχεση της περιουσίας τους και τον εκτοπισμό τους, είτε από εκδίκηση είτε για να αποκτήσουν κάποιο ρευστό πριν δραπετεύσουν. Με βάση το διάταγμα που εκδόθηκε (16/1/1930), οι κουλάκοι που βρέθηκαν ένοχοι για σφαγές ζώων συνελήφθησαν και εξορίστηκαν. Ωστόσο και πολλοί αγρότες έσφαζαν τα ζώα τους πριν προσχωρήσουν στα κολχόζ είτε για να αποκτήσουν κάποιο ρευστό, επειδή δεν ήθελαν να παραδώσουν τα ζώα τους στα νέα συλλογικά αγροκτήματα χωρίς αποζημίωση, είτε πιστεύοντας ότι με τα τρακτέρ δεν ήταν πλέον αναγκαία, είτε σαν διαμαρτυρία κατά της κολεκτιβοποίησης.

Εξίσου σημαντική ήταν η μη βίαιη αντίσταση που πήρε τη μορφή του σαμποτάζ της άρνησης  για δουλειά, της εγκατάλειψης του κολχόζ και της κλοπής. Πολλοί κουλάκοι με πλαστά χαρτιά και αφού είχαν μοιράσει ή πουλήσει την περιουσία τους μασκαρεύτηκαν σε μεσαίους ή φτωχούς αγρότες διεισδύοντας στα κολχόζ.  Σε πολλές περιοχές οι εμπρησμοί κατέστρεψαν χιλιάδες εκτάρια αθέριστων σιτηρών και εκατοντάδες τόνους σοδειάς, όπως επίσης εκατοντάδες χιλιάδες εκτάρια δασών, πολλά κτίρια κλπ. Σε ορισμένα μέρη δήθεν κολχοζνίκοι επιτέθηκαν κατά υπαλλήλων και των άλλων αγροτών που συμμετέχουν στις εργασίες της συγκομιδής και κατέστρεψαν τα μηχανήματα με στόχο την παρεμπόδιση της συγκομιδής. Σε πολλά χωριά καταστράφηκαν περισσότερες από τις μισές καλλιέργειες σιτηρών στη περίοδο 1929-1932. Η καταστροφή των καλλιεργειών είχε αθροιστική επίδραση, δεδομένου ότι με τη σοδιά καταστρέφονταν και οι σπόροι για την επόμενη σπορά. Μαζί με τη σφαγή των ζώων έλξης, όλα αυτά συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην επιδείνωση της κρίσης τροφίμων που προέκυψε από την ξηρασία του 1933.

Η κλοπή της περιουσίας των κολχόζ ήταν ίσως η μεγαλύτερη απειλή. Αν και γενικά οι  κλοπές οργανώθηκαν κυρίως από πρώην κουλάκους και άλλα αντικοινωνικά στοιχεία που προσπαθούν να υπονομεύσουν το νέο σύστημα πολλοί κολχοζνίκοι ήταν επίσης ένοχοι κλοπών. Σαν αντίδραση η σοβιετική κυβέρνηση θέσπισε στις 7/8/1932 έναν δρακόντειο νόμο που προέβλεπε μεγάλες ποινές για κάθε κλοπή κοινωνικής περιουσίας. Με βάση  αυτό το νόμο συνελήφθησαν πάνω από 150,000 αγρότες, παρόλα αυτά η πλειοψηφία, μπροστά στο πλιάτσικο που έβλεπε, τάχθηκε υπέρ του νόμου θεωρώντας ότι  θεσπίστηκε καθυστερημένα.

Όπως εξηγούσε  ο Στάλιν στον Καγκάνοβιτς

(…) Ο καπιταλισμός δεν θα μπορούσε να τσακίσει τη φεουδαρχία, δεν θα είχε αναπτυχθεί και παγιωθεί αν δεν είχε ανακηρύξει την αρχή της ατομικής ιδιοκτησίας σαν το θεμέλιο της καπιταλιστικής κοινωνίας. Αν δεν είχε κάνει την ατομική ιδιοκτησία ιερή και κάθε παραβίαση της να τιμωρείται αυστηρά, με τη δημιουργία του δικού του κράτους για να την προστατέψει.  Ο σοσιαλισμός δεν θα μπορέσει να αποτελειώσει και να θάψει τα καπιταλιστικά στοιχεία και τις ατομικιστικές ιδιοτελείς συνήθειες, πρακτικές και παραδόσεις (που είναι η βάση της κλοπής) που ταρακουνούν τα θεμέλια της νέας κοινωνίας, αν δεν ανακηρύξει τη δημόσια ιδιοκτησία (που ανήκει στο κράτος, στους συνεταιρισμούς και τα κολχόζ) σε ιερή και απαραβίαστη. Το νέο σύστημα και η σοσιαλιστική οικοδόμηση δεν θα μπορέσει να δυναμώσει και να αναπτυχθεί αν δεν προστατέψει την περιουσία του με όλη του την ισχύ, αν δεν εμποδίσει τα αντικοινωνικά, καπιταλιστικά-κουλάκικα στοιχεία από το να κλέβουν τη δημόσια περιουσία. Να γιατί είναι αναγκαίος ένας νέος νόμος (…)

Όπως ομολόγησε ο Κ. Ράντεκ στη δίκη του οι ηγέτες της αντιπολίτευσης περίμεναν ότι το κύμα εναντίωσης στην κολεκτιβοποίηση σε συνδυασμό με τη σίγουρη κατ’ αυτούς αποτυχία του 1^ου πεντάχρονου πλάνου θα οδηγούσε στην ανατροπή του Στάλιν. Δυστυχώς γι αυτούς το πρώτο πεντάχρονο ήταν επιτυχημένο και το δεύτερο συνοδεύτηκε από  χρονιές με καλή σοδειά  Οι ουδέτεροι είχαν ήδη τεθεί στο πλευρό του Στάλιν, το δελτίο είχε καταργηθεί, η ελαφριά βιομηχανία άρχισε να παράγει  καταναλωτικά αγαθά σε μεγάλες ποσότητες και τελικά το επίπεδο ζωής άρχισε να ανεβαίνει ταυτόχρονα με τη δημοφιλία του Στάλιν

9. 25,000

Οι 25,000 ήταν μέλη της πρωτοπορίας του σοβιετικού προλεταριάτου. Ήταν ειδικευμένοι εργάτες, βετεράνοι του εμφύλιου και η μεγάλη πλειοψηφία τους κομματικά μέλη. Κατέφθασαν στην ύπαιθρο την πιο κρίσιμη περίοδο της κολεκτιβοποίησης. Ο βασικός σκοπός τους ήταν να αποτελέσουν τους εκπροσώπους της δικτατορίας του προλεταριάτου και να τιθασεύσουν μία τοπική γραφειοκρατία που σε μεγάλο βαθμό ήταν ανίκανη να εφαρμόσει τις κομματικές οδηγίες, ήταν ταξικά εχθρική και πολιτικά ύποπτη. Η ιστορία των 25 χιλιάδων αποδεικνύει ότι η επανάσταση του Στάλιν είχε την υποστήριξη της εργατικής τάξης. Δεν ήταν η πρώτη φορά που εργάτες στάλθηκαν στην ύπαιθρο  να υποστηρίξουν την πολιτική του κόμματος. Από το 1928 μέχρι και το 1930 πάνω από 100,000 εργάτες συμμετείχαν ενεργά στην διεξαγωγή των εκλογών στα κολχόζ και στην κολεκτιβοποίηση. Η καμπάνια για τη στρατολόγηση των 25 χιλιάδων είχε μεγάλη επιτυχία αφού το σύνολο των εθελοντών ξεπέρασε τις  70,000.

Η κολεκτιβοποίηση είχε σαν στόχο ν’ ανατρέψει την παλιά τάξη, να εκσυγχρονίσει  τη γεωργία, να δημιουργήσει μια αξιόπιστη μέθοδο συλλογής του πλεονάσματος, να ξεκινήσει μια πολιτιστική επανάσταση και να χτίσει μια νέα κοινωνική και διοικητική βάση στην ύπαιθρο. Η αρχική αυθόρμητη κολεκτιβοποίηση δεν ήταν σε θέση να εξασφαλίσει τα παραπάνω, συνεπώς το κέντρο έπρεπε να επέμβει και να ελέγξει την όλη διαδικασία. Το ρόλο αυτό κλήθηκαν να παίξουν οι 25,000. Οι στόχοι τους ήταν η οργάνωση και η οικοδόμηση της νέας δομής. Οι εργάτες αυτοί αποτέλεσαν τους φορείς του οργανωμένου στο αυθόρμητο της διαδικασίας. Οι 25,000 έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια της ΚΕ να χτίσει ξανά την τοπική εξουσία. Κλήθηκαν να διορθώσουν τα λάθη της αρχικής φάσης, έγιναν τα μάτια της κεντρικής διοίκησης, ενώ αποτέλεσαν την κύρια δύναμη ενάντια στις υπερβολές. Ο δρόμος της κολεκτιβοποίησης ήταν καινούργιος και δεν υπήρχε έτοιμη συνταγή για το πώς έπρεπε να τον βαδίσουν. Στα εντατικά μαθήματα που τους έγιναν σχετικά με την αγροτική οικονομία οι 25,000 είχαν ενημερωθεί για τις υπερβολές της κολεκτιβοποίησης  όπως επίσης ότι το αρτέλ είναι ο μόνος αποδεκτός δρόμος για τα κολχόζ. Η παρουσία των 25,000 δήλωνε την πρόθεση για την προλεταριοποίηση του τοπικού μηχανισμού. Ενισχύθηκαν με επιπλέον 7,000 εργάτες που στρατολογήθηκαν τον Φεβρουάριο 1930 για να βοηθήσουν στα σοβιέτ της υπαίθρου με στόχο την εκκαθάριση του παλιού μηχανισμού και τη στρατολογία στελεχών από τους κολχοζνίκους, τόσο στα σοβιέτ όσο και στη διοίκηση των κολχόζ. Για τους λόγους αυτούς πολλοί  από τους  25,000  συνάντησαν την εχθρότητα των τοπικών αρχών, ενώ περίπου 50 δολοφονήθηκαν από τους κουλάκους.

Η τεχνολογική και πολιτιστική υστέρηση της υπαίθρου αποτελούσε ένα κίνδυνο πιο πραγματικό και πιο σοβαρό από όλους του κουλάκους και τους νεπμεν μαζί. Φτώχεια, αναλφαβητισμός, χρόνιοι λιμοί χαρακτήριζαν το αγροτικό τοπίο. Η ύπαιθρος υπέφερε από έλλειψη καταρτισμένων στελεχών. Η κολεκτιβοποίηση έδωσε τη δυνατότητα σε εκατοντάδες χιλιάδες αγρότες να εκπαιδευτούν και τροφοδότησε την ύπαιθρο με εκατομμύρια ρούβλια σχολεία, βιβλιοθήκες, νηπιαγωγεία κλπ αλλά και με μηχανήματα και εφόδια στην προσπάθεια να κτίσει την απαραίτητη πολιτιστική και τεχνολογική βάση της κολεκτιβοποίησης. Οι 25000 βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή και στον αγώνα ενάντια στον αναλφαβητισμό.

10. ΜΤΣ

Ο πρώτος  Μηχανο-τρακτερικός Σταθμός (ΜΤΣ) ιδρύθηκε το 1927.  Σκοπός των ΜΤΣ ήταν η παροχή εξοπλισμού (τρακτέρ, λιπάσματα κλπ) και εξειδικευμένου προσωπικού (αγρονόμοι, γεωπόνοι κλπ) στα κολχόζ. Η ίδρυση τους εξασφάλιζε ότι τα μέσα παραγωγής πλην της γης θα εξακολουθούσαν να αποτελούν κοινωνική ιδιοκτησία. Το 1933 στους ΜΤΣ δημιουργήθηκαν τα πολιτικά τμήματα στα οποία στάλθηκαν να εργαστούν 17,000 κομματικά μέλη. Οι ΜΤΣ ήταν ο ιμάντας μεταφοράς της ιδεολογίας αλλά και του κρατικού και κομματικού ελέγχου στα κολχόζ. Οι ΜΤΣ επίσης ήταν υπεύθυνοι για την οργάνωση των αποσπασμάτων εργασίας και απασχολούσαν πολλούς κολχοζνίκους σαν υπαλλήλους. Αποτέλεσαν το όχημα μέσω του οποίου οι νέοι κυρίως αγρότες μορφώνονταν και μετανάστευαν στις πόλεις. Μετά το 1932 οι ΜΤΣ ήταν και το μέσο που τράβηξε στα κολχόζ τους εναπομείναντες ατομικούς αγρότες.

Τα πολιτικά τμήματα των ΜΤΣ έπρεπε να προσεγγίζουν όλα τα οικονομικά και τεχνικά ζητήματα από πολιτική σκοπιά. Να φτάνουν στην πρωταρχική αιτία κάθε δυσκολίας και ατυχήματος. Αν η αιτία ήταν το σαμποτάζ, ο ένοχος έπρεπε να τιμωρείται, αν η αιτία ήταν η αμέλεια ή η άγνοια, η αντιμετώπιση ήταν διαφορετική. Το γεγονός ότι ο μηχανολογικός εξοπλισμός δινόταν χωρίς να χρεώνεται το μέλος ατομικά αλλά συνολικά το κολχόζ, δεν δημιουργούσε το κίνητρο για να αποφεύγονται οι ζημιές.  Για 2 χρόνια τα πολιτικά τμήματα έχτισαν έναν κορμό εκπαιδευμένων κολχοζνίκων και εκκαθάρισαν τα κολχόζ από πρώην κουλάκους και άλλους υπονομευτές.

11. Λιμός

Στα τέλη του 1932 οι ευρωπαϊκές περιοχές της ΕΣΣΔ επλήγησαν από μια εκτεταμένη ξηρασία που σε συνδυασμό με ένα κύμα ασθενειών των φυτών οδήγησε στην καταστροφή μεγάλου μέρους της σοδιάς. Η κατάσταση επιδεινώθηκε από το ανοικτό σαμποτάζ των κουλάκων που κατέστρεφαν τις σοδιές, σκότωσαν μεγάλο αριθμό ζώων έλξης και παρέσυραν και άλλους αγρότες να πράξουν το ίδιο. Οι αγρότες που βρίσκονταν έξω από τα κολχόζ με τη σειρά τους,  εξαιτίας των χαμηλών τιμών περιόρισαν την παραγωγή τους μην αφήνοντας τίποτε στο κράτος. Συμμορίες διέτρεχαν τη χώρα κλέβοντας τα νεαρά  κολχόζ, καταστρέφοντας κτίρια και καίγοντας τις σοδιές. Οι οργανωτικές αδυναμίες των κολχόζ και η αδυναμία τους να κινητοποιήσουν το εργατικό δυναμικό τους επιβάρυναν περισσότερο την κατάσταση.   

Η αντικομουνιστική προπαγάνδα απέδωσε τόσο το φυσικό φαινόμενο όσο και το λιμό στη δήθεν σατανική πρόθεση του Στάλιν να εξοντώσει δια της πείνας τους ‘ανυπότακτους’ αγρότες ιδιαίτερα της Ουκρανίας. Στην πραγματικότητα το φαινόμενο της  ξηρασίας ήταν ενδημικό στα εδάφη της ΕΣΣΔ. Μεγάλες ξηρασίες έπληξαν τη χώρα  το 1921,  το 1924 και το 1928 με εκατομμύρια θύματα. Σε όλες τις περιπτώσεις ο συνδυασμός της ξηρασίας και χαμηλής παραγωγικότητας, συνέπεια του  κατακερματισμένου κλήρου, ήταν θανάσιμος. Τα κράτος από το Φεβρουάριο του 1933 προσπάθησε να ανατρέψει την κατάσταση βοηθώντας με κάθε τρόπο τους αγρότες να αυξήσουν την παραγωγή τους. Οι ΜΤΣ και τα πολιτικά τους τμήματα έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στην προσπάθεια αυτή. Αντικατέστησαν αξιωματούχους που παραβίαζαν τις κομματικές οδηγίες σχετικά με την αγροτική δουλειά με κολχοζνίκους που θεωρήθηκαν πιο αξιόπιστοι και βοήθησαν τα αγροκτήματα να παράγουν μια καλύτερη σοδειά το 1933. Υποστηρίζονταν από δρακόντειους νόμους που επέβαλλαν εργασιακή πειθαρχία αλλά και από τη μεγαλύτερη βοήθεια σε σπόρους και τρόφιμα στη σοβιετική ιστορία  (5,7 εκ τόνοι μοιράστηκαν στις πληγείσες περιοχές και ξοδεύτηκαν δεκάδες εκατομμύρια ρούβλια). Ειδικά αποσπάσματα θερισμού στάλθηκαν από τις πόλεις στις χειρότερα πληγείσες περιοχές. Παρόλη την τιτάνια προσπάθεια τα θύματα του λιμού σε συνδυασμό με μία επιδημία τύφου υπολογίζονται σε περίπου 2 εκατομμύρια. Στην πραγματικότητα ο λιμός και η προσπάθεια του κράτους να τον αντιμετωπίσει άλλαξε προς το θετικότερο την άποψη των αγροτών για τα κολχόζ.

12. Τα πρώτα χρόνια

Η σοδιά του 1930 ήταν ασυνήθιστα καλή ενώ πάνω από το μισό πλεόνασμα προήλθε από τα κολχόζ κρύβοντας πολλά από τα οργανωτικά προβλήματα. Από τα κολχόζ έλειπαν τα ειδικευμένα στελέχη, ενώ ο αναλφαβητισμός δημιουργούσε σημαντική έλλειψη σε λογιστές, γραμματειακή υποστήριξη, αποθηκάριους κλπ. Εμφανής ήταν η απειρία των αγροτών στη διοίκηση των μεγάλων πλέον αγροκτημάτων. Έτσι στα πρώτα χρόνια η δουλειά στα κολχόζ υπέφερε από πολλά ελαττώματα. Το εισόδημα π.χ.  αρχικά μοιραζόταν με βάση τα στόματα που είχε ο καθένας να θρέψει και όχι με τις εργατοημέρες  που δούλεψε το κάθε μέλος, με αρνητικό αντίκτυπο στην παραγωγικότητα. Η εργασιακή πειθαρχία ήταν χαμηλή, ενώ αντιμετώπιζαν σημαντικές δυσκολίες στη χρήση του μηχανολογικού εξοπλισμού λόγω απειρίας. Η πειθαρχία του γαιοκτήμονα που βασίζεται στην πείνα και στο κνούτο, η πειθαρχία του καπιταλιστή που βασίζεται στην πείνα έπρεπε να αντικατασταθεί από την συνειδητή πειθαρχία των ταξικά συνειδητοποιημένων κολχοζνίκων. Η ύπαρξη και μόνο των κολχόζ δεν μετέτρεπε αυτόματα τους κολχοζνίκους αγρότες σε σοσιαλιστές. Χρειαζόταν μια πραγματική πολιτιστική επανάσταση ώστε να ξεφορτωθούν την ατομικιστική νοοτροπία αιώνων. Όπως έλεγε και ο Λένιν η αλλαγή από τον εξαναγκασμό του ατόμου στην εργασία, στην εργασία για τον εαυτό του θα είναι η μεγαλύτερη στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η μετάβαση αυτή δεν μπορεί να γίνει χωρίς τριβές, δυσκολίες, διαμάχες και χωρίς την άσκηση βίας στους τεμπέληδες και τα παράσιτα. Θα έπρεπε να είναι κάποιος αφελής για να πιστέψει ότι οι συνήθειες αιώνων της ατομικής ιδιοκτησίας θα εξαφανιστούν μονομιάς και ότι η συνειδητή πειθαρχία θα εφαρμοστεί από μόνη της.

Οι βασικές επιδιώξεις του σοβιετικού κράτους ήταν τρεις:

- η εκπλήρωση από τα κολχόζ των υποχρεώσεών τους στο κράτος

- η προστασία της σοσιαλιστικής περιουσίας

- η βελτίωση της ποιότητας του παραγόμενου προϊόντος

Σε αυτή την κατεύθυνση τα πρώτα δύο χρόνια η κυβέρνηση προχώρησε σε βασικές αλλαγές που είχαν να κάνουν με:

-          τη θέσπιση της συνέλευσης των μελών του κολχόζ σαν το ανώτατο όργανο διοίκησης

-          την αλλαγή του προσδιορισμού των εργατοημερών με βάση την ένταση των διαφορετικών εργασιών

-          με την ορθολογική εναλλαγή της σοδειάς

-          την επιλογή των κατάλληλων και πιο παραγωγικών υβριδίων και σπόρων

-          την θέσπιση μόνιμων μπριγάδων εργασίας

-          τη υποχρεωτική  θέσπιση του αγρονομικού μίνιμουμ (εξόντωση των παράσιτων, καθαρισμός του σπόρου , συγκεκριμένες ημερομηνίες θερισμού κλπ)

Ίσως το πιο σημαντικό μέτρο ήταν η αλλαγή του συστήματος υπολογισμού του πλεονάσματος που έπρεπε να παραδίνεται στο κράτος. Ενώ αρχικά το παραδοτέο πλεόνασμα υπολογιζόταν με βάση ένα μάλλον αυθαίρετο ποσοστό επί της συνολικής σοδειάς, στις  19/1/1933 αντικαταστάθηκε από μία πάγια ποσότητα με βάση την σπαρμένη έκταση. Με το νέο σύστημα τα κολχόζ είχαν άμεσο συμφέρον να αυξήσουν την παραγωγή τους γιατί έτσι θα αυξανόταν η ποσότητα για διανομή στα μέλη του, ενώ παράλληλα το κράτος εξασφάλιζε τις απαραίτητες ποσότητες τροφίμων και πρώτων υλών.  Η παραχώρηση αυτή είχε σημαντικότατη θετική επίδραση στην παραγωγή των κολχόζ και στη δουλειά των κολχοζνίκων. Ήδη από το 1932 πήραν την άδεια να πουλούν τα προϊόντα από το ιδιωτικό κομμάτι της γης τους ενώ τον Ιούλιο του 1931 σταμάτησαν οι μαζικές εκτοπίσεις κουλάκων. 

Ενδεικτικό της αλλαγής του κλίματος ήταν ο τερματισμός στις 6/3/1933 των έκτακτων μέτρων. Η OGPU τα δικαστήρια και η εισαγγελία έλαβαν οδηγίες να σταματήσουν τις μαζικές εκτοπίσεις και συλλήψεις κουλάκων και να ακολουθήσουν μια κατά περίπτωση προσέγγιση. Το 1935 καταργήθηκε το δελτίο στο ψωμί και επιτράπηκε η  ελεύθερη πώληση τροφίμων. Η κολεκτιβοποίηση απελευθέρωσε μεγάλο μέρος από το πλεονάζον εργατικό δυναμικό της υπαίθρου, το οποίο απορροφήθηκε από την γοργά αναπτυσσόμενη βιομηχανία.  Ο πληθυσμός στις πόλεις αυξήθηκε κατά 18.7 εκ άτομα από το 1926 μέχρι το 1932, ενώ το εργατικό δυναμικό στην ύπαιθρο μειώθηκε από το 1929 μέχρι το 1932 από 61 σε 54,5 εκ. άτομα.

Η εξάλειψη των κουλάκων σαν τάξη δεν σήμαινε ότι η ΕΣΣΔ είχε ξεμπερδέψει με τους κουλάκους σαν άτομα  και νοοτροπία.  Σε πολλές περιπτώσεις κουλάκοι και συνοδοιπόροι τους βρέθηκαν επικεφαλής κολχόζ υπονομεύοντας με κάθε τρόπο τη λειτουργία τους (πλαστογραφούσαν τα στοιχεία παραγωγής, κατέστρεφαν τον εξοπλισμό, δηλητηρίαζαν τα ζώα κλπ). Το 1931 αναφέρθηκαν πάνω από 2,000 πράξεις σαμποτάζ στα μηχανήματα των κολχόζ. Η προσπάθεια διατήρησης της ατομικής ιδιοκτησίας μετατράπηκε σε ένα  τεράστιο κύμα κλοπών που όπως είδαμε πιο πάνω υποχρέωσε το σοβιετικό κράτος να εκδώσει νόμο με αυστηρές ποινές ενάντια στους κλέφτες. Οι πρώην κουλάκοι, τόσο αυτοί που παρέμειναν ή διείσδυσαν παράνομα στα κολχόζ, όσο κι αυτοί που δραπέτευσαν (περίπου 400,000) και κρύφτηκαν στις πόλεις και τα εργοστάσια, αποτέλεσαν τον βασικό στόχο των διώξεων της διετίας 1937-38.

13. Επίλογος

Η κολεκτιβοποίηση έλυσε δια παντός το  πρόβλημα των χρόνιων ελλείψεων τροφίμων και λιμών της χώρας. Μετέτρεψε την ΕΣΣΔ σε εξαγωγέα αγροτικών προϊόντων, περίπου μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970. Απελευθέρωσε επίσης ένα τεράστιο εργατικό δυναμικό, απαραίτητο για τη μετατροπή της ΕΣΣΔ σε βιομηχανική υπερδύναμη. Τα νεόδμητα εργοστάσια κατασκευής τρακτέρ αποτέλεσαν τη βάση της σοβιετικής βιομηχανίας αρμάτων μάχης, ενώ οι εκατοντάδες χιλιάδες αγρότες που εκπαιδεύτηκαν σαν οδηγοί τρακτέρ αποτέλεσαν τη βάση για τα πληρώματα των αρμάτων μάχης στον Β’ΠΠ.

Από την άλλη οι ιδιωτικές καλλιέργειες αποτελούσαν μία υποχώρηση του σοβιετικού κράτους στους κολχοζνίκους. Η ύπαρξη τους είχε σαν αποτέλεσμα πολλοί αγρότες να αμελούν τα καθήκοντα τους στο κολχόζ αλλά και να επιβιώνει το πνεύμα της ατομικής ιδιοκτησίας. Σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιούσαν την περιουσία του κολχόζ (λιπάσματα, μηχανήματα κλπ) προς ίδιο όφελος. Έτσι τον Μάιο του 1939 η σοβιετική κυβέρνηση για να ανακόψει στην προσπάθεια επέκτασης της ιδιωτικής γης σε βάρος της γης του κολχόζ απαγόρευσε την ενοικίαση της γης αυτής και όριζε ένα ελάχιστο όριο ημερών εργασίας στο κολχόζ για κάθε μέλος του.

Το 1946 το κράτος επανέρχεται με μία άλλη μια νομοθετική προσπάθεια  για να ελέγξει και να μειώσει την ιδιωτική γη, απαιτώντας την αυστηρή εφαρμογή της Χάρτας του κολχόζ. Με τον τρόπο αυτό αφαιρέθηκαν περίπου 60 εκ στρέμματα ιδιωτικής γης που αποδόθηκαν στα κολχόζ.  Στις αρχές της δεκαετία του ’50 υπολογιζόταν ότι περίπου το 1/3 του εισοδήματος ενός κολχόζνικου νοικοκυριού προερχόταν από την ιδιωτική του γη.

Το 1950 αποφασίζεται η συγχώνευση των κολχόζ σε μεγαλύτερα κολχόζ. Έτσι το 1951 ο αριθμός των κολχόζ μειώθηκε από 254,000 σε 123,000 και σε 94,000 το 1953. Μέχρι το 1958 ο αριθμός είχε μειωθεί ακόμη περισσότερο στα 78,000. Η συγχώνευση εξυπηρετούσε 2 στόχους: την  αύξηση της παραγωγικότητας λόγω των περαιτέρω οικονομιών κλίμακας αλλά και την αύξηση του κεντρικού έλεγχου.  Η αυξημένη παραγωγικότητα πίστευαν ότι θα περιόριζε την ανάγκη της ιδιωτικής γης, ενώ η ενοποίηση είχε σαν αποτέλεσμα να υπάρχει πλέον μια ΚΟΒ σε κάθε κολχόζ  Ταυτόχρονα  αυξήθηκε το προσωπικό οικονομικού  ελέγχου. Η αύξηση του μεγέθους στρεφόταν επίσης ενάντια στην οικογενειοκρατία και το νεποτισμό που ήταν ενδημικό φαινόμενο στα μικρά κολχόζ που αντιστοιχούσαν περίπου στο  χωριό.

Η άνοδος όμως του Χρουτσόφ στην εξουσία είχε σαν αποτέλεσμα την αντιστροφή των πολιτικών εμβάθυνσης του σοσιαλισμού. Έτσι το 1958 οι ΜΤΣ παραδίδονται στην ιδιοκτησία των ξεχωριστών κολχόζ. Για την πώληση των ΜΤΣ στα κολχόζ ο Στάλιν είχε γράψει 6 χρόνια πριν (1952) ότι καταρχήν θα κατέστρεφε τα κολχόζ οικονομικά, θα υπονόμευε την παραπέρα εκμηχάνιση της γεωργίας και θα επιβράδυνε την ανάπτυξη της κολχόζνικης παραγωγής. Οι ΜΤΣ δεν ήταν κερδοφόροι σαν αυτόνομες επιχειρήσεις και επιδοτούνταν από τον κρατικό προϋπολογισμό. Η ενσωμάτωση τους στα κολχόζ επανέφερε το νόμο της αξίας σε ένα μέρος των μέσων παραγωγής. Οι ΜΤΣ αποτελούσαν τον ιμάντα ελέγχου της εργατικής τάξης στα κολχόζ και η πώληση τους συνοδεύτηκε από την αποψίλωση του μηχανισμού ελέγχου της οικονομικής λειτουργίας των κολχόζ (παρουσιάστηκε σαν εξοικονόμηση πόρων). Η μετατροπή των κολχόζ σε ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής και η ενδυνάμωση της ομαδικής ιδιοκτησίας σε βάρος της δημόσιας, κοινωνικής ιδιοκτησίας  απομάκρυνε την ΕΣΣΔ από τον δρόμο προς τον κομμουνισμό. Μαζί με τη διατήρηση της ατομικής ιδιοκτησίας στο προσωπικό κομμάτι γης. η πώληση των ΜΤΣ είχε σαν αποτέλεσμα την δημιουργία μεγαλύτερων εισοδηματικών ανισοτήτων, επιπλέον ευκαιριών μισθωτής εργασίας, ιδιωτικής αποθησαύρισης και αργά αλλά σταθερά τη δημιουργία ατομικού κεφαλαίου.   

Να σημειώσουμε ότι καταλυτικό ρόλο για την αντιστροφή  του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού στην Γιουγκοσλαβία ήδη από τη δεκαετία του 1940 και στην Κίνα στα τέλη της δεκαετίας του 1950, έπαιξε το γεγονός ότι στη μεν Γιουγκοσλαβία ο  Τίτο αρνήθηκε να προχωρήσει σε μαζικής κλίμακας κολεκτιβοποίηση με το επιχείρημα ότι δεν υπήρχαν κουλάκοι, ενώ στη Κίνα οι κουλάκοι έγιναν δεκτοί στις αποκαλούμενες  κομμούνες, οι οποίες από την ίδρυση τους είχαν στην ιδιοκτησία τους τα μέσα παραγωγής (ΜΤΣ). Με άλλα λόγια εκεί που οι αγρότες είχαν το πάνω χέρι στην εργατο-αγροτική συμμαχία, ο σοσιαλισμός έμεινε περισσότερο στα σύμβολα και πολύ λιγότερο στην οικονομική του ουσία.

Τέλος δεν είναι τυχαίο ότι ο ένας παππούς του Γκορμπατσόφ είχε αρνηθεί να ενταχθεί στα κολχόζ και είχε συλληφθεί το 1934, επειδή δεν παρέδωσε σαν ανεξάρτητος αγρότης το συμφωνημένο μέρος της σοδειάς του στο κράτος. Καταδικάστηκε σε δύο χρόνια καταναγκαστική εργασία και απελευθερώθηκε πριν λήξει η ποινή του. Κατόπιν επιστρέφοντας στον τόπο καταγωγής του εντάχθηκε στο κολχόζ.  Επίσης  ο ένας παππούς του Μπ. Γέλτσιν ήταν κουλάκος και εκτοπίστηκε το 1931 στη διάρκεια της αποκουλακοποίησης.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

- Ι.Β. Στάλιν Άπαντα τ.11

- Ι.Β. Στάλιν Άπαντα τ.12

- L.M Kaganovich. Political Department in M.T.S and Soviet Farms – Moscow 1933

- Y.A Yaklovlev. Consolidating the Collective Farms -  Moscow 1933

- History of the Communist Party of the Soviet Union. International Publishers Co. 1939

- Lynne Viola. Peasant Rebels Under Stalin: Collectivization and the Culture of Peasant Resistance. Oxford University Press New York 1996

- Lynne Viola The Best Sons of the Fatherland: Workers in the Vanguard of Soviet Collectivization Oxford University Press, USA 1989

- V. P. Danilov, R. T. Manning and L. Viola. The war against the peasantry, 1927–1930 Yale University Press 2005

- James Hughes. Stalin, Siberia and the Crisis of the New Economic Policy (Cambridge Russian, Soviet and Post-Soviet Studies) (2004)

- Anne Louise Strong. Modern Farming Soviet Style 1930 International Pamphlets

- Sheila Fitzpatrick . The Question of Social Support for Collectivization -Russian History 37 (2010) 153–177

- Tauger, Mark. “Soviet Peasants and Collectivization, 1930-39: Resistance and Adaptation.” In Rural Adaptation in Russia by Stephen Wegren, Routledge, New York, NY, 2005

 - Szymanski, Albert. Human Rights in the Soviet Union. London: Zed Books, 1984