Σε τούτη την πατρίδα τι γυρεύω

Η σημερινή επέτειος της εκτέλεσης του Πλουμπίδη (που συμπίπτει με την ψήφιση του τρίτου -και μακρύτερο- μνημονίου πέρυσι, αλλά ας μην κάνουμε τέτοιες προεκτάσεις σήμερα) δίνει αφορμή για μερικές κωδικοποιημένες σκέψεις.

Η "αγία τριάδα" των Νικόλαων του κομμουνιστικού κινήματος είναι ο Ζαχαριάδης, ο Μπελογιάννης κι ο Πλουμπίδης. Που εκτός από το κοινό όνομα, έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι το συνέδεσαν με τους αγώνες και τις πιο ένδοξες στιγμές του λαού μας, κι ας μην κατάφεραν τελικά να νικήσουν, όπως δήλωνε το βαφτιστικό τους όνομα (Νικο+λαος). Η σύνδεση υπάρχει αντικειμενικά, το ζήτημα είναι πώς θα τη δει κανείς και πώς θα την ερμηνεύσει.

Ένα αρκετά γνωστό σχήμα είναι αυτό που έκανε στα στερνά της (τα οποία δεν τιμούσαν πάντα τα πρώτα) η Έλλη Παππά, λέγοντας πως ο Ζαχαριάδης αναζητούσε μετά την ήττα στον εμφύλιο, για να εξιλεωθεί, έναν ήρωα και έναν προδότη, που τους βρήκε στα πρόσωπα του Μπελογιάννη και του Πλουμπίδη, αντίστοιχα. Το σχήμα αυτό αναπαράγεται σε διάφορες παραλλαγές κι είναι εξαιρετικά δημοφιλές σε κάποιους (αστικούς) κύκλους, όχι μόνο για τη λογοτεχνίζουσα απλοϊκότητά του -που ξεμπερδεύει με μια φράση, με τα ιστορικά γεγονότα- αλλά και για τις αντικομμουνιστικές αιχμές του ενάντια στο κόμμα, που προδίδει και τρώει τα παιδιά του και το συντροφοφάγο Ζαχαριάδη -που και αυτόν όμως τον έφαγε το κόμμα, έγινε από θύτης θύμα, κτλ.

Πάλι καλά δηλ που δε φόρτωσαν στο κόμμα κι αυτές καθαυτές τις εκτελέσεις των μελών του. Ούτως ή άλλως όμως φροντίζουν να βγάλουν τον ένοχο (το αστικό κράτος και τους συμμάχους του) λάδι και έξω από το κάδρο των ευθυνών. Τι πάει να πει "αυτοί σκοτώσαν Πλουμπίδη, Μπελογιάννη", (για να παραφράσουμε ένα επίκαιρο σύνθημα); Αφού το λέει η Παππά στις αναμνήσεις της, πως ο Μπελογιάννης ήταν σκασμένος κι έλεγε "να σκεφτείς πως θα πεθάνουμε για ένα λάθος". Κι εννοεί το "λάθος" του ΚΚΕ (πάντα η λαθολογία παρούσα) να απόσχει από τις εκλογές του 46'. Γι' αυτό χάθηκε ο Μπελογιάννης, κι όχι γιατί τον σκότωσαν οι εκτελεστές του...

Κρίμα μόνο που δεν ήταν η Ε.Π. μπροστά και στις τελευταίες στιγμές του Πλουμπίδη, για να αφήσει πίσω της κάποια παρόμοια φράση-ανάμνηση, αντί για αυτά που διαβάζουμε σήμερα, ότι ο μπάρμπας έπεσε φωνάζοντας "ζήτω το ΚΚΕ".

Μια άλλη σύνδεση που υπάρχει αντικειμενικά μεταξύ Πλουμπίδη και Ζαχαριάδη -αλλά... για κάποιο λόγο δε μνημονεύεται το ίδιο συχνά- είναι αυτή που προκύπτει από τα ίδια τα γραπτά τους και τις "τελευταίες επιθυμίες"-διαθήκες που άφησαν πίσω τους.

Το ΚΚΕ ήταν και παραμένει το κόμα μου και κανένας δεν μπορεί να το χτυπήσει και να το λερώσει χρησιμοποιώντας το όνομά μου. (...) Το γράμμα αφτό το γράφω για να βουλώσω το στόμα σ’ όλους αφτούς που θα βάλουν τώρα τις φωνές. Με το ΚΚΕ δεν είχα ούτε έχω ανοιχτούς λογαριασμούς. Ούτε μπορούσα ποτέ νάχω. 

Νίκος Ζαχαριάδης

Ο εχθρός δουλεύει και δουλεύει με πολλά μέσα για να διαλύσει το Κόμμα, να σπείρει τη σύγχυση στις μάζες και να στρέψει τα στελέχη και τα μέλη του Κόμματος ενάντια στην ηγεσία. (...)
Ματαιοπονείτε, αν πιστεύετε ότι θα με κάνετε να στραφώ ενάντια στο Κόμμα μου. (...)
Τιμή μου εγώ πάνω απ' όλα έχω την τιμή του Κόμματος Ήμουν πιστός στο Κόμμα τότε που με ανέβαζε στα ανώτατα αξιώματά του, είμαι πιστός και τώρα που καλά ή κακά, δίκαια ή άδικα, με κατηγορεί και με στιγματίζει.
Εκείνοι που με αγαπούν και με σέβονται οφείλουν να πειθαρχήσουν στο Κόμμα, να διαφυλάξουν την Ενότητά του και να έχουν εμπιστοσύνη στην ηγεσία του.
Νίκος Πλουμπίδης

Εντάξει τώρα. Σιγά μην ξέρουν αυτοί καλύτερα απ' τους διαχρονικούς κουκουεδολόγους. Τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα και τα γραπτά που μένουν, αλλά μπορούν κάλλιστα να αποσιωπηθούν. Κι όσοι τα παίρνουν υπόψη τους, πχ του Πλουμπίδη, δεν τον αναφέρουν ως μια αξεπέραστη ηρωική μορφή, που έδινε συνειδητά τον αγώνα με τους διώκτες του και την αρρώστια του, για να γλιτώσει την τιμή, τη δική του και του κόμματός του. Αλλά ως μια τραγική φιγούρα, που την άλεθαν συμπληγάδες, μυλόπετρες, κοκ. Η πίστη στο κόμμα -που όπως προφητικά έγραψε ο Πλουμπίδης, θα βρει την αλήθεια και θα τον δικαιώσει μετά θάνατον- ερμηνεύεται βολικά ως ένα είδος παρωπίδων και κομματικής βλακείας, που τον καθιστά συμπαθή για τις αυταπάτες του.
Tragic, που έλεγε κι η διαφήμιση με τον Ποταμίσιο...

Αξίζει πάντως να διαβάσει κανείς τον Αλύγιστο του Κώστα Κοτζιά. Όχι μόνο γιατί διηγείται με πολύ δυνατή γραφή και μοναδικό τρόπο την ιστορία του Πλουμπίδη και το τεράστιο φορτίο που άντεξε να κουβαλήσει ως το τέλος. Αλλά επειδή γράφει σε μια περίοδο, που η επίσημη γραμμή του κόμματος ήταν κάθε άλλο παρά ζαχαριαδική, και παρόλα αυτά καταφέρνει να αφήσει όπου χρειάζεται μερικές αιχμές, χωρίς να μουντζουρώνει και να διαγράφει μονοκοντυλιά την ηρωική ιστορία του κόμματος και των μελών του, όπως ο Πλουμπίδης.

Πώς σχολιάζουμε όμως τη σπίλωση της μνήμης του Πλουμπίδη, ακόμα και μετά το θάνατό του, από το Ζαχαριάδη, που αμφισβητούσε τις φωτογραφίες από την εκτέλεσή του, μιλώντας για πράκτορες, αργύρια και την άλλη όχθη του Ατλαντικού;

Προφανώς και ήταν λανθασμένα, το ζήτημα όμως είναι για τι τάξης λάθος πρόκειται. Κι εδώ την αλήθεια την προσεγγίζει περισσότερο, κατά τη γνώμη μου, αυτό που είχε πει ο γιος του Ζαχαριάδη, ο Σήφης, σε μια συνέντευξή του. Ότι δηλ προφανώς ο πατέρας του είχε στοιχεία που τον έκαναν να πιστέψει αυτή την εκδοχή και να μην αλλάξει γνώμη ως το τέλος. Κάτι που φαίνεται κι από τα τελευταία γραπτά του Ζαχαριάδη, στην εξορία του στο Σοργκούτ, όπου επιμένει στη γνώμη του για τον Πλουμπίδη αλλά και για μια σειρά άλλα κομματικά στελέχη (Σιάντος, Βαβούδης, κτλ).

Ποια είναι τα στοιχεία αυτά, πώς και γιατί έφτασε σε αυτό το συμπέρασμα, είναι άλλο θέμα, που δε χωράει στα πλαίσια της ανάρτησης. Αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ είναι ότι πρόκειται για... ειλικρινή πλάνη κι όχι για προσπάθεια κατασκευής ενόχων κι αποδιοπομπαίων τράγων (νάτη πάλι η ρίζα του "τραγικού". Στην οποία μπορούμε να προσθέσουμε και τον τίτλο του δ' και τελευταίου τόμου των απομνημονευμάτων του Βλαντά, που αναφέρονται σε αυτήν την περίοδο, 1950-68, και έχουν τίτλο "η τραγωδία του ΚΚΕ", χωρίς να μας λένε κάτι όμως για την τραγική πολιτική κατάληξη του ίδιου του Βλαντά).

Αξίζει να αναφερθούμε ακροθιγώς και σε ένα ακόμα επίμαχο ζήτημα, αυτό της παλιάς ΚΕ (μέλος της οποίας ήταν και ο Πλουμπίδης) κατά τη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας και τη στάση-θέση της στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο, που εξετάζεται αναλυτικά στο σχετικό βιβλίο-μελέτη του τμήματος ιστορίας της κετουκε. Εντελώς επιγραμματικά (και με τον κίνδυνο να μην τα μεταφέρω σωστά) τα βασικά συμπεράσματα της μελέτης -που είναι ένα είδος πολιτικής αποκατάστασης της παλιάς ΚΕ- συμπυκνώνονται στα εξής σημεία:
-η παλιά ΚΕ εκτίμησε σωστά το χαρακτήρα του Β' Π.Π ως ιμπεριαλιστικό.
-δεν πρόβαλε τη γραμμή του ντεφετισμού, αλλά της ένοπλης πάλης ενάντια στον κατακτητή (διαφωνούσε όμως με το σημείο-διατύπωση για τη διεύθυνσή της από το Μεταξά)
-δεν έβαλε παρόλα αυτά ποτέ το ζήτημα της εξουσίας και του στρατηγικού στόχου.

Αντί επιλόγου, μπορείτε να διαβάσετε εδώ μερικά εκτενή αποσπάσματα από το βιβλίο του Κούλη Ζαμπαθά, που φιλοξένησε στο σπίτι του τον Πλουμπίδη και τον Μπελογιάννη, σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας για το κόμμα και διηγείται κάποιες από τις συζητήσεις τους και τις προσωπικές στιγμές τους (που ήταν προς το τέλος της ζωής τους, λίγο πριν τη σύλληψη και την εκτέλεσή τους).

Ξεχωρίζω κι αντιγράφω δύο αποσπάσματα.

Το γέρο του το θυμότανε με συγκίνηση.
Σαν κάποτε μας έλεγε, τον βρίσανε στο χωριό για το γιο πούβγαλε, κείνος περήφανα απάντησε σε όλους τους χωριανούς του:
Αν ο γιος μου πιστεύει στον κομμουνισμό, πάει να πει πως είναι κάτι πολύ δίκαιο και καλό για να το πιστεύει εκείνος. Μια λοιπόν και το πιστεύει ο γιος μου πρέπει να το πιστέψω κι εγώ.

(...)

Πάνω σ’ αυτό, μας μίλησε με θαυμασμό και συγκίνηση για μια δεκαεξάχρονη κοπελλίτσα που γνώρισε πριν από πολλά χρόνια σ’ ένα χωριό της Μακεδονίας. Ήταν στα πρώτα χρόνια της κομματικής του ζωής. Σε μια του περιοδεία είχε πιάσει μια φοβερή βαρυχειμωνιά. Άρρωστος απ’ τη φυματίωση κι αδύνατος, ύστερα από μια αιμόπτυση πούχε κάνει κείνες τις μέρες, έτρεμε σαν την καλαμιά μες στο κρύο και στο ξεροβόρι. Το χωριατόσπιτο που θάμενε εκείνο το βράδυ ήταν ενός φτωχού συντρόφου. Μια φτωχοκάμαρα για μια ολάκερη φαμίλια. Το βράδυ πέσανε να πλαγιάσουνε κατάχαμα, μ’ όλα τα στρωσίδια και τις βελέντζες, τα πόδια του ήταν ξυλιασμένα από το κρύο. Έτρεμε. Δεν μπορούσε να ησυχάσει. Η κοπελλιά τον ένοιωθε να τρέμει έτσι ως κείτονταν πλάι του. Την πήραν τα δάκρυα και για μια στιγμή μ’ όλη την αθωότητα και τη συστολή της παρθένας, πήρε τα πόδια του, ανασήκωσε το μισοφόρι της και τάβαλε κατάσαρκα στην κοιλιά της να τα ζεστάνει. Αυτό δεν το ξέχασε ποτέ του. Πώς να μην αγαπάει τέτοιο λαό και πώς να μην έχει δοσμένο το είναι του στους κατατρεγμένους και στους φτωχούς ξοτάρηδες κι αργάτες; Για τούτη την αγάπη στο λαό μας μίλαγε όλες τις μέρες πούμεινε κοντά μας.