Είκοσι χρόνια μετά πίσω

Την περασμένη βδομάδα στρογγύλεψε η επέτειος από την έναρξη δυο σειρών που άφησαν εποχή, για διαφορετικούς λόγους η καθεμιά, στην αμερικάνικη τηλεόραση. Έκλεισαν είκοσι χρόνια από το πρώτο επεισόδιο των friends (φιλαράκια) και δέκα από τον αντίστοιχο πιλότο του lost (οι αγνοούμενοι).  Με αυτήν την ανάρτηση, η κε του μπλοκ μπορεί να μπαίνει στα χωράφια του celin που είχε αξιολογήσει και τις δύο αρκετά ψηλά σε μια λίστα με τις δικές του αγαπημένες σειρές, και του μηλιώνη που είχε κάνει άθελά του αρκετό διαδικτυακό ντόρο, με ένα άρθρο του στο ριζοσπάστη για το game of thrones.

Ο βασικός προβληματισμός ωστόσο είναι αν έχει λόγο ύπαρξης μια τέτοια ανάρτηση ή στερείται κάθε πολιτικού νοήματος –περισσότερο κι από τις αθλητικές αναλύσεις που φιλοξενεί κατά καιρούς το μπλοκ- καθώς υπάρχουν κι εδώ στο ακέραιο οι τύψεις συνείδησης κι οι υπαρξιακοί προβληματισμοί σε κάθε σφο που προσπαθεί να συνταιριάξει μέσα του τα τηλεοπτικά του γούστα με την κοσμοθεωρία του και με τις ποιοτικές προδιαγραφές που πρέπει να έχει ένα ψυχαγωγικό πρόγραμμα. Γιατί η ελληνική γλώσσα είναι πολύ σοφή και ακριβής, όταν ξεχωρίζει το «σκόρπισμα» της διασκέδασης (από το αρχαίο διασκεδάνυμι, που σημαίνει διασκορπίζω) από τους δρόμους όπου μας οδηγεί η ψυχ-αγωγία –και αυτή η ετυμολογική ρίζα είναι αποστομωτική για όσους φρίττουν με το σταλινικό ορισμό των καλλιτεχνών ως αρχιτεκτόνων της ψυχής.

Τι είδους ψυχαγωγία όμως μπορεί να μας προσφέρει μια φτηνή αμερικανιά –φτηνή πάντα ως προς το περιεχόμενο, γιατί πρόκειται για πανάκριβες παραγωγές, με πολλά διαφημιστικά έσοδα και υπέρογκες αμοιβές για τους συντελεστές, κάτι που εξηγεί και το λόγο για τον οποίο συνεχίζουν και σέρνονται, στη βάση δεσμευτικών συμβολαίων, αντί να ολοκληρώσουν τον κύκλο τους έγκαιρα και με αξιοπρεπές τέλος; Και με τι μπορεί να ταυτιστεί, από πολιτική, ταξική και γενικότερη κοινωνική άποψη, ένας σφος, σε μια χολιγουντιανή ταινία με γλυκανάλατη υπόθεση ή σε μια επίπεδη, χαζοχαρούμενη σειρά, μακριά από τις ανησυχίες, το τρέξιμο και την καθημερινή αγωνία του κοσμάκη;

Δεν είναι θεμιτή όμως η ανάγκη να χαλαρώσεις από την κούραση της μέρας, βλέποντας κάτι απλοϊκό και ευχάριστο για να ξεφύγεις από τα προβλήματα και τις έγνοιες; Ναι, αρκεί να μη φτάνει κανείς στο σημείο να θεωρητικοποιεί κάποιες επιλογές με τσιτάτα του στιλ «εκτός από τον ιμπεριαλισμό υπάρχει και η μοναξιά», ξεχνώντας πως το προσωπικό είναι πολιτικό και ότι η μοναξιά έρχεται σε τελευταία ανάλυση ακριβώς ως απόρροια του σύγχρονου τρόπου ζωής και της αλλοτρίωσης απ’ την κυριαρχία του συστήματος. Υπάρχει ωστόσο ένα γενικότερο θέμα για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, τη σχέση μας με το διάβασμα, που καλλιεργείται και κρίνεται καθημερινά. Ποιος έχει σήμερα όμως τόσο ελεύθερο χρόνο να διαβάσει πχ ένα κείμενο με τόσο πλαδαρό πρόλογο, που ξεχνάει να τελειώσει, για να μπει στο κυρίως θέμα;

Τα φιλαράκια πιστεύω πως τα αγάπησα, γιατί τα παρακολουθούσα από μικρός, πριν αποκτήσω αυστηρά κριτήρια και βρω λόγους να τα απορρίψω. Μεγαλώνοντας, ανακάλυπτα κάθε φορά κάτι καινούριο, που δεν το είχα προσέξει πριν και δια της επανάληψης, που είναι η μητέρα κάθε σκαλώματος, έγιναν σχεδόν κλασικά, από τις περιπτώσεις, όπου αποστηθίζεις απέξω ατάκες, διαλόγους κι ολόκληρες σκηνές. Ψάχνεις να βρεις ερείσματα και λογικά επιχειρήματα, για να δικαιολογήσεις το κόλλημά σου: τους ενδιαφέροντες χαρακτήρες, που είναι κατά βάση αντιήρωες (της σοσιαλιστικής εργασίας) και τον απαράμιλλο τσάντλερ, γεμάτο αξιαγάπητα κόμπλεξ, που χρησιμοποιεί την ειρωνεία και το σαρκαστικό χιούμορ σαν άμυνα, και είναι ακατάλληλος για να του εμπιστευτείς μυστικά (της οργάνωσης και γενικώς), αλλά τον κατέστρεψαν, κάνοντάς τον καλό σύζυγο κι οικογενειάρχη. Όπως χαλούσε δηλ κι όλη η σειρά, όσο περνούσε ο καιρός, αλλά την υπερασπιζόμαστε ως σύνολο, όπως τη σοβιετία, κι ας βλέπαμε τον εκφυλισμό και την παρακμή στους τελευταίους κύκλους. Σημειώνουμε επίσης στα υπέρ την αρχική αποδόμηση των παραδοσιακών αμερικάνικων γιορτών κι αξιών (χριστούγεννα κι ευχαριστίες) που αναιρέθηκε όμως εμφατικά τα επόμενα χρόνια. Το επεισόδιο με την αεροπειρατεία, που λογοκρίθηκε λόγω της 11^ης σεπτέμβρη. Την ταύτιση με διάφορες μικρές άβολες στιγμές και περίεργες σκέψεις, που λες, ανακουφισμένος, πως δεν τις κάνεις μόνο εσύ τελικά –ευτυχώς..

Και κάπου εκεί στερεύεις από ιδέες και διαπιστώνεις πως η πλάστιγγα γέρνει συντριπτικά προς την άλλη πλευρά. Ο επιφανειακός αντικομφορμισμός της σειράς (πχ οι δύο λεσβίες μαμάδες που θα μεγάλωναν το γιο του ρος) μετατράπηκε πολύ γρήγορα σε καραμπινάτο κομφορμισμό, που αποτυπώθηκε ανάγλυφα πχ στην προβολή της αξίας της οικογένειας πάνω απ’ όλα, και τις φτασμένες καριέρες των πρωταγωνιστών –η ρέιτσελ πχ από άθλια σερβιτόρα γίνεται στέλεχος στον χώρο της μόδας, όταν αποφασίζει να κυνηγήσει το όνειρό της. Όπως σημειώνει και ο μάικλ μουρ σε ένα ντοκιμαντέρ, ο μόνος μαύρος που εμφανίζεται φευγαλέα είναι η τσάρλι μόλις στο δέκατο και τελευταίο κύκλο, ενώ οι αλαφροΐσκιωτοι χαρακτήρες της σειράς έλκουν την καταγωγή τους από τη γαλλία (η φοίβη μπουφέ) και την ιταλία (ο τζόι τριμπιάνι, που προς το τέλος γίνεται σκέτη καρικατούρα. Και στους πρώτους κύκλους ο τσάντλερ τον πείθει να πάει σε μια οντισιόν με το ψευδώνυμο.. τζόζεφ στάλιν, που αποδεικνύεται τελικά πως ήταν κάποιος δικτάτορας, που έσφαξε εκατομμύρια ανθρώπους). Το βασικό μήνυμα της σειράς είναι πως μπορείς να ξεπεράσεις τα προβλήματα στη ζωή σου, αρκεί να έχεις καλούς και πιστούς φίλους, ενώ δίνει στο κοινό μια τηλεοπτική τζούρα-υποκατάστατο, από αυτό που φαίνεται να του λείπει περισσότερο: δηλ την ανθρώπινη επαφή και την πραγματική φιλία.

Το lost ομολογώ πως δεν κατάφερα ποτέ να το παρακολουθήσω, κυρίως εξαιτίας της δικής μου άρνησης να δω οτιδήποτε ρέπει προς τη μεταφυσική –αν και θεωρητικά η σειρά έπαιζε με τα όρια της επιστήμης και των λογικών εξηγήσεων, κεντρίζοντας έτσι το ενδιαφέρον του κοινού, μέχρι που ξενέρωσε αρκετούς από τους φανατικούς οπαδούς της με κάποιες θρησκευτικές ερμηνείες στις οποίες κατέφυγε τελικά –ίσως κι αναπόφευκτα ως ένα βαθμό, γιατί μόνο ένας από μηχανής θεός θα μπορούσε να ξετυλίξει το κουβάρι που είχαν φτιάξει οι δημιουργοί. Θεωρείται η σειρά που άλλαξε τον κόσμο της τηλεόρασης, αφήνοντας πίσω πολλά αντίγραφά της, που προσπάθηκσαν να τη μιμηθούν και να κλέψουν λίγη από τη λάμψη της. Θεωρείται επίσης η σειρά που προκάλεσε τις περισσότερες συζητήσεις κατά τη διάρκειά της, για το πώς θα εξελιχθεί και τι έχει γίνει μέχρι τώρα, πέφτοντας και πάνω στην έκρηξη-διάδοση του διαδικτύου, των φόρουμ, κτλ· με το πιο φανατικό κοινό, που κατέβαζε όλους τους κύκλους από την αρχή, για να τους δει μονορούφι και αυξανόταν συνεχώς –άσχετα αν αυτό δεν αποτυπωνόταν στις τηλεθεάσεις. Δεν είχε καμία σχέση με σοσιαλιστική νησίδα και το νησί της επανάστασης –αν και έπαιζαν δύο κουβανοί της φλόριδας, από τους εξόριστους αντιφρονούντες. Ενώ η ατάκα που προσφέρεται για τους κατάλληλους συνειρμούς και έμεινε στην ιστορία, είναι στο τέλος της τρίτης σεζόν, που ο τηλεθεατής καταλαβαίνει πως αυτό που παρακολουθούσε είναι αναδρομές στο μέλλον και όχι στο παρελθόν, με τη φράση ενός πρωταγωνιστή: we have to go back. Περίπου ό,τι πρέπει να κάνουμε και εμείς δηλ, γυρίζοντας πίσω στην κοινωνία του μέλλοντος και τη σοβιετία. back to the future..

Προσωπικά πάντως, εκτός από τις αντεπαναστατικές ανατροπές στην εσσδ, θεωρώ κάπως κουραστικές και τις συνεχόμενες ανατροπές σε μια σχετικά αδιάφορη κι επίπεδη ταινία πχ, χωρίς βαθιά νοήματα, που προσπαθεί μόνο με αυτό να εντυπωσιάσει και να κρατήσει το θεατή. Και αντιλαμβάνομαι πως οι σειρές στις οποίες αναφερθήκαμε ακροθιγώς, ήταν ίσως πρωτοποριακές, αλλά για τα δεδομένα της αμερικής. Μια αφαίρεση που πρέπει να παίρνουμε συχνά υπόψη μας, ιδίως όταν κρίνουμε τι είναι προοδευτικό ως περιεχόμενο και τι όχι.

Ναι αλλά γιατί να το κάνουμε αυτό; Και τι έχουν να μας προσφέρουν στην τελική αυτά τα δεδομένα; Κερδίζουμε κάτι συνηθίζοντας να τα υιοθετούμε μαζί με με την αμερικάνικη κουλτούρα εν γένει; Πόσο προβληματική είναι η επικράτησή της σε μια σειρά τομείς, από τη γλώσσα μέχρι τη νοοτροπία και την καθημερινή μας πρακτική; Και έτσι επιστρέφουμε στα ερωτήματα που είχαμε αφήσει αναπάντητα στην εισαγωγή. We have to go back...

Υγ: οι οπαδοί του game of thrones, που θέλουν κάποια αντίστοιχη ανάλυση, θα πρέπει να περιμένουν να πείσουμε πρώτα το sniper να γράψει κάτι σχετικό, καθώς κατέχει καλύτερα το αντικείμενο.