Εάν το ΕΑΜ ήταν αριστερή κυβέρνηση…

Αν οι εκλογές είχαν καθυστερήσει μια βδομάδα, θα έπεφταν πάνω στην επέτειο της ίδρυσης του Εαμ. Οπότε όλο και κάποιο εξυπνοπούλι από τα επικοινωνιακά επιτελεία του Σύριζα ή της ΛαΕ θα έκανε τη σύνδεση, για να τη χρησιμοποιήσει προεκλογικά. Φαντάσου πχ το Λάφα με στρατιωτική στολή και φυσεκλίκια, να μπαίνει στο ταξί (ή σε ένα Κτελ) και στην ερώτηση του οδηγού «πού πάμε;», να απαντά, χαμογελώντας με νόημα: «Κορυσχάδες…». Θα μου πεις βέβαια πως δε θα το καταλάβαινε ψυχή ζώσα το σποτάκι, άσε που κάποιος θα έπρεπε να το εξηγήσει και στη Ραχήλ, που τη σφάζει χωρίς βαμβάκι (κι ιδιαίτερη αφορμή) με το κονσερβοκούτι ο Στάθης σε ένα σημείωμά του. Κι αν συνεχίσουν τις μεταξύ τους συντροφικές σχέσεις, σε λίγο θα χωράνε όλοι μαζί σε ένα ταξί, μαζί με τον (κάνε την ομάδα πάλι πρώτη) Μπαναώτη.

Κι ο Τσίπρας βέβαια έχωνε όπου μπορούσε το Εαμ (μας έσωσε απ’ τη Μέρκελ, θα μας σώσει κι από το ευρώ. Κι έχει πρόγραμμα Θεσσαλονίκης, ζήτω-ζήτω το Εαμ), για να δικαιολογήσει τη συμμαχία με τον Καμμένο σε ρόλο Ζέρβα, και να δείξει πόσο αριστερός είναι –αν και δε νομίζω πως τον ψήφισαν γι’ αυτό όσοι το έριξαν Σύριζα. Αν ήθελαν ανέξοδη, «αριστερή» διαμαρτυρία, υπήρχε κι η ΛαΕ του Στάθη και της Ραχήλ. Αλλά δε θέλησαν ούτε καν αυτό, προτιμώντας μνημονιακή σταθερότητα. Κι είναι η πρώτη φορά (αριστερά) τα τελευταία χρόνια, που ο κόσμος δεν έχει το άλλοθι της αυταπάτης και δεν μπορεί να ισχυριστεί πως τον ξεγέλασαν. Γι’ αυτό κι η ανακοίνωση της κετουκε κάνει λόγο για συντηρητική αναδίπλωση, κι ας ξενίζει αυτό όσους φαντασιώνονταν προεπαναστατικές καταστάσεις μετά το Όχι στο δημοψήφισμα. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Αν οι εκλογές γίνονταν 27 Σεπτέμβρη λοιπόν, θα ήταν ακόμα πιο άμεση η σύνδεση με το σύνθημα της αριστερής κυβέρνησης, που θα άνοιγε ρήγματα, δρόμους, λαγκάδια, γεφύρια, «και ποτάμια θα σας φτιάξουμε» (και όντως το έφτιαξε ο Μπόμπολας, αλλά μάλλον πάει άπατο και γυρίζει πίσω πια). Κι έτσι φτάνουμε στο ερώτημα που μπαίνει στον τίτλο της ανάρτησης: τι θα γινόταν αν το Εαμ ήταν αριστερή κυβέρνηση; Τι θα κατάφερνε, πόσες συμφωνίες θα έσκιζε ή θα σεβόταν, τι πρόγραμμα θα εφάρμοζε και πόσο υλοποιήσιμο θα ήταν; Θα κολλούσε στην πράξη, γιατί θα ήταν μαξιμαλιστικό; Ή θα βραχυκύκλωνε, αν και μινιμαλιστικό, εξαιτίας των ετερόκλιτων συμμάχων και των αντικρουόμενων επιδιώξεών τους;

Καταρχάς, υπάρχει η πείρα από τη συμμετοχή του Εαμ στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας υπό τον Παπανδρέου, και μια παλιότερη βιβλιοπαρουσίαση στο μπλοκ για μια μελέτη που εξέταζε την αδύνατη ταξική ανακωχή (που επιδίωκε στην πραγματικότητα το Εαμ) και τα ασφυκτικά, προκαθορισμένα πλαίσια στα οποία καλούνταν να λειτουργήσουν οι Εαμίτες υπουργοί (Εργασίας, Οικονομικών, κτλ), δίνοντας στην ουσία αριστερό άλλοθι-πρόσημο στην αντιλαϊκή πολιτική της κυβέρνησης, τη λιτότητα, τον έλεγχο και την αποθάρρυνση των απεργιών και των μαχητικών λαϊκών αντιδράσεων. Οι αδιαμφισβήτητες καλές προθέσεις ακυρώνονταν από το γενικό, ασφυκτικό πλαίσιο, που δεν υπονοεί τόσο τις αντικειμενικές συνθήκες, τα φτωχά μέσα και την οικονομική στενότητα της εποχής, όσο τους αντικειμενικούς περιορισμούς της πολιτικής του Εαμ και της γραμμής της ταξικής ανακωχής, που αποδείχτηκε εκ των πραγμάτων αδύνατη.

Κι αυτό ας το κρατήσουμε ως γενικό μπούσουλα, γιατί ίσως κάποιος σημειώσει ως αντεπιχείρημα πως η συμμετοχή σε μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας και με αρνητικούς συσχετισμούς, έχει πολύ διαφορετικούς όρους από την κυβέρνηση του βουνού και το σχηματισμό μιας αμιγώς Εαμικής κυβέρνησης σε εκείνες τις συνθήκες, που θα δρομολογούσε άλλες εξελίξεις. Η βασική διαχωριστική γραμμή ωστόσο δε βρίσκεται μεταξύ των κυβερνητικών σχημάτων συνεργασίας και των συμβιβασμών που συνεπάγονται ή των αυτοδύναμων, καθαρών κυβερνήσεων που έχουν λυμένα τα χέρια τους, αλλά στο ζήτημα κατά πόσο ήταν καθαρή η ταξική σύγκρουση στη δεδομένη συγκυρία, τα αντιμαχόμενα στρατόπεδα κι όροι για την «επίλυσή» της προς όφελος της επαναστατικής υπόθεσης –που σαφώς δεν περνάει από αυταπάτες για ειρηνική διευθέτηση των οξυμένων διαφορών. Το σημείο-κλειδί, με άλλα λόγια, είναι η πολιτική βούληση για ρήξη με το κυρίαρχο πλαίσιο. Κι από αυτήν την άποψη είναι πολύ διδακτική η πείρα της (πρώτη φορά) αριστερής κυβέρνησης με κορμό το Σύριζα κι η κατάληξη των προσπαθειών της, χωρίς να γίνεται δίκη προθέσεων και χωρίς να ταυτίζονται φυσικά οι παλινωδίες της κι η ευρώδουλη στρατηγική της με την ηρωική διαδρομή και τα ειλικρινή, τίμια λάθη του Εαμ.

Οι αναρχικοί λένε πως αν οι εκλογές μπορούσαν να αλλάξουν τον κόσμο θα ήταν παράνομες. Κι η ιδιαιτερότητα της κυβέρνησης του βουνού ήταν πως είχε προκύψει από μια πλατιά νομιμοποιημένη και μαζική διαδικασία, που ωστόσο ήταν τυπικά παράνομη κι έγινε κάτω από τη μύτη του κατακτητή, έδωσε για πρώτη φορά δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες κι είχε υποψήφιους διαφόρων πολιτικών κατευθύνσεων, χωρίς να υπάρχουν όμως διαφορετικά κόμματα-συνδυασμοί –κάτι που συνήθως προκαλεί αλλεργία στους αστούς αναλυτές. Το βασικό στοιχείο όμως είναι ότι η κυβέρνηση του βουνού εκπροσωπούσε λαϊκούς θεσμούς κι ένα διαφορετικό τύπο (λαϊκής) εξουσίας, που ερχόταν σε αντιπαράθεση με την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων.

Η αλήθεια λοιπόν είναι πως οι Άγγλοι δε θα άφηναν ποτέ αναίμακτα και χωρίς αντίδραση να υπάρξει μια τέτοια κυβέρνηση στη μεταπολεμική Ελλάδα. Και ότι αν ποτέ υπήρχε, θα έμπαινε αργά ή γρήγορα το ζήτημα της εμβάθυνσης των στόχων και της περαιτέρω πορείας της, κάτι που θα δημιουργούσε πιθανότατα ρήγμα στο εσωτερικό της, παρόμοιο με αυτό στις γραμμές του Εαμ, κατά την πορεία προς το αντάρτικο του Δσε.

Η μεγάλη αντίφαση του έπους του Εαμ ήταν πως ενώ κατόρθωσε να συσπειρώσει στις γραμμές του τη μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού και να τον κινητοποιήσει σε ριζοσπαστική αγωνιστική κατεύθυνση, εγκόλπωσε και δυνάμεις που ναρκοθετούσαν εκ των πραγμάτων αυτήν την κατεύθυνση. Είναι όμως ασυγχώρητη μονομέρεια να βλέπει κανείς μόνο τη μία όψη του νομίσματος και να κρίνει με βάση αυτή τη συνολική εικόνα.