Η εξέγερση της Δράμας

Κάποια βασικά εισαγωγικά στοιχεία, που χρειάζεται να ξέρει κανείς για την εξέγερση της Δράμας, μπορείτε να διαβάσετε σε αυτό το κείμενο στο Ατέχνως. Εδώ η κε του μπλοκ επαναλαμβάνει κάποια βασικά σημεία κι εμβαθύνει στην ουσία και τις προεκτάσεις τους.

Ο γεωγραφικός προσδιορισμός Δράμα (δίπλα από την εξέγερση) αναφέρεται σε όλο το νομό κι όχι τόσο στην πόλη, που δεν βρισκόταν στην καρδιά των γεγονότων. Αυτή χτυπούσε στο Δοξάτο, τη Χωριστή, την Προσοτσάνη, κ.α., που δέχτηκαν και τα περισσότερα αντίποινα.

Η εξέγερση αυτή δεν είναι η πρώτη αντιστασιακή ενέργεια στον ελληνικό χώρο. Είχαν προηγηθεί πολλές τέτοιες μεμονωμένες ενέργειες, μικρής εμβέλειας (πιο γνωστή είναι το κατέβασμα της ναζιστικής σημαίας από τον ιστό της Ακρόπολης, από τους Σάντα και Γλέζο) που αποδεικνύουν ότι η αντίσταση στον κατακτητή εκδηλώθηκε από την πρώτη αρχή κι όχι αφότου ξεκίνησε η επιχείρηση Μπαρμπαρόσα κι η ναζιστική επίθεση στη Σοβιετική Ένωση, όπως ισχυρίζονται οι αστοί ιστορικοί, για να μειώσουν το μεγαλείο της.

Είναι όμως το πρώτο οργανωμένο αντιστασιακό κίνημα και το δεύτερο χρονικά σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη. Ουσιαστικά δηλαδή άνοιξε το κεφάλαιο της εποποιίας της Αντίστασης, που γιγαντώθηκε τα επόμενα χρόνια, συσπειρώνοντας τη συντριπτική πλειοψηφία του εργαζόμενου λαού. Στην περιοχή της Δράμας ανήκει η τιμή για την πρώτη σπίθα που άναψε αυτό το φιτίλι και έκανε τα σκοτάδια φως.

Η εξέγερση εκδηλώθηκε μόλις μία μέρα μετά από τη συγκρότηση του ΕΑΜ. Δεν είχε προφανώς -και δεν ήταν δυνατόν να έχει- επαφή με τα κεντρικά όργανα κι αποφασίστηκε χωρίς να ειδοποιηθεί (πόσο μάλλον να την εγκρίνει) το Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ, που -είχε δεχτεί λιγότερα χτυπήματα από τη μεταξική δικτατορία και- είχε θέσει ως στόχο την ενίσχυση της ένοπλης, αντάρτικης δράσης.

Ένας βασικός παράγοντας που καθόρισε την εκδήλωση της εξέγερσης ήταν τα κομματικά στηρίγματα και στελέχη της περιοχής που μπήκαν στην πρωτοπορία της αντίστασης. Αλλά η εξέγερση πνίγηκε στο αίμα κι αυτό καθόρισε αποφασιστικά τις κατοπινές εξελίξεις: την ανάπτυξη και δράση των τμημάτων του Τσαούς Αντόν και των δοσίλογων, καθώς και την αναιμική παρουσία του εαμικού κινήματος τα επόμενα χρόνια.
Πιθανότατα ο ίδιος παράγοντας καθόρισε εν μέρει και τη (μεταπολιτευτική) χαμηλή εκλογική καταγραφή του ΚΚΕ στην περιφέρεια Δράμας, όπου προπολεμικά συγκέντρωνε πολύ υψηλά ποσοστά. Από την άλλη υπάρχει το παράδειγμα της Χωριστής, που μολονότι βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα και της εκδίκησης των φασιστών, είναι μέχρι σήμερα το εκλογικό προπύργιο του ΚΚΕ, με αγωνιστική παράδοση, που δεν έσβησε, αλλά ενισχύθηκε από τα βαριά αντίποινα.

Η εξέγερση ήταν κατά γενική ομολογία ηρωική αλλά πρόωρη και καταδικασμένη σε ήττα, με βαριές συνέπειες για τους ντόπιους -πολλοί προσπάθησαν να περάσουν στην άλλη όχθη του Στρυμόνα, έξω από τα όρια της βουλγαροκρατούμενης περιοχής, για να γλιτώσουν τα αντίποινα- και τις προοπτικές ανάπτυξης του κινήματος. Πέτυχε όμως κάτι πολύ σημαντικό: να διατρανώσει το αδούλωτο πνεύμα και τη θέληση του λαού, ματαιώνοντας ουσιαστικά τους φασιστικούς σχεδιασμούς για τεμαχισμό και αναδιανομή εδαφών. Το ακριβώς αντίθετο δηλ από τις κατηγορίες που της απέδωσαν κατά καιρούς, εχθροί και "φίλοι".

Το (μετ)εμφυλιακό κράτος αξιοποίησε το βαρύ φόρο αίματος που πλήρωσαν οι Δραμινοί, επιχειρώντας να ξαναγράψει την ιστορία και να φορτώσει αλλού τις ευθύνες και τα κρίματα του δικού του δωσιλογικού παρελθόντος. Έτσι τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου, κρίνοντας εξ ιδίων τα αλλότρια, ο Έλληνας γενικός επιθεωρητής νομαρχιών Γενικής Διοικήσεως Μακδεδονίας το 41' Αθανάσιος Χρυσοχόου, ο συνεργαζόμενος δηλ με τους Γερμανούς και τους Βούλγαρους κατακτητές της Μακεδονίας διοικητής της, εισηγείται την άποψη ότι οι βουλγάρικες κατοχικές αρχές συνεργάστηκαν με τους Έλληνες κομμουνιστές της Δράμας για να ξεσπάσει εξέγερση και να δικαιολογήσουν σφαγές κατά του ελληνικού πληθυσμού της περιοχής με σκοπό την αλλοίωση της εθνολογικής σύστασής της.

Η εκδοχή της συνεργασίας των κομμουνιστών με τον κατακτητή καταρρίπτεται από μια σειρά γεγονότα. Οι Βούλγαροι είχαν πολλές απώλειες, που δεν μπορούν να προκληθούν-δικαιολογηθούν από μια στημένη επίθεση, που γνώριζαν και την υποδαύλισαν οι ίδιοι. Και τα κομματικά στελέχη που βρέθηκαν στην ηγεσία της (στημένης υποτίθεται) εξέγερσης, έπεσαν στο πεδίο της μάχης ή πέρασαν στην παρανομία και έχασαν τη ζωή τους μες στους αμέσως επόμενους μήνες.

Η θεωρία της παγίδας και των υποβολιμαίων ιδεών που καλλιέργησαν τεχνηέντως οι Βούλγαροι και οι μυστικές τους υπηρεσίες, δεν τεκμηριώνεται με στοιχεία και δεν επιβεβαιώνεται από τα γεγονότα. Η οργάνωση του κινήματος και τα ταυτόχρονα, συντονισμένα χτυπήματα σε αρκετά σημεία του νομού μαρτυρούν την ύπαρξη ενός επιτελικού σχεδίου κι όχι σπασμωδικές ενέργειες υπό τη μέθη ενός στιγμιαίου ενθουσιασμού.

Είναι γεγονός πάντως ότι υπήρξε λανθασμένη εκτίμηση της κατάστασης, για τις δυνατότητες και τις προοπτικές του κινήματος, ως προς την αντιστοίχηση του σχεδίου και των μέσων με τα πραγματικά δεδομένα. Κι αυτό είναι που καθόρισε και την (αυτο)κριτική του κόμματος τα επόμενα χρόνια, κατά τον απολογισμό της εξέγερσης και των πυκνών γεγονότων της δεκαετίας.

Αν εξαιρέσει κανείς το επίμαχο ζήτημα των υποβολιμαίων διαδόσεων -που επέδρασε παλιότερα σε αρκετές, προσεγγίσεις κι από τη δική μας σκοπιά- νομίζω πως δεν υπάρχουν πολλές διαφορές ως προς την ουσία. Η εξέγερση ήταν ηρωική, αλλά πρόωρη. Η βασική διαφορά βρίσκεται μάλλον στα συμφραζόμενα και τον απολογητικό τόνο παλιότερων προσεγγίσεων (που καλούνταν επιπλέον να επιπλεύσουν στα κύματα της λαθολογίας), σε αντίθεση με τη θαρραλέα υπεράσπιση της εξέγερσης τα τελευταία χρόνια -και αποκορύφωμα την πρόσφατη εκδήλωση τιμής στην πόλη της Δράμας, στα πλαίσια των εορταστικών εκδηλώσεων για τα εκατόχρονα του κόμματος. Κανένας αγώνας δεν πάει χαμένος, αλλά είναι το σκίρτημα του νέου που παλεύει να γεννηθεί και εκτοπίσει το παλιό.

Στο σύνδεσμο που έδωσα στην αρχή του κειμένου, θα βρείτε μερικές πληροφορίες για την εκδήλωση αυτή και για τη λοιπή βιβλιογραφία-αρθογραφία σχετικά με την εξέγερση.
Εδώ θα παραθέσω ένα ακόμα απόσπασμα από την εισηγητική ομιλία της Θ. Καπέτη (μέλος της κετουκε) και το κρατάμε για μελλοντική αξιοποίηση-σχολιασμό.

Στη βιβλιογραφία προηγούμενων δεκαετιών, από στελέχη του Κόμματος γίνεται κριτική στο Μακεδονικό Γραφείο.
Ο Πέτρος Ρούσσος χαρακτηρίζει την ενέργεια της καθοδήγησης της Δράμας πρόωρη, που όπως λέει: δεν μπορεί να 'ναι άσχετη με τις μονόπλευρες αντιλήψεις και τα πρόωρα συνθήματα που επικρατούσαν στην παλιά καθοδήγηση του ΜΓ του ΚΚΕ...
Επίσης, ο Ανδρέας Τζήμας έγραψε σε έκθεσή του για το Μακεδονικό Γραφείο: Παρά το ζηλευτό πνεύμα οργάνωσης... που τους διέκρινε, κατάφερε με αυτήν του την οργανωτική πολιτική και με εξίσου εσφαλμένη πολιτική γραμμή (σοβιετική Ελλάδα, σοβιετική εξουσία) να μείνει μια οργάνωση σεχταριστική...
Η δράση του Μακεδονικού Γραφείου δεν επιβεβαιώνει την κριτική περί σεχταρισμού. Όπως φάνηκε και στις προηγούμενες αναφορές μας, το Μακεδονικό Γραφείο επέδειξε ετοιμότητα και εγρήγορση, τόσο στη γρήγορη συγκρότηση των ΚΟ και τη μαζική δουλειά, όσο και στην προσπάθεια συγκρότησης ένοπλων ομάδων που θα πρωτοστατούσαν στην αντίσταση κατά των κατακτητών. Λειτουργούσε με αίσθημα ευθύνης και πρωτόβουλο πνεύμα. Αξιοσημείωτη επίσης είναι και η ξεκάθαρη άποψη που είχε διατυπώσει από τις πρώτες μέρες του ιταλοελληνικού πολέμου, ότι πρόκειται για πόλεμο ιμπεριαλιστικό και από τι δύο πλευρές. Επιπλέον είχε αφουγκραστεί σωστά τις διαθέσεις και τη δυσαρέσκεια του λαού της περιοχής, κι αυτό γιατί ήταν ισχυροί οι δεσμοί του με την εργατική τάξη και το λαό της.