Για την απεργία πείνας του Νίκου Ρωμανού

Για την ουσία της υπόθεσης του απεργού πείνας νίκου ρωμανού και τα όσα αυτονόητα ζητάει, έχουν προλάβει και τα έχουν πει, πολύ καλύτερα απ’ ό,τι θα τα έγραφα εγώ, άλλοι κόκκινοι ιστογράφοι (δες εδώ κι εδώ). Δε θα είχα λοιπόν τίποτα ουσιαστικό να προσθέσω για την εκδικητική στάση των μηχανισμών του αστικού κράτους, τα πολλαπλά και συνεχιζόμενα εγκλήματά τους που ξεκινάνε από το 08’ και τη δολοφονία του αλέξη γρηγορόπουλου, για τη στυγνή επιβεβαίωση του ταξικού χαρακτήρα του λεγόμενου «κράτους δικαίου», κτλ. Συνεπώς, από τη δική μου πλευρά θα ήθελα να σταθώ λίγο στις όποιες επιφυλάξεις τυχόν μπορεί να προβάλει κάποιος σφος αναγνώστης σχετικά με την υπόθεση, επαναδιατυπώνοντας κάποιες που έχω υπόψη μου και προσθέτοντας μερικές ακόμα, για να τις πιάσουμε συνολικά.

-Ο ρωμανός είναι αναρχικός των βορείων προαστίων.

Επιχείρημα που στην προκείμενη θυμίζει την αθλιότητα που αναπαραγόταν ευρύτατα στο διαδίκτυο κι εκτός αυτού, για την κομμουνίστρια της εκάλης κανέλλη, όταν της επιτέθηκε χυδαία ο κασιδιάρης και φραστικά, λίγους μήνες αργότερα, ο εξίσου χρυσαυγίτης στύλιος.

-Δεν πρόκειται για αγωνιστή του κινήματος, αλλά για επίδοξο ληστή τραπεζών.

Το οποίο συνεπάγεται όμως πως ο ρωμανός δεν καταδικάστηκε για τρομοκρατική δράση, αλλά με βάση το κοινό ποινικό δίκαιο. Κάτι που καθιστά ακόμα πιο προκλητική κι αδικαιολόγητη την απαγόρευση που του επιβλήθηκε.

-Πολλές καμπάνιες αλληλεγγύης των αναρχικών «λευτεριά στον τάδε ή στο δείνα» καταλήγουν σχεδόν να αυτοτρολλάρονται και να αυτοαναιρούνται, απομακρύνοντας με τον τρόπο τους τον κόσμο, αντί να τον ενημερώνουν και να φωτίζουν κάθε περίπτωση: ποια είναι τα δεδομένα, ο στόχος, τα αιτήματα, κτλ.

Αυτό δε μας απαλλάσσει ωστόσο από την ευθύνη να μαθαίνουμε τι ισχύει και να παίρνουμε θέση σε αντίστοιχες περιπτώσεις.

-Ναι αλλά το κίνημα αλληλεγγύης γύρω από το πρόσωπό του προσπαθεί να προσδώσει πολιτικά-κινηματικά χαρακτηριστικά εκεί που δεν υπάρχουν. Χώρια το αντικομματικό μίσος που ξερνάνε στις πορείες τους, όταν συναντάν τα γραφεία του κκε, πχ στην εγνατία, στο κέντρο της θεσσαλονίκης –όπως θα γνωρίζουν από πρώτο χέρι όσοι έχουν ζήσει στη λδ του βορρά. Κι είναι ζήτημα τι θα γίνει αν κοπεί το νήμα της ζωής του ρωμανού και μάλιστα τόσο κοντά στην επέτειο της 6^ης δεκέμβρη και της δολοφονίας του γρηγορόπουλου από τον κορκονέα.

Θα μου πεις, είναι τόσο ηλίθια τα κρατικά, αστικά επιτελεία κι η κυβέρνηση, για να αφήσουν σε αυτή τη συγκυρία ένα φυλακισμένο να πεθάνει στα χέρια τους; Δεν μπαίνει ζήτημα για την ηλιθιότητά τους όμως –κι αν έμπαινε, δεν ξέρω πολλούς που θα αμφέβαλλαν γι’ αυτήν, χωρίς προφανώς η βλακεία τους να αποτελεί ελαφρυντικό στοιχείο. Το τελευταίο διάστημα εξάλλου έχουν αποδείξει πολλές φορές πως η τακτική τους είναι να τραβάν το σκοινί, για να δούνε αν/πόσο τους παίρνει, οπότε είναι πολύ πιθανό να κοπεί κάποτε και να τους μείνει στα χέρια.

Σε όλα αυτά κι όσα άλλα μπορεί να προσθέσει κανείς ως επιφυλάξεις για το ρωμανό και τον πολιτικό χώρο στον οποίο τοποθετείται ιδεολογικά, η μόνη απάντηση είναι: ναι, ίσως, αλλά: δεν είναι αυτό το ζήτημα. Δεν είναι αυτό το διακύβευμα που κρίνεται, το επίδικο (για να πιάσουμε όλα τα κινηματικά ιδιόλεκτα), δεν είναι η ουσία του πράγματος. Η ουσία είναι να μην πεθάνει ο ρωμανός και να ικανοποιηθούν, έστω την ύστατη στιγμή, τα αυτονόητα και απόλυτα δίκαια –ακόμα και με τα μέτρα της δικής τους ταξικής δικαιοσύνης- αιτήματά του.

Γιατί μπορεί να ενδιαφέρει τους κομμουνιστές αυτή η υπόθεση;

Πέρα από το προφανές που αναλύσαμε ως εδώ για την κατάφορη αδικία εις βάρος του απεργού πείνας, υπάρχει κι ένας ακόμα πολύ σοβαρός λόγος. Ότι αυτά μπορεί να τα βρούμε μπροστά μας στο άμεσο, προσεχές μέλλον, οπότε θα λειτουργήσουν ως προηγούμενο που άνοιξε δρόμους. Όπως ακριβώς η (κατα)δίκη ατόμων που κατηγορούνταν για συμμετοχή στη 17ν (η οποία δεν αποδείχτηκε ποτέ), κατ’ ουσίαν με βάση τα φρονήματα και τη δράση τους ήταν η πρώτη «πειραματική» εφαρμογή του εκτρωματικού τρομονόμου. Η καταγγελία των παραπάνω και του ευρύτερου κρατικού σχεδιασμού δε σηματοδοτεί προφανώς καμία ταύτιση-συμμαχία-υπεράσπιση συνολικά της 17ν και του ρόλου της.

Θα σημειώσω παρενθετικά πως μία από τις βασικές κατευθύνσεις της λαϊκής συμμαχίας που βάζει στη δουλειά του το κόμμα, είναι πως απευθυνόμαστε σε όλους τους εργαζόμενους, με βάση την ταξική τους θέση, ανεξάρτητα από το τι ψήφιζαν τα προηγούμενα χρόνια. Επικρατεί δηλ το ταξικό κριτήριο κι όχι ο γεωγραφικός σχεδιασμός δεξιοί-αριστεροί, που στενεύει και περιορίζει τη βάση αυτού του καλέσματος. Δεν ισχυρίζομαι πως σε αυτή την περίπτωση υπάρχει αντίστοιχη, ταξική σκοπιά ή ότι άπτεται άμεσα της  συγκρότησης της λαϊκής συμμαχίας –αν και αφορά συνολικά το μέτωπο υπεράσπισης των δημοκρατικών ελευθεριών. Ωστόσο, τηρουμένων των αναλογιών, αυτό που πρέπει να μας απασχολεί είναι η ουσία της υπόθεσης, ανεξάρτητα από την ιδεολογική-πολιτική τοποθέτηση του ατόμου που εμπλέκεται (αντιεξουσιαστής, κτλ). Κλείνει η παρένθεση.

Τι συμβαίνει όμως στην πραγματικότητα;

Κάποιοι μιλάνε εκ του πονηρού για τείχος σιωπής από την πλευρά του κουκουέ, επιχειρώντας ενδεχομένως να αντλήσουν πολιτική υπεραξία από αυτό το θέμα εις βάρος του κόμματος. Και μόνο η αναφορά του χτεσινού ρίζου θα αρκούσε για να καταρρίψει καταρχάς την αβάσιμη κατηγορία. Παράλληλα είναι σκόπιμο, κατά την ταπεινή μου γνώμη, να βγάλει άμεσα το κόμμα μια ανακοίνωση σχετικά με το ζήτημα και την ανάλγητη, εκδικητική στάση του αστικού κράτους. Αλλά η έμπρακτη αλληλεγγύη δεν περιορίζεται σε αυτές τις πρωτοβουλίες.

Αυτό το αγκάθι πάντως δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο κάποιων «κακόψυχων σταλινικών», όπως θα ήθελαν να το ερμηνεύσουν και να το γενικεύσουν κάποιοι, αλλά πτυχή μιας συνολικής παθογένειας, που συναντάται στον ένα ή τον άλλο βαθμό σε όλους τους χώρους. Και βασίζεται στη λογική πως η αλληλεγγύη μας σταματά στα όρια της δικής μας οργάνωσης ή έστω του ευρύτερου, σύμμαχου χώρου και έξω από αυτά αποκτά στην καλύτερη συμβολικό χαρακτήρα –εάν υπάρχει. Υπάρχουν πολλά χαρακτηριστικά παραδείγματα που δείχνουν από την ανάποδη τις επιλεκτικές ευαισθησίες κάποιων αλληλέγγυων (από την απουσία τους στα αγροτοδικεία και τις δίκες των κομμουνιστών που εμπόδισαν στον πόλεμο της γιουγκοσλαβίας τη διέλευση των νατοϊκών στρατευμάτων, μέχρι άλλες πιο πρόσφατες περιπτώσεις). Όπως αντίστοιχα κι αρκετά παραδείγματα εκατέρωθεν που ξεπερνάνε το παραπάνω στερεότυπο –αναφέρω ενδεικτικά ως πιο κοντινό σε μένα τη δίκη του ναρίτη πατέρα μου, που διαδήλωνε το 99’, στον πρώτο διαγωνισμό του ασεπ.

Αυτά δεν τα επικαλούμαι για να συμψηφίσω ή να δικαιολογήσω οτιδήποτε, αλλά για να καταδείξω μια γενική κατάσταση και την επιτακτική ανάγκη να αλλάξει ριζικά. Οι κομμουνιστές δεν έχουν τίποτα να περιμένουν ή να κερδίσουν ως αντάλλαγμα από τη δική τους στάση. Ούτε πιο συμπαθείς θα γίνουν σε συγκεκριμένους χώρους με παράδοση ετεροπροσδιορισμού, ούτε θα εξαργυρώσουν με εκλογικά ψηφαλάκια τη στάση τους, για να γίνουν αριστερή κυβέρνηση. Οφείλουν όμως να πάρουν θέση, ακριβώς γιατί είναι κομμουνιστές και νιώθουν σύντροφό τους (όχι με τη στενή οργανωτική έννοια, αλλά με την ευρύτερη σημασία της λέξης) και συμπαραστέκονται αμέριστα σε όποιον τρέμει από αδικία ή την υφίσταται.

Οι τελευταίες μέρες του ΕΣΚΓ και της ΓΛΔ

Σήμερα η κε του μπλοκ αντιγράφει αποσπάσματα από το κείμενο του χάιντς κέσλερ με τον τίτλο της ανάρτησης που δημοσιεύεται στο (πολύ ενδιαφέρον) τρέχον τεύχος της κομεπ. Το κείμενο φωτίζει πτυχές της τελικής εκδήλωσης της αντεπανάστασης στη γλδ και τις σοσιαλιστικές χώρες εν γένει, και η (ανα)δημοσίευσή του εδώ έχει προφανώς τον χαρακτήρα της προτροπής να αγοράσετε την κομεπ και να μελετήσετε συνολικά το κείμενο και τα υπόλοιπα άρθρα της. Καλή ανάγνωση και κάθε παρατήρηση στα σχόλια, ευπρόσδεκτη.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην έκδοση του περιοδικού «Offen-siv» το 2009 με τίτλο «Unter Feuer – Die Konterrevolution in der DDR» («Υπό πυρά- Η αντεπανάσταση στη ΓΛΔ). Αποτελεί απομαγνητοφώνηση σημείων της συνέντευξης που έδωσε ο Χάιντς Κέσλερ στους δημοσιογράφους του περιοδικού «Offen-siv» Άννα Χάινριχ, Φρανκ Φλέγκελ και Μίχαελ Οπερσκάλσκι στις 12 Σεπτέμβρη 2008. Η απομαγνητοφώνηση και η διόρθωσή της έγινε από την έκδοση του περιοδικού, ενώ διορθώθηκε και εγκρίθηκε από τον ίδιο τον Κέσλερ.

Πριν περάσουμε στο κείμενο, πρέπει να αναφερθούν κάποια βιογραφικά στοιχεία για το συγγραφέα του, τον Χάιντς Κέσλερ. Ο Κέσλερ γεννήθηκε στις 26 Γενάρη του 1920. Από μικρό παιδί είχε ενταχθεί στους Κόκκινους Πιονέρους και στη συνέχεια στην Ένωση Σπάρτακος, καθώς και οι δυο γονείς του ήταν κομμουνιστές. Κατά τη διάρκεια της φασιστικής δικτατορίας στη Γερμανία οι γονείς του φυλακίστηκαν και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, η μητέρα του πχ στο Ράβενσμπρικ.

Ο Κέσλερ ξεκίνησε να μαθαίνει τη δουλειά του μηχανουργού στα 1934. Τον Οκτώβρη του 1940 καλείται να υπηρετήσει στη φασιστική Βέρμαχτ, από την οποία αυτομόλησε στις 15 Ιούνη του 1941, περνώντας στον Κόκκινο Στρατό. Εκεί ανέπτυξε ενεργή αντιφασιστική δραστηριότητα, υπήρξε συνιδρυτής της «Εθνικής Επιτροπής για μια Ελεύθερη Γερμανία» κι έδρασε ως απεσταλμένος της σε διάφορα πολεμικά μέτωπα. Στα τέλη του 1945 επέστρεψε στο Βερολίνο, όπου ανέλαβε υπεύθυνος της Κεντρικής Αντιφασιστικής Επιτροπής Νεολαίας του Βερολίνου, ενώ το 1946 υπήρξε ένας εκ των ιδρυτών της Ελεύθερης Γερμανικής Νεολαίας (ΕΓΝ-FDJ) στη «Σοβιετική Ζώνη Κατοχής». Αναδείχθηκε Πρόεδρος της ΕΓΝ στο Βερολίνο και στη συνέχεια Γραμματέας του Κεντρικού Συμβουλίου της. Στα τέλη του 1955 ανέλαβε υπεύθνος για τη δημιουργία και ανάπτυξη των Οργάνων Ασφαλείας και Προστασίας της ΓΛΔ. Υπήρξε επικεφαλής των αεροπορικών πολεμικών δυνάμεων και της αεροπορικής άμυνας του Εθνικού Λαϊκού Στρατού (ΕΛΣ), στη συνέχεια αρχηγός του Ανώτατου Επιτελείου του ΕΛΣ και τελικά αρχηγός της πολιτικής διοίκησης του ΕΛΣ. Το 1984 ανέλαβε υπουργός Άμυνας.

Με την επαναδραστηριοποίηση του ΚΚΓ το 1945 εκλέχτηκε μέλος της ΚΕ. Όταν το 1946 ιδρύθηκε το Ενοποιημένο Σοσιαλιστικό Κόμμα Γερμανίας έγινε μέλος του προεδρείου του και στη συνέχεια μέλος του Πολιτικού Γραφείου.

Στις 24 Γενάρη 1990 συνελήφθη –επί ΓΛΔ- από την κυβέρνηση Μόντρο «για αντισοβιετική στάση» και απελευθερώθηκε στο τέλος Απρίλη του 1990. Τη δεύτερη μέρα της Πεντηκοστής του 1990 συνελήφθη ξανά, αυτή τη φορά από τα δυτικογερμανικά δικαστικά όργανα. Έμεινε για δύο χρόνια προφυλακισμένος στο Μοάμπτι, για να δικαστεί στη συνέχεια μαζί με άλλα ηγετικά στελέχη του ΕΣΚΓ (Χόνεκερ, Στρέλιτς και Άλμπρεχτ). Καταδικάστηκε σε 7½ χρόνια φυλάκιση. Έμεινε συνολικά 5 ½ χρόνια στη φυλακή και αποφυλακίστηκε με αναστολή.

Σήμερα ο Χάιντς Κέσλερ ζει με περικοπή στη σύνταξή του στο Βερολίνο και είναι μέλος σε πολλές προοδευτικές οργανώσεις, όπως η Ένωση Εκδιωχθέντων από το Ναζιστικό Καθεστώς και η Ένωση για τη Νομική και Ανθρωπιστική Υποστήριξη που έχουν συστήσει πρώην στελέχη της ΓΛΔ.

-.-.-

Τώρα θέλω να θίξω ένα άλλο θέμα: την υπερεκτίμηση του εαυτού μας. Φυσικά και ξεκινήσαμε εντελώς διαφορετικά την οικοδόμηση της αντιφασιστικής-δημοκρατικής τάξης και το πέρασμα στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού απ’ ό,τι για παράδειγμα η Κούβα. Θυμάμαι ακόμα πολύ καθαρά, όταν γύρισα τον Ιούλη του 1945 εδώ στο Βερολίνο, τα πράγματα ήταν τρομερά. Τα πάντα είχαν μολυνθεί από το φασισμό· σε πολλούς λειτουργούσε ασυνείδητα, όμως η σκέψη ήταν φασιστική. Κοντά σε αυτό, πολλοί νέοι είχαν χάσει τους γονείς τους, το φαγητό ήταν λιγοστό κι ένα μεγάλο κομμάτι της πόλης ερειπωμένο. Έτσι ξεκίνησα τότε εδώ στο Βερολίνο. Θα μπορούσα να περιγράφω για ώρες τους πολύ συχνούς προπηλακισμούς· ήταν μια δύσκολη αρχή. Και το γεγονός ότι προχωρήσαμε τόσο και με τη βοήθεια της τότε Σοβιετικής Ένωσης και της αλληλεγγύης των όπου γης αντιφασιστών, μας έκανε κομματάκι αυτάρεσκους –ίσως περισσότερο και από κομματάκι.

Στην ηγεσία του ΕΣΚΓ διαμορφώθηκε μια κάπως αλαζονική να το πούμε στάση απέναντι στον ιμπεριαλισμό. Την ξέρουμε αυτού του είδους την αυτο-ικανοποίηση. Βλέπαμε βέβαια την επικιδυνότητα του ιμπεριαλισμού σε όλες τις εκφάνσεις του, αλλά το πόσο επιδέξια χρησιμοποιεί τις δυνατότητές του, ποιες νέες τακτικές εφαρμόζει και πόσο πολλά είχε διδαχθεί, αυτά μάλλον τα υποτιμήσαμε. Αναπτύχθηκε ένας κάποιος αυτοματισμός, μια κάποια χαλαρότητα. Έτσι, πολλά πράγματα δεν τα πήραμε στα σοβερά και για κάποια άλλα δεν ανοίξαμε σοβαρή συζήτηση.

Ένα παράδειγμα: Ο εκπρόσωπος της ενιαίας διοίκησης των κρατών του Συμφώνου της Βαρσοβίας ήταν ένας εξαιρετικός σοβιετικός στρατηγός. Μου είπε λοιπόν όταν το ρώτησα αν θα μπορούσε να εκλεγεί πρόεδρος ο Γιέλτσιν: «Αυτό δε θα γίνει ποτέ. Οι πολίτες της Σοβιετικής Ένωσης δε θα τον εκλέξουν ποτέ». Όμως εκλέχτηκε! Δηλαδή, εδώ αναδεικνύεται το μέγεθος της αυταπάτης ότι κάτι τέτοιο το κόμμα, η νεολαία, η σοβιετική εργατική τάξη, ακόμα και η πλειοψηφία των αγροτών και της διανόησης δε θα το επέτρεπαν. Ήταν μια μοιραία αυταπάτη, γιατί τελικά το ΚΚΣΕ και το σοβιετικό κράτος διαλύθηκαν ουσιαστικά μέσα σε 24 ώρες. Κάτι τέτοιο δεν το είχε υπολογίσει κανείς στο κόμμα μας. Δυστυχώς πρέπει να πω ότι συμμεριζόμουν την πίστη –γνώριζα άλλωστε αρκετούς Σοβιετικούς συντρόφους- πως οι γκορμπατσοφικοί, ο Γιέλτσιν κι οι όμοιοί τους δε θα περάσουν.

Όμως όλα άρχισαν με το 20ό Συνέδριο, μετά το οποίο ο ρεβιζιονισμός κέρδιζε λίγο-λίγο τον χώρο του. Έπειτα οι γκορμπατσοφικοί έκαναν και κάτι που δεν το εκτιμούσαμε πάντα σωστά, ούτε εγώ το εκτιμούσα πάντα σωστά. Διαπραγματεύονταν με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ για τη μείωση και εν τέλει την απομάκρυνση όλων των όπλων μαζικής καταστροφής, δηλαδή ατομικών βομβών κλπ. Έμοιαζε –και έτσι παρουσιαζόταν και σε εμάς- ότι το σοσιαλιστικό στρατόπεδο σημειώνει εδώ μια νίκη. Επίσης, αυτή η φάση της εξέλιξης των πραγμάτων γέννησε σε πολλούς την προσδοκία: Ίσως να βγει και κάτι καλό τελικά από τον γκορμπατοφισμό. Όταν πια ήταν πολύ αργά, έβλεπαν όλο και περισσότεροι σύντροφοι και συντρόφισσες ότι ο Γκορμπατσόφ είναι προδότης και η πολιτική του είναι συνθηκολόγηση. Ένα παράδειγμα: Ήμουν με το σύντροφο Στέρλιτς πριν τρία-τέσσερα χρόνια καλεσμένος στη Μόσχα. Υπάρχει κι εκεί ένωση βετεράνων, όπου συζητήσαμε με καμιά δεκαριά παλιούς ανώτερους στρατιωτικούς, συμπεριλαμβανομένου και του τελευταίου υπουργού. Εγώ είχα ζητήσει αυτή τη συνάντηση. Και οι δέκα μας ζήτησαν συγγνώμη γιατί το 1989-’90 μας άφησαν –ως απόρροια της πολιτικής του Γκορμπατσόφ- στα «κρύα του λουτρού».

Είναι λυπηρό: Μια τέτοια ευκαιρία, όπως αυτή που είχαμε με τη ΓΛΔ, δε θα την ξανάχουμε. Ο καπιταλισμός δεν είναι βέβαια αιώνιος, αλλά μια τέτοια ευκαιρία δε θα ξαναπαρουσιαστεί.

ΤΡΙΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Από τις πικρές εμπειρίες μας αντλώ τρία βασικά συμπεράσματα:

Το χειρότερο που μπορεί να συμβεί σε ένα κομμουνιστικό κόμμα –ή στην περίπτωσή μας στο ΕΣΚΓ- και που δυστυχώς συνέβη, είναι η δημιουργία φράξιας στην κομματική ηγεσία. Και αυτή υπήρξε. Αποτελούνταν από ευκολόπιστους, σε αυτούς προσμετρώ και τον Κρεντς, επειδή απ’ ό,τι φαίνεται πίστευε πραγματικά ότι η γκλάσνοστ και η περεστρόικα αποτελούσαν λύση, και άλλους που δεν ήταν ποτέ κομμουνιστές και που δεν είχαν συνδεθεί ποτέ σοβαρά με την υπόθεσή μας, σε αυτούς βάζω και τους Σαμπόφσκι, Σίρερ, Τις και δυο-τρεις ακόμα. Αυτοί οι σύντροφοι, είτε υποκειμενικά τίμιοι είτε αντικειμενικά εχθρικοί, δε συζήτησαν ποτέ από θέσεις αρχών το πρόβλημα της περεστρόικα, ούτε καν έθεσαν ποτέ κάποιο ζήτημα για αυτήν.

Άρα: όχι στη δημιουργία φραξιών στο κόμμα και ιδιαίτερα στην ηγεσία.

Αν και ο Έριχ Χόνεκερ πρώτος ήρθε σε μένα τον ίδιο και μου είπε ότι «ο Γκορμπατσόφ είναι ή τρελός ή παλιάνθρωπος», υποτιμήσαμε τον κίνδυνο. Ο Έριχ Χόνεκερ ήταν της γνώμης –και αυτό φυσικά ήταν λάθος- ότι ένα κόμμα με τέτοιους δεσμούς με το προλεταριάτο και ένα τέτοιο παρελθόν και μια τέτοια ιστορία, όπως το ΚΚΣΕ, το κόμμα του Λένιν και του Στάλιν, δεν είναι δυνατό να διαλυθεί από τέτοια γουρουνόσκυλα σαν τους Γκορμπατσόφ, Σεβαρντνάτζε και τους άλλους. Δε θέλω να βγάλω την ουρά μου απ’ έξω: κι εγώ –ίσως όχι τόσο πολύ όσο αυτός, αλλά παρ’ όλα αυτά- πίστευα ότι στο τέλος θα τα καταφέρουμε γιατί γνώριζα πολλούς καλούς σοβιετικούς συντρόφους.

Άρα: Δεν πρέπει ποτέ να υποτιμάται ο κίνδυνος της αντεπανάστασης. Να μην ξεχνάμε ότι η αστική τάξη έχει διδαχτεί πολλά κι εξακολουθεί να διδάσκεται.

Το τρίτο και ίσως το σημαντικότερο συμπέρασμα που μπορεί να βγάλει κάποιος είναι το εξής: η κομματική ηγεσία, το Πολιτικό Γραφείο και η Κεντρική Επιτροπή θα έπρεπε από πολύ νωρίτερα να μιλάνε ανοιχτά για τα προβλήματα στην χώρα και το σοσιαλιστικό στρατόπεδο. Ανοιχτά, καθαρά, έτσι περίπου όπως κάνουν οι Κουβανοί σύντροφοι, οι οποίοι για παράδειγμα λένε: «Δεν έχουμε ρεύμα, θα σας εξηγήσουμε γιατί και θα πούμε τι πρέπει να κάνουμε».

Λοιπόν: Πάντα τα αφτιά στις μάζες. Και κάτι συνδεδεμένο με αυτό: το κόμμα πρέπει να ξέρει πάντα τι πραγματικά σκέφτονται οι εργαζόμενοι και προπάντων πρέπει να συζητεί μαζί τους.

Παραθέτω και δύο ακόμα σημεία από προηγούμενα υποκεφάλαια του κειμένου.

Πριν από αυτά, μερικοί σύντροφοι, κυρίως ο Κρεντς, επέμεναν να πάρω μέρος στην κυβέρνηση Μόντρο, κατά κάποιο τρόπο σαν «φύλλο συκής». Τους εξήγησα ότι δεν παίρνω μέρος σε αυτή την κυβέρνηση, γιατί βλέπω πού οδηγεί αυτός ο δρόμος –κάτι που φάνηκε καθαρά αργότερα. (...) Πριν με κλείσουν μέσα διαγράφτηκα «φυσικά» και από το κόμμα. Έλαβα ένα γράμμα από τον πρόεδρο της Επιτροπή Κομματικών Υποθέσεων, όπου βλέπω τα καινούρια ονόματα, Σούμαν, Γκίζι κλπ. Σε αυτό αναφέρονταν τα εξής: «Εναντίον σου βρίσκεται εν εξελίξει κομματική διαδικασία. Ο λόγος: αντισοβιετική στάση». Για φαντάσου, ειδικά εγώ! Πήγα λοιπόν εκεί που μου ‘χαν πει να πάω. Υπήρχαν κι άλλοι υποψήφιοι για διαγραφή. Η Επιτροπή Κομματικών Υποθέσεων ένα μπάχαλο. Ο πρόεδρος ξεκίνησε: «Αντισοβιετική στάση». Του είπα: «Για μια στιγμή, θα πρέπει να το ξεκαθαρίσουμε. Εννοείς τη Σοβιετική Ένωση ή μήπως τον Γκορμπατσόφ; Αν εννοείς αυτόν και την παρέα του, τότε είναι σωστή η κατηγορία». Εννοούσαν φυσικά αυτόν κι έτσι με πέταξαν εκτός. Ένας από τους λίγους που ψήφισαν ενάντια στη διαγραφή μου ήταν και ο Τέβε Σουρ, γενός που με χαροποίησε (σ.σ: διάσημος πρωταθλητής ποδηλασίας στη ΓΛΔ, ο πιο διάσημος αθλητής στην ιστορία της χώρας, στέλεχος του ΕΣΚΓ κι εκλεγμένος στη Λαϊκή Βουλή της ΓΛΔ).

(...)

Να προσθέσω εδώ και κάτι ακόμα: Πριν από λίγο καιρό διάβασα κάτι, «διακήρυξη» το λένε νομίζω, του συμβουλίου των βετεράνων του Κόμματος της Αριστεράς. Λοιπόν πρόεδρος αυτού του συμβουλίου είναι τώρα ο Μόντρο. Η διακήρυξη αυτή λέει: «Ναι, η ΓΛΔ, κλπ, κλπ, και στη συνέχεια αλλά, αλλά, αλλά...». Είναι δε τόσο μαστορικά φτιαγμένη, τόσο ραφιναρισμένη, που όλοι οι οπορτουνιστές κι οι ρεβιζιονιστές χωρούν μέσα της. Δηλ ο Μόντρο συνεχίζει σήμερα αυτό που είχε ξεκινήσει τότε. Για παράδειγμα, πριν λίγες εβδομάδες μίλησε στο μνημόσυνο του Τέλμαν στο Τσίγκενχαλς. Βρίσκονταν γύρω στους 200 συντρόφους και συντρόφισσες και μόνο που δεν τον έδειραν γιατί κατηγορούσε τον Τέλμαν. Τον κατηγόρησε σαν οπαδό του Στάλιν και μίλησε για μεγάλα λάθη επί ηγεσίας του. Και ήθελαν στ’ αλήθεια να τον δείρουν. Εγώ ο ίδιος σταμάτησα μια συντρόφισσα και της είπα: «Μην κάνετε τίποτα. Μπορείτε να φωνάξετε, να βρίσετε αλλά μην τον δείρετε».

Καλές γιορτές

-Κι αν δε σε ξαναδώ, καλές γιορτές! Ή καλές εκλογές, που λέει και το λαϊκό στρώμα.

Δεν υπάρχει ίσως κάτι χειρότερο απ’ όσα μπορεί να συναντήσει κανείς σε μια πορεία, πχ του πολυτεχνείου, από τα μαγαζιά και τα πολυκαταστήματα που προσπαθούν τεχνητά να δημιουργήσουν χριστουγεννιάτικο, καταναλωτικό κλίμα ήδη από τις αρχές νοέμβρη. Με τον χαρούμενο καταναλωτή να φαντασιώνεται χιονοστόλιστα σπίτια και κρεμασμένες κάλτσες στο τζάκι, ενώ στην πραγματικότητα δεν έχει καλά-καλά λεφτά για ένα μαγκάλι και κάτι θερμοφόρες της κακιάς ώρας, που περισσότερο σε φωτίζουν παρά σε ζεσταίνουν. Κι ευτυχώς για την τσέπη μας, σπανίως έχουμε μονοψήφιες θερμοκρασίες στην ελλάδα, τέτοιο καιρό. Στα χανιά πχ οι κρητικοί σύντροφοι φοράνε βαριά ρούχα απλώς για να τα (επι)δείξουν, χωρίς να τους είναι απολύτως απαραίτητα –σαν τον τύπο που φορούσε από άποψη μες στο πόλις το κασκόλ του*. Ενώ στη θεσσαλονίκη πχ απλώνουμε τις πλυμένες κάλτσες όχι πάνω από το τζάκι, αλλά στο καλοριφέρ, για να στεγνώσουν, γιατί με τόση υγρασία έξω ακόμα μούσκεμα θα ‘ταν.

Αλλά αν θες σώνει και καλά χριστουγεννιάτικο κλίμα, μπορείς να το βρεις και στις πορείες, στους μικρούς τυμπανιστές του συλλόγου μουσικών (στο σύ-νταγ-μα κι οι ψε-κα-σμέ-νοι του ε-παμ, ραπαπάμ-παμ, ραπαπάμ-παμ) και τα κόκκινα μπαλόνια της ΟΥΤΕ ΓΟΥΛΙΑ κόκα-κόλα. Που πέρα από την πλάκα, είναι πολύ βολικά για να δώσεις ραντεβού και να βρεθείς εύκολα με τους δικούς σου σε μια μεγάλη συγκέντρωση –πχ, είμαι στην αρχή της αθηνάς κάτω από τα δύο μπαλόνια που προεξέχουν. Αλλά κάποιοι σφοι έχουν μπουχτίσει να τα βλέπουν στην κυριολεξία παντού και θέλουν να τα τρυπήσουν όλα, ένα προς ένα –όπως εμείς αυτά με τη ντόρα την εξερευνήτρια.

Είναι βλέπεις και το σκεπτικό του μποϊκοτάζ και τα συνθήματά του (όχι στη βουλγάρικη κόκα-κόλα) που μπάζουν λίγο πολιτικά, όπως ίσως και διάφορα άλλα σημεία στο λόγο και το κριτήριο που έχουν τα τροφιμοποτά. Έχουν όμως παράλληλα τρομερή οργάνωση, ταξικό πείσμα κι αγωνιστικό φρόνημα που αντισταθμίζουν κάθε άλλη αδυναμία. Είχα διαβάσει πχ πως η ομοσπονδία τους είχε αποφασίσει να δίνουν τα μέλη της τέσσερα μεροκάματα το μήνα για να στηρίξουν οικονομικά τους εργάτες του εργοστασίου που έκλεισε. Κι αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά τους από το πλαίσιο και τη στάση κάθε σωματείου με πλειοψηφία που πρόσκειται στην (ούτε καν) ρεφορμιστική, γραφειοκρατική συνδικαλιστική ηγεσία.

Οι δύο πορείες ήταν πολύ μεγάλες για τα δεδομένα της τελευταίας διετίας, σχεδόν διπλάσιες από του πολυτεχνείου, με κάποιους πρόχειρους υπολογισμούς. Στη δική μας, που έκανε ελιγμό από την πανεπιστημίου για να παρακάμψει την κλαυθμώνος, ξεχώριζε ο παλμός κι ο όγκος των μαθητών, των φοιτητών και του σετηπ, με τις ιδιαίτερες σημαίες του. Αυτό που άγγιξε όμως τις δικές μου ιδιαίτερες χορδές και με συγκίνησε (το άγρυπνο το δάκρυ αυτό δεν είναι απ’ τα δακρυγόνα) ήταν η πρωτοβουλία μας στους πενταμηνίτες (σαν ‘απάντηση’ στην κίνηση v for voucherάδες) με την ιστοσελίδα 5mina.gr και τα αιτήματα «μηνιαία καταβολή μισθού» κι «επίδομα ανεργίας μετά το πέρας του προγράμματος» -γιατί εκεί μας έχουν φτάσει. Υποθέτω βέβαια πως τα μπλοκ μας θα μπορούσαν να είναι πολύ πιο μαζικά, αν δεν ακουγόταν συνεχώς το σεχταριστικό σύνθημα «χωρίς εσένα γρανάζι δε γυρνά», που τρόμαζε, εξόργιζε κι έδιωχνε πολλούς απλούς εργαζόμενους, που ήθελαν να παλέψουν μόνο για οικονομικά αιτήματα κι απομακρύνονταν τρέχοντας.

Το πραγματικά καινούριο στοιχείο ωστόσο ήταν η προσυγκέντρωση του ΜΕΤΑ στα χαυτεία, δίπλα ακριβώς από τη συγκέντρωση στην ομόνοια, λες και επιχειρούσαν κάποιον ιδιότυπο εισοδισμό ή να βγάλουν αδιάψευστα φωτογραφικά ντοκουμέντα από την κατάλληλη γωνία, όπου να φαίνονται αυτοί μπροστά κι όλο το πλήθος πίσω τους, σα να ‘τανε δικό τους.

Η γσεε πάντως έκοψε τις συγκεντρώσεις μπροστά από το κτίριό της στο πεδίο του άρεως και μετακόμισε στην κλαυθμώνος, που ταιριάζει γάντι, ως ιστορικό πλαίσιο πίσω από την ονομασία της πλατείας, με τους κλαυθμούς της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας για επιστροφή στα προκρισιακά δεδομένα. Αυτό ανάγκασε ένα μεγάλο μέρος του αντάριζα που το έπαιζε σε διπλό ταμπλό, μεταξύ μουσείου και πεδίου του άρεως, να αποφασίσει με ποιους θα πάει και ποιους θα αφήσει. Και να πάει δηλ στην κλαυθμώνος, όπου –για τα δικά τους δεδομένα τουλάχιστον- δεν ήταν κακή η προσέλευση κόσμου, όπως έμοιαζε όταν περάσαμε εμείς από το ύψος της δικής τους συγκέντρωσης. Το μουσείο αντίθετα, μπορεί να είχε αρκετούς φοιτητικούς συλλόγους (σε εγρήγορση μήπως έχουμε νέο κρίκο στην αλυσίδα με το φορτσάκη και την κατάληψη της πρυτανείας) αλλά σχετικά μικρό όγκο, καθώς οι περισσότεροι διάλεξαν να κάνουν τον χειροκροτητή του αλέξη, πιστοποιώντας έτσι το βάλτωμα της ανταρσυα (στην παρούσα μορφή της τουλάχιστον).

Στο φαντασιακό της νεολαίας σύριζα πάντως μπορεί να συμβολίζει κάτι σαν το μοχάμεντ άλι της πολιτικής σκηνής, όπως φαίνεται από την απεργιακή της αφίσα. Γιατί προφανώς ο αντίπαλος θα βγει νοκ άουτ απλώς με ένα αριστερό κυβερνητικό κροσέ. Ενώ ο σύριζα θα μείνει όρθιος και αλώβητος, σα ρόκι μπαλμπόα, από το σφυροκόπημα και την πίεση της εε και του δντ, και θα καταφέρει να τους μεταστρέψει υπέρ του, όπως το μοσχοβίτικο κοινό στον αγώνα με τον ιβάν ντράγκο, φωνάζοντας με το ένα μάτι βουλωμένο κάτι σαν «Άντριααα, we did it». Που εννοεί βασικά τον ανδρέα παπανδρέου και την αλλαγή του. Γιατί όπως λέει στο τέλος κι ο ρόκι: αν εγώ μπορώ να αλλάξω κι εσείς μπορείτε να αλλάξετε (if I can change, then you can change) και ζήτω οι άνεμοι της αλλαγής (winds of change των scorpions).

Τι άλλο έπιασαν οι κεραίες της κε του μπλοκ;

Τα τρικάκια της ομάδας αγώνα στρατιωτικών, λιμενικών, πυροσβεστών: αυτήν είναι η «ανάπτυξη» που σου τάζουν. Το πλακάτ της κίνησης «νέα πορεία» με σύνθημα «να ξανασηκώσουμε την ελλάδα ψηλά» και υπότιτλο κάποιες βασικές αξίες όπως «δημοκρατία, χαμόγελο…» και κάτι άλλα που δεν είχαν πια καμία σημασία –αρκεί να μην χάνουμε το χαμόγελό μας. Κι έναν ηλικιωμένο που πέτυχε την κεφαλή της πορείας λίγο μετά το ύψος της βουλής, ρώτησε τους μπροστινούς αν είναι το παμε και μετά τους έδωσε την ευχή του: «γαμήστε τους».

Και τώρα τι μέλλει γενέσθαι;

-Αν δε σε δω, καλές γιορτές. Ή καλές εκλογές, όπως λέει και το λαϊκό στρώμα, που κολλάει και με τους συριζαίους.

Αλλά όχι σύντροφε· να ξαναβρεθούμε. Να βρεθούμε ξανά και ξανά στους δρόμους πολλές φορές πριν τα χριστούγεννα και να διαψεύσουμε όσους προβλέπουν πως το κίνημα έχει φύγει για πρόωρες διακοπές και τώρα τα λέμε πάλι από το 15’. Κι όποιος θέλει αγιοβασίληδες και χριστουγεννιάτικο κλίμα, ας βολευτεί με τους μικρούς τυμπανιστές μουσικούς και τα κόκκινα μπαλόνια της κόκα-κόλα.

ΟΥΤΕ ΓΟΥΛΙΑ, λέμε...

Υστερόγραφο

*στο πόλις, όπου παρουσιάστηκε χτες σε μια πολύ όμορφη και ζεστή εκδήλωση, η ποιητική συλλογή της μαριάννας γιαννουράκου «γιατί η ποίηση δεν είναι νανούρισμα, η ποίηση είναι σάλπισμα» -που αγκαλιάστηκε από το κόμμα και την κε με.. «ιδεολογικούς και οικονομικούς όρους». Με τον ηρακλή κακαβάνη να λέει πολύ εύστοχα πως η τέχνη μπορεί να μην αλλάζει από μόνη της τον κόσμο, μπορεί όμως να αλλάξει αυτούς που θα αλλάξουν τον κόσμο. Και τον αλέκο πούλο που προηγήθηκε, να «απολογείται» γιατί θα είχε προετοιμάσει μια πολύ διαφορετική ομιλία αν ήξερε πως θα έβλεπε τόση νεολαία στο κοινό –οι περισσότεροι δέχτηκαν αδιαμαρτύρητα τον όρο με τη διασταλτική του ερμηνεία, γιατί μάλλον τους συνέφερε- θα είχε ετοιμάσει μια πολύ διαφορετική ομιλία. Όπως κι εγώ θα σκεφτόμουν κάτι πολύ διαφορετικό απ’ το «καββαδίας των φτωχών», με το οποίο τον παρουσίασα στην ανάρτηση της τρίτης, γιατί λέει η πραγματική γνώμη των ναυτεργατών για τον καββαδία είναι...

Αλλά αυτό απαιτεί μάλλον ειδική εξέταση σε ξεχωριστό κείμενο.

Να κομμουνιστοποιηθούμε

Το χρονικό του εκφασισμού της ελληνικής δημοκρατίας γεμίζει με νέες ένδοξες σελίδες μέρα με τη μέρα.

Οι ματάδες ξυλοφορτώνουν χωρίς προσχήματα ένα γερμανό φοιτητή εράσμους κι έναν περιπτερά που στην χειρότερη αρνήθηκε να τους πουλήσει νερό (ούτε γη, ούτε νερό στους ματάδες των λαών) ή απλώς δε δέχτηκε αδιαμαρτύρητα το πλιάτσικο στο μαγαζί του.

Ο αντιπρύτανης του απθ δήλωσε ανοιχτά πως πρέπει να φασιστικοποιηθούμε λιγάκι και να τρώει και καμιά σφαλιάρα, όποιος παρεκτρέπεται και δεν υπακούει το νόμο. Με άλλα λόγια «α ρε παπαδόπουλος που σας χρειάζεται». Κι αν δεν ήταν ακαδημαϊκός, αλλά εκπαιδευτικός στην πρωτοβάθμια πχ, θα μπορούσε να ζητήσει και την επιστροφή της βέργας στο δημοτικό, για να έχει ακόμα πιο ισχυρό συμβολισμό το αίτημά του –εξάλλου οι βάσεις της σωστής διαπαιδαγώγησης σε αυτές τις ηλικίες μπαίνουν. Σε κάθε περίπτωση, οφείλουμε να τον ευχαριστήσουμε για την τόσο ανοιχτή και καθαρή ομολογία του πως η πιστή εφαρμογή της αστικής νομοθεσίας, κατά το δόγμα «νόμος και τάξη» δε συνδέεται με τη «δημοκρατική ομαλότητα» γενικά κι αόριστα, αλλά με τον εκφασισμό της αστικής εξουσίας. Και κατά δεύτερο λόγο της κοινωνίας συνολικά, που έχει μάθει να παπαγαλίζει πως το βασικό πρόβλημα είναι ότι δεν εφαρμόζονται οι νόμοι, οι.. έκνομες συμπεριφορές –σύμφωνα με την ξύλινη, τηλεοπτική γλώσσα. Και το κλειδί για τη λύση θα ήταν η επιβολή ενός νόμου που να εξασφαλίζει πως θα τηρούνται απαρέγκλιτα όλοι οι νόμοι (αγαπημένο κλισέ).

Ο τζιφόπουλος δεν μπορεί πάντως να έχει παράπονα από την ανταπόκριση της συγκυβέρνησης, που κάνει ό,τι μπορεί για να εναρμονιστεί στο αίτημά του και να σωφρονίσει με φάπες τα θρασίμια που σηκώνουν κεφάλι και αυθαδιάζουν. Εξαναγκάστηκε ωστόσο σε παραίτηση (ο αντιπρύτανης, όχι η συγκυβέρνηση), γιατί στην αστική δημοκρατία υπάρχουν πράγματα που γίνονται χωρίς να λέγονται –τουλάχιστον όχι ανοιχτά ή όχι ακόμα.

Εκτός αν τα λέει ο καθ’ ύλην αρμόδιος βορίδης στα γενέθλια της νδ για τους θολοκουλτουριάρηδες –όπως τους αποκαλούν και οι χρυσαυγίτες ομοϊδεάτες του- που έχουν κατακλύσει τους ιδεολογικούς μηχανισμούς και την καλλιτεχνική πρωτοπορία. Να είσαι δαπίτης πχ, να σου έχει κολλήσει κάποιο σουξέ της πάολα και να ανακαλύπτεις πως είναι κι αυτή τελικά συντροφοσυνοδοιπόρος και με αυτόν τον τρόπο αποκτά νομιμοποίηση.. Φοβερό! Αλλά σε μια δεκαετία που θα γιορτάζουν τα 50 χρόνια τους, με τον τσεκουράτο αρχηγό της νδ πιθανότατα, θα τους εξηγεί πώς θα εξοντώσουν –εφόσον δε λειτουργήσει το σωφρονιστικό καρπάζωμα- όσους λίγους έχουν απομείνει ως τότε. Κι αν ο συστημικός λαζόπουλος λογίζεται για.. ακροαριστερός, καταλαβαίνεις σφε αναγνώστη τι θεωρούνται οι δικοί μας.

«Τι να κάνουμε;» λοιπόν, όπως ρωτούσε στην εποχή του ο βλαδίμηρος. Να εκδημοκρατιστούμε! Θα πει κάποιος οπαδός του πουλαντζά. Να αγωνιστούμε για την εμβάθυνση, διαπλάτυνση, εξύψωση και επιμήκυνση της δημοκρατίας ή ό,τι άλλο έβαζε το εσωτερικού στη μεταπολίτευση. Τον εκδημοκρατισμό του κράτους (που για αυτούς δεν είναι όργανο κυριαρχίας, αλλά ρευστή σχέση που διαμορφώνεται), των κατασταλτικών μηχανισμών του ή και του τραπεζικού συστήματος, που είναι στα καρδιά του συστήματος. Ή όπως λέει κι ένας σφος, μπορούμε επίσης να πάμε έξω από ένα νεκροταφείο και να φωνάζουμε συνθήματα ενάντια στο θάνατο, μπας και πετύχουμε τίποτα, αν και τα προγνωστικά δεν είναι με το μέρος μας. Το ίδιο αποτελεσματικό θα ‘ναι παντως. Ίσως μάλιστα από μια άποψη να είναι πιο εύκολο να σηκωθούν και να αντιδράσουν οι νεκροί από τους τάφους τους, παρά οι νεκροζώντανοι που ζούμε ζωή εν τάφω και περιμένουμε τη δευτέρα παρουσία, για να αλλάξουν τα πράγματα προς το καλύτερο.

Μπορούμε επίσης (κι επιβάλλεται) να οργανωθούμε. Να οργανώσουμε τις αντιστάσεις μας με αγώνες και κινητοποιήσεις, σαν την αυριανή απεργία. Αλλά δε φτάνει αυτό από μόνο του, χωρίς να ξέρουμε τι θέλουμε να πετύχουμε και πώς θα φτάσουμε εκεί. Χωρίς δηλ να οργανώσουμε την οργάνωση των αγώνων μας. Αλλιώς θα μοιάζουμε σαν τον τύπο από το ανέκδοτο, που ανάβει το φως εν μέσω της μαζικής ερωτικής συνεύρεσης και λέει «παιδιά, να οργανωθούμε λίγο», για να μην τον παίρνει μόνο αυτός.

Σήμερα ο στόχος της μεγάλης πλειοψηφίας του κόσμου μοιάζει πολύ με την παραπάνω ατάκα. Κάτι που θα απαλύνει τον πόνο και θα επιμερίσει «δίκαια» τις συνέπειες της κρίσης, σαν τις υπηρεσίες στο στρατό, χωρίς βύσματα. Μόνο που η κρίση είναι ένα παλούκι που έχουν στο πισινό τους οι αστοί και θέλουν να το μεταθέσουν στο δικό μας. Κατά συνέπεια σε πολλά η διαπραγμάτευση για το κούρεμα, την επιμήκυνσή του, το σπάσιμο σε πολλές δόσεις και τη συνοδεία βαζελίνης, εφόσον έχουμε δεχτεί εξ αρχής τους όρους τους και προσπαθούμε απλά να (τους) χαλαρώσουμε για να το απολαύσουμε.

Η μόνη διέξοδος απέναντι στη φασιστικοποίηση δεν είναι η μάχη οπισθοφυλακών, για μια κολοβή δημοκρατία, που στρώνει το δρόμο σε αυτό ακριβώς που υποτίθεται πως αντιπαλεύει. Η λύση είναι να κάνουμε πράξη τους φόβους τους και να ενισχύσουμε με κάθε τρόπο τη δύναμη που μπορεί (και έχει αποδειχτεί ιστορικά αυτό) να βάλει φρένο και να τσακίσει τον εκφασισμένο καπιταλισμό· δηλ με άλλα λόγια να κομμουνιστοποιηθούμε.

Βραδιά ποίησης – Το σάλπισμα

Μπορεί κατά το παρελθόν η κε του μπλοκ να έχει φιλοξενήσει αρκετές σχετικές αναρτήσεις πχ για το βάρναλη ή μία παλιότερη εκτενή εργασία του κομάντο με τίτλο «γιατί πρέπει να διαβάζουμε νεοελληνική ποίηση», αλλά είναι φορές που, όταν βρίσκεται αντιμέτωπη με βαριά κουλτούρα και κατά κανόνα με τη μοντέρνα ποίηση, της βγαίνουν περίεργα αντανακλαστικά, σαν αυτά της δημητρούλας και του βλάση στο αντίστοιχο επεισόδιο των απαράδεκτων. Και μου είναι αδύνατο να μη φέρω στο μυαλό μου συνειρμικά τη βάνα καρούλου λέκκα (που οι περισσότεροι τη γνώρισαν ως ελεωνόρα από τους αυθαίρετους). Είμαι η βάνα και θα μείνω.

Η συλλογή της μαριάννας γιαννουράκου, που παρουσιάζεται εδώ σήμερα δεν εμπίπτει στην παραπάνω κατηγορία. Αφενός γιατί δεν έχει δύο επίθετα από άποψη, για να δείχνει πιο σοφιστικέ, όπως λόγου χάρη η συναγωνίστρια του σύριζα και του ιδρύματος κλίντον γιάννα αγγελοπούλου-δασκαλάκη. Αφετέρου γιατί δεν είναι μια φτασμένη, αναγνωρισμένη καλλιτέχνης, αλλά μια ερασιτέχνης στα πρώτα δειλά της βήματα, μετανάστρια στο εξωτερικό και απλώς κάνει πραγματικότητα ένα όνειρό της (και δεν εννοώ προφανώς να εκδοθεί) και το (με την καλή έννοια) ψώνιο της, χωρίς να γίνεται η ίδια ψώνιο. Η δική μου προτροπή να ασχοληθείτε με το έργο της και τη συγκεκριμένη συλλογή, δε σημαίνει προφανώς πως θα ανακαλύψετε σε αυτή το νέο ρίτσο ή το νέο βάρναλη –που και αυτός είχε περάσει από το παρίσι. Αλλά μπορεί και να σας τους θυμίσει σε κάποια σημεία και να βρείτε αρκετά καλά στοιχεία που αφήνουν μια υπόσχεση για το μέλλον. Αφετρίτου και πιο σημαντικό ίσως, γιατί είναι φίλη, οπότε δεν υπάρχει περίπτωση (ελπίζω) να παρεξηγηθεί με όσα λέμε –σε αντίθεση δηλ με τη βάνα παρθενιάδου, που αν δεν κάνω λάθος είχε πάει το 91’ με τους ανανεωτικούς, δηλ το συνασπισμό, όπου κι ευδοκιμούν σε αφθονία φρούτα της μικροαστικής διανόησης και της κουλτούρας να φύγουμε, των σαλονιών και της προόδου.

Η εκδήλωση ορίστηκε για την προσεχή πέμπτη (27 νοέμβρίου, στις 8μμ, στο πόλις καφέ στη στοά πεσματζόγλου) πολύ πριν δεήσει η γσεε να κηρύξει γενική, πανεργατική απεργία, την ίδια ακριβώς μέρα και παρά τις προσπάθειες να αλλάξει η μέρα διεξαγωγής αυτό στάθηκε πρακτικά αδύνατο. Ο σκοπός της ωστόσο δεν είναι μια ντροπαλή απεργοσπασία, που θα βαφτίσει το κρέας ψάρι, για να τα ‘χει καλά με τη συνείδησή της –αυτό άλλωστε, πέρα από την ποιήτρια, θα έβρισκε κάθετα αντίθετους και τους άλλους συντελεστές που συμμετέχουν (αφιλοκερδώς προφανώς) στην εκδήλωση. Αλλά ένα τελικό αποτέλεσμα, που θα δένει με το απεργιακό κλίμα της ημέρας, αποτελώντας κατά κάποιον τρόπο, συνέχεια των σκοπών της με άλλα μέσα. Γιατί, όπως λέει και ο τίτλος της συλλογής, τα ποιήματά της δεν έρχονται να σαλπίσουν ένα γλυκό ταξικό νανούρισμα, αλλά να αφυπνίσουν, να ταρακουνήσουν συνειδήσεις, να «δώσουν προσκλητήριο» για δράση και αγώνα.

Εχέγγυο για αυτό είναι και όλοι όσοι θα πλαισιώσουν τη μαριάννα στο πάνελ και στα υπόλοιπα μέρη του προγράμματος.

Εισηγητές θα είναι: ο ηρακλής κακαβάνης, που ήταν για πολλά χρόνια διορθωτής και δημοσιογράφος στο ριζοσπάστη, ενώ οι τακτικοί αναγνώστες του μπλοκ (και όχι μόνο) θα τον γνωρίζουν ασφαλώς κι από το συγγραφικό του έργο σχετικά με το βάρναλη (και όχι μόνο). Και ο αλέκος πούλος, ναυτεργάτης και πρόεδρος της επιτροπής κρίσεων της εταιρίας λογοτεχνών (κάτι σαν «καββαδίας των φτωχών», όπως τον λέει, μεταξύ σοβαρού κι αστείου, ο οικοδόμος.

Ποιήματα θα απαγγείλουν οι ηθοποιοί σοφία μπότση και πέππας.

Η εκδήλωση θα κλείσει με μουσική παρέμβαση, συνοδεία κιθάρας και λύρας (δεσμεύομαι με ομερτά να μην αποκαλύψω ονόματα, αλλά όσοι έρθουν, τους περιμένει μια ευχάριστη έκπληξη).

Παραθέτω επίσης και το επίσημο δελτίο τύπου που προαναγγέλλει την εκδήλωση.

Αντί επιλόγου επέλεξα να κλείσω την ανάρτηση με ένα ποίημα από τη συλλογή που έχει ως πηγή έμπνευσης και σημείο αναφοράς τον παλαίμαχο κομμουνιστή τάκη στάβερη.

Έχω ένα σύντροφο απ’ την ΕΠΟΝ

ήλιο και θησαυρό στο έμορφο Παρίσι.

Λίγες οι λέξεις και μεστές,

καμία σχέση με την πολυγλωσσία μας.

Μα ό,τι λέει, το λέει με μια θέρμη

με μιαν αγάπη,

κατανόηση,

φροντίδα,

που μόνο σε ανθρώπους ολόκληρους ταιριάζει.

Κανένα κομμάτι δεν του λείπει,

αυτού που τόσα στερήθηκε και τόσα που του κλέψανε.

Μα έμεινε, ο ίδιος,

άνθρωπος ολόκληρος,

Αγέρωχος,

ωραίος!

Τους όμορφους ανθρώπους,

τους ολόκληρους,

τους τρέμουν οι οχτροί.

Για δε λυγάνε στα βάσανα, ορθώνονται και

- αλίμονο - βοηθούν να σηκωθούν και άλλοι!

Έχω ένα σύντροφο απ’ την ΕΠΟΝ,

ήλιο και θησαυρό στο έμορφο Παρίσι.

Είναι από κείνους τους ανθρώπους που χαμογελούν

δίχως να έχουν τύψεις!

Είναι από κείνους τους ανθρώπους που χαμογελούν

όχι εξαιτίας της ζωής τους, μα

σε πείσμα της!

Είναι από κείνους τους ανθρώπους που χαμογελούν και

το χαμόγελό τους απλώνεται παντού και

γίνεται γέφυρα

να μας περάσει το αύριο,

σ’ αυτό που σήμερα αδιανόητο μοιάζει και μακρινό!

Το ιστορικό περίγραμμα της αντίστασης

Το σάββατο που μας πέρασε η ένωση εικαστικών διοργάνωσε θεματική διημερίδα στα πλαίσια της έκθεσης «εικαστικές τέχνες κι αντίσταση», που την είχαμε αναφέρει σε μια πρόσφατη ανάρτηση και προλαβαίνετε ακόμα να την επισκεφτείετε αυτή τη βδομάδα, πίσω από το πάρκο ελευθερίας. Η κε του μπλοκ παρακολούθησε επιλεκτικά την ομιλία του μαργαρίτη, που είχε έρθει σκαστός –όπως κι εμείς- από ένα συνέδριο ιστορίας στο πάντειο, που θα παρουσιαστεί πιθανότατα σε προσεχή ανάρτηση. Εδώ επιχειρώ να αναπαραγάγω τα βασικά σημεία της, με τις όποιες τυχόν αβαρίες κατά τη μεταφορά να βαραίνουν αποκλειστικά εμένα και κάτι κεϊκάκια στην είσοδο, που απέσπασαν την προσοχή μου. Και με την ελπίδα ότι θα κυκλοφορήσει σύντομα στο διαδίκτυο το βίντεο με την ομιλία, που μαγνητοσκοπήθηκε, όπως κι όλες οι παρεμβάσεις της διημερίδας άλλωστε.

Πριν πάρει το λόγο ο μαργαρίτης προηγήθηκε ένας σύντομος χαιρετισμός του παλαίμαχου εξόριστου αγωνιστή σωτήρη κράνια, που μας διηγήθηκε βιωματικά μια ιστορία για μια δική του καλλιτεχνική δημιουργία (ένα εργόχειρο σε βότσαλα, αν σημείωσα καλά) με ένα πουλάκι που κρατούσε στο ράμφος του ένα λουλούδι, την κριτική ενός συνεξόριστου συντρόφου του πως αυτό ήταν φύσει αδύνατο, γιατί το λουλούδι ήταν πιο βαρύ από το πουλάκι, και τη συμβουλή του (γείτονά του στο παρθένι της λέρου) γιάννη ρίτσου να κάνει ό,τι θέλει. Όπως είχε κάνει σε μια αντίστοιχη περίπτωση κι ο ζωγράφος θεόφιλος με έναν πίνακά του, όπου το φτυάρι του φούρναρη έμπαινε, ζωγραφική αδεία, πλαγιαστό και κάποιοι παρατηρούσαν πως έτσι θα έπεφτε το ζυμάρι, για να τους απαντήσει ο καλλιτέχνης πως θα μπορούσαν να μείνουν και να δουν τη συνέχεια (στον πίνακα), αν θέλουν, αλλά δεν υπήρχε περίπτωση να έπεφτε.

Στην τέχνη εξάλλου η μαγιά και η ζύμωση τωνσυνειδήσεων δε νοούνται με όρους κυριολεξίας.

Ο μαργαρίτης ξεκίνησε με την παρατήρηση πως είναι αδύνατο να κατανοήσουμε όσα μεγάλα και σπουδαία έγιναν στη δεκαετία του 40’, χωρίς να μιλήσουμε για την περίοδο που προηγήθηκε και το μεσοπόλεμο στην ευρώπη. Ή μάλλον για την ακρίβεια στον ευρωπαϊκό καπιταλισμό, για να μη φορτώσουμε σε μια γενική γεωγραφική έννοια την αγριότητα ενός συστήματος, που πιστοποιεί τον απάνθρωπο χαρακτήρα του, τόσο στην αποτυχία του, όσο και στον καιρό της (υπερβολικής) επιτυχίας του, που προετοιμάζει και γεννά το αντίθετό της.

Ο ελληνικός μεσοπόλεμος συνδέεται με μια εθνική καταστροφή, το τερατώδες ξερίζωμα δύο με δυόμισι εκ. ανθρώπων (αν υπολογίσουμε το συνολικό τους αριθμό από το 1912), που βαφτίστηκε ανταλλαγή πληθυσμών, τις αιματηρές, κοσμογονικές αλλαγές και τον ατελείωτο μόχθο για να καταστεί βιώσιμη η ελληνική επικράτεια (με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τους βάλτους της κεντρικής μακεδονίας, όπου μπορούσε να ναυμαχήσει σχεδόν κανείς, και τη μεταμόρφωσή τους σε εύφορες πεδιάδες από τους πρόσφυγες μες σε μερικά χρόνια). Μια επικράτεια που για πρώτη φοράστα χρονικά, ταυτίζεται βασικά με τον ελληνικό πληθυσμό, κι αυτό σηματοδοτεί το πέρασμα από την προηγούμενη περίοδο του ομογενειακού καπιταλισμού (με κυριότερα κέντρα την αλεξάνδρεια, την οδησσό, τη σμύρνη, κτλ) στην ανάπλαση ενός «νέου καπιταλισμού» και σε μια φάση εντεινόμενης συγκέντρωσης κεφαλαίου και ληστρικής εκμετάλλευσης.

Η ελλάδα τέθηκε ουσιαστικά υπό την άμεση κηδεμονία της κοινωνίας των εθνών, για να ελεγχθούν οι κοινωνικές εντάσεις και να αποτραπεί μια πιθανή επαναστατική κρίση. Αυτό κατέστη δυνατό κυρίωςω με τη διαιτησία της επιτροπής αποκατάστασης προσφύγων (εαπ, μοργκεντάου), που προέβη και σε κάποιες παραχωρήσεις, προετοιμάζοντας πχ κατ’ ουσίαν το θεσμικό πλαίσιο για τη συγκρότηση του ικα. (Ο μεταξάς που διαφήμιζε ως δικό του έργο το ικα, απλώς προχώρησε στην ολοκλήρωση αυτής της προεργασίας, γιατί όλη η ευρώπη προετοιμαζόταν για τον πόλεμο κι οι προλετάριοι έπρεπε να πέσουν στη μάχη χορτάτοι και ευχαριστημένοι, έτοιμοι να θυσιαστούν για την πατρίδα). Οι υπαρκτές κι οξυμένες κοινωνικές αντιθέσεις μπήκαν στο ψυγείο κι έτσι η αθήνα ήταν μια μάλλον ήρεμη πολιτεία, χωρίς ιδιαίτερους κλυδωνισμούς, σε αντίθεση με την πιο ταραγμένη θεσσαλονίκη, κι ακόμα περισσότερο συγκριτικά με τη βιέννη και το παρίσι πχ, όπου είχε χρησιμοποιηθεί ακόμα και πυροβολικό για την καταστολή της εργατικής τάξης.

Στο τέλος αυτής της περιόδου έρχεται μια παράξενη και κατ’ ανάθεση δικτατορία με πλήρεις εξουσίες στο μεταξά, που παρά την έντονη σφραγίδα του παλατιανού παπάγου στο στράτευμα, του παλατιού εν γένει και συνεπώς της αγγλίας, οργανώνει το σκηνοθετικό πιθήκισμα του ναζιστικού προτύπου. Το περίγραμμα κι η εξωτερική πολιτική εξακολουθούν να καθορίζονται από την αγγλία, αλλά το εσωτερικό πρόπλασμα είναι ο ναζισμός (ας μην ξεχνάμε και την προοδευτικά αυξανόμενη επιρροή της διαδόχου τότε φρειδερίκης, που ήταν στέλεχος της ναζιστικής νεολαίας). Ο χίτλερ θέτει τις βάσεις του αντικομιντέρν συμφώνου και προκαλεί το θαυμασμό της άρχουσας τάξης σε πανευρωπαϊκή κλίμακα, καθώς της κλείνει το μάτι πως αν εξαλειφθεί και φύγει από τη μέση η «κομμουνιστική γάγγραινα», ανοίγει ο δρόμος για να ανακτήσει ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός τα χαμένα πρωτεία της προπολεμικής περιόδου στον παγκόσμιο ανταγωνισμό.

Ακόμα πιο τρομακτικά είναι τα όσα συμβαίνουν στις ελάχιστες ευρωπαϊκές χώρες, που εξακολουθούν τυπικά να έχουν κοινοβουλευτική δημοκρατία –μία εξ αυτών είναι κι η τσεχοσλοβακία του μπένες, που επρόκειτο πολύ σύντομα να «πεθάνει». Στη δημοκρατική σουηδία πχ ψηφίζονται κανιβαλικοί νόμοι ευγονικής (για τη θανάτωση ατόμων με ειδικές ανάγκες) που προκαλούν την αγανάκτηση του γιατρού πέτρου κόκαλη, πολύ πριν συναντηθεί με το κομμουνιστικό κίνημα. Ενώ στη γαλλία η ίδια εθνοσυνέλευση που είχε αναδείξει την κυβέρνηση του λαϊκού μετώπου το 36’, τέσσερα χρόνια αργότερα (με το κκ εκτός νόμου) δίνει απεριόριστες εξουσίες στο φασίστα πεταίν. Στο παρίσι υπογράφεται το πρωτόκολλο για τη νέα ευρώπη κι ανοίγει ο δρόμος για τη λαμπρή καριέρα του δρ χολστάιν (δε σημείωσα δυστυχώς με ποια ακριβώς ιδιότητα) που έγινε στη συνέχεια ο μακροβιότερος πρόεδρος της κομισιόν από το 58’ ως το 67’ και σήμερα η εε του αποδίδει μεγάλες τιμές.

Στην ελλάδα ο πόλεμος του 40’ ενοχλεί και μπερδεύει την αστική τάξη, σε αντίθεση με τον ελληνικό λαό που μαθαίνει να πολεμά και να κερδίζει, αποκτώντας πίστη στις δυνάμεις του. Και πιθανότατα θα θριάμβευε έναντι των ιταλών αν δεν το συγκρατούσε η πολιτική του ηγεσία (στο ημερολόγιο του μεταξά είναι φανερή η ανησυχία του δικτάτορα για το πώς θα αντιμετώπιζε ένα νικηφόρο λαό) και δεν είχε σπαταληθεί εγκληματικά η αριθμητική υπεροχή από το νοέμβρη ως το γενάρη, οπότε κι εξαπολύθηκε τελικά υπό δυσμενέστερους όρους η επίθεση, με τη μεραρχία της κρήτης να οδηγείται ουσιαστικά στην εξολόθρευση, μάλλον ως εκδίκηση του καθεστώτος για το κίνημα της κρήτης εναντίον του. Όσο για την αμυντική διάταξη των δυνάμεων απέναντι στους γερμανούς μερικούς μήνες αργότερα ήταν από τις πλέον αλλοπρόσαλλες στα πολεμικά χρονικά.

Με την κατάρρευση του μετώπου, η αγγλόφιλη μερίδα της αστικής εξουσίας ακολουθεί τον προστάτη της στο εξωτερικό, ενώ η στρατιωτική εξουσία στελέχωσε τη δοσίλογη κυβέρνηση. Οι μισές εφημερίδες του τύπου της εποχής υποδέχονται τους ναζί ως απελευθερωτές από τον αγγλικό ζυγό. Η οικονομία του πολέμου αλλάζει τις ισορροπίες και παρουσιάζει πρώτης τάξης ευκαιρίες εύκολου κέρδους κι ανάπτυξης για τους καπιταλιστές, καθώς υπάρχει πλόυσια δραστηριότητα σε έργα υποδομών για τους κατακτητές (κατασκευάζονται πχ άμεσα 25 αεροδρόμια κι ανάμεσά τους το ελληνικό) και μια άνευ προηγούμενου συγκέντρωση κεφαλαίου, που καθιστούν «ασύμφορη» οποιαδήποτε επένδυση δεν ξεπερνά σε απόδοση το 40%.

Η κατάσταση αυτή ανοίγει μια άβυσσο που χωρίζει τους πλουτίσαντες (που συχνάζουν πχ σε καζίνο και τα παραλιακά κέντρα που χτίζονται σωρηδόν αυτή την εποχή) από τους εργάτες και εξαθλιωμένα μεσαία στρώματα, που βρέθηκαν ενοικιαστές στο ίδιο τους το (επιταγμένο) σπίτι. Σε αυτό το σκηνικό αρχίζει να αναπτύσσεται κι ο αντιστασιακός αγώνας, πρώτα ως αγώνας επιβίωσης με λαϊκά συσσίτια, κτλ, και στη συνέχεια με πιο μαζικά χαρακτηριστικά, στρατιωτικό σκέλος και δεκάδες μαχητικές διαδηλώσεις, που χτυπήθηκαν όλες ανεξαιρέτως με πυροβολισμούς από τις δυνάμεις κατοχής και τους συνεργάτες τους –που είχαν χρηματοδότες της υψηλής κοινωνίας, όπως την επιτροπή μπενάκη. Ο αγώνας αυτός ανέδειξε δύο τελείως διαφορετικές ελλάδες, αυτήν της υποταγής και την ελεύθερη ελλάδα της αντίστασης. Και παρά το εθνικό του πέπλο, το περιεχόμενό του δεν μπορούσε παρά να είναι μοιραία ταξικό.

Η κατακλείδα της ομιλίας ήταν σχετική με την τέχνη της εποχής –που δεν μπορούσε πολλές φορές να προλάβει να αποδώσει όλες αυτές τις σκηνές. Ο μαργαρίτης ανέφερε το παράδειγμα των πλούσιων οικογενειών που έσπρωχναν τα κορίτσια τους στην αγκαλιά των κατακτητών. Με αυτό τον τρόπο η όπερα κέρδισε τη μαρία καλογεροπούλου, αλλά δεν ένιωσε την παραμικρή ανάγκη να απολογηθεί για όσα κορίτσια δεν είχαν την τύχη της μαρίας κάλας και θεώρησε θηριωδία την παραδειγματική θανάτωση μερικών εξ αυτών (ως συνεργατών του κατακτητή). Αντιθέτως φρόντισε να συκοφαντήσει με άθλιο τρόπο λαϊκές καλλιτέχνιδες, όπως η ντιριντάουα.

Ως προς τα μνημεία για τη συγκεκριμένη περίοδο, δεσπόζει το άγαλμα της αθηνάς στο πεδίο του άρεως προς τιμήν των βρετανών υπερασπιστών της αθήνας το δεκέμβρη! Ενώ το μόνο αντίστοιχου μεγέθους «μνημείο» στην αθήνα είναι το βρετανικό νεκροταφείο στο καλαμάκι. Αν είχε κανείς λοιπόν τα μνημεία της επίσημης πολιτείας, ως βασικό οδηγό του για την ιστορία αυτής της περιόδου, θα έβγαζε το ασφαλές συμπέρασμα πως οι μόνοι που πολέμησαν ήταν οι άγγλοι, ενώ ο ελληνικός λαός απουσίαζε παντελώς από το προσκήνιο..

1... 2... 3...

κινηματογραφικές προτάσεις

Ψάχνοντας και συζητώντας για σινεμά με γνωστούς και φίλους, είχαμε καταλήξει μεταξύ σοβαρού κι αστείου στο συμπέρασμα πως αυτό που μας ταιριάζει κι αναζητούμε, κυμαίνεται ανάμεσα στο βαρύ χόλιγουντ και την ελαφριά κουλτούρα. Κάτι που θα μας κατέτασσε ωστόσο στο μέσο, απαίδευτο χυλό, το μονίμως μέτριο και πάντα μετρημένο, που απεχθάνεται τα άκρα και ξέρει ίσως τι θέλει να αποφύγει (τα κινηματογραφικά σκουπίδια μαζικής παραγωγής και τον καπιταλισμό εν γένει) όχι όμως και πού έχει στόχο να φτάσει (ποιοτικό σινεμά και κοινωνία του μέλλοντος). Το οποίο όμως βρίσκονται κυρίως στο παρελθόν του σύντομου εικοστού αιώνα κι αφήνει το χνάρ τους στο σήμερα, πιο πολύ ως κατάλοιπα κι απόηχος άλλων, ένδοξων εποχών και όχι ως κάτι που πιάνει το νήμα της συγκυρίας, για να εκφράσει το πνεύμα της.

Εν πάση περιπτώσει, είναι ζήτημα αν μια φαινομενικά σοβαρή ταινία μπορεί να περάσει τα μηνύματα που θέλει και που αντιστοιχούν στις προθέσεις του δημιουργού της κι αν μπορεί να πει περισσότερα πχ από μια κωμωδία, που επιστρατεύει το άκρως σοβαρό όπλο της σάτιρας (και όχι του απλού χαβαλέ και τους παρεΐστικου καλαμπουριού, που είναι ζήτημα αν έχει αξία πέρα από τα συμφραζόμενα και τα όρια της παρέας, αν είναι δηλ διαχρονικό, που είναι ίσως και το πιο σημαντικό προσόν της καλής σάτιρας).

Τα σκεφτόμουν όλα αυτά, βλέποντας στα κοντά μεταξύ τους δύο ταινίες, που στην πραγματικότητα τις χχωρίζει κάτι παραπάνω από μισός αιώνας (σχεδόν πενήντα χρόνια) αλλά αντιμετωπίζουν παραπλήσια θέματα: τη σύγκρουση δύο διαφορετικών κόσμων. Την υπόθεση και μια σύντομη κριτική – παρουσίαση κάθε ταινίας μπορείτε να τις δείτε ακολουθώντας αυτόν το σύνδεσμο (στο βουνό). Και αν μετά από αυτό ψηθείτε να τις παρακολουθ΄σετε και δεν τις έχετε ήδη δει, ίσως να ήταν καλό να μη διαβάσετε τις παρακάτω γραμμές, για να μην χάσετε το ενδιαφέρον σας, καθώς θα προδίδονται καίρια στοιχεία της πλοκής –οι αποκαλούμενες σποϊλεριές.

Το one, two, three (ένα, δύο, τρία, δηλ, αν κι ο τίτλος μεταφέρθηκε αυτούσιος νομίζω, χωρίς να μεταφραστεί) εκτυλίσσεται στο βερολίνο, το καλοκαίρι του 61’, λίγο πριν την ανέγερση του τείχους, και έρχεται να κολλήσει στο κλίμα των προηγούμενων ημερών και την πρόσφατη επέτειο των 25 χρόνων από την πτώση του τείχους. Οι σπαρταριστές καταστάσεις που διαδραματίζονται σε δυτικό και ανατολικό τμήμα, με τη σχετικά χαλαρή κι εύκολη μετάβαση από το ένα στο άλλο, μπορούν να εκληφθούν, με μια ευρεία, διασταλτική έννοια κι ερμηνεία, κι ως επιχείρημα υπέρ της αναγκαιότητας να διασφαλιστούν πιο αποτελεσματικά τα σύνροα της γλδ. (Σίγουρα πάντως θα αποτελούσε ακλόνητη απόδειξη για τη λογική του μέσου χρυσαυγίτη πχ, που τόσο εύστοχα συμπύκνωσε ο ζαραλίκος στη φράση: έχεις βίντεο –γι’ αυτό που ισχυρίζεσαι;)

Η ταινία είναι αμερικάνικης παραγωγής κι ως εκ τούτου αναπόφευκτα γεμάτη με αρκετά εύκολα στερεότυπα για τους κομμουνιστές του ανατολικού μπλοκ και το σοσιαλιστικό τρόπο ζωής: το νιόπαντρο ζευγάρι πχ σχεδιάζει τη ζωή του στο δικό του σπίτι στη μόσχα, όπου θα περνάει όλη τη μέρα του στο κρεβάτι, όχι επειδή είναι αθεράπευτα ερωτευμένο, αλλά γιατί δε θα έχει ούτως ή άλλως κάποιο άλλο έπιπλο στο σπίτι! Ο λδ γερμανός κομμουνιστής είναι άπλυτος και δε φοράει εσώρουχα (ήδη από τότε δηλ δεν κάναμε μπάνιο), κερδίζει όμως την προσοχή και το ενδιαφέρον του θηλυκού πληθυσμού της δυτικής πλευράς, που αναγνωρίζει πως οι επαναστάτες είναι πιο θερμοί και παθιασμένοι από τους δικούς της άνδρες –να και το κλισέ για τους κομμουνιστές, που θα ‘ρθουν να μας πάρουν τις γυναίκες. Αν και αυτός που μπερμπαντεύει κατά τη διάρκεια της ταινίας, με τον παρά του, την κυρά του και την ερωμένη του, επιβεβαιώνοντας την κλασική υποκρισία του αστικού γάμου, είναι ο αμερικάνος πρωταγωνιστής, διευθυντικό στέλεχος της κόκα-κόλα στο δυτικό βερολίνο· που διαπραγματεύεται μια εμπορική συμφωνία με μια σοβιετική αποστολή (σημείο των νέων σοβιετικών ηθών και κάτι σαν προάγγελος των μεταρρυθμίσεων κοσίγκιν) όπου ο ένας παρακολουθεί, ως καραφλός μυστικός πράκτορας, τους άλλους δύο, αλλά πέφτει μαζί τους στη διαφθορά και το γλέντι, χτυπώντας στο τσακίρ κέφι το παπούτσι του πάνω στο τραπέζι, στο δρόμο που χάραξε ο νικήτας στον οηε (όχι της ειρηνικής συνύπαρξης)· οπότε προλαβαίνει να τους προδώσει άλλος, πριν τον προδώσουν αυτοί. Η εικόνα του στάλιν βρίσκεται ακόμα πίσω από το πορτρέτο του νικήτα που καταρρέει (όπως και στην πραγματική ζωή, λίγα χρόνια αργότερα, χωρίς αυτό να σηματοδοτήσει κάποια «σταλινική παλινόρθωση, όπως πιστεύουν οι δυτικοί κι οι ευρωκομμουνιστές). Ενώ ο λδγερμανός πέφτει θύμα πλεκτάνης του αμερικάνου γιάπη, κατηγορείται από τους συμπατριώτες του για σπιούνος των ηπα κι αναγκάζεται να ομολογήσει τα πάντα, μετά από το φρικτό βασανιστήριο στο οποίο τον υπέβαλαν, να ακούσει δηλ δυτική μουσική –αυτό που μετάφερε και η πωλίνα στα ελληνικά ως «ροζ μπικίνι»- που δεν μπορούσε να αντέξει!

Η ταινία όμως κρατάει τίμιες (αν όχι ίσες αποστάσεις) κι ανταποδίδει με αντίστοιχα καυστική σάτιρα του μέσου δυτικού, που δε δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα πολιτικά, γι’ αυτό κι η νεραή πρωταγωνίστρια θεωρεί πως ο άντρας που γνώρισε στο ανατολικό τμήμα και παντρεύτηκε σχεδόν αμέσως, είναι ρεπουμπλικάνος, από το γράμμα R στα αρχικά της ddr. Ενώ αποτυγχάνει να καταλάβει την αγωνία και τα υπαρξιακά διλήμματα του αγαπημένου της (που δε θέλει να μεγαλώσει το παιδί του σαν αστός) και τον καθησυχάζει πως μπορούν να αποφασίσουν εν καιρώ αν θα γίνει καπιταλιστής ή ένας πλούσιος κομμουνιστής. Ο γερμανός υπάλληλος της κόκα-κόλα πιάνει με λαβίδα το κομματικό βιβλιάριο του ανατολικογερμανού, για να μην το αγγίξει, θυμίζοντας κάπως την παρωδία-μίμηση του δημοσιογράφου λοβέρδου από το μητσικώστα. Γενικά οι δυτικογερμανοί σατιρίζονται ανελέητα για το ναζιστικό τους παρελθόν και τη δουλική πειθαρχία τους, ιδίως απέναντι στις ηπα. Οι υπάλληλοι πχ στέκουν προσοχή μπροστά στο διευθυντή τους, γιατί όπως εξηγεί ο (εξίσου δουλικός) προϊστάμενός τους: τώρα που έχουν ελευθερία να κάνουν ό,τι θέλουν, σηκώνονται επειδή το θέλουν. Αλλιώς (επί δικτατορίας δηλ) θα ήταν πιο εύκολο να τους διατάξουμε να μη σηκώνονται και να παραμείνουν καθιστοί..

Τα καλύτερα όμως έρχονται προς το τέλος. Ο λδγερμανός που καλείται να μεταμορφωθεί σε δυτικό αστό σε μια μέρα, συνειδητοποιεί πως έχει ξοδέψει για τη μεταμόρφωσή του ένα σκασμό δολάρια, μόλις σε τρεις ώρες καπιταλιστικής ζωής κι οι υπόλοιποι τον καθησυχάζουν, πως είναι απολύτως φυσιολογικό να χρωστάνε όλοι σε όλους, γιατί έτσι ακριβώς «λειτουργεί το σύστημά μας». Και όταν σε κάποια φάση, ξεσπάει ενάντια στο δυτικό τρόπο ζωής, λέει το αμίμητο: ανεργία, διακρίσεις, παρακμή και σήψη (κάτι σαν το δικό μας σύνθημα: φτώχια, βία, αυταρχισμός, αυτός είναι ο καπιταλισμός)... αλλά σε είκοσι χρόνια, θα σας έχουμε φτάσει και ξεπεράσει! Τόμπολα.

Αναφέρεται προφανώς στο περίφημο εικοσαετές πρόγραμμα του νικήτα, που θα μας οδηγούσε, υποτίθεται, στον κομμουνισμό. Και στις απειλές-εξαγγελίες του προς τους αμερικάνους πως «είμαστε ακόμα πίσω σας, αλλά σε μερικά χρόνια θα σας φτάσουμε και θα σας ξεπεράσουμε». Που κάθε άλλο παρά γραφικές έμοιαζαν τότε, που οι σοβιετικοί έστελναν το σπούτνικ και τον γκαγκάριν στο διάστημα. Η προφητεία βγήκε βέβαια απολύτως αληθινή με μια μικρή χρονική αόικλιση δεκαετίας, όχι όμως όπως την εννοούσε (;) ο νικήτας, αλλά όπως το εννοεί η ταινία. Σε τριάντα χρόνια η αντεπανάσταση, θα εκδηλωνόταν σε πλήρη έκταση, με τους λαούς της σοβιετίας να βυθίζονται στο σκοτάδι του πιο άγριου και ληστρικού καπιταλισμού.

Για τη δεύτερη ταινία (snowpiercer), προσωπικά δεν έχω να πω πολλά –κι από αυτό γίνεται μάλλον φανερό και ποια από τις δύο μου άρεσε και είχε κάτι να μου πει. Υπάρχουν μερικοί πολύ ενδιαφέροντες αλλά μάλλον προφανείς συμβολισμοί για την ταξική διαστρωμάτωση του τρένου και τις διαφορές ανάμεσα στα πρώτα και τα τελευταία βαγόνια· για τη στρατηγική σημασία της μηχανής (εξουσία) χωρίς την οποία δεν μπορείς να κάνεις τίποτα, ακόμα κι αν ελέγχεις ένα άλλο επιμέρους στοιχείο, όπως το νερό (πχ το νόμισμα)· το συμβιβασμό της παλιάς ιστορικής ηγεσίας, την ανάγκη να συνεχίζει να κινείται αέναα (αδιάκοπη αναπαραγωγή κεφαλαίου) το τρένο και βασικά το φόβο που καλλιεργείται για να αποτρέψει τους επιβάτες από μια ηρωική έξοδο από το τρένο (όπως αυτοί που το έκανα κάποτε, αλλά πάγωσαν πριν καν προλάβουν να κάνουν μερικά βήματα) έξω στην παγωμένη γη. Όπου συναντάμε στο τέλος και μια πολική αρκούδα, που θα μπορούσε να συμβολίζει και τη σοβιετική ένωση.

Αλλά καθώς αυτά δίνονται με μια αρκετά σκοτεινή και πληκτική (για τα δικά μου γούστα τουλάχιστον) υπόθεση, το βασικό στοιχείο που (με) ιντριγκάρει σε σχέση και με τους παραπάνω συμβολισμούς, είναι η νοτιοκορεάτικη καταγωγή του σκηνοθέτη!

Εν πάση περιπτώσει ο πάγος έσπασε, το χιόνι χαράχτηκε (snowpiercer) και δεν μπορεί παρά να λιώσει ξανά, γιατί η ταξική πάλη δεν μπήκε στην κατάψυξη μετά από την πτώση του τείχους και τις ανατροπές που ακολούθησαν. Κι επειδή αυτές οι κρίσεις για τις ταινίες είναι συνήθως υποκειμενικές, σε αντίθεση με τις καπιταλιστκές κρίσεις που είναι αντικειμενικές κι αναπόφευκτες, κάθε ένσταση και παρατήρηση, δεκτή στα σχόλια.

Δυο σταγόνες νερό

Αυτή τη βδομάδα υπήρχαν διάφορες μικρές ειδήσεις, μαζί με την πορεία του πολυτεχνείου, που έδιναν τροφή φια σκέψη και κάποιους ενδιαφέροντες συνειρμούς.

Οι δικτατορίες καταργούν το δικαίωμα της ψήφου, χτυπούν το εργατικό κίνημα, απαγορεύουν τη νόμιμη έκφρασή του και τις συνδικαλιστικές οργανώσεις, μοιράζουν πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων, χωρίς τα οποία κανείς δεν μπορεί να εργαστεί σε δημόσιο οργανισμό, τσακίζουν τους φοιτητές και όλους όσους ξεσηκώνονται.

Στη σύγχρονη ελληνική δημοκρατία, την καλύτερη που είχαμε ποτέ, όπως συχνά διαφημίζεται, ο κυρίαρχος λαός απολαμβάνει ελευθερίες και δικαιώματα, που δεν έχουν καμία σχέση με την παραπάνω ζοφερή εικόνα.

Ο πρύτανης των ματ, φορτσάκης, συνεχίζει να πρωτοστατεί στον αγώνα για να πρυτανεύσει το δόγμα «νόμος και τάξη». Αυτή τη φορά στο στόχαστρο δεν μπαίνουν οι καταλήψεις –που θα δικαιολογούνταν, λέει, ως μέσο, μόνο εναντίον μιας δικτατορίας- αλλά οι γενικές συνελεύσεις κι οι μαζικές διαδικασίες των φοιτητικών συλλόγων, με το σκεπτικό ότι δεν είναι αρκετά μαζικές κι επιβάλλεται να αντικατασταθούν από ηλεκτρονικά δημοψηφίσματα με ευρύτερη συμμετοχή κι άλλους αντίστοιχα πρωτοποριακούς θεσμούς συμμετοχικής δικτατορίας, με κατάλληλα διαμορφωμένα ερωτήματα: προτιμάτε ιδιωτικά ή μη κρατικά πανεπιστήμια; Παιδεία-εμπόρευμα για λίγους και εκλεκτούς ή δωρεάν παιδεία μόνο για όσους (εξαθλιωμένους) την έχουν πραγματικά ανάγκη; Το σημερινό χάλι στις εστίες ή να μειωθεί δραστικά ο αριθμός των φοιτητών, για να χωράνε όλοι;

Παράλληλα μπορεί να καθιερωθεί ο εξίσου αμεσοδημοκρατικός θεσμός του εξοστρακισμού, από τις καλύτερες παραδόσεις της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας με τα ομιλούντα εργαλεία (δούλοι), για να εκτοπίζονται πάραυτα οι ανεπιθύμητοι, ενοχλητικοί συνδικαλιστές, που σπάνε την εκκωφαντική σιωπή στα πανεπιστήμια και χαλάνε την πιάτσα, εμποδίζοντας τον ύπνο των διπλανών τους και το αναφαίρετο δικαίωμά τους στη νιρβάνα.

Ο φορτσάκης βέβαια δε λειτουργεί παρά σα λαγός της κυβέρνησης, που έχει βάλει στο στόχαστρο τις συνελεύσεις σε σωματεία κι ομοσπονδίες, εφόσον δεν πιάνουν δυσθεώρητα ύψη απαρτίας, για να βγουν εξ αρχής παράνομες οι απεργιακές τους αποφάσεις –απλοποιούνται έτσι οι διαδικασίες και γλιτώνουμε τις γραφειοκρατικές διαδικασίες με τη δικαιοσύνη, που κηρύσσει ούτως ή άλλως εννιά στις δέκα απεργίες παράνομες και καταχρηστικές.

Στη σύγχρονη δημοκρατία, ο δημοκρατικά εκλεγμένος μπέης του βόλου αποφάσισε να διώξει δικαστικά μια υπάλληλο του δήμου, επειδή τόλμησε να κάνει χρήση του δικαιώματός της, βάση του ισχύοντα συνδικαλιστικού νόμου, για δίωρη άδεια, προκειμένου να προπαγανδίσει τη γενική απεργία της πέμπτης. Πιθανότατα όμως δε θα υπήρχε κανένα απολύτως πρόβλημα, αν η υπάλληλος δεν ήταν μέλος του κκε ή αν είχε πάρει την άδεια για κάποιο άλλο λόγο.

Στη σύγχρονη δημοκρατία, όπου δεν χρειάζονται πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων, για να εργαστεί κανείς, ζητείται από όσους θέτουν υποψηφιότητα στο πανεπιστήμιο για το αξίωμα του πρύτανη ή του κοσμήτορα, να υπογράψουν μια υπεύθυνη δήλωση, όπου δεσμεύονται πως θα τηρήσουν κατά γράμμα τους νόμους, όπως ο πρόθυμος φορτσάκης πχ, και θα δεχτούν υπάκουα, χωρίς αντίδραση, τις αντιδραστικές αναδιαρθρώσεις για το πανεπιστήμιο της αγοράς.

Κι αν μιλάμε για τον ιδιωτικό τομέα, στη σύγχρονη δημοκρατία, όπου ως γνωστόν δεν υπάρχουν πια πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων και δεν έχουμε το μεγάλο αδελφό από το οργουελικό 1984 να παρακολουθεί και να φακελώνει κάθε μας κίνηση, οι υπάλληλοι μπορεί να απολυθούν για κάποιο σχόλιο ή κάποια δραστηριότητά τους στον τοίχο τους, στο φβ. Αλλά οι κομμουνιστές έχουν σαφώς λιγότερες πιθανότητες να φτάσουν σε αυτό το σημείο, όχι φυσικά γιατί έχουν ασυλία και δεν απολύονται (ίσα-ίσα) ή επειδή πολλοί εξ αυτών δεν έχουν προσωπικό λογαριασμό σε αυτή τη σελίδα (κι όσοι έχουν, παίρνουν τα μέτρα τους και προσέχουν)· αλλά επειδή είναι τυλιγμένοι σε μια κόλλα χαρτί κι αν γκουγκλάρει κανείς το όνομά τους, θα πέσει πάνω σε διάφορα διαδικτυακά χνάρια της δράσης και της πολιτικής τους ένταξης –κάποιο ψηφοδέλτιο της εσακ, της πανεπιστημονικής, της λασυ, του κκε, η λίστα με τις υπογραφές για την κατάργηση του μνημονίου και ό,τι άλλο μπορεί να περιέχει το όνομά τους. Που θα το δει πιθανότατα κι ο υποψήφιος εργοδότης τους και λογικά δε θα τους προσλάβει ή δε θα τους καλέσει καν σε συνέντευξη, για να έχει το κεφάλι του ήσυχο.

Παλιότερα οι κομμουνιστές  που διώκονταν, είχαν κάποιο αποκούμπι, για να βγάλουν τα προς το ζην, πχ στην οικοδομή ή στα καράβια, που εξηγεί άλλωστε και την αυξημένη επιρροή των ταξικών δυνάμεων στα αντίστοιχα σωματεία. Τώρα η οικοδομή έχει πεθάνει κι αυτή η ασφαλιστική δικλείδα αποτελεί παρελθόν. Στις πρόσφατες εκλογές του συνδικάτου εν τω μεταξύ, η παράταξή μας κατέβαινε εντελώς μόνη της, για πρώτη φορά στα χρονικά, (χωρίς δηλ πασόκους και εξωκοινοβούλιο), καταφέρνοντας να διατηρήσει στα ίδια περίπου επίπεδα τις ψήφους της, με μια μικρή πτώση της συμμετοχής. Κάτι που συνιστά ασφαλώς επιτυχία, αν συνυπολογίσει κανείς την κατάσταση που επικρατεί στον χώρο και την επιστροφή αρκετών αλβανών εργατών στην πατρίδα τους, λόγω της οικονομικής κρίσης. Κι είναι κοινός τόπος πως η μεγάλη πτώση των εγγεγραμμένων μελών του σωματείου (και συνεπώς των ψήφων στις εκλογές) των οικοδόμων, που βγάζουν πια λιγότερους αντιπροσώπους για το συνέδριο της γσεε, λειτούργησε αποτρεπτικά για την αποφασιστική ενίσχυση της εσακ στο τριτοβάθμιο επίπεδο (της γσεε).

Σε τι κόσμο θα φέρουμε λοιπόν τα παιδιά μας, σφε αναγνώστη; Δεν είναι ανεύθυνο για μια νέα κοπέλα να μένει έγυος και να υποκύπτει στα πρωτόγονα μητρικά της ένστικτα αντί να σκεφτεί το θέμα ψύχραιμα και σφαιρικά; Δε θα έχει κάθε δίκιο ένας νουνεχής και νηφάλιος εργοδότης να νουθετήσει μια υπάλληλό του να αφήσει αυτές τις εξαλλοσύνες και τις αμετροέπειες –που θα έλεγε και μια ψυχή του εργατικού δικαίου- και να ρίξει το παιδί, όσο είναι καιρός; Γιατί εντάξει, περνάνε δύσκολες μέρες οι εργαζόμενοι –συνεπώς, ένας λόγος παραπάνω να μην αναπαράγονται. Αλλά μη νομίζετε, για τις επιχειρήσεις τα πράγματα είναι ακόμα πιο δύσκολα.

Κι ας μην ξεχνάμε πως η σύγχρονη δημοκρατία δεν έχει αδιέξοδα. Έχει όμως κάθε δικαίωμα να υπερασπιστεί τον εαυτό της από τους εχθρούς της και να συλλάβει καταληψίες μαθητές, να τσακίσει στο ξύλο άοπλους κι ειρηνικούς φοιτητές, να διώκει και να απολύει κομμουνιστές υπαλλήλους για τις απόψεις τους και τη δράση τους, να τρομοκρατεί κάθε εργάτη με την ανεργία που φτάνει στα ύψη –αλλά έπεσε, λέει, δύο μονάδες μες στο καλοκαίρι κάι ο ουρανός έγινε πιο γαλανός, με την τουριστική ανάπτυξη που έρχεται.

Η σύγχρονη δημοκρατία τους δεν παύει να είναι σε τελική ανάλυση δικτατορία της αστικής τάξης και να μοιάζει, όπως δυο σταγόνες νερό, με τις ανοιχτές δικτατορίες –που χρησιμοποιούσαν όμως το μαρτύριο της σταγόνας, ενώ τώρα αυτά έχουν καταργηθεί. Όπως μοιάζουν δηλ, σα δυο σταγόνες νερό, ο πόλεμος και η ειρήνη τους, που φέρνει νομοτελειακά πολλές σταγόνες αιματηρών πολέμων, όπως το σύννεφο τη βροχή. Κι όπως μοιάζουν, σα δυο σταγόνες νερό, το νεοφιλελεύθερο ξεπούλημα με την ιδιωτικοποίηση του νερού και το κεϊνσιανό μοντέλο σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα ή ο εναλλακτικός «λαϊκός καπιταλισμός» που προβάλλεται ως ντεμέκ λύση στη θεσσαλονίκη για την ευαθ. Όπως μοιάζουν δηλ, σα δίδυμα αδέρφια, ο δεξιός κι ο αριστερός πόλος του νέου δικομματισμού, ακόμα και αν καθρεφτίζουν, ως σταγόνες, διαφορετικά επιχειρηματικά συμφέροντα. Οι πραγματικές τους διαφορές όμως είναι σαν αυτές που έχει το αριστερό από το δεξί τουίξ (twix) στην τηλεοπτική διαφήμιση. Το ένα σκεπάζει το μνημόνιο με ανάπτυξη, ενώ το άλλο καλύπτει το μπισκότο με σοκολάτα και καταγγέλλει πολιτικά το μνημόνιο, για να έρθει η ανάπτυξη.

Γιατί όντως, τόση δημοκρατία με το σταγονόμετρο, από την χούντα είχαμε να δούμε.

Το τέλος του μνημονίου

Αν δε βγει αυτοδύναμος ο σύριζα, είναι πιθανό να αναγκαστεί να εφαρμόσει την πολιτική του μνημονίου, δήλωσε τις προάλλες ο αλέξης μητρόπουλος. Και σε αφήνει ξερό να μην ξέρεις τι να πρωτοθαυμάσεις. Γιατί είναι, τηρουμένων όλων των αναλογιών, σα να βγαίνει κάποιος δικός μας και να πει, ξέρω ‘γω, πως αν βγει πχ αυτοδύναμο το κκε σε κάποια εκλογική αναμέτρηση, θα έχουμε άμεσο πέρασμα στον ώριμο κομμουνισμό, αλλιώς θα βολευτούμε με την παναγιώταινα και θα περιοριστούμε στο μεταβατικό στάδιο του σοσιαλισμού. Που δε θα ‘βγαινε να το πει βέβαια, αφενός γιατί θα ‘ταν σοβαρός άνθρωπος, αφετέρου γιατί η προώθηση κάποιων μέτρων, μιας πολιτικής –πόσο μάλλον μιας ρήξης με την ευρωπαϊκή ένωση ή ακόμα καλύτερα μιας επαναστατικής διαδικασίας- δεν καθορίζεται προφανώς από τις εκλογές, αλλά από άλλους δείκτες και παράγοντες. Και προπαντός από την πολιτική βούληση να το κάνεις.

Για τον αναθεωρητικό χυλό όμως τα πάντα, ακόμα κι ο σοσιαλισμός, είναι θέμα εκλογικών πλειοψηφιών και συνειδήσεων, που διαμορφώνονται αγωνιστικά και κερδίζονται εύκολα στο υπάρχον γενικό πλαίσιο. Πώς να ξεκινήσεις μια επανάσταση, αν δεν έχει ψηφίσει πρώτα υπέρ, τουλάχιστον το 50% συν ένας των πολιτών, εάν δεν έχουν ωριμάσει οι συνθήκες και ο υποκειμενικός παράγοντας; Αν πάντως για τη μη εφαρμογή του μνημονίου, απαιτείται αυτοδύναμη κυβέρνηση σύριζα, φαντάσου τι σταλινικά ποσοστά –ή μάλλον τσαουσεσκικά, για να τιμήσουμε και τις παραδόσεις του «εσωτερικού»- θα χρειαστούν πχ για μια πιθανή μελλοντική προώθηση του συριζαϊκού σοσιαλισμού.

Το πιο ωραίο είναι πως η δήλωση του μητρόπουλου υπονοεί στην ουσία ότι αν ο σύριζα δεν αναδείξει αυτοδύναμη κυβέρνηση κι αναγκαστεί να προχωρήσει σε κυβερνητικές συνεργασίες, θα είναι ευεπίφορος σε πιέσεις, τις ταλαντεύσεις των συμμάχων του και δε θα μπορεί να προχωρήσει με το δικό του τολμηρό και ριζοσπαστικό βηματισμό, που κόβει ανάσες και μας έχει καταπλήξει όλους, ήδη πριν καν αναλάβει κυβερνητικές ευθύνες. Ο σύριζα δηλ είναι αποφασισμένος να προχωρήσει σε τολμηρές τομές και ρήξεις, αλλά μπορεί να τον κρατήσουν πίσω οι κυβερνητικοί του εταίροι με τις αντιφάσεις τους, καθώς δεν είναι έτοιμοι να δεχτούν τόσο προωθημένους και ριζοσπαστικούς στόχους. Έτσι είναι, άμα χτίζεις –έστω στη φαντασία σου- ένα νέο εαμ, παίρνεις μαζί και τους νέους τσιριμώκους, που θα συνδέσουν το όνομά τους με κάποια βάρκιζα ή με τη νέα αποστασία. Προς το παρόν πάντως, ο καμμένος –που φαντάζει ως ο πιο πιθανός σύμμαχος της κουμουνδούρου (αν επιβιώσει εκλογικά) και κάποιοι συριζαίοι τον είχαν συγκρίνει με την περίπτωση του στρατηγού σαράφη, που είχε αστική καταγωγή- είναι ο μόνος που έχει παραμείνει πιστός, για τους δικούς του ψηφοθηρικούς λόγους, στο σκληρό αντιμνημονιακό λόγο, συγκριτικά με τον (πολιτικά προωθημένο, υποτίθεται) σύριζα.

Και να φανταστείς πως ο μητρόπουλος είναι ο σοβαρός και μετρημένος της υπόθεσης, σε αντίθεση με τους άλλους, που –κατά δήλωσή του- λένε και καμιά αμετροέπεια, πχ πως θα καταργήσουν όλους τους εφαρμοστικούς νόμους, θα σκίσουν το μνημόνιο στην περιφέρεια, κτλ, για να περνάει η ώρα. Μέχρι να έρθει το λιοντάρι της εε, να τους ζητήσει το λόγο, όπως σε εκείνο το(ν) ανένδοτο με το λαγό. Που κι ο μητρόπουλος δηλ, σα λαγός της αριστερής κυβέρνησης λειτουργεί, προετοιμάζοντας την πολιτική της κωλοτούμπα, ενώ παράλληλα φτιάχνει τα κατάλληλα διλήμματα, για να εγκλωβίσει λαϊκές συνειδήσεις και ψήφους. Έτσι από το «σύριζα ή μνημόνιο», έχουμε φτάσει στο «αυτοδύναμος σύριζα αλλιώς μάλλον μνημόνιο», που μπορεί να γίνει «παντοδύναμος σύριζα ή μνημόνιο» και «θεέ μου μεγαλοδύναμε» τι τους δίνεις να πιουν και βλέπουν το σύριζα ως αντιμνημονιακή δύναμη..

Σύσσωμο εν τω μεταξύ το αστικό πολιτικό σύστημα ετοιμάζεται για το πέρασμα στη μεταμνημονιακή εποχή, που θα έχει τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά, αλλά με διαφορετικό όνομα: μήτσος, μανωλιός ή και memorandum (of understanding), που είναι η πιστή μετάφραση του μνημονίου (κατανόησης) στα λατινικά, για να ξεγελάει τους ιθαγενείς. Vae victis, δηλ «ουαί τοις ηττημένοις» κι αλίμονο σε όσους δεν έχουν μνήμη κι είναι καταδικασμένοι να ζήσουν τα ίδια λάθη και το μνημόνιο ως μνημόσυνο διαρκείας, όπως το είχε πει στη ρύμη του λόγου της μια φορά η αλέκα, επιβεβαιώνοντας πως γλώσσα λανθάνουσα ταληθή λέγει.

Η κυβέρνηση προσπάθησε, με το βλέμμα στις εκλογές, να παίξει το σεπτέμβρη το χαρτί «βγαίνουμε μωρό μου, βγαίνουμε, μέσα απ’ το τούνελ» του μνημονίου, αλλά κάηκε στα χέρια της, πριν προλάβει να το ρίξει, και την περασμένη βδομάδα έβαλε τον χαρδούβελη να δηλώσει ότι η σχέση με τους δανειστές μας θα παραμείνει, αλλά θα αλλάξει μορφή –σαν αυτούς που συμπληρώνουν στο ερωτικό στάτους τους στο φβ για τη σχέση τους: it’s complicated. Και πως δε θα είναι πια συνοδηγοί, αλλά στο πίσω κάθισμα. Για το οποίο ο κουτσούμπας σχολίασε ότι κι ο εξεταστής που σε κόβει στη βαθμολογία για το δίπλωμα, στο πίσω κάθισμα είναι. Κι εγώ συμπληρώνω πως η φράση για το πίσω κάθισμα, όπου πολλά ζευγαράκια βρίσκουν στέγη για να βγάλουν τα μάτια τους, πρέπει να ιδωθεί ως συνέχεια στο υπονοούμενο που άφηνε η προηγούμενη για το είδος της σχέσης μας που (θα συνεχίσουμε να) έχουμε με τους δανειστές μας. Η οποία ευτυχώς αποδεικνύεται σταθερή και διαρκής κι όχι καμιά ξεπέτα της μια βραδιάς, στην πίσω θέση ενός αυτοκινήτου, που (μην ξεχνιόμαστε) βγαίνει από το τούνελ.

Θα μπορούσαμε επίσης να ρίξουμε απότομα το επίπεδο της πολιτικής αντιπαράθεσης και να μιλήσουμε για τους πισινούς μας που έχουν γίνει σα δεκάρικα από αυτή τη σχέση. Αλλά καλύτερα να προτιμήσουμε το δίευρο, για να μην παραπέμπει σε σενάρια επιστροφής στη δραχμή και χαρτονομίσματα με τη μούρη του λαφαζάνη, που θα ευτελιστούν τάχιστα σε αξία και θα έχουν χρηστική αξία μονάχα για τους πισινούς μας.

Το «τέλος του μνημονίου» όμως συνεπάγεται αντίστοιχα την παρακμή του αντίθετου πόλου και το τέλος του αντιμνημονίου, που γέμισε ένα πολιτικό κενό των τελευταίων χρόνων. Μετά από τις διασκεδαστικές αμετροέπειες για κατάργηση και σχίσμο, πολιτική καταγγελία του μνημονίου, διαχωρισμό του από τη δανειακή σύμβαση κι άλλα τινά παρόμοια, οι καταγγελτικοί τόνοι έχουν πέσει και γίνεται απλά λόγος για διαπραγμάτευση των όρων της νέας συμφωνίας με τους δανειστές, που θα γίνει πάντως σεβαστή, ακόμα κι αν υπογραφεί από τη σημερινή κυβέρνηση. Καθώς ο σύριζα εγγυάται τη «συνέχεια του κράτους» προς πείσμα όσων επιμένουν να βλέπουν μια αριστερή κυβέρνηση ως σκαλοπάτι που θα ανοίξει ρήγματα στην αστική κυριαρχία. Επί της ουσίας δηλαδή οι δύο πόλοι του νέου δικομματισμού διαγ(κ)ωνίζονται για το ποιος είναι ο πιο κατάλληλος να διαχειριστεί και να κλείσει με καλύτερους όρους αυτή τη συμφωνία –αν και παρά τους λεονταρισμούς του σύριζα, που θα κοπούν σύρριζα μπροστά στο λιοντάρι της εε, ίσως να τον συμφέρει τελικά να κλείσει τώρα, για να έχει το άλλοθι πως βρέθηκε προ τετελεσμένου, που είναι το αντίστοιχο της καμένης γης.

Στην κρίσιμη διετία, που ο λαός μας βρισκόταν σε αναβρασμό, οι μάζες ποτίστηκαν με το όπιο του αντιμνημονιακού χυλού, για να θολώσει ο ορίζοντάς τους και να μη μπορούν να δουν παραπέρα, μια πιο επικίνδυνη προοπτική, που θα ξέφευγε από τα όρια του συστήματος. Σήμερα που αυτό το ιδεολόγημα έχει επιτελέσει το ρόλο του, καλούμαστε να το ξεχάσουμε και να το αφήσουμε πίσω ως παρωχημένο, για να προχωρήσει απρόσκοπτα ο στρατηγικός σχεδιασμός των αστικών επιτελείων.

Το κουκουέ μακριά από το στερεότυπο του κόμματος που παραπέμπει τα πάντα στη δευτέρα παρουσία ήταν το μοναδικό κόμμα με γνήσια αντιμνημονιακή στάση, καταθέτοντας πρόταση στη βουλή για την κατάργηση του μνημονίου και όλων των εφαρμοστικών νόμων και συλλέγοντας χιλιάδες υπογραφές για τη στήριξη αυτής της πρωτοβουλίας. Ακούγεται ίσως κοινότυπο, αλλά ο λαός, ακόμα κι αν έχει αυτό το ελάχιστο (δηλ το αντιμνημονιακό μέτωπο) ως κριτήριο για την πολιτική του στάση, καλείται να βγάλει τα απαιραίτητα συμπεράσματα.

Επανεκκίνηση της οικονομίας

Η κε του μπλοκ παρουσιάζει σήμερα μία ακόμα αξιόλογη δουλειά του άναυδου, που αυτή τη φορά καταπιάνεται με τον αστικό κεϊνσιανό μύθο της επανεκκίνησης της καπιταλιστικής οικονομίας και την αποδόμηση των επιχειρημάτων που το στηρίζουν. Καλή ανάγνωση και κάθε καλόπιστη παρατήρηση στα σχόλια, ευπρόσδεκτη.

Επανεκκίνηση της οικονομίας, άλλος ένας αστικός μύθος.

Άναυδος – Νοέμβριος 2014

1. Εισαγωγή.

Η οικονομική κρίση επιμένει σε παγκόσμια κλίμακα να δημιουργεί σοβαρές ανησυχίες  στα διάφορα επιτελεία της αστικής τάξης.  Σαν αντίδραση στην παράταση αυτή, κεϋνσιανής κοπής προτάσεις ολοένα και περισσότερο κερδίζουν έδαφος, τόσο αναφορικά με την ελληνική οικονομία όσο και για την παγκόσμια.  Μόνο στη διάρκεια των τελευταίων 3 μηνών ο Ντραγκι αποφασίζει να αγοράσει πάσης φύσεως κρατικά ομόλογα, ενώ ο Γιούγκερ υπόσχεται επενδύσεις 100δις [1]. Το ΔΝΤ με τη σειρά του συμβουλεύει ότι σε ένα περιβάλλον αναιμικής ανάπτυξης, αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα η τόνωση των δημόσιων επενδύσεων για τη στήριξη των υποδομών, κυρίως μάλιστα στις χώρες που το έχουν περισσότερο ανάγκη [2]. Στα καθ’ ημάς,  ο Σύριζα δια στόματος του αρχηγού του έρχεται με το πρόγραμμα του για ‘επανεκκίνηση της οικονομίας με περίπου 11δις’ να πουλήσει φύκια για μεταξωτές κορδέλες.

2. Τάδε έφη Κέυνς

Η ουσία της Γενικής Θεωρίας του Κέυνς μπορεί να συνοψιστεί ως εξής:

Η συνολική απασχόληση μιας οικονομίας εξαρτάται από τη συνολική ζήτηση, άρα η ανεργία από την ανεπάρκεια της συνολικής ζήτησης. Η  συνολική ζήτηση ορίζεται σαν το άθροισμα της συνολικής δαπάνης (κατανάλωση + επένδυση). Για υποκειμενικούς (ψυχολογικούς) κυρίως λόγους (η αποκαλούμενη ροπή προς κατανάλωση), όταν το πραγματικό εισόδημα αυξάνεται, η συνολική κατανάλωση αυξάνεται, αλλά με ρυθμό μικρότερο από την αύξηση του εισοδήματος, δημιουργώντας έλλειμμα ζήτησης. Για να διατηρηθεί η απασχόληση σε υψηλά επίπεδα, πρέπει η ζήτηση να αυξηθεί μέσω της επένδυσης. Σύμφωνα με τον Κέυνς, από μόνος του ο μηχανισμός της αγοράς δεν εξασφαλίζει την αύξηση της επένδυσης, με αποτέλεσμα το σύστημα να βυθίζεται όλο και πιο συχνά σε βαθιές κρίσεις. Για να αντιμετωπιστεί η υποκατανάλωση, θα πρέπει το κράτος να αναλάβει ενεργό ρόλο στην οικονομία, ρυθμίζοντας το επιτόκιο και τονώνοντας την ενεργό ζήτηση μέσω κινήτρων αλλά κυρίως μέσω των κρατικών δαπανών, που με τη σειρά τους οδηγούν σε ελλειμματικούς προϋπολογισμούς. Η αγοραία  μετάφραση της θεωρίας του Κέυνς συνοψίζεται σε φράσεις όπως ‘να πέσουν επιτέλους λεφτά ώστε να κινηθεί η αγορά’, ‘οι τράπεζες να αρχίσουν επιτέλους να χρηματοδοτήσουν την οικονομία’ κλπ.

Στον αντίποδα, υποτίθεται, του κεϋνσιανισμού, βρίσκεται η φιλελεύθερη συνταγή της λιτότητας και των ισοσκελισμένων προϋπολογισμών. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, είναι τα μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα και το υψηλό χρέος που προκαλούν την υποχώρηση στην αύξηση του ΑΕΠ και εν τέλει την κρίση, συνεπώς η λιτότητα είναι η μοναδική λύση.

Και οι δύο αυτές πολιτικές έχουν εφαρμοστεί στην πράξη με ισχνά αποτελέσματα, όπως αποδεικνύουν τα παραδείγματα της Ιαπωνίας και της Ελλάδας: Μεταξύ του 1998 και του 2007, η επεκτατική πολιτική στην Ιαπωνία δημιούργησε ένα  έλλειμμα στον προϋπολογισμό κατά μέσο όρο στο 6,9% του ΑΕΠ, ενώ ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ ήταν κατά μέσο όρο μόλις 1%. Αντίστροφα στην Ελλάδα η εφαρμογή της λιτότητας οδήγησε σε μείωση των κρατικών δαπανών (- 16%) που συνοδεύτηκε από ακόμη μεγαλύτερη πτώση του ΑΕΠ (-19%) το 2013 σε σχέση με το 2008. [3].

Η αστική οικονομική θεωρία, σε όλες της τις παραλλαγές, αδυνατεί να βρει τις αιτίες της κρίσης, αλλά ούτε μπορεί να την αντιμετωπίσει με ανάλογες κρατικές πολιτικές. Είτε λοιπόν η ύφεση προκαλεί υψηλό χρέος και ο μόνος τρόπος για να μειωθεί, είναι να δοθεί ώθηση στην ανάπτυξη (Κέυνς) ή το υψηλό χρέος προκαλεί ύφεση, άρα ο μόνος τρόπος για την αποκατάσταση της ανάπτυξης είναι να μειωθεί το χρέος (νεοφιλελεύθεροι).  Η θεωρία του Κέυνς για την κρίση –η έλλειψη συνολικής ζήτησης ή αλλιώς η υποκατανάλωση – είναι απλώς μια περιγραφή των αποτελεσμάτων της κρίσης, όχι μια εξήγηση του γιατί η κρίση συμβαίνει. Σαν συνέπεια και παρά τον θρύλο, δεν ήταν ο κεϋνσιανισμός που έβγαλε τις ΗΠΑ  από τη μεγάλη κρίση του 1929, αλλά ο Β’ ΠΠ. [4]

Στην πραγματικότητα η επένδυση εξαρτάται από το κέρδος που θα φέρει, ενώ το κέρδος με τη σειρά του εξαρτάται από την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης και την ιδιοποίησή της από το κεφάλαιο. Στα πλαίσια της ύφεσης, η μάζα του κέρδους είναι περιορισμένη και δεν μπορεί να αυξηθεί, συνεπώς οι καπιταλιστές δεν αυξάνουν τις επενδύσεις τους. Οι κεϋνσιανοί υποστηρίζουν όμως ότι μία αύξηση των κρατικών δαπανών θα προκαλέσει με τη σειρά της μία αύξηση στην κατανάλωση και το εθνικό προϊόν, οδηγώντας σε δεύτερο χρόνο την επένδυση να αυξηθεί. Πρόκειται για τον αποκαλούμενο δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή, ο οποίος σύμφωνα με τον Κέυνς είναι πανίσχυρος.

Όμως  συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο, το κέρδος καθορίζει την καπιταλιστική επένδυση και αυτή με τη σειρά της την απασχόληση, τους μισθούς και την κατανάλωση. Οι κρατικές δαπάνες και η αύξηση του ΑΕΠ είναι εξαρτημένες μεταβλητές που σχετίζονται με την αποδοτικότητα των επενδύσεων και  όχι το αντίστροφο. Η  κερδοφορία καθορίζει τόσο την επένδυση όσο και την ανάπτυξη. Άρα οι κρατικές δαπάνες και οι αυξήσεις φόρων ή οι περικοπές θα πρέπει να εξεταστούν κάτω από το πρίσμα του αν ενισχύουν την κερδοφορία. Εάν δεν το κάνουν, τότε οποιαδήποτε βραχυπρόθεσμη ώθηση στο ΑΕΠ από αυξημένες κρατικές δαπάνες θα έχει σαν αποτέλεσμα μια μακρύτερη περίοδο χαμηλής ανάπτυξης και μια ενδεχόμενη επιστροφή στην ύφεση.

Υπάρχουν 2 ζητήματα που πρέπει να απαντηθούν:

α. Που θα βρεθούν οι πόροι για να αντληθούν οι επιπλέον κρατικές δαπάνες

β. Που θα κατευθυνθούν οι επιπλέον κρατικές δαπάνες

Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι σχετικά απλή. Επιπλέον κρατικές δαπάνες μπορούν να αντληθούν είτε από αυξημένους φόρους, είτε από επιπλέον δανεισμό. Ο επιπλέον δανεισμός μεταφράζεται σε αυξημένη μελλοντική φορολογία, άρα γίνεται φανερό ότι οι κρατικές δαπάνες εξαρτώνται από τον επιπλέον φόρο που μπορεί να επιβληθεί στην παραγόμενη νέα αξία κάθε χρόνου. Το επιπλέον ποσό φόρου που θ’ αφαιρεθεί, θα μειώσει ακόμα περισσότερο την κερδοφορία, δυσκολεύοντας ακόμα περισσότερο τη διευρυμένη  αναπαραγωγή του κεφαλαίου, παρατείνοντας την κρίση και την ύφεση, κι αποθαρρύνοντας την επένδυση.

Η απάντηση στο δεύτερο ερώτημα είναι λίγο πιο σύνθετη. Αν οι αυξημένες κρατικές δαπάνες κατευθυνθούν σε κοινωνικές μεταβιβάσεις και δαπάνες πρόνοιας, θα μειώσουν  την κερδοφορία, καθώς όπως δείξαμε πιο πάνω, αποτελούν επιπλέον κόστος για τον καπιταλιστικό τομέα και δεν θα προσθέσουν καμία νέα αξία στην οικονομία. Αν κατευθυνθούν σε υπηρεσίες, όπως η εκπαίδευση και η υγεία, θα συμβάλουν στην αύξηση της παραγωγικότητας σε βάθος χρόνου, αλλά και πάλι δεν  θα ενισχύσουν την κερδοφορία. Αν κατευθυνθούν σε υποδομές, θα ενισχύσουν την κερδοφορία των καπιταλιστικών επιχειρήσεων που έχουν πάρει τις συμβάσεις, αλλά αφού το κόστος θα έχει καταβληθεί από τους υψηλότερους φόρους, δεν θα υπάρχει αύξηση του συνολικού κέρδους. Από την άλλη οι όποιες θέσεις εργασίας δημιουργηθούν, θα πρέπει και αυτές να εξυπηρετούν την κερδοφορία του συγκεκριμένου κεφαλαίου, άρα θα πρέπει να είναι καταρχήν φθηνές.

Η μαρξιστική ανάλυση δείχνει ότι η βασική αιτία της κρίσης είναι η αποτυχία του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής να παράγει αρκετό κέρδος. Και  ωσότου καταστραφεί  ικανή ποσότητα, κυρίως παλιάς τεχνολογίας, κεφάλαιο (που μεταφράζεται σε εκατομμύρια ανέργους) και πέσει ακόμη πιο χαμηλά η τιμή της εργατικής δύναμης, ώστε να αποκατασταθεί η κερδοφορία και να αρχίσει ο κύκλος ξανά, η ύφεση θα συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Κεϋνσιανής κοπής προγράμματα μπορεί να δημιουργήσουν ορισμένο αριθμό θέσεων εργασίας για μικρό χρονικό διάστημα, ωστόσο αυτό θα είναι σε βάρος της συνολικής κερδοφορίας του κεφαλαίου, καθυστερώντας την καπιταλιστική ανάκαμψη.

Είναι φανερό ότι δεν υπάρχουν συνταγές εξόδου από την κρίση σε όφελος των εργαζομένων στα πλαίσια του καπιταλισμού. Η μόνη φιλολαϊκή διέξοδος από την κρίση είναι ο τερματισμός  του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και η  αντικατάσταση  του με την εργατική- λαϊκή εξουσία.

Σημειώσεις:

[1] http://www.rizospastis.gr/page.do?publDate=12/10/2014&id=15445&pageNo=4&direction=1

[2] The Time Is Right for an Infrastructure Push. http://www.imf.org/external/pubs/ft/survey/so/2014/res093014a.htm

[3] ΕΛΣΤΑΤ.  Ετήσιοι Εθνικοί Λογαριασμοί > Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν - 2013

[4] http://www.rizospastis.gr/page.do?id=15473&publDate=25%2F10%2F2014&direction=1&pageNo=24