Γεια χαρά Νίκος

Με αυτόν τον στερεοτυπικό χαιρετισμό έκλεινε τις επιστολές του ο ιστορικός ηγέτης του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης. Και αυτόν τον τίτλο επέλεξε να δώσει στο βιβλίο του ο (εν ζωή κι υπερενενηντάχρονος σήμερα) λογοτέχνης Αλέξης Πάρνης, όπου παράλληλα με κάποια αποσπάσματα της μεταξύ τος αλληλογραφίας, ξετυλίγει το κουβάρι των αναμνήσεων κι εξιστορεί περιστατικά από διάφορες περιόδους της ζωής του, επικεντρωμένα κυρίως στο Ζαχαριάδη, τα χρόνια της υπερορίας στη Σοβιετική Ένωση και πιο ειδικά την καθαίρεση και διαγραφή του τελευταίου και τον αρχικό εκτοπισμό του στο Μποροβίτσι, προτού εξοριστεί στο Σοργκούτ της Σιβηρίας (μετά από την πρωτοβουλία του να πάει στην ελληνική πρεσβεία στη Μόσχα, για να ζητήσει να επαναπατριστεί και να δικαστεί).

Ο Πάρνης αυτά τα χρόνια παραμένει συνεπής στο Ζαχαριάδη, διατηρεί αλληλογραφία μαζί του, φιλοξενεί κατά διαστήματα το μικρό Σήφη κι υφίσταται τις συνέπειες της στάσης του, καθώς διαγράφεται από το κόμμα και πέφτει στη δυσμένεια των σοβιετικών, αν και ως εκείνη τη στιγμή, αναγνωριζόταν ως λογοτέχνης παγκόσμιας εμβέλειας, δίπλα στο Νερούδα, το Χικμέτ, κ.ά. Είναι όμως μια πολύ μπερδεμένη περίπτωση -πολιτικά μιλώντας- καθώς καταφέρνει να είναι ταυτόχρονα ζαχαριαδικός κι αντισταλινικός (!), πέφτοντας σε μια σειρά εύκολα αντισοβιετικά κλισέ, που σίγουρα δε χαρακτήριζαν το Ζαχαριάδη και τους πιστούς οπαδούς του Κουκουέδικου ΚΚΕ. Ίσως κάποια από αυτά μπορούν να συχωρεθούν, "ποιητική αδεία" που λέει κι ο ίδιος, καθώς τα καταφέρνει πολύ καλύτερα με τους στίχους και τα ποιήματα.

Να θυμάσαι το Γράμμο μας, του λαού το λημέρι
που κρατάει στον κόρφο του ζωντανή την ελπίδα
και προσμένει τον άνεμο που ξανά θα σε φέρει
για να δώσει καινούργια φτερά στην πατρίδα.

Να θυμάσαι το χώμα του, τη φωτιά, τον αέρα,
όσα φύτεψες όνειρα και τα πότισες αίμα,
να θυμάσαι τους ήρωες που κοιμούνται εκεί πέρα,
να θυμάσαι τι σου 'λεγε το στερνό τους το βλέμμα.

Να θυμάσαι τα κάτεργα, τα κελιά, τους δεσμώτες,
την αντίπερα όχθη της ψυχής και της γης σου,
όπου τόσοι και τόσοι κυκλωμένοι στρατιώτες
πολεμάν τα σκοτάδια και φωνάζουν "θυμήσου".

Να θυμάσαι το χτες που σε ψήλωσε τόσο,
ν' ακονίζεις του σήμερα τη μάχιμην ώρα,
ν' αρματώνεις το μέλλον, το πιστό σύμμαχό σου,
τραγουδώντας τον ήλιο μες στη δίσεχτη μπόρα.

(το βιβλίο αναφέρει πως οι αγωνιστές του ΔΣΕ πολεμούσαν έχοντας στο νου τους αυτές τις λυρικές υποδείξεις του συμμαχητή τους Τυρταίου. Υποθέτω πως ο Πάρνης υπονοεί τον εαυτό του, αν και δεν μπόρεσα να το επιβεβαίώσω, με μια σύντομη διαδικτυακή έρευνα).

Ομολογώ πάντως πως το παραπάνω αντιφατικό δείγμα γραφής μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά για τον αναγνώστη που θα σκεφτόταν να εντρυφήσει στο έργο του Πάρνη και πιο ειδικά στη σοβιετική τριλογία του ("ο διορθωτής", "λεωφόρος Παστερνάκ" και "μια Πράγα για τον καθένα", που αναφέρονται στην περίοδο του Στάλιν, του Χρουτσόφ και του Μπρέζνιεφ, αντίστοιχα)
ή στην "Οδύσσεια των Διδύμων", που αν δεν κάνω λάθος είναι εμπνευσμένο από το Ζαχαριάδη και τους Έλληνες κομμουνιστές της Τασκένδης.

Ο Πάρνης περνάει δύσκολα χρόνια, αλλά επιστρέφει στην καταξίωση χάρη στη μεγάλη επιτυχία που γνώρισε το θεατρικό "Νησί της Αφροδίτης", ένα έργο που προέκυψε κατόπιν της προτροπής του Ζαχαριάδη να καταπιαστεί με την υπόθεση της Κύπρου, για να γράψει κάτι σχετικό. Αυτό δείχνει αφενός την καθοριστική επίδραση του ΝΖ στη διαμόρφωση του συγγραφέα, που δεν τον βάζει τυχαία στο επίκεντρο αυτής της ιδιότυπης αυτοβιογραφίας του κι αφετέρου το εύρος της αντίληψης και των ικανοτήτων του ιστορικού ηγέτη, παρά τη λογοτεχνική υπερβολή που μπορεί να διακρίνει σε κάποια σημεία τον Πάρνη -αλλά και τη συντριπτική πλειοψηφία των κομμουνιστών της γενιάς του.

Δεν ξέρω όμως κατά πόσο πέτυχε να ακολουθήσει ο συγγραφέας μια άλλη συμβουλή-επιθυμία του Ζαχαριάδη, στην τελευταία τους συνάντηση όπου τον ορμήνευε:
Πρώτον: Να μην τα "βάλω" ποτέ με το ΚΚΕ, ακόμα κι αν με βρίζουν. (Είχε λατρεία για το "Κόμμα". Θυμάμαι ότι ένιωσα κάτι σαν τύψη, γιατί δε συμμεριζόμουν πια αυτή τη λατρεία του).
Δεύτερον: Καλύτερα να σιωπήσω και να ιδιωτεύσω, παρά να οργανωθώ σε κάποιο άλλο κόμμα.
Τρίτον: Να αφήσω το χρόνο να ωριμάσει μέσα μου όλα όσα είδα και έζησα, κι ύστερα να τα περιγράψω με βιβλία υψηλού καλλιτεχνικού επιπέδου (απ' αυτά τελικά θα κριθώ), "για τα οποία δε θα ντρέπομαι ύστερα από πενήντα χρόνια"...
Κατάφερε τουλάχιστον, σύμφωνα με τις οδηγίες του Ζαχαριάδη και πάλι, να μην προσωποποιεί τις πολιτικές διαφορές, αφού ακόμα και μετά από τόσα χρόνια αρνείται να αναφερθεί ονομαστικά στα πρόσωπα πρόσωπα που (θεωρεί πως) είχαν σκάρτη συμπεριφορά στο ένα ή το άλλο ζήτημα.

Αυτές οι χοντρές, πολιτικές αδυναμίες του βιβλίου είχαν μεταξύ άλλων ως συνέπεια μια ξώφαλτση κριτική αναφορά του Μαΐλη σε ένα άρθρο του για το Ζαχαριάδη (εδώ στην ΚΟΜΕΠ και σε μια πιο σύντομη εκδοχή του στο Ριζοσπάστη).
Η εξιδανίκευση του προσώπου είναι χαρακτηριστικό σειράς κειμένων δήθεν συνεπών του κομμουνιστικού κινήματος. Με την ευκαιρία ας σημειωθεί ότι είναι χαρακτηριστικό και του συγγραφέα Αλέξη Πάρνη, ο οποίος αποκόβει τον Ν. Ζαχαριάδη από τον κορμό που τον διαμόρφωσε, το ΚΚΕ και την ΚΔ, ενώ εμπορεύεται το όνομά του, από τη μια αποθεώνοντας και προσεγγίζοντας αντιεπιστημονικά την προσωπικότητα του Ν. Ζαχαριάδη και από την άλλη «διανθίζοντας» τα σχετικά γραπτά του με αναλύσεις και περιγραφές που αγγίζουν τα όρια του αντικομμουνισμού.
Καθώς και μια απάντηση του Πετρόπουλου στον Εργατικό Αγώνα, που είχε γράψει το επίμετρο του βιβλίου, και στο ενδιάμεσο είχε διαγραφεί-αποχωρήσει από το ΚΚΕ. Επειδή το βιβλίο κυκλοφόρησε το 11', όταν κάποιες διεργασίες βρίσκονταν ήδη σε εξέλιξη, ο πιο υποψιασμένος αναγνώστης μπορεί να διαβάσει κι από αυτό το πρίσμα τις τελευταίες σελίδες του.

Παρόλα αυτά, το βιβλίο έχει μια αξία ως ιστορική πηγή, καθώς και μια σειρά ενδιαφέροντα επεισόδια από τα οποία ξεχωρίζω πάντως μια υποσημείωση-παραπομπή στο βιβλίο του Κασιμάτη "οι παράνομοι" για τους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες στην Ουγγαρία, που πέρασαν στα ένοπλα τμήματα υπεράσπισης του καθεστώτος: "Αναφέρονταν με περηφάνια στο παρακάτω τέχνασμα: Ξήλωναν τις πινακίδες που σημάδευαν τα σύνορα με την Αυστρία και τις μετέφεραν αρκετά χιλιόμετρα μέσα στο ουγγρικό έδαφος. Οι παράνομοι Ούγγροι φυγάδες, βλέποντας τις ταμπέλες, ξεθάρρευαν, περπατούσαν ελεύθερα, τραγουδούσαν νομίζοντας πως ήταν στην Αυστρία. Οι Έλληνες που 'χαν στήσει ενέδρες συνέλαβαν με αυτό τον τρόπο εκατοντάδες. Μερικοί μάλιστα παρασημοφορήθηκαν"!
Κι άντε τις πινακίδες λες, τις μετέφεραν. Το συνοριακό έλεγχο με τι ακριβώς τον αντικατέστησαν και ξεγελούσαν τους φυγάδες; Δηλ μόνο δική μου ιδέα είναι ότι μπάζει λίγο αυτή η ιστορία;

Κυρίως όμως ξεχωρίζουν τα πρωτότυπα γραπτά του Ζαχαριάδη, όπου πέρα από την ιδιότυπη ορθογραφία του (που είναι μια πιο... καθαρή εκδοχή δημοτικής ίσως, κι όχι το προϊόν του γλωσσικού συμβιβασμού που χρησιμοποιούμε εμείς σήμερα) φαίνεται ο καθαρός πολιτικός λόγος, η θαυμαστή αναλυτική ικανότητα και τα κρυστάλλινα πολιτικά συμπεράσματα, που κανείς αντικομμουνιστής (όποια προβιά κι αν φοράει) δεν μπορεί να τα αντιστρέψει ενάντια στο Κόμμα ή τη Σοβιετική Ένωση, όπως δείχνουν τα παρακάτω αποσπάσματα (είναι στο επίμετρο του Πετρόπουλου που τα παίρνει από άλλες πηγές):

Εδώ εμείς οι κουκουέδες πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ορισμένα απαραίτητα πράγματα. Το ΚΚΣΕ και η ΕΣΣΔ αποτελούν για μας το ύψιστο σύμβολο και παράδειγμα. Ανώτερο δεν υπάρχει. Για τους κομμουνιστές αφτό αποτελεί απόλυτη αλήθεια. Όποιος ξεφεύγει απαφτή έτσι είτε αλλιώς περνά το οδόφραγμα. Αφτό όμως δε σημαίνει τυφλή λατρεία, πράγμα που μας χαρακτήριζε (και πρώτ' απόλα εμένα) στο παρελθόν. Η πίστη στο απόλυτο αλάθητο και αναμάρτητο του ΚΚΣΕ είταν λάθος που το πληρώσαμε όλοι και πρώτ' απόλα το ΚΚΣΕ και η ΕΣΣΔ. Ο σοβιετικός φετιχισμός δεν έχει καμιά σχέση με το μαρξισμό-λενινισμό. Καθήκον μας είναι να βλέπουμε τα λάθη και τα στραβοπατήματα του ΚΚΣΕ. Έτσι θα το βοηθήσουμε πραγματικά και όχι με τσανακογλυψιές και υμνολογίες. Αγάπα τον πλησίον σου με τα ελαττώματά του.

Και σε άλλο σημείο:
Στη ανάλυση και εχτίμηση της διεθνούς κατάστασης πρέπει να ξεινάμε από τούτα τα αντικειμενικά δεδομένα: α) Γεγονός που κυριαρχεί στον 20ό αιώνα είναι η Οχτωβριανή επανάσταση και η δημιουργία της ΕΣΣΔ. β) Η ΕΣΣΔ παραμένει το επίκεντρο της κοινωνικής προόδου και της μεταβολής της κοινωνίας. γ) Απ' αφτού απορρέει ότι η ΕΣΣΦ είναι και παραμένει ο κύριος στόχος του παγκόσμιου κατπιταλισμού και οι ΕΠΑ ενάντιά της στρέφουν τα κύρια πυρά της πολιτικής τους των οικονομικών μέτρων του ψυχολογικού πολέμου που αποβλέπει στο να διαβρώσει την ηθική υπεροχή της ΕΣΣΔ. δ) Η ΕΣΣΔ είναι η κύρια, η αποφασιστική δύναμη που σ' όλους τους τομείς: πολιτικό, οικονομικό, στρατιωτικό, επιστημονικό, τεχνικό, ιδεολογικό, εκπολιτιστικό, αντιπαλέβει αποτελεσματικά τις ΕΠΑ. Αν  δεν υπήρχε η ΕΣΣΔ δε θα υπήρχε ανάμεσα στα άλλα και η ΛΔ της Κίνας. Η παγκόσμια εξέλιξη θάταν αλλιώτικη, πάντως όχι τέτια όπως την καθόρισε η νίκη της Οχτωβριανής επανάστασης και η δημιουργία της ΕΣΣΔ. Η Σοβιετική Ένωση κάνει σήμερα αδύνατη την παγκόσμια κυριαρχία των ΕΠΑ και όχι η ΛΔ Κίνας. Όποιος δεν το βλέπει αφτό αναγκαστικά πέφτει έξω στην πολιτική και την επαναστατική δράση [...] Οι κουκουέδες στην τοποθέτησή τους πρέπει να αποκλείσουν τις υποκειμενικές εχτιμήσεις (ζημιά που έκανε στο ΚΚΕ το ΚΚΣΕ) και να στηρίζονται στα αντικειμενικά κριτήρια.