Το ωραίο με το Βλαδίμηρο (ένας είναι ο Βλαδίμηρος και δεν εννοώ προφανώς τον Πούτιν) είναι πως σε 50τόσους τόμους άπαντα και 30 χρόνια πυκνών ιστορικών γεγονότων, στα οποία αναφέρεται, μπορεί κανείς να βρει τα πάντα και τα αντίθετά τους, τις πιο διαφορετικές συγκυρίες, τακτικές επιλογές (που τις υπαγορεύουν οι συγκυρίες), αναλύσεις, για να διαλέξει αυτή που του ταιριάζει, από τον μπουφέ της ιστορίας, όπως έγραφε η Ρόζα (μία είναι η Ρόζα και δεν εννοώ τη συνιστώσα του Σύριζα) σε κάποια αντίστοιχη περίπτωση -αν δεν κάνω λάθος για το δίπολο "μεταρρύθμιση ή επανάσταση".
Έτσι λοιπόν, μπορεί κανείς να αμπελοφιλοσοφεί με τις ώρες, τις μέρες και τους μήνες, γιατί "δεν υπάρχει επαναστατικό κίνημα, χωρίς επαναστατική θεωρία" ή να μην ανοίξει ποτέ του βιβλίο, μια θεωρητική επεξεργασία ή ένα πρόγραμμα κόμματος, γιατί ένα πραγματικό βήμα για το κίνημα είναι δέκα φορές πιο σημαντικό κι ουσιαστικό από κάθε κείμενο, πρόγραμμα, απόφαση, κτλ (δεν το μεταφέρω αυτολεξεί, αλλά στο γενικό του νόημα). Κι εξάλλου ο Λένιν είχε γράψει κάπου πως είναι προτιμότερο να ξεκινήσεις το επαναστατικό άλμα και να πορευτείς βλέποντας και κάνοντας, παρά να καταδικαστείς στην αιώνια ακινησία.
Κι έτσι φτάνουμε στο βασικό θέμα του σημερινού σημειώματος: τους προβληματισμούς πάνω στο ζήτημα της μετάβασης και τις πιο αντιφατικές σχετικές απόψεις, που μπορούν να συμπυκνωθούν στο εξής δίπολο.
ΠΟΛΟΣ Α'
Χρειάζεται ένας συγκεκριμένος οδικός χάρτης της μετάβασης (συνήθως λέγεται μεταβατικό πρόγραμμα) και μια ολοκληρωμένη εναλλακτική πρόταση που να πείθει, να κερδίζει τον κόσμο και είτε να θέτει συγκεκριμένους στόχους, που θα τον πάνε ακόμα πιο μακριά από την ίδια τη δυναμική τους (παίζοντας ταυτόχρονα με την άγνοια κινδύνου του κόσμου) είτε να του εξηγούν αναλυτικά τις δυσκολίες κι αυτούς τους κινδύνους, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους θα αντιμετωπιστούν. Διαφορετικά, δεν υπάρχει περίπτωση να μας πάρει κανείς στα σοβαρά, όσο μιλάμε αφηρημένα.
Συνήθως βέβαια, το πρόβλημα με αυτούς τους χάρτες είναι πως αποτελούν σχέδια επί χάρτου, σε συνθήκες εργαστηρίου, που φτιάχνουν μια ευθεία γραμμή (σαν το παιδικό παιχνίδι με τις αριθμημένες κουκκίδες), χωρίς να παίρνουν υπόψη τους τα διαλεκτικά άλματα της επανάστασης και τα ζιγκ-ζαγκ, δηλ τις αντιφάσεις, της πραγματικής ζωής. Κι όσο περισσότερες λεπτομέρειες έχουν, τόσο λιγότερο πειστικά γίνονται, φανερώνοντας τις εγγενείς αδυναμίες τους. Όσο πιο αναλυτικά κι επεξηγηματικά είναι, τόσο μπλέκουν σε αξεδιάλυτες αντιφάσεις, σε έναν γόρδιο δεσμό, που επιχειρούν να τον λύσουν με συμβατικά μέσα, αντί να τον κόψουν δυναμικά, με ένα σπαθί.
ΠΟΛΟΣ Β'
Δεν έχει νόημα να δίνουμε έτοιμες συνταγές για την κοινωνία του μέλλοντος, λεπτομερή σχέδια πέρα από τις γενικές αρχές - νομοτέλειες και αναλυτικές, σχολαστικές περιγραφές για το πώς θα φτάσουμε εκεί. Η επανάσταση και οι διακυμάνσεις της είναι εξαιρετικά πρωτότυπες καταστάσεις για να τις κλείσουμε σε έτοιμα σχήματα κι ένα προκατασκευασμένο καλούπι.
Αυτό είναι σωστό, αλλά μας λέει μόνο τη μισή αλήθεια. Γιατί η μετάβαση -ακριβώς επειδή είναι πρωτότυπη- δεν μπορεί να είναι αφηρημένη. Χρειάζεται συγκεκριμένη ανάλυση της κατάστασης και -κοντά στα άλλα- μιας σειράς άλλων θεμάτων για τα πρώτα άμεσα καθήκοντα της επανάστασης, από την αμυντική της ικανότητα ενάντια σε μια (πιθανή αλλά σχεδόν βέβαιη) ιμπεριαλιστική επέμβαση, μέχρι διάφορα εξειδικευμένα ζητήματα της παραγωγής. Κι αν αυτό σήμερα μοιάζει πολύ μακρινό, είναι ωστόσο βέβαιο πως όσο ισχυροποιείται το κίνημα, τόσο πιο άμεσα θα τις χρειάζεται και τόσο πιο ικανό θα είναι, για να κάνει τέτοιες επεξεργασίες με αξιώσεις.
Στο πρόγραμμα του ΚΚΕ υπάρχει μια αρκετά αναλυτική περιγραφή της σοσιαλιστικής κοινωνίας, του πολιτικού της συστήματος, της παραγωγικής της δομής, των γενικών της νομοτελειών. Δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι μια επαναστατική εξουσία θα μπορέσει να πετύχει μονομιάς όσα περιγράφει το πρόγραμμα, καθώς αυτό θα καθοριστεί από διάφορους αστάθμητους παράγοντες (πχ ιμπεριαλιστική περικύκλωση, δυσμενείς διεθνείς συσχετισμοί). Κι από την άλλη, αν καταφέρει να εδραιωθεί και να φτάσει σε αυτό το σημείο, θα προχωρήσει λίγο-πολύ σύντομα και στις επόμενες φάσεις, καθώς ο σοσιαλισμός είναι μια μεταβατική κοινωνία κι όχι κάτι δοσμένο ή τελειωμένο.
Έχει όμως μια αξία η επεξεργασία αυτή, γιατί δείχνει την κατεύθυνση, ένα όραμα, γιατί αξίζει να οργανωθεί και να παλέψει κανείς.
Από την άλλη, παραμένει ανοιχτό (και μόνο στην πράξη μπορεί να λυθεί) το ζήτημα "πώς θα φτάσουμε εκεί", όχι ως προς το δρόμο που θα επιλέξουμε (αν θα είναι δηλαδή κοινοβουλευτικός, "ειρηνικός" ή επαναστατικός), αλλά για όσα μπορεί να προκύψουν στη διαδρομή, τα ρήγματα που θα την επισπεύσουν, κτλ (χωρίς να υπάρχει όμως καμία αυταπάτη ότι μπορεί να κόψει κανείς δρόμο για να γλιτώσει την ανηφόρα). Και για αυτό μπορεί να υπάρχει μια γενική ιδέα (όπως πχ η σύνδεση της επαναστατικής κατάστασης με τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο) ή διάφορες ιδέες, αλλά σίγουρα όχι καμία έτοιμη συνταγή από τον τσελεμεντέ του κομμουνιστή, που παραδίδεται από γγ σε γγ (κι ο τωρινός γγ είναι σίγουρα καλοφαγάς) ή από δρουίδη σε δρυίδη (όποιο από τα δύο και αν είναι τελικά το σωστό -το δεύτερο μάλλον). Οπότε η συζήτηση για τα μανιτάρια παραμένει ανοιχτή στο γαλατικό χωριό:
-Να τα κάνουμε σούπα! -Όχι, να τα σοτάρουμε...
Αν τώρα κάποιοι τα βλέπουν όλα αυτά βυζαντινολογίες για το φύλο του αγγέλου και συνταγές από αρχάριους σεφ, που θέλουν να γίνουν μάστερ(σεφ) -αφέντες στη θέση των τωρινών και να πάρουν την εξουσία, είναι δικαίωμά τους. Το πιο πιθανό είναι πως η δικτατορία του προλεταριάτου πέφτει πολύ βαριά στα δικά τους ευαίσθητα στομάχια, που είναι συνηθισμένα στις αστικές γκουρμεδιές και το παντεσπάνι.
Όσο για τους υπόλοιπους, που δεν ανήκουν στην ίδια συνομοταξία αλλά επηρεάζονται από τέτοιες απόψεις, το χειρότερο είναι όταν καταφέρνουν να σου προσάπτουν και τα δύο μαζί ταυτόχρονα: ότι δηλ δεν έχεις μια επεξεργασμένη κι ολοκληρωμένη πρόταση εξουσίας, για να πειστεί ο κόσμος (που κατά βάθος καταλαβαίνει πολύ καλά, αλλά ψάχνει να κόψει δρόμο στην ανηφόρα) και από την άλλη πως έχεις έτοιμες συνταγές για την κουζίνα/κοινωνία του μέλλοντος (που εδώ παραδόξως τις θεωρεί παλιές, κι όχι αγνές και παραδοσιακές).
Ε, ας αποφασίσουν λοιπόν, για να ξέρουμε κι εμείς τι πρέπει να κάνουμε.
Τη σούπα με μανιτάρια... (που θα 'λεγε κι ο σύντροφος Οβελίξ)
Έτσι λοιπόν, μπορεί κανείς να αμπελοφιλοσοφεί με τις ώρες, τις μέρες και τους μήνες, γιατί "δεν υπάρχει επαναστατικό κίνημα, χωρίς επαναστατική θεωρία" ή να μην ανοίξει ποτέ του βιβλίο, μια θεωρητική επεξεργασία ή ένα πρόγραμμα κόμματος, γιατί ένα πραγματικό βήμα για το κίνημα είναι δέκα φορές πιο σημαντικό κι ουσιαστικό από κάθε κείμενο, πρόγραμμα, απόφαση, κτλ (δεν το μεταφέρω αυτολεξεί, αλλά στο γενικό του νόημα). Κι εξάλλου ο Λένιν είχε γράψει κάπου πως είναι προτιμότερο να ξεκινήσεις το επαναστατικό άλμα και να πορευτείς βλέποντας και κάνοντας, παρά να καταδικαστείς στην αιώνια ακινησία.
Κι έτσι φτάνουμε στο βασικό θέμα του σημερινού σημειώματος: τους προβληματισμούς πάνω στο ζήτημα της μετάβασης και τις πιο αντιφατικές σχετικές απόψεις, που μπορούν να συμπυκνωθούν στο εξής δίπολο.
ΠΟΛΟΣ Α'
Χρειάζεται ένας συγκεκριμένος οδικός χάρτης της μετάβασης (συνήθως λέγεται μεταβατικό πρόγραμμα) και μια ολοκληρωμένη εναλλακτική πρόταση που να πείθει, να κερδίζει τον κόσμο και είτε να θέτει συγκεκριμένους στόχους, που θα τον πάνε ακόμα πιο μακριά από την ίδια τη δυναμική τους (παίζοντας ταυτόχρονα με την άγνοια κινδύνου του κόσμου) είτε να του εξηγούν αναλυτικά τις δυσκολίες κι αυτούς τους κινδύνους, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους θα αντιμετωπιστούν. Διαφορετικά, δεν υπάρχει περίπτωση να μας πάρει κανείς στα σοβαρά, όσο μιλάμε αφηρημένα.
Συνήθως βέβαια, το πρόβλημα με αυτούς τους χάρτες είναι πως αποτελούν σχέδια επί χάρτου, σε συνθήκες εργαστηρίου, που φτιάχνουν μια ευθεία γραμμή (σαν το παιδικό παιχνίδι με τις αριθμημένες κουκκίδες), χωρίς να παίρνουν υπόψη τους τα διαλεκτικά άλματα της επανάστασης και τα ζιγκ-ζαγκ, δηλ τις αντιφάσεις, της πραγματικής ζωής. Κι όσο περισσότερες λεπτομέρειες έχουν, τόσο λιγότερο πειστικά γίνονται, φανερώνοντας τις εγγενείς αδυναμίες τους. Όσο πιο αναλυτικά κι επεξηγηματικά είναι, τόσο μπλέκουν σε αξεδιάλυτες αντιφάσεις, σε έναν γόρδιο δεσμό, που επιχειρούν να τον λύσουν με συμβατικά μέσα, αντί να τον κόψουν δυναμικά, με ένα σπαθί.
ΠΟΛΟΣ Β'
Δεν έχει νόημα να δίνουμε έτοιμες συνταγές για την κοινωνία του μέλλοντος, λεπτομερή σχέδια πέρα από τις γενικές αρχές - νομοτέλειες και αναλυτικές, σχολαστικές περιγραφές για το πώς θα φτάσουμε εκεί. Η επανάσταση και οι διακυμάνσεις της είναι εξαιρετικά πρωτότυπες καταστάσεις για να τις κλείσουμε σε έτοιμα σχήματα κι ένα προκατασκευασμένο καλούπι.
Αυτό είναι σωστό, αλλά μας λέει μόνο τη μισή αλήθεια. Γιατί η μετάβαση -ακριβώς επειδή είναι πρωτότυπη- δεν μπορεί να είναι αφηρημένη. Χρειάζεται συγκεκριμένη ανάλυση της κατάστασης και -κοντά στα άλλα- μιας σειράς άλλων θεμάτων για τα πρώτα άμεσα καθήκοντα της επανάστασης, από την αμυντική της ικανότητα ενάντια σε μια (πιθανή αλλά σχεδόν βέβαιη) ιμπεριαλιστική επέμβαση, μέχρι διάφορα εξειδικευμένα ζητήματα της παραγωγής. Κι αν αυτό σήμερα μοιάζει πολύ μακρινό, είναι ωστόσο βέβαιο πως όσο ισχυροποιείται το κίνημα, τόσο πιο άμεσα θα τις χρειάζεται και τόσο πιο ικανό θα είναι, για να κάνει τέτοιες επεξεργασίες με αξιώσεις.
Στο πρόγραμμα του ΚΚΕ υπάρχει μια αρκετά αναλυτική περιγραφή της σοσιαλιστικής κοινωνίας, του πολιτικού της συστήματος, της παραγωγικής της δομής, των γενικών της νομοτελειών. Δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι μια επαναστατική εξουσία θα μπορέσει να πετύχει μονομιάς όσα περιγράφει το πρόγραμμα, καθώς αυτό θα καθοριστεί από διάφορους αστάθμητους παράγοντες (πχ ιμπεριαλιστική περικύκλωση, δυσμενείς διεθνείς συσχετισμοί). Κι από την άλλη, αν καταφέρει να εδραιωθεί και να φτάσει σε αυτό το σημείο, θα προχωρήσει λίγο-πολύ σύντομα και στις επόμενες φάσεις, καθώς ο σοσιαλισμός είναι μια μεταβατική κοινωνία κι όχι κάτι δοσμένο ή τελειωμένο.
Έχει όμως μια αξία η επεξεργασία αυτή, γιατί δείχνει την κατεύθυνση, ένα όραμα, γιατί αξίζει να οργανωθεί και να παλέψει κανείς.
Από την άλλη, παραμένει ανοιχτό (και μόνο στην πράξη μπορεί να λυθεί) το ζήτημα "πώς θα φτάσουμε εκεί", όχι ως προς το δρόμο που θα επιλέξουμε (αν θα είναι δηλαδή κοινοβουλευτικός, "ειρηνικός" ή επαναστατικός), αλλά για όσα μπορεί να προκύψουν στη διαδρομή, τα ρήγματα που θα την επισπεύσουν, κτλ (χωρίς να υπάρχει όμως καμία αυταπάτη ότι μπορεί να κόψει κανείς δρόμο για να γλιτώσει την ανηφόρα). Και για αυτό μπορεί να υπάρχει μια γενική ιδέα (όπως πχ η σύνδεση της επαναστατικής κατάστασης με τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο) ή διάφορες ιδέες, αλλά σίγουρα όχι καμία έτοιμη συνταγή από τον τσελεμεντέ του κομμουνιστή, που παραδίδεται από γγ σε γγ (κι ο τωρινός γγ είναι σίγουρα καλοφαγάς) ή από δρουίδη σε δρυίδη (όποιο από τα δύο και αν είναι τελικά το σωστό -το δεύτερο μάλλον). Οπότε η συζήτηση για τα μανιτάρια παραμένει ανοιχτή στο γαλατικό χωριό:
-Να τα κάνουμε σούπα! -Όχι, να τα σοτάρουμε...
Αν τώρα κάποιοι τα βλέπουν όλα αυτά βυζαντινολογίες για το φύλο του αγγέλου και συνταγές από αρχάριους σεφ, που θέλουν να γίνουν μάστερ(σεφ) -αφέντες στη θέση των τωρινών και να πάρουν την εξουσία, είναι δικαίωμά τους. Το πιο πιθανό είναι πως η δικτατορία του προλεταριάτου πέφτει πολύ βαριά στα δικά τους ευαίσθητα στομάχια, που είναι συνηθισμένα στις αστικές γκουρμεδιές και το παντεσπάνι.
Όσο για τους υπόλοιπους, που δεν ανήκουν στην ίδια συνομοταξία αλλά επηρεάζονται από τέτοιες απόψεις, το χειρότερο είναι όταν καταφέρνουν να σου προσάπτουν και τα δύο μαζί ταυτόχρονα: ότι δηλ δεν έχεις μια επεξεργασμένη κι ολοκληρωμένη πρόταση εξουσίας, για να πειστεί ο κόσμος (που κατά βάθος καταλαβαίνει πολύ καλά, αλλά ψάχνει να κόψει δρόμο στην ανηφόρα) και από την άλλη πως έχεις έτοιμες συνταγές για την κουζίνα/κοινωνία του μέλλοντος (που εδώ παραδόξως τις θεωρεί παλιές, κι όχι αγνές και παραδοσιακές).
Ε, ας αποφασίσουν λοιπόν, για να ξέρουμε κι εμείς τι πρέπει να κάνουμε.
Τη σούπα με μανιτάρια... (που θα 'λεγε κι ο σύντροφος Οβελίξ)
Σε σχέση με το Λένιν δεν χορταίνω ποτέ να διαβάζω το πώς τελειώνει το Κράτος και Επανάσταση όπου (το μεταφέρω από μνήμης) λέει κάτι σαν : Τώρα κανονικά θα έγραφα πώς προχωρήσαμε την επανάσταση, αλλά δεν έχω χρόνο, γιατί είναι πάντα πολύ καλύτερο να ζεις και να υλοποιείς την επανάσταση από το να γράφεις γι΄ αυτή (μπορεί και να το λέει στην εισαγωγή, δεν θυμάμαι καλά και δεν το χω τώρα μαζί μου).
ΑπάντησηΔιαγραφήΣε σχέση με τα άλλα που γράφεις, να πω απλά ότι αυτή είναι η βασική διαφορά των κομμουνιστών με τους γιαλαντζί ψευτοεπαναστάτες. Δεν υποσχόμαστε τον παράδεισο με μία κίνηση, ξέρουμε ότι θα συναντήσουμε προβλήματα, πισωγυρίσματα, πρωτόφανέρωτα διλλήματα και δύσκολες επιλογές, αλλά έχοντας σταθερούς στόχους την κατάργηση της εκμετάλλευσης, το ξερίζωμα του μικροβίου της ατομικής ιδιοκτησίας και την εδραίωση της λαϊκής εξουσίας, και με όπλο το μαρξισμό λενινισμό, την λογική και την επιστήμη, ξέρουμε ότι μπορούμε να απαντήσουμε σωστά σε όλα τα άγνωστα σήμερα προβλήματα που σίγουρα θα μας τεθούν.
Γιάννης Ν.
Μια αντικειμενικη γνωστικη δυσκολια στις συζητησεις αυτες (δεν εννοω τον δολο διαφορων μεταβατικοστοχακηδων) ειναι οτι στο επιπεδο της πολιτικης τακτικης δεν υπαρχουν συγκεκριμενες θεωρητικες αρχες στα κειμενα των κλασικων,με τον ιδιο τροπο που υπαρχουν για την πολιτικη οικονομια ή για την εξελιξη των ανθρωπινων κοινωνιων γενικα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ καθε πλευρα προσπαθει να δικαιολογηθει με βαση κειμενα του Λενιν,αλλα στην πραξη δεν υπαρχουν σοβαρα ερισματα.Κανεις δεν ξερει με ακριβεια να πει πως μπορει να συσπειρωσει κοσμο ή πως να τον στρεψει προς μια συγκεκριμενη κατευθυνση.Εχουν προταθει πολλα μετωπα,συνθηματα και στοχοι κατα καιρος αλλα συνηθως χωρις επιτυχια.
Κατα την γνωμη μου,σε περιοδο ειρηνης και χωρις σημαντικο μερος των ΕΔ με το μερος σου,ειναι σχεδον απιθανο να κλιμακωθει μια γενικοτερη δυσαρεσκεια ή ακομα και μια μεγαλη απεργια,σε επανασταση.
Οσο οι επιλογες ειναι αναμεσα στην φτωχεια ή εστω και τον αργο θανατο,και τον γρηγορο θανατο μιας πολεμικης συγκρουσης,η συντριπτικη πλειοψηφια θα επιλεξει το πρωτο,που να χτυπαμε τον κωλο μας κατω.
ΠΓ, δε θα είχε και λογική να υπάρχουν συγκεκριμένες τακτικές αρχές, γιατί η τακτική βασίζεται στη συγκεκριμένη ανάλυση, που δε θα μπορούσαν προφανώς να την κάνουν στην εποχή τους αντί για εμάς, σαν καφετζούδες, για να μας απαλλάξουν από τη δυσκολία που παρουσιάζει. Σίγουρα υπάρχουν όμως γενικές αρχές και συμπεράσματα που προκύπτουν από την πρακτική (και τακτική) πείρα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΓιάννη Ν, έτσι περίπου το λέει. Είναι προτιμότερο να κάνεις την επανάσταση αντί να γράφεις για αυτήν. Ελπίζουμε πως το ίδιο θα γίνει σύντομα και με εμάς εδώ (συμπεριλαμβάνω και τους σχολιαστές).
@Απολιθωμα
ΑπάντησηΔιαγραφή''Σίγουρα υπάρχουν όμως γενικές αρχές και συμπεράσματα που προκύπτουν από την πρακτική (και τακτική) πείρα.''
Υπαρχουν συμπερασματα σε περιορισμενο βαθμο.Οσα χρονια διαβαζω τις συζητησεις εδω και σε 1-2 αλλα κοκκινα μπλογκ,κανεις δεν εχει μπορεσει να δωσει απαντηση στο πως μπορει ενα ΚΚ να συσπειρωσει κοσμο.