Είμαι εξάρτημα εγώ της μηχανής σας

Πολλές συζητήσεις αυτό το διάστημα περιστρέφονται γύρω από την ερμηνεία των γεγονότων και σκοντάφτουν σχεδόν νομοτελειακά στο περιβόητο ζήτημα της (αλληλ)εξάρτησης. Το οποίο προκύπτει ενίοτε και με εμμονικό τρόπο, σε βαθμό που να σου κολλάει σα σουξέ-τραγούδι, που το ακούς συνέχεια. Εξαρτάται μου λες, εξαρτάται.

Κι από την άλλη, το είχα συνδέσει μια φορά με ένα επεισόδιο των απαράδεκτων, που έτυχε να βλέπω, και κατέληξα αντί για μαγγανοπήγαδο να τραγουδάω μέσα μου:

Αλληλεξάρτηση, αλληλεξάρτηση, οι μέρεις μοιάζουν

Αλληλεξάρτηση, αλληλεξάρτηση, είναι η ζωή μας...

Αλλά το ερώτημα παραμένει: ποια θεώρηση επιβεβαιώνουν οι τελευταίες εξελίξεις; Ποια μας δίνει τα κατάλληλα εργαλεία, για να αναλύσουμε την ουσία τους και να ξετυλίξουμε το κουβάρι των αντιθέσεων;

Προτού μπούμε στο ψητό, ας δούμε μια ερμηνεία, που ίσως φανεί απλοϊκή και κάπως χοντροκομμένη, αλλά προσεγγίζει πιθανότατα την πραγματικότητα. Η κυβέρνηση (πίστεψε πως) είχε την έγκριση και τις πλάτες των αμερικάνων, για να προχωρήσει το σχεδισμό της, αλλά όταν χόντρυνε το παιχνίδι, αφέθηκε στην τύχη της κι αναγκάστηκε να υποχωρήσει και να παραδοθεί ουσιαστικά άνευ όρων. Καταλαβαίνοντας οι γερμανοί πως η ελληνική πλευρά δεν είχε καμία σοβαρή εναλλακτική και προφανώς κανένα ισχυρό διαπραγματευτικό χαρτί (παρά τις φλυαρίες για τη διαπραγματευτική ισχύ του δημοψηφίσματος, που θα άλλαζε την ευρώπη) έβγαλαν τα νύχια τους και υποχρέωσαν την ελληνική κυβέρνηση σε έναν ντροπιαστικό, επώδυνο συμβιβασμό και την πολιτική ταπείνωση. Μπορεί στο εσωτερικό ο τσίπρας να διατηρεί εν μέρει την εικόνα του ήρωα που το πάλεψε και πέτυχε ό,τι καλύτερο μπορούσε, αλλά φάνηκε τελείως αναντίστοιχος με τους (εθνικά περήφανους) λεονταρισμούς του αμέσως προηγούμενου διαστήματος, θυμίζοντας το ανέκδοτο του λαγού που καυχιέται και λέει καμιά παπαριά (για δημοκρατία και εθνική αξιοπρέπεια) μέχρι να βρει μπροστά του το λάκκο των λεόντων.

Η δημοσίευση της έκθεσης του δντ κι οι άμεσες σημιτικές ευχαριστίες του δραγασάκη (από τον οποίο γλιτώσαμε παρατρίχα το 91’) προς τον ομπάμα και την κυβέρνησή του, εντάσσονται στα πλαίσια της αμερικάνικης στήριξης, ενώ η παραίτηση του ανθρώπου τους με το ένα νι, στη φάση της αναδίπλωσης και της... «αλλαγής σχεδίων».

Στην ανακοίνωσή της για το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, η κετουκε σημειώνει σχετικά μεταξύ άλλων.

Το γεγονός ότι για πρώτη φορά τέθηκε τόσο έντονα και άμεσα το ενδεχόμενο αποχώρησης μιας χώρας από την ευρωζώνη οφείλεται στην όξυνση των εσωτερικών αντιθέσεων και της ανισομετρίας των οικονομιών της ευρωζώνης, στους ανταγωνισμούς με τα παλιότερα και νέα ιμπεριαλιστικά κέντρα, που αναδείχτηκαν μετά τις ανατροπές στις χώρες του σοσιαλισμού. Αυτά τα προβλήματα οξύνθηκαν στις συνθήκες της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα και όχι μόνο. Ενισχύθηκαν οι αποσχιστικές τάσεις, που υποστηρίζονται από αστικές πολιτικές δυνάμεις, που θέλουν μια ευρωζώνη μεταξύ πιο ισχυρών οικονομικά χωρών. Πρόκειται για ισχυρή τάση στη Γερμανία, που υποδαυλίζεται από τις κυρίαρχες δυνάμεις στο ΔΝΤ, για τους δικούς τους λόγους, τα δικά τους συμφέροντα, οξύνοντας τις αντιθέσεις μέσα στην Ευρωζώνη. Στο ζήτημα της παραμονής της Ελλάδας στην ευρωζώνη, εκφράστηκαν ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις μέσα στην ευρωζώνη, κυρίως μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας, αλλά και αντιθέσεις μεταξύ ΗΠΑ και Γερμανίας, άλλων ιμπεριαλιστικών κέντρων. Οι ΗΠΑ παρενέβησαν, θέλοντας να περιορίσουν την ηγεμονία της Γερμανίας στην Ευρώπη, χωρίς προς το παρόν να επιθυμούν διάλυση της ευρωζώνης.

Πριν προχωρήσουμε παρακάτω πάντως, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε κάποιες έννοιες και το περιεχόμενό τους, για να μη λέει ο καθένας τα δικά του, εννοώντας βασικά μάλλον διαφορετικά πράγματα. Τι λέει η θεωρία της αλληλεξάρτησης και πού αναπτύσσεται ολοκληρωμένα, για να ξέρουμε αν είναι όντως καταστροφική και πρέπει να την απορρίψουμε ή αντιστρόφως να την υιοθετήσουμε; Σε ποιο θεωρητικό έργο, σε ποια μπροσούρα, ποια συλλογική επεξεργασία ή ντοκουμέντο εκτίθενται ολοκληρωμένα τα συμπεράσματα και οι ιδέες της; Πού υπάρχει, τι είναι και τι θέλει τέλος πάντως αυτή η θεωρία; Και υπονοεί την ολοένα στενότερη, οργανική σύνδεση των κρατών και των οικονομιών τους σε διεθνές επίπεδο –που είναι, νομίζω, κι αδιαμφισβήτητη, χωρίς φυσικά να αναιρεί τα στοιχεία του μεταξύ τους ανταγωνισμού- ή κάτι παραπάνω απ’ αυτό;

Τα ίδια περίπου ερωτήματα ισχύουν από την άλλη και για τη θεωρία της εξάρτησης. Ταυτίζεται με τις επεξεργασίες και τα πολιτικά συμπεράσματα του σαμίρ αμίν; Ή βασίζεται στο σχετικό απόσπασμα από τον ιμπεριαλισμό του λένιν για μια χούφτα ιμπεριαλιστικά κράτη που εκμεταλλεύονται τα υπόλοιπα; Πού εκτίθεται ολοκληρωμένα και ποια είναι τα πρακτικά-πολιτικά της προτάγματα; Το σπάσιμο του αδύναμου κρίκου ιμπεριαλιστικής αλυσίδας ή κάποια ενδιάμεση περίοδος «απεξαρτήσης» των εξαρτημένων χωρών, που θυμίζει το παλιότερο σχήμα της μη καπιταλιστικής ανάπτυξης;

Κατά τη δική μου αντίληψη, που μπορεί να είναι λειψή ή εσφαλμένη, αυτή είναι μια βασική εκκρεμότητα που έχει μείνει από ανοιχτή το 19^ο συνέδριο, ενώ θα έπρεπε να είναι μάλλον προαπαιτούμενη για τις προγραμματικές του επεξεργασίες μια τέτοια ανάλυση, που να επεξηγεί αναλυτικά και τεκμηριωμένα τις διακρατικές σχέσεις στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα, τη θέση της ελλάδας σε αυτό (και σε συνάρτηση με τα παραπάνω) τα πρακτικά καθήκοντα που απορρέουν (σε τακτική και στρατηγική κλίμακα). Το ζήτημα αυτό –κατά τη δική μου πάντα αντίληψη- δε διευκρινίστηκε ούτε μετασυνεδριακά, στην μπροσούρα για τα θεωρητικά ζητήματα στο πρόγραμμα του κκε, ενώ η πολιτική απόφαση του συνεδρίου, αν θυμάμαι καλά, έκανε λόγο για ανισότιμες εξαρτήσεις (!), που είναι μάλλον αμφιλεγόμενος όρος, καθώς οι εξαρτήσεις είναι εξ ορισμού ανισότιμες (όχι;).

Αυτά παρενθετικά, ως ειλικρινής απορία, κι όχι ως υψωμένο δάχτυλο (στη νοημοσύνη του αναγνώστη) που προσπαθεί να υποδείξει κάτι.

Ας δούμε τώρα κάποια συγκεκριμένα στοιχεία. Η ελληνική κυβέρνηση υποχρεώθηκε σε έναν ταπεινωτικό συμβιβασμό που της επιβάλλει την επιστροφή της τρόικα και των ελεγκτικών της μηχανισμών, το ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας, ακόμα και την αναίρεση μερικών μικρών νομοθετικών πρωτοβουλιών που πάρθηκαν το πρώτο πεντάμηνο και θεωρούνται μονομερείς ενέργειες, ή την αύξηση κάποιων φορολογικών συντελεστών για τους εφοπλιστές –που ήταν μία από τις ελάχιστες πραγματικές κόκκινες γραμμές της, κατά την πορεία της διαπραγμάτευσης.

Τα παραπάνω στοιχειοθετούν την ανισότιμη (κατώτερη) θέση του ελληνικού καπιταλισμού στο διεθνές, ιμπεριαλιστικό σύστημα, καθώς δεν είναι σε θέση να χαράξει αυτόνομη στρατηγική πορεία, χωρίς να πατά σε άλλες πλάτες, ενώ κάποια στοιχεία παραπέμπουν μάλλον σε αποικιοκρατικούς όρους και σχέσεις γενικότερα. Με άλλα λόγια, η ελληνική πλευρά μέτρησε το μπόι της και βρέθηκε ελλιποβαρής, αναγκαζόμενη σε άτακτη αναδίπλωση.

Από την άλλη όμως, οι συνεχείς συσκέψεις κορυφής για το ελληνικό θέμα κι η διακριτική στήριξη της γαλλίας και της ιταλίας, που προβάλλουν αυτές τις σκηνές στο προσεχές μέλλον και βλέπουν να έρχεται κι η δική τους σειρά, αποδεικνύουν πώς μια μικρή οικονομία, της λεγόμενης δεύτερης ταχύτητας, μπορεί να επηρεάσει συνολικά την ευρωζώνη και τις αλληλεξαρτώμενες οικονομίες της.

Ας έρθουμε όμως στο δια ταύτα. Τα πρακτικά κθήκοντα στη δοσμένη συγκυρία απορρέουν από τη συγκεκριμένη ανάλυσή της και την εκτίμηση για τη θέση της ελλάδας στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα. Πόσο μπορεί να διαφέρουν όμως αυτές οι εκτιμήσεις στις πρακτικές τους απολήξεις; Υπάρχει θεωρητικά τουλάχιστον στρατηγική διαφωνία ως προς το χαρακτήρα της επικείμενης επανάστασης και την αναγκαιότητά της; Όχι. Διαφέρουν όμως οι εκτιμήσεις για το πώς θα την προσεγγίσουμε και για τα χαρακτηριστικά του μετώπου-συμμαχίας, που ενδείκνυται για τη συγκέντρωση δυνάμεων.

Υπάρχει όμως κανείς που να διαφωνεί πως είναι αδιαπραγμάτευτος ο αντιιμπεριαλιστικός χαρακτήρας αυτού του υποκειμένου; Ότι είναι απαραίτητα συστατικά η πάλη ενάντια στις διεθνείς ιμπεριαλιστικές ενώσεις και τους πολέμους που διεξάγουν; Ότι σήμερα είναι αναγκαία και επίκαιρη, όσο ποτέ άλλοτε, η άμεση αποδέσμευση της ελλάδας από τη λυκοσυμμαχία της εε, η ρήξη με την ευρωπαϊκή ένωση, το κεφάλαιο και την εξουσία τους;

Και στον αντίποδα. Υπάρχει κανείς που φαντάζεται και παλεύει αυτό το στόχο αυτόνομα από το στρατηγικό ζήτημα της επανάστασης; Που υποθέτει ότι μπορούμε να δράσουμε βήμα-βήμα, σε συνθήκες εργαστηρίου, χωρίς όλα τα όπλα που θα χρειαστεί ο αδύναμος κρίκος της αλυσίδας, για να προστατέψει την οικονομία του και προπαντός την ακεραιότητά του; Και υπάρχει κανείς που να λέει (πχ στα χνάρια των μεταβατικών τροτσκιστικών αυταπατών και κάποιων πάλαι ποτέ μαοϊκών, που μπορεί να βλέπουν το πρόγραμμα της θεσσαλονίκης σαν προκαταρκτικό στάδιο του σοσιαλισμού και τη συμφωνία –αλλά όχι σε αυτή τη σκληρή εκδοχή της- σαν το προστάδιο του προγράμματος) πως όλα αυτά εντάσσονται σε μια διακριτή, προεπαναστατική περίοδο –πχ της παραγωγικής ανασυγκρότησης ή όπως αλλιώς την ονομάσουμε;

Τα παραπάνω ερωτήματα είναι ρητορικά. Και αν η απάντηση που δίνουμε σε αυτά είναι η ίδια, αυτό δε μειώνει τους προβληματισμούς ή τις διαφορετικές εκτιμήσεις που υπάρχουν γύρω από κάποια ζητήματα, την ανάγκη συστηματικής εξέτασης και διασαφήνισής τους, αλλά σίγουρα μας τοποθετεί στην ίδια πλευρά του χαρακώματος.