Το ΚΚ Κούβας κι η κριτική της κριτικής

Τα τελευταία χρόνια, που η ηρωική Κούβα αναγκάζεται να προχωρά σε ορισμένες αναδιπλώσεις, αναπαράγονται κάποιες στερεότυπες συμπεριφορές, που περισσότερο κι από την ίδια την Κούβα αδικούν τους συντρόφους που τις υιοθετούν. Το ένα άκρο μπορεί να συνοψιστεί στην ανομολόγητη, ενδόμυχη σκέψη πολλών συντρόφων μπριγαδίστας, που επισκέπτονται το νησί της επανάστασης: ας πάμε τώρα, όσο προλαβαίνουμε να δούμε κάποια πράγματα, προτού χαθούν ή εκφυλιστούν από την αντεπανάσταση. Στον αντίποδα, όσοι επιχειρούν να αρθρώσουν κριτικό λόγο για όσα εκτυλίσσονται στην Κούβα, συναντούν συχνά μια καχύποπτη ως επιθετική αντιμετώπιση από σφους αυτόκλητους θεματοφύλακες, που τους κατηγορούν για ελαφρά αντιμετώπιση του θέματος κι εύκολη κριτική που επηρεάζεται από την προπαγάνδα του αντιπάλου, ενώ πολλές φορές επικαλούνται την αδιαμφισβήτητη επαναστατική πείρα και τα 'παράσημα' των Κουβανών κομμουνιστών, που σίγουρα γνωρίζουν πολύ καλύτερα από εμάς τι προβλήματα έχουν να λύσουν και πώς θα χειριστούν τις δικές τους υποθέσεις.

Δεν είναι θέμα μέσου όρου, χρυσής τομής ή να στήσουμε ένα αδιέξοδο δίπολο, για να φανούμε η φωνή της λογικής που αίρει διαλεκτικά τις αντιθέσεις. Αλλά η όποια κριτική προσέγγιση της Κούβας και των εκεί εξελίξεων είναι δύσκολο καθήκον, που πρέπει να περάσει από Συμπληγάδες, αποφεύγοντας αυτούς τους σκοπέλους. Ο μηδενισμός κι η εξιδανίκευση είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος κι ο δρόμος προς αυτές μπορεί να είναι στρωμένος με τις καλύτερες προθέσεις και με την κατάλληλη θεωρητική κάλυψη.

Πρόσφατα ολοκληρώθηκαν οι εργασίες του 7ου Συνεδριου του ΚΚ Κούβας και πιστεύω πως θα είχε ξεχωριστό ενδιαφέρον να γίνει μια προσπάθεια εκτενούς κριτικής-παρουσίασης των υλικών και των αποφάσεων στις οποίες κατέληξε. Ελλείψει αυτής της δυνατότητας, μπορούμε να σταθούμε στα δύο χαρακτηριστικά στιγμιότυπα, που γνώρισαν και τη μεγαλύτερη δημοσιότητα, δίνοντας τον τόνο των εργασιών του Συνεδρίου.

Το πρώτο ήταν ο συγκινητικός χαιρετισμός του 90χρονου Φιντέλ και η κατηγορηματική διαβεβαίωση ότι ο ίδιος μπορεί να φύγει σχετικά σύντομα από τη ζωή, αλλά ο κομμουνισμός θα ζήσει! Μια φράση που θυμίζει πολύ το αντίστοιχο απόφθεγμα του Χαρίλαου για τους ζευγάδες που φεύγουν και για τη σπορά που αφήνουν πίσω τους. Κι η οποία [φράση] απαντά στο καίριο ερώτημα που ανησυχεί ακόμα και πολλούς κομμουνιστές για το μέλλον της σοσιαλιστικής προοπτικής στο νησί μετά το βιολογικό τέλος του ηγέτη της επανάστασης και την αποχώρηση αυτής της γενιάς από το ιστορικό προσκήνιο.

Το δεύτερο είναι κάποια αποσπάσματα από την ομιλία του Ραούλ Κάστρο, ΓΓ του κομμουνιστικού κόμματος, στο άνοιγμα των εργασιών και τα σημεία που τόνισε κριτικά και το ρεπορτάζ του 902.

Για το πλαίσιο λειτουργίας των ιδιωτικών επιχειρήσεων είπε πως «η ιδιωτική επιχειρηματικότητα θα αναπτυχθεί μέσα σε ένα καλά ορισμένο πλαίσιο και θα αποτελέσει συμπληρωματικό στοιχείο της οικονομίας της χώρας», ενώ εκτίμησε πως ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης δεν είναι ενάντια στο σχέδιο της κουβανικής κυβέρνησης που περιλαμβάνει 313 μέτρα εκσυγχρονισμού της οικονομίας. Δίνοντας ένα στοιχείο προσανατολισμού είπε πως ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης εφαρμόζεται επιτυχημένα στη Κίνα και στο Βιετνάμ.

Δεν ξέρω πόσο ωφέλιμο είναι να βγάλει κανείς γενικά συμπεράσματα για την πορεία των πραγμάτων συνολικά, από αυτές τις αναφορές. Δεν ξέρω όμως πόσο ωφέλιμο θα ήταν να τις αγνοήσουμε ή να τις υπερασπιστούμε και να τις δικαιολογήσουμε με βάση τις συνθήκες, τον αποκλεισμό και τη διεθνή απομόνωση του νησιού. Η κριτική αυτή είναι δίκοπο μαχαίρι και στις άκρες του κρύβονται δύο από τα πιο συχνά 'αμαρτήματα' του κομμουνιστικού κινήματος.

Το ένα είναι να κρίνουμε αφηρημένα, εξωιστορικά, χωρίς να παίρνουμε υπόψη σε ποιες συνθήκες, ποια συγκυρία και σε ποιο περιβάλλον καλούνται να δράσουν τα ιστορικά υποκείμενα (οι κουβανοί επαναστάτες στη συγκεκριμένη περίπτωση). Με βάση αυτήν την απλοϊκή λογική, που εκλαμβάνει τους ελιγμούς ως στρατηγικές υποχωρήσεις, η ΝΕΠ πχ θα ήταν ένα ασυγχώρητο πισωγύρισμα από τις σωστές αρχές της περιόδου του πολεμικού κομμουνισμού -και με αυτό δεν υπονοώ απαραίτητα ότι η πολιτική που ακολουθεί το ΚΚ Κούβας είναι μια κουβανική εκδοχή της ΝΕΠ, ότι είναι σωστή ή επιβεβλημένη από τα πράγματα.

Από την άλλη, η ένθερμη υπεράσπιση μιας επανάστασης που αγνοεί ή πολύ περισσότερο αποθαρρύνει στην πράξη την κριτική (με τη λογική: ποιοι είμαστε εμείς οι άκαπνοι για να κρίνουμε αφ' υψηλού κι από την ασφάλεια του πληκτρολογίου μας τους μπαρουτοκαπνισμένους επαναστάτες της Κούβας) αντιγράφει δυστυχώς ένα σοβαρό λάθος και μία από τις παθογένειες του κομμουνιστικού κινήματος, στις σχέσεις των οργανικών του μελών. Η κριτική είναι το οξυγόνο της επανάστασης, χωρίς το οποίο είναι καταδικασμένο να ατροφήσει και να πεθάνει.

Αυτά μοιάζουν ίσως γενικά κι αυτονόητα. Οπότε πάμε επί του συγκεκριμένου.

Το πιο ανησυχητικό σημείο κατά τη γνώμη μου, δεν είναι ο ένας ή άλλος ελιγμός σε ένα δεδομένα δύσκολο διεθνές περιβάλλον με συντριπτικά δυσμενείς συσχετισμούς, αλλά η προβληματική (αν όχι ανύπαρκτη) σύνδεσή τους με τη στρατηγική. Οι κουβανοί σύντροφοι οφείλουν να εξηγήσουν (όχι σε εμάς αλλά στον κουβανικό λαό) τον υποχρεωτικό χαρακτήρα κάποιων μέτρων, την ανάγκη να δοθούν κίνητρα στον ιδιωτικό τομέα, τα οφέλη που προσδοκά η σοσιαλιστική εξουσία από αυτές τις κινήσεις, αλλά και τους κινδύνους που ελλοχεύουν σε αυτή τη διαδρομή. Το ΚΚ Κούβας οφείλει να αναλύσει ανοιχτά τις δυσκολίες που υπάρχουν ή που μπορεί να προκύψουν, τα βήματα που θα γίνουν (στο βαθμό που μπορεί να προβλεφθούν) και ποιο είναι το βήμα πίσω, που θα γίνει φόρα για να 'ρθουν ακολούθως δύο βήματα-άλματα μπρος. Τι γίνεται, για ποιο λόγο και με ποιο στόχο;

Το πρόβλημα συνεπώς δε βρίσκεται στο αν υπάρχει ιδιωτικός τομέας κι η ανάγκη καταφυγής σε αυτόν (ή ανοχής των δραστηριοτήτων του), αλλά η φαινομενική θεωρητικοποίηση της κατάστασης ως έχει, του ήδη υπάρχοντος. Η θεωρία που έρχεται εκ των υστέρων να δικαιολογήσει την πράξη κι ορίζει τον ιδιωτικό τομέα ως συμπληρωματικό στοιχείο της σοσιαλιστικής οικονομίας, εκτιμώντας πως στην Κίνα και το Βιετνάμ λειτουργεί σωστά ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης, προβάλλοντάς τα ενδεχομένως ως πρότυπα παραδείγματα προς μίμηση.

Σε αυτό το σημείο χρειάζεται κατά τη γνώμη μου, η πιο προσεκτική, η πιο καλοπροαίρετη, η πιο συντροφική και δημιουργική, αντικειμενική κριτική, που δεν είναι παραδοχή αδυναμίας, αλλά σημάδι της δύναμης των κομμουνιστών να συνδιαλέγονται ανοιχτά και να ανταλλάσσουν απόψεις. Βασική προϋπόθεση των παραπάνω βέβαια είναι να μελετηθεί το σύνολο των υλικών του Συνεδρίου (ακόμα και τυχόν αντιπαραθέσεις που αποτυπώνουν κάποια διαπάλη) και όχι μερικά αποσπάσματά του.