Να μην καταργηθή ο σοσιαλισμός

Βρισκόμαστε στο σωτήριο έτος 1981, λίγο πριν την επιβολή στρατιωτικού νόμου, στην... ανελεύθερη Πολωνία, όπου ένας μαχητής της ελευθερίας και του σοσιαλισμού, παλεύει για να πετύχει τις αλλαγές που θέλει, αλλά μη φανταστείτε τίποτα κοσμογονικές (ή κοσοκτόνες, όπως το δει κανείς) συστημικές αλλαγές. Γιατί πάνω απ' όλα, ο μαχητής αυτός είναι άδολος, αγνός, ανιδιοτελής και προπαντός παλεύει για το σοσιαλισμό. Ας το πει κάποιος και στους αμερικάνους, που είχαν μείνει πολύ πίσω από την πραγματικότητα.

Παρακάτω μπορείτε να διαβάσετε μια συνέντευξη γεμάτη αλήθειες του Λεχ Βαλέσα σε δυτικό μέσο, που αλίευσε η κε του μπλοκ σε παλαιοπωλείο, από ένα βιβλιαράκι (δε συγκράτησα όμως τίτλο, γιατί δεν το αγόρασα, απλώς φωτογράφισα το επίμαχο σημείο). Διατηρείται η ορθογραφία του πρωτότυπου. Καλή ανάγνωση.

Δε θέλομε να επιβάλλουμε σε κανένα την Ευτυχία, αλλά δε θέλομε να μας κάνουν οι άλλοι ευτυχισμένους με το ζόρι… Είμαστε υπέρ του σοσιαλισμού, αλλά να μας μεταχειρίζεσθε σαν συνδικάτο, που δεν έχει πολιτικές βλέψεις. Πιστεύω ότι και σε δέκα χρόνια, η Πολωνία θα είναι ακόμα σοσιαλιστική. Οι περισσότεροι Πολωνοί έχουν γεννηθή την εποχή του σοσιαλισμού και ο σοσιαλισμός δεν είναι κακός. Υπάρχουν βέβαια στην Πολωνική κοινωνία πλευρές που πρέπει να διορθωθούν, τομείς που πρέπει να ανυψωθούν, στόχοι που ίσως πρέπει να αλλάξουν. Αλλά προ παντός δεν πρέπει να καταργήσομε το σοσιαλισμό… Ξέρω καλά πως όταν μιλώ κατακρίνω κυρίως ό,τι στη χώρα μας δεν πηγαίνει καλά. Αλλά κάνοντας κάτι τέτοιο, ασκώ τη δουλειά του συνδικαλιστή. Όταν κατακρίνω το πολωνικό καθεστώς, δεν κατακρίνω το σοσιαλισμό…

-Είναι σήμερα δυνατή η προοπτική για ένα πολωνικό «μοντέλλο»;

-Πιστεύω ότι θα το ανακαλύψομε λίγο-λίγο, βήμα-βήμα, καθώς θα περνούν οι μήνες και τα χρόνια. Νομίζω ότι θα δημιουργήσομε το δικό μας σύστημα, κάτι το δικό μας και θα το τελειοποιήσομε. Θα ελέγχομε τη συγκεκριμένη και συνεχή εφαρμογή του σε μόνιμη βάση, θα αγρυπνούμε. Το σύστημά μας θα είναι το πολωνικό υπόδειγμα. Με μια βεβαιότητα: θα είναι σοσιαλιστικό.

-Και αν το σύνολο των διεκδικήσεών σας έθετε σε κίνδυνο τη χώρα σας, θα μπορούσατε να τις χαλιναγωγήσετε, για να μην προκαλέσετε την ξένη επέμβαση;

-Βεβαιότατα! Το συμφέρον του πολωνικού έθνους θα είναι πάντοτε πιο πάνω από το δικό μας συμφέρον. Γι’ αυτό το λόγο σήμερα –ίσως σε διακόσια ή πεντακόσια χρόνια τα πράγματα θα είναι διαφορετικά- ας εξετάζομε το πρόβλημα πάντα κάτω απ’ αυτό το πρίσμα. Γιατί με αυτόν τον τρόπο μας ανάθρεψαν οι γονείς μας και οι παππούδες μας. Και με τον ίδιο τρόπο θα αναθρέψομε τα παιδιά μας. Οι αλλαγές των γενεών σέρνουν κατακτήσεις που και σήμερα ακόμα φαίνονται αδύνατες. Αλλά αύριο θα είναι μπροστά στα μάτια μας…

Στο πολιτικό πεδίο ο Λεχ Βαλέσα ξέρει να μεταχειρίζεται σύνεσι και διπλωματικότητα. Καμμιά φορά διαβάζει κανείς μερικές εκρηκτικές δηλώσεις. Άλλες φορές διερωτάται κανείς σχετικά με τις προειδοποιήσεις και με τις απειλές που εκτοξεύονται απ’ τις άλλες χώρες του σοσιαλιστικού συνασπισμού. Αναρωτιέται σχετικά με τις «αντισοσιαλιστικές δυνάμεις», που τάχα αποτελούν τον πυρήνα της Αλληλεγγύης, σχετικά με τους «αντεπαναστάτες» και τους άλλους «εχθρούς του σοσιαλισμού». Κάνει παραλληλισμούς ανάμεσα στην Πολωνία, στην Ουγγαρία, την Τσεχοσλοβακία. Δραματοποιεί επίσης. Όλοι οι Δυτικοί ή σχεδόν όλοι περιμένουν Σοβιετική εισβολή την άλλη μέρα των Χριστουγέννων του 1980. Γιατί; Γιατί ένα χρόνο νωρίτερα οι Σοβιετικοί είχαν εισβάλει στο Αφγανιστάν. Από τις 26 μέχρι τις 31 Δεκέμβρη στην Πολωνία δε συνέβη τίποτε. Γιόρταζαν τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά. Θα εισβάλουν; Δε θα εισβάλουν; Περίμεναν επίσης Σοβιετική εισβολή τον Φεβρουάριο, όταν στην Πολωνία όλα έδειχναν πως καταρρέουν. Δε συνέβη τίποτε. Εκτός απ’ την παραδοχή μιας τρίμηνης ανακωχής… Συμβαίνει, στην έξαρσι κάποιας εντάσεως, να πετά ο Βαλέσα καμμιά φρασούλα: «Να ξέρετε, κύριοι, πως δε φοβάμαι τίποτα! Θα είμαι ο πρώτος που θα αντιμετωπίσει τα άρματα μάχης!... Και θα φύγω τελευταίος απ’ το πεδίο της μάχης! Αλλά δεν πρόκειται να γκρεμίσομε τους τοίχους με το κεφάλι. Στην Πολωνία δεν έχομε περιθώρια εκλογής και πρέπει να ζήσομε και με το Κόμμα και με την Κυβέρνησι!

Δείχνει επίσης καθαρό μυαλό: «Στα σύνορα των γειτονικών χωρών υπάρχει στρατός. Είναι αλήθεια. Δεν ξέρομε για ποιο λόγο είναι εκεί. Αυτά τα προβλήματα δε μας ενδιαφέρουν».

Έχω τη γνώμη ότι ασκώ κάποια επίδρασι στις άλλες χώρες, λέει. Αλλά έχομε να κάνομε πολλά στον τόπο μας και δεν πρόκειται να ακτινοβολήσομε αμέσως. Έχομε πρώτα πολλή δουλειά να κάνομε στον τόπο μας…

-Έγινε η επέμβασι των Σοβιετικών, για να τεθεί τέρμα στη φιλελευθεροποίησι, στη Βουδαπέστη, το 1956, το ίδιο στην Πράγα, το 1968. Είναι δυνατό να συμβή το ίδιο και στη Βαρσοβία; Αν όχι, γιατί θα συμβή διαφορετικά;

-Πρέπει να εξετασθούν πολλές απόψεις του προβλήματος. Πρώτον, απ’ την αρχή είπαμε ότι είμαστε υπέρ του σοσιαλισμού. Δεν παρακωλύομε καμμιά συμμαχία της Πολωνίας, δεν κατακρίνομε καμμιά διεθνή συμμαχία, δεν μας απασχολεί η πολιτική. Και θα συνεχίσομε. Έχω τη γνώμη –ακόμα και αν μερικοί μας ειρωνεύονται γι’ αυτό- ότι καμμιά απειλή δεν μπορεί να προέλθη από τους φίλους μας. Θα έρθουν να μας αγκαλιάσουν. Πολύ σοβαρά, δεν απειλούμε κανένα. Δεν κάνομε τίποτα κακό. Το μόνο που κάνομε είναι ότι επιστρατευόμαστε στην υπηρεσία της πατρίδας μας, εργαζόμενοι για πράγματα που θα μας ωφελήσουν. Οπότε κάθε άλλη βίαια λύσι θα ήταν κακή. Λοιπόν αυτό δεν μπορεί να συμβή. Δεν μπορείς να εξαναγκάσεις έναν άνθρωπο να εργαστή. Μπορείς να τον παραμερίσεις, αλλά όχι να τον εξαναγκάσεις να εργαστή. Και θέλομε να εργάζονται οι Πολωνοί για το καλό της πατρίδας.

-Και άλλοι το είπαν αυτό πριν από σας. Αναγκάστηκαν να υποκύψουν και τελικά να φύγουν. Μήπως κάποια μέρα θα υποχρεωθήτε να ακολουθήσετε τον ίδιο δρόμο;

-Κανείς δε θα με εξαναγκάσει. Αλλά τη στιγμή που θα αντιληφθώ ότι τα πράγματα βρίσκονται στο σημείο που ήθελα να τα φέρω, θα φύγω με δική μου πρωτοβουλία. Είναι αδύνατο να λύσεις μια μαθηματική εξίσωσι, αν δεν ξέρεις να γράφεις. Με τον ίδιο τρόπο, οι λύσεις του 1980 ήταν αδύνατο να εφαρμοσθούν το 1970. Χρειάστηκε να ωριμάσουν όλα, όπως η συνείδησι ωριμάζει μέσα στον άνθρωπο.

Προσωπικά δεν πιστεύω σε ξένη εισβολή. Είμαι μάλιστα πεπεισμένος για το αντίθετο. Δεν αξίζει τον κόπο να μιλάμε γι’ αυτό το πρόβλημα. Στην Ευρώπη, στη Δύσι, ολοένα αυτό σκέπτεστε κι έχετε άδικο… Θα συνεχίσομε τη μάχη μας μέχρι τέλους, θα ολοκληρώσομε ό,τι αρχίσαμε…

-Στο Γκντανσκ, μετά τις 16 Δεκεμβρίου 1980, όταν περνάει κανείς μπροστά στην Πύλη 2 των Ναυπηγείων, βλέπει να υψώνεται στον ουρανό το Μνημείο προς τιμήν των Μαρτύρων του 1970. Στην καρδιά του κάθε Πολωνού, ποια ακριβώς σημασία έχει το Μνημείο αυτό;

-Σημαίνει κάτι το ιδιαίτερο, αλλά όλα εξαρτώνται από το άτομο που σκέπτεται το Μνημείο και πώς το σκέπτεται. Τα συνθήματα πρέπει να τα μεταδίδομε, να τα μεταμορφώνομε σε γεγονότα. Πραγματικά, η εθνική συμφιλίωσι είναι αναγκαία. Πρέπει να χρησιμοποιήσομε, να θυμόμαστε τα λάθη μας. Να μην τα επαναλαμβάνομε ποτέ. Αυτό το Μνημείο είναι το σύμβολο αυτής της ιστορίας, για να μην επαναληφθή ποτέ πια. Και είμαστε εδώ, για να μην επιτρέψομε στους δύσκολους καιρούς μας, στους κακούς καιρούς μας να επαναλάβουν την ιστορία.

-Αν κάποια μέρα η δράσι σας αποτύχει, μπορεί να γίνετε μάρτυρας, ένα σύμβολο, περίπου σαν τον Jan Palach. Σας περνά κάτι τέτοιο από το νου;

-Όχι, δεν το σκέπτομαι. Αλλά ξέρω ότι αυτό μπορεί να συμβή. Ξέρω επίσης ότι αυτό το κίνημα πρέπει να κερδίσει. Δεν μπορεί κανείς να σταματήσει την πορεία της Ιστορίας. Δεν μπορεί κανείς να σταματήσει τη ροή του χρόνου.

-Τι λέτε στα παιδιά σας, όταν τους μιλάτε για πράγματα κάπως σοβαρά;

-Το πρόβλημα είναι ότι δεν έχω καιρό να κουβεντιάσω μαζί τους…

-Λυπάστε γι’ αυτό;

-Βεβαίως, μετά τον Αύγουστο, λυπάμαι γι’ αυτό. Εργάζομαι, κάνω πολλά πράγματα σε άλλους τομείς. Και, αλήθεια, δεν ξέρω πότε θα ξεμπλέξω απ’ αυτά…