Περί ιδεολογίας

Όπως μαρτυρεί κι η ίδια η λέξη δια της ετυμολογίας της, αφορά τον κόσμο των ιδεών. Το ζήτημα είναι κατά πόσο αυτές αντανακλούν πιστά τον πραγματικό κόσμο ή δρουν παραμορφωτικά στην αντίληψή μας. Ένας παρόμοιος προβληματισμός απασχολούσε και τον Πλάτωνα στον περίφημο μύθο του σπηλαίου, με τη διαφορά ότι για αυτόν ο πραγματικός κόσμος είναι που λειτουργεί παραμορφωτικά ως προς τη θέαση των καθαρών ιδεών και της αληθινής τους ουσίας.

Αυτός, απ’ όσο μπορώ να καταλάβω, είναι κι ο προβληματισμός των Αλτουσεριανών, που διαχωρίζουν την ιδεολογία από την επιστήμη, τα νεανικά έργα του Μαρξ που μυρίζουν Χεγκελιανισμό, από το Κεφάλαιο και την επιστημονική ωριμότητα των τελευταίων έργων του. Αυτό που δυσκολεύομαι να καταλάβω είναι πώς καταφέρνουν ακολούθως να τα συναρτούν όλα με την ιδεολογία (Ιδεολογικοί Μηχανισμοί του Κράτους, εναντίωση με τη θέση για το «επιχειρηματικό πανεπιστήμιο», που το θεωρούν πρωτίστως ιδεολογικό μηχανισμό, κτλ), με ποιον τρόπο θεωρούνται (ή είναι) τα πάντα καρπός αντικειμενικών δομών (στουκτουραλισμός), αλλά και της ταξικής πάλης, δηλ του υποκειμενικού παράγοντα, που επεμβαίνει παντού, φτάνοντας σχεδόν στη βουλησιαρχική άρνηση της επιστήμης (εφόσον έχει ταξικό πρόσημο στον καπιταλισμό). Αλλά δεν έχει και τόση σημασία.

Επειδή δεν έχω την άνεση να φέρω φιλοσοφικά παραδείγματα, θα καταφύγω σε κάποια ευτελή και καθημερινά, για να δείξω πως μια ιδέα μπορεί να καταλήξει ιδεοληψία και να επιδράσει καθοριστικά στον τρόπο πρόσληψης της πραγματικότητας. Ας υποθέσουμε (και πολύ καλά θα κάνουμε) ότι η κε του μπλοκ είναι κολλημένη με τη δεκαετία με τις βάτες και τη μουσική της. Αυτό σημαίνει ότι γίνεται αυτομάτως πιο δεκτική σε τέτοια ακούσματα, από τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, ή σε άλλα που της μοιάζουν πολύ, κι ότι είναι πρόθυμη να υπερασπιστεί κριτικά και να δικαιολογήσει ως καλτ κάποια μουσικά σκουπίδια· ενώ δεν μπορεί να ανεχτεί άλλα πιο σύγχρονα τραγούδια, βραχνούς προφήτες της ήττας, της αναχώρησης στην άσπιλη φύση, και τραγουδοποιούς, που ακούει μαζικά το σημερινό κίνημα και τους παραδέχεται ως αξιόλογους και μοναδικούς (έτσι θα είναι, αν έτσι νομίζετε).

Όπως λέει και μια σφισσα, κάπου κοντά στο τέλος της ιστορίας, έπεσε στον πλανήτη γη ένας μετεωρίτης και σταμάτησε κάθε εξέλιξη στη μουσική παραγωγή. Ό,τι έγινε και σε γενικότερο επίπεδο δηλ...

Ας υποθέσουμε επίσης (και θα έχουμε πάλι δίκιο) ότι η κε του του μπλοκ είναι κολλημένη με την Μπάρτσα, mes que un club και δε συμμαζεύεται. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να φοράει ασυνείδητα τα (μπλαουγκράνα) μπλε-κόκκινα γυαλιά (κι όλα γύρω σινεμά) κατά τη διάρκεια των αγώνων, στις επίμαχες φάσεις, κι ότι μπορεί αυτό να επηρεάζει άμεσα την κρίση της ή να τις έβλεπε τελείως διαφορετικά, αν συνέβαιναν στην αντίπαλη περιοχή. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει βέβαια με όσους φορούν αντι-blaugrana γυαλιά, που είναι πολύ της μόδας τον τελευταίο καιρό, και γενικά με όλους τους οπαδούς που βλέπουν ό,τι τους συμφέρει, ανάλογα με το χρώμα της φανέλας.

Αυτό το μπερδεύουν κάποιοι με την ταξική ανάλυση της βίας, των δίκαιων και άδικων πολέμων, θεωρώντας τη συγκεκριμένη προσέγγιση (που δεν επιχειρεί να χωρέσει την πραγματικότητα σε γενικά, αφηρημένα καλούπια, του αιώνια καλού και του κακού), με τον μακιαβελισμό και το σκοπό που αγιάζει τα μέσα (αντί να βρίσκεται σε διαλεκτική σύνδεση με αυτά).

Το πιο κουραστικό (μακράν) πάντως είναι όταν μπλέκει κανείς με τις δημοφιλείς, καθημερινές συγχύσεις για την ιδεολογία και το (διαλεκτικό) υλισμό. Που για τους περισσότερους πιθανούς συνομιλητές μας είναι έννοιες ασύμβατες, γιατί ή το ένα ή το άλλο θα είσαι. Ή ουτοπικός ιδεαλιστής (στην καλύτερη ιδεολόγος), που έχει μερικούς ακατανόητους λόγους να συμπεριφέρεται διαφορετικά, να μην κάνει ό,τι κι οι υπόλοιποι, να μη βάζει βύσμα στο στρατό, μέσο για δουλειά, να απεργεί κάθε φορά, να χάνει μεροκάματα, κτλ, οπότε τον αντιμετωπίζουν με συμπάθεια, σα να έχει κάποια αρρώστια: είναι ιδεολόγος. Ή που θα κομπλάρουν άμα τους εξηγείς ότι είσαι υλιστής, που για αυτούς έχει μία και μόνο έννοια: τον παρτάκια που δε νοιάζεται για τίποτα άλλο παρά για τα πλούτη και τα υλικά αγαθά. Και δε σε είχαν ακριβώς για τέτοιο, αλλά για να το λες...

Θα έρθουν οι κομμουνιστές (που είναι υλιστές) να μας πάρουν τα σπίτια, τις γυναίκες, και ό,τι άλλη υλική περιουσία έχουμε. Που δε μας έχει μείνει και πολλή δηλαδή, άλλο όμως να στην παίρνει το κράτος κανονικά και με το νόμο, κι άλλο ο κομμουνιστής.

Και πού να πούμε και για το διαλεκτικό υλισμό, εφόσον σκοντάψαμε στο σκέτο υλισμό. Φαντάσου δηλαδή να σε πιάσει κι ένας Αλτουσεριανός με τις δικές του ενστάσεις επί του θέματος… Ή να πιάσουμε το ζήτημα του χυδαίου υλισμού, που για εμάς έχει φιλοσοφική έννοια κι ελάχιστη σχέση με υλικά αγαθά.