Η τέταρτη διάσταση της επανάστασης

Αν κοιμηθώ νωρίς, θα (ξε)σηκωθώ νωρίς
κι όταν θα κάνω την έφοδο, θα είναι νωρίς.
Αν κοιμηθώ αργά...

Το νωρίς δεν έχει να κάνει με τον ορισμό του σοσιαλισμού ως πρώιμου, ανώριμου κομμουνισμού. Αλλά με τη σωστή εκτίμηση των πραγμάτων, τη συγκεκριμένη ανάλυση της κατάστασης, που είναι η ουσία του μαρξισμού και το πιο δύσκολο επαναστατικό καθήκον. Έχει να κάνει με την τέταρτη διάσταση της επανάστασης, που μπορεί να προστεθεί στην τριάδα των προϋποθέσεων της εξέγερσης που σημειώνει ο Βλαδίμηρος ως ειδοποιό διαφορά του μαρξισμού από τον μπλανκισμό, όπως και στην τριάδα των κλασικών όρων για την επιτυχία της: ανεβασμένο επίπεδο συνειδητοποίησης και ριζοσπαστικοποίησης της εργατικής τάξης, οργανωμένη πρωτοπορία κι ατσαλωμένο κόμμα, που διευθύνει τον αγώνα, αδυναμία των από πάνω κι επαναστατική κατάσταση.

Έχει να κάνει επίσης με την περίφημη φράση του Λένιν για την επιλογή της κατάλληλης στιγμής: μια μέρα πριν ήταν νωρίς, μία μέρα μετά θα είναι αργά, τώρα είναι η ευκαιρία.

Στην Πετρούπολη (που αργότερα ονομάστηκε Λενινούπολη-Λένινγκραντ κι ως τέτοιο έχει χαραχτεί στη μνήμη μας), οι διαθέσεις των εργατικών μαζών ήταν ώριμες για την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας ήδη από τον Ιούλιο. Οι μπολσεβίκοι μπήκαν μπροστά ως όφειλαν, παρά τη διαφωνία τους με τη χρονική στιγμή του ξεσπάσματος, προκειμένου να μην αποκοπούν από τις μάζες. Αλλά δεν παρασύρθηκαν από αυτές κι είχαν διαφορετική εκτίμηση ως προς την κατάλληλη στιγμή για το γενικό έναυσμα και την επαναστατική ετοιμότητα στην υπόλοιπη χώρα. Αν το κόμμα ακολουθούσε τυφλά τις μάζες, δε θα είχε λόγο ύπαρξης ως διακριτή οργανωμένη πρωτοπορία. Κι αν έκρινε την κατάσταση μόνο από το επίπεδο συνειδητοποίησης κι ωριμότητας στις γραμμές του και τον περίγυρό του, γενικεύοντας αυθαίρετα το μερικό στο σύνολο, θα ξέπεφτε στο επίπεδο της επαναστατικής λογοκοπίας -ίσως τίμιας κι ειλικρινούς, παρόλα αυτά επικίνδυνης.

Η συμμετοχή τους στο ξέσπασμα του Ιούλη κι η οργανωμένη συγκράτησή του επέτρεψε στους μπολσεβίκους μια συγκροτημένη υποχώρηση και τη διατήρηση των δυνάμεών τους, παρά την παρανομία και τις δύσκολες μέρες που ακολούθησαν (με το Λένιν να καταφεύγει στη Φινλανδία, για να προστατευτεί). Αλλά ο τροχός ξαναγύρισε μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Κορνίλοφ και την υπεράσπιση της προσωρινής κυβέρνησης (του εσέρου Κερένσκι) από τους μπολσεβίκους και το προλεταριάτο της Πετρούπολης.
Κάτω τα χέρια από την αστική δημοκρατία, είναι δική μας δουλειά να τη ρίξουμε, θα μπορούσε να είναι το σύνθημά τους.

Η αποτυχία αυτού του πραξικοπήματος και η σωτηρία της αστικής κυβέρνησης υπέγραψε παράλληλα τη θανατική της καταδίκη, αλλά από την ανάποδη. Ενώ απέδειξε παράλληλα, πως κατά έναν παράδοξο τρόπο, κι η αντίδραση οφείλει να παίρνει υπόψη της κάποιους παράγοντες και να αντιμετωπίσει παρόμοια πολιτικά προβλήματα με τους επαναστάτες, επιλέγοντας την κατάλληλη στιγμή για την εκδήλωση της αντεπανάστασης, αν δε θέλει να την οδηγήσει σε αποτυχία.

Η προσωρινή αποτυχία της επανάστασης ενίσχυσε την προσωρινή κυβέρνηση και την αντίδραση, που πίστεψε στη νίκη της, εκτίμησε λανθασμένα την κατάσταση -χωρίς να έχει πολλά περιθώρια για κάτι διαφορετικό ούτως ή άλλως- και ευνόησε με τη σειρά της την επικράτησης της επανάστασης, που έμοιαζε πρόσκαιρη κι επισφαλής, αλλά ουδέν μονιμότερο του προσωρινού. (Και δεν είναι τυχαίο ίσως πως η νίκη αυτή αποδείχτηκε στην πράξη προσωρινή, ακριβώς όταν για τους περισσότερους έμοιαζε μόνιμη και δεδομένη).

Η κατάσταση έμοιαζε κατά μία έννοια με το πατητό, που παίζαμε ως παιδιά, με μισά-πλάγια βήματα ή μεγάλα και θαρραλέα, που ξανοίγονται και μπορεί να αποδειχτούν μετέωρα και να την πατήσεις -αντί να πατήσεις τον αντίπαλο, που είναι κι ο στόχος του παιχνιδιού- πέφτοντας έξω ένα βήμα, λίγα εκατοστά, μία μέρα (νωρίς ή αργά) και μία αιωνιότητα, που κρινόταν το 17' για τις επαναστάσεις του σύντομου εικοστού αιώνα -που ήταν μια σύντομη εισαγωγή στην κοινωνία του μέλλοντος.
Το μετέωρο βήμα της επανάστασης...

Θυμάμαι μάλιστα πως τότε παίζαμε συνήθως με ομάδες και τις συλλαβές τους, που αντιστοιχούσαν σε ένα βήμα -μισό ή ολόκληρο- και για αυτό προτιμούσαμε τα ονόματα-σιδηρόδρομους: Ο-λυ-μπι-α-κός Βό-λου, Α-να-γέν-νη-ση Καρ-δί-τσας, κοκ, που σου έδιναν πλεονέκτημα για την τελική επίθεση. Κι ίσως έτσι να μας έμεινε κι εμάς η ροπή προς τα πολυσύλλαβα μακρινάρια που μπερδεύουν τον κόσμο: ευρωμονόδρομος, λυκοσυμμαχία, αντικαπιταλιστική-αντιμονοπωλιακή συσπείρωση, δικτατορία του προλεταριάτου, επαναστατική πρωτοπορία, φτου σκουληκομερμηγκότρυπα.
Τι κρίμα να μην τις ξέρουμε σαν παιδιά αυτές τις λέξεις, για να τις χρησιμοποιούμε στο παιχνίδι μας...

Σε κάθε περίπτωση, ο χρόνος είναι πολύ σημαντική διάσταση για την επανάσταση, όπου κάθε μέρα μετράει σα μήνας, είναι γεμάτη γεγονότα που τρέχουν και προσπαθούν να καλύψουν το κενό και την χρόνια, συσσωρευμένη αδράνεια του προηγούμενου διαστήματος. Με άλλα λόγια, όσα δε φέρνει ο χρόνος, τα φέρνει η ώρα κι η στιγμή, η κρίσιμη, επαναστατική συγκυρία που συγκεντρώνει τη δυναμική και τις τάσεις εξέλιξης των πραγμάτων, σπρώχνοντας το μέλλον για να έρθει πιο κοντά στην εποχή μας. Επισπεύδοντας τη γέννηση του καινούριου ενάντια στο παλιό που αρνείται να (αργο)πεθάνει, με την επαναστατική βία να βοηθάει τη γέννα ενός μωρού, που είναι πρώιμο(ς) (κομμουνισμός) και αδύνατο, σαν επταμηνίτικο, αλλά ικανό να πνίξει τα φίδια που το ζώνουν στην κούνια του, όπως ο Ηρακλής κι η νεογέννητη σοβιετική εξουσία. Που πέτυχε μια σειρά θαυμαστούς άθλους, κουβαλώντας στις πλάτες της την παγκόσμια επαναστατική προοπτική, σαν το μυθολογικό Άτλαντα, ενάντια στα μαύρα κοράκια και τις Στυμφαλίδες Όρνιθες που έπεσαν να τη φάνε. Και ας απέτυχε τελικά να εκτρέψει το ρου της ιστορίας και του Αλφειού (ή μήπως του Πηνειού) για να καθαρίσει τον κόπρο του Αυγεία και τα κατάλοιπα-βρομιές του ταξικού παρελθόντος, που επιβιώνουν μέσα μας.

Κατορθώματα κι άθλοι συλλογικοί κι ανθρώπινοι, που έφεραν μια πραγματική κοσμογονία, που μοιάζει με έργο θεού. Τι θεού, ημίθεου και βάλε... Αλλά πρέπει να προσέχουμε το Νέσσο και το δηλητήριο του κέρδους και του σοσιαλισμού της αγοράς, γιατί μια οικονομία δεν μπορεί να είναι σαν Κένταυρος, με ανθρώπινο, σοσιαλιστικό σώμα και καπιταλιστικά πόδια αλόγου.

Εν κατακλείδι, καθώς ο χρόνος της ανάρτησης τελειώνει: η επανάσταση δε θα έρθει ως μια σπασμωδική αντίδραση στην ιστορία που κυλάει πολύ αργά για τις επαναστατικές μας προτιμήσεις. Έρχεται όμως να την επιταχύνει, ισοφαρίζοντας με ένα άλμα την καθυστέρηση ολόκληρων δεκαετιών. Δεν μπορούμε να παίζουμε με αυτήν -όπως ένα παιδί με το ρολόι του- αλλά από τη στιγμή που θα ξεσπάσει, πρέπει να οδηγηθεί αποφασιστικά μέχρι τέλους. Κι όσο πιο αποφασιστικά κινηθεί, τόσο πιο εύκολη κι αναίμακτη θα είναι η νίκη της (όπως αποδεικνύει και το παράδειγμα της εφόδου στα χειμερινά ανάκτορα, σε διάκριση με την πιο δύσκολη επικράτηση της επανάστασης στη Μόσχα, όπου το αρχηγείο της αμφιταλαντεύτηκε κι υπέπεσε σε οδυνηρά σφάλματα).

Το κακό επίσης είναι ότι η επανάσταση δεν έχει πολλά περιθώρια για λάθη, ούτε πολύ χρόνο στη διάθεσή της για να τα διορθώσει. Κι είναι ζήτημα πόσο μπορεί τελικά να προχωρήσει το ρολόι της ιστορίας και ποιες φάσεις μπορεί να παρακάμψει, όπως στη σοβιετική Ρωσία, όπου παρέκαμψαν το καπιταλιστικό στάδιο ανάπτυξης, ως υποχρεωτικό σταθμό της εξέλιξης, αλλά είχαν παράλληλα να αντιπαλέψουν πολλά προκαπιταλιστικά -ακόμα και προταξικά- κατάλοιπα κατά τη διάρκεια του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού (και με αυτό το πολυσύλλαβο ονομαστικό σύνολο, τσακίσαμε κάθε αντίπαλο στο πατητό και μπορούμε να δώσουμε ένα απότομο τέλος στην ανάρτηση).