Δευτέρα 20 Μαρτίου 2017

Κοινωνικοποίηση και σοσιαλισμός

Θα υπάρχουν ΚΤΕΛ στον κομμουνισμό; Και πώς αντιλαμβανόμαστε την κοινωνικοποίησή τους και τη λειτουργία τους σε αυτό το πλαίσιο;
Θα υπάρχουν γυράδικα, ψησταριές με σουβλάκια και καλαμάκια -που για εμάς θα είναι πουρουφάν και για τον Αθηναίο σύμμαχο κάτι άλλο;
Θα τρώμε χοιρινό κρέας και αγριογούρουνα, όπως στο χωρίο του Οβελίξ, ή θα γίνουμε όλοι vegan που θα σέβονται τα δικαιώματα και την προσωπικότητα των ζώων;
Θα υπάρχουν κότερα, κρουαζιερόπλοια, βίτσια και διαστροφές, τζόγος, λιμουζίνες, σαμπάνιες, προϊόντα πολυτελείας, που σπαταλούν πόρους;
Κι οι ερωτήσεις μπορεί να συνεχίζονται επ' αόριστον, διατυπώνοντας φαινομενικά αστείες απορίες, που είναι όμως πολύ σοβαρές, όσο αδυνατούμε βασικά να τις απαντήσουμε.

Ας μείνουμε όμως στο θέμα της κοινωνικοποίησης. Τι είναι αυτό που τη διαφοροποιεί ουσιαστικά από την κρατικοποίηση; Γιατί μιλάμε για κοινωνικοποίηση των μονοπωλίων στη βιομηχανία και σε άλλους παραγωγικούς τομείς, αλλά επιλέγουμε τη μεταβατική μορφή του συνεταιρισμού για τη γη και τους αγρότες; Οι εμπορικές σχέσεις επιβιώνουν μόνο στην ύπαιθρο ή υπάρχουν στις βιομηχανίες και τις επιχειρήσεις που απαλλοτριώνονται από το κράτος της δικτατορίας του προλεταριάτου;

Μια πρώτη, σχηματική κι ίσως λίγο απλοϊκή απάντηση είναι πως το κράτος παίρνει στην κατοχή του τα μέσα παραγωγής, στο όνομα της κοινωνίας συνολικά. Όσο παραμένει λοιπόν -έστω και με άλλη μορφή-περιεχόμενο- η διάκριση μεταξύ κοινωνίας και κράτους, όπου το δεύτερο υπάρχει σα δύναμη πάνω από την πρώτη, για να οργανώνει την παραγωγή της, επιβάλλοντας τους όρους της κυρίαρχης τάξης, θα υπάρχει απόσταση (τυπική ή ουσιαστική) μεταξύ κοινωνικοποίησης και κρατικοποίησης (που είναι αναγκαία αλλά όχι ικανή προϋπόθεση για να φτάσουμε στην πρώτη). Απόσταση που θα εκμηδενιστεί μόνο με την άρση αυτής της αντίθεσης, με την κατάργηση του κράτους, που σταδιακά καθίσταται περιττό κι απονεκρώνεται,

Αυτό κάποιοι σοβιετικοί (πχ Βαζιούλιν) το ονόμαζαν τυπική κοινωνικοποίηση (σε διάκριση με την ουσιαστική) και το εξαρτούν από τους όρους παραγωγής και την αντίθεση μεταξύ των προωθημένων, κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής και των παραγωγικών δυνάμεων, που δεν είναι ανεπτυγμένες σε αντίστοιχο βαθμό -για να καταστήσουν ουσιαστική την κοινωνικοποίηση. Τη θεωρούν μάλιστα ως τη βασική αντίθεση της σοσιαλιστικής κοινωνίας, όπου το σημαντικό είναι πως και οι δύο πόλοι της εντοπίζονται στη σφαίρα της παραγωγής κι όχι πχ της διανομής (στον καθένα ανάλογα με...).

Ο Ρούσης γράφει κάτι παρόμοιο στο βιβλίο του "ο Μαρξ γεννήθηκε νωρίς", καθώς δανείζεται μια βασική ιδέα του Μαρξ για τον καπιταλισμό (περί τυπικής κι ουσιαστικής υπαγωγής) και την εφαρμόζει στη μετάβαση στον κομμουνισμό, κάνοντας λόγο για τυπική κι ουσιαστική υπαγωγή της παραγωγής στον κομμουνισμό ( κατ' αυτόν το ιστορικό παράδειγμα της ΕΣΣΔ να ανήκει στην πρώτη περίπτωση). Πρόκειται για μια δημιουργική αντιγραφή, με έμφαση όμως στο δεύτερο σκέλος (την αντιγραφή) παρά στο πρώτο (της δημιουργίας) που είναι κάπως αδόκιμο και προβληματικό.

Γιατί υπάρχει όμως αυτή η διάκριση; Τι είναι αυτό που μας εμποδίζει να κοινωνικοποιήσουμε άμεσα (εδώ και τώρα που θα έλεγε μια ψυχή ή με ένα νόμο κι ένα άρθρο, όπως θα πρόσθετε ένα κακέκτυπό της) όλα τα μέσα παραγωγής; Η απάντηση δε βρίσκεται στην έλλειψη της απαραίτητης βούλησης ή σε κάποια ρεφορμιστική αμφιταλάντευση, αλλά στα ίδια τα μέσα παραγωγής, το βαθμό ανάπτυξής τους, τον κοινωνικό τους χαρακτήρα και το χαρακτήρα της εργασίας που συνδέεται με αυτά.

Αυτός είναι ο βασικός λόγος που στη γη προκρίνεται ο συνεταιρισμός, με το Στάλιν να εντοπίζει στην ύπαιθρο την επιβίωση εμπορευματικών σχέσεων στο εσωτερικό της Σοβιετικής Ένωσης (πέρα από το εξωτερικό εμπόριο και τις όποιες συναλλαγές με άλλες καπιταλιστικές χώρες). Θεωρούσε δηλ εμπορευματικές τις ανταλλαγές προϊόντων και τις σχέσεις μεταξύ του κοινωνικοποιημένου βιομηχανικού τομέα και του μη κοινωνικοποιημένου αγροτικού τομέα της οικονομίας.

Η κοινωνικοποίηση δεν είναι μια απλή απαλλοτρίωση. Δεν έχει κανένα νόημα να κοινωνικοποιήσει η σοσιαλιστική εξουσία την ιδιοκτησία φτωχών αγροτών (ένα χωραφάκι και μερικά ζωντανά). Επίσης η αγροτική παραγωγή περιέχει μια σειρά αστάθμητους παράγοντες που δεν υπόκεινται εύκολα στον οικονομικό προγραμματισμό, αλλά υπονομεύουν και δυσχεραίνουν τον (κεντρικό) σχεδιασμό (πχ οι απρόβλεπτες καιρικές συνθήκες.

Η κοινωνικοποίηση συμβαδίζει με την ανάπτυξη, με τη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση -δηλ με τα μονοπώλια ως το τελευταίο σκαλοπατάκι της υλικής προετοιμασίας για το σοσιαλισμό- και με την αυτοματοποίηση που ενισχύει τον κεντρικό σχεδιασμό και ενοποιεί τη διεύθυνση των παραγωγικών μονάδων, απλοποιώντας την και καθιστώντας την περιττή σε βάθος χρόνου.

Με αυτήν την έννοια, θα μπορούσαμε να σταθούμε κριτικά απέναντι στην εκτίμηση των σοβιετικών για το αν και σε ποιο βαθμό ήταν πλήρως κι ουσιαστικά κοινωνικοποιημένος ο βιομηχανικός τομέας κι οι επιχειρήσεις που είχαν απαλλοτριωθεί από το εργατικό κράτος. Ένας τομέας στον οποίο ναι μεν συναντούσαμε μεγάλες παραγωγικές μονάδες και σπέρματα εφαρμοσμένης αυτοματοποίησης, αλλά συνυπήρχαν με τη χρήση χειρωνακτικής εργασίας, σε σημαντικό βαθμό, και τον κυρίαρχο ρόλο των μηχανών, δηλ της εκμηχανισμένης παραγωγής. Η οποία ναι μεν κατέστησε εφικτή και άμεσα ορατή την προοπτική του σοσιαλισμού και της διαφορετικής οργάνωσης των παραγωγικών σχέσεων, αλλά δεν αντιστοιχεί στην αυτοματοποίηση και τις απαιτήσεις της κομμουνιστικής προοπτικής.

Αν το ερμηνεύω καλά, αυτοματοποίηση σημαίνει μια τέτοια ανάπτυξη, που θα ενοποιεί το σχεδιασμό και τη δραστηριότητα όλων των παραγωγικών μονάδων σε ένα ενιαίο, οργανικά δεμένο σύνολο, με τον ίδιο τρόπο που ο εγκέφαλος κατευθύνει τις συντονισμένες κινήσεις του σώματος και τις εντολές σε κάθε όργανο, καθιστά αυτονόητη την ενιαία λειτουργία τους, που γίνεται ασυνείδητα, στη βάση της συνήθειας. Κι αυτό συμβαίνει χωρίς να χρειάζεται κάποιο μέτρο για τη μεταξύ τους συνεργασία, με τον ίδιο τρόπο που σε ένα οργανισμό, υπάρχει μεν ισοζύγιο, αλλά οι κινήσεις είναι αυτόματες και δε χρειάζεται κάποιο αποδεικτικό πχ για το οξυγόνο που παρέχουν οι πνεύμονες στο αίμα, ώστε να γίνουν οι καύσεις που απαιτούν οι κινήσεις, κτλ.

Αυτή η κατεύθυνση δίνει βάρος στην περαιτέρω συγκέντρωση της παραγωγής, ώστε όλες οι μονάδες της να λειτουργούν ως ένα σώμα, κι όχι στο μικροαστικό κατακερματισμό και την αναρχική ιδέα της αυτοδιαχείρισης-αυτοδιεύθυνσης, που διαιωνίζει τον καπιταλιστικό ανταγωνισμό των ξεχωριστών επιχειρήσεων, που δεν υπάγονται στην ίδια διεύθυνση, στο ίδιο σχέδιο και υπηρετούν ανταγωνιστικά ιδιωτικά συμφέροντα.

Αυτά μπορεί να μην απαντούν άμεσα στον καταιγισμό των εισαγωγικών ερωτήσεων, που θυμίζουν τις επίμονες απορίες ενός παιδιού, χωρίς να είναι απαραίτητα παιδιάστικες (από μικρό κι από τρελό, εξάλλου...). Δίνουν όμως, πιστεύω, μια καλή βάση για την κατανόηση της κοινωνικοποίησης, σε ένα γενικό πλαίσιο, που χρειάζεται εξειδίκευση, κατά περίπτωση...

7 σχόλια:

  1. Παρακαλώ να μου επιτραπούν δυο λόγια ...

    α. Η κοινωνικοποίηση (και ΟΧΙ η όποια κρατικοποίηση, που έχει να κάνει με το αστικό κράτος) των συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής πρόκειται να πραγματοποιηθεί ΑΜΕΣΑ και ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ τους!

    β. Δεν μπορεί να γίνει αυτό στον αγροτικό τομέα, πριν αυτός ΣΥΓΚΕΝΤΡΟΠΟΙΗΘΕΙ, ενταχθεί ΟΛΟΚΛΗΡΟΣ στον Κεντρικό Σχεδιασμό, δεν πρυτανεύσουν από άκρο σε άκρο οι κομμουνιστικές σχέσεις στην Παραγωγή και την Διανομή του προϊόντος.

    Ευχαριστώ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Θα συμφωνήσω με τον faro.
    Επίσης, δεν είναι θέμα ανάπτυξης της τεχνικής και της τεχνολογίας η κοινωνικοποίηση, είναι θέμα του τρόπου λειτουργίας της παραγωγής.
    Η βιομηχανία είναι κιόλας συγκεντρωμένη στο μεγαλύτερο κομμάτι της σε μεγάλες μονάδες, το μόνο που μένει να γίνει, είναι να ενταχθεί σε ένα κεντρικό - εθνικό σχέδιο ώστε να παράγει με βάση τις ανάγκες τις κοινωνίας.
    Η γη είναι κατακερματισμένη από την άλλη. Αυτό που πρέπει να γίνει πρώτα, είναι να συγκεντρωθεί σε ένα βαθμό (συνεταιρισμοί), και μετά να κοινωνικοποιηθεί με την μορφή των κρατικών αγροκτημάτων.

    Με λίγα λόγια, όπου οι καπιταλιστές έχουν συγκεντρώσει μόνοι τους την παραγωγή και έχουν κλείσει τα μικρά "μαγαζιά", είναι άμεσο καθήκον η κοινωνικοποίηση.
    Όπου αυτό δεν έχει γίνει, πρέπει να γίνει σκαλί σκαλί, ώστε στο τέλος όλη η παραγωγή (και άρα η διανομή), να σχεδιάζετε κεντρικά από την αρχή μέχρι το τέλος. Τότε είναι που θα αχρηστευτεί και το χρήμα, αφού δεν θα χρειάζεται κάποιο μέσο για τις ανταλλαγές που δεν θα υπάρχουν!

    Ιβάν Τζόνι

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Χρειάζονται τόμοι για να αναλυθεί τέτοιο θέμα. Ορισμένες σημειώσεις, που αφορούν τον σοσιαλισμό σε μια πολύ μεγάλη έκταση και σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού του πλανήτη:

    1. Και στον σοσιαλισμό υπάρχουν προτεραιότητες στην παραγωγή. Κάποιοι τομείς θα μείνουν έτσι και αλλιώς πίσω, το ίδιο και η εξέλιξη των μέσων παραγωγής. Κατά συνέπεια μιλάμε και για αντίστοιχη ανάπτυξη παραγωγικών σχέσεων.
    2. Στην Χιλή του Αγιέντε ο κεντρικός σχεδιασμός μπήκε υπό τον έλεγχο μηχανών. Πόσα χρειαζόμαστε βα παράγουμε, τι πρώτες ύλες έχουμε, τι μας περίσσεψε και τι ανταλλάζουμε. Όλα ενιαία. Το σχέδιο δεν ολοκληρώθηκε. Είναι όμως για τον σοσιαλισμό μεγάλο βήμα και όπλο η επιστήμη της πληροφορικής.
    3. Τα παραγωγικά μέσα έχουν αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε μεγάλες καλλιέργειες οργώνονται, σπέρνονται και συλλέγονται με χρήση ελάχιστης μυϊκής δύναμης σε σχέση με τις αρχές τις ΕΣΣΔ. Ποιος όμως θα κάνει αυτή την δουλειά στον προχωρημένο σοσιαλισμό; Ο καταμερισμός εργασίας δημιουργεί από μόνος του τάσεις για διαφορετικά συμφέροντα. Θα λυθεί ονκαταμερισμός εργασίας ποτέ; Πόσο αυτόματα θα μπορούσαν να γίνουν όλες οι κατεργασίες γης-ζώων-ορυκτών-οικοδόμησης κλπ;

    4. Στο μέτρο που είμαστε καταδικασμένοι να σκεφτόμαστε μη αυτοματοποιημένη παραγωγή, με μηδενική συμμετοχή του ανθρώπου, δλδ στο μέτεο του μέλλοντος που μπορούμε να σχεδιάσουμε που λέει και ο Μαρξ, ας μην προτρέχουμε για την εξέλιξη των μέσων παραγωγής. Η ιστορίανθα γραφτεί έτσι κι αλλιώς.

    5. Αυτό που πρέπει να μπει ως πιο έντονο στοιχείο στις νέες σοσιαλιστικές προσπάθειες, είναι:
    α. Η διεθνοποίηση
    β. Το ξεγράψιμο της προϊστορίας.

    Β επεξηγημένο: Ο σοσιαλισμός είναι ένα επιστημονικό - ΣΥΝΕΙΔΗΤΟ χτίσιμο τις κοινωνίας από τον άνθρωπο για τον εαυτό του, μια ανάλυση πάνω στο παρελθόν του και μια ριζική προσπάθεια αυτοκριτικής, συνεχούς μετα-ανάλυσης αν το θέλετε, για όσα βιώνει, όσο χτίζει την νέα κοινωνία, πχ ΝΕΠ, πενταετή κλπ.

    Πρέπει λοιπόν ο νέος άνθρωπος να παιδευτεί πολιτικά. ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ.

    6. Μιλάμε ήδη για προχωρημένο σοσιαλισμό. Στην Ελλάδα που η γη είναι κατακερματισμένη και βρίσκεις ακόμα τα ντόπια αρώματα σε τυριά και κρασιά. Και μάλιστα με πολύ παλιά μέσα παραγωγής, που τα χειρίζονται πολύ παλιά μυαλά.

    7. Στην ίδια χωριάτισσα Ελλάδα σφύζουμε από μικρές επιχειρήσεις με διοικητές ιδιοκτήτες, ανίκανα ανώτερα στελέχη, σόι και παραγιούς ρουφιάνους μέσα στην παραγωγή, ατέλειωτο μπαχτσίσι με τους ξένους (τουρισμός) και γενικά, μη συγκεντροποιημένη παραγωγή, με πολλούς μαγαζάτορες και ό,τι συνεπάγονται αυτά.

    Σαπορ τουτουρκι

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. "Επίσης η αγροτική παραγωγή περιέχει μια σειρά αστάθμητους παράγοντες που δεν υπόκεινται εύκολα στον οικονομικό προγραμματισμό, αλλά υπονομεύουν και δυσχεραίνουν τον (κεντρικό) σχεδιασμό (πχ οι απρόβλεπτες καιρικές συνθήκες."

    Οι αστάθμητοι παράγοντες μπορεί να είναι καταστροφικοί για τη μεμονωμένη αγροτική εκμετάλλευση αλλά μπορούν πολύ ευκολότερα ν' αντιμετωπιστούν από τον κεντρικό σχεδιασμό, ακριβώς επειδή σε μεγάλη κλίμακα τείνουν να εξισορροπούν ο ένας τον άλλο (κακές καιρικές συνθήκες για ένα προϊόν που ευνοούν κάποιο άλλο, κακές σε μία περιοχή αλλά καλύτερες του συνηθισμένου κάπου αλλού κοκ).


    Σίγουρα υπάρχουν πολλές μικρές αγροτικές εκμεταλλεύσεις. Αλλά σίγουρα δεν είναι όλες έτσι. Πόσοι αγρότες κάνουν εκτεταμένη χρήση μισθωτής εργασίας (και με ποιους όρους) στην παραγωγή; Πολλοί. Οπότε δεν είναι σωστό να λέμε ότι γενικά για τον αγροτικό κλάδο θα ισχύσει αυτό ή το άλλο.

    Μικρή ιδιοκτησία, πέρα από τον αγροτικό τομέα, συναντάμε και στις υπηρεσίες. Τι θα κάνουμε μάλιστα σε περιπτώσεις όπου η μικρή ιδιοκτησία συνεπάγεται και χαμηλή παραγωγικότητα; Αν συμφωνούμε ότι δεν μπορεί να κοινωνικοποιηθεί, μπορούν να υπάρξουν κρατικές επενδύσεις που θα έχουν στόχο να προσφέρεται το ίδιο προϊόν αποδοτικότερα;
    Αυτό όμως περιπλέκει την δημιουργία κοινωνικής συμμαχίας.

    Μη ξεχνάμε ότι το 17 η Ρωσία ήταν αγροτική χώρα. Η Ελλάδα δεν είναι πλέον, όπως δεν είναι και η μεγάλη πλειοψηφία των χωρών του κόσμου. Δεν υπάρχει κανένα θέσφατο που να λέει ότι όσες παραχωρήσεις σε άλλα στρώματα έγιναν το 1917, πρέπει να γίνουν και το 2017.

    ΓΜ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Κάτι ακόμα.
    Η κοινωνικοποίηση δεν είναι αυτοσκοπός. Είναι ένα εργαλείο το οποίο θα φέρει την οικονομία κάτω από τον έλεγχο των εργατών και των συμμάχων τους, και γενικά υπό έλεγχο.
    Μόνο έτσι μπορεί να σχεδιαστεί η παραγωγή, και άρα καλύψει τις ανάγκες του λαού.

    Θα έλεγα ότι μπορούμε να το δούμε σαν μια αλυσίδα:
    Η κοινωνικοποίηση της παραγωγής δίνει τη δυνατότητα του εργατικού ελέγχου της, ο (εργατικός) έλεγχος δίνει την δυνατότητα του επιστημονικού σχεδιασμού της παραγωγής, ο σχεδιασμός τέλος δίνει την δυνατότητα της κάλυψης των κοινωνικών αναγκών και της καλυτέρευσης της ζωής, της ανάπτυξης της επιστήμης, του πολιτισμού κλπ.
    Δεν είναι κάτι δυσνόητο ο σοσιαλισμός, "είναι το απλό
    που είναι δύσκολο να γίνει" όπως έλεγε ο Μπρέχτ.

    @Σαπορ τουτουρκι Είχε η Χιλή κεντρικό σχεδιασμό;;;

    Ιβάν Τζόνι

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. "Στην Χιλή του Αγιέντε ο κεντρικός σχεδιασμός μπήκε υπό τον έλεγχο μηχανών."

    Απελπιστικά ατυχές παράδειγμα για κάτι κατά τα άλλα σωστό.

    Ο.Χ.Ε.Π.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Παπουτσωμενος Γατος22 Μαρτίου 2017 στις 2:08 μ.μ.

    Στην Ελλαδα οι αντιστοιχοι αγροτες και κουλακοι ειναι/θα ειναι οι μικροαστοι της πολης.

    Πολλοι επιβιωνουν απλως επειδη το κρατος (για λογους πολιτικης και κοινωνικων συμμαχιων) τους αφηνει να φοροδιαφευγουν και να χρησιμοποιουν μαυρη εργασια.

    Η σοσιαλιστικη εξουσια και μονο που θα τους υποχρεωσει να πληρωνουν φορους, και γενικοτερα να ειναι τυπικοι στις υποχρεωσεις τους (υγειονομικες, πολεοδομικες κλπ) θα τους γονατισει στην πραξη, χωρις να χρειαστει να ασκησει εξωοικονομικο καταναγκασμο.

    To καλο ειναι οτι πολλοι μικροαστοι θα εχουν συμμαχησει με την ΕΤ αν εχει φτασει το πραγμα στο σημειο να μιλαμε για σοσιαλιστικη επανασταση και κρατος.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

ΚΑΝΟΝΕΣ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΥ

Η κε του μπλοκ είναι ανοιχτή σε κάθε σχόλιο που προσπαθεί να προσθέσει κάτι στην πολιτική συζήτηση
Αρκεί να έχει κάποιο διακριτό ψευδώνυμο ως υπογραφή.