Έφαγε τα ψωμιά του

"Ένας κοινωνικός σχηματισμός δεν εξαφανίζεται προτού αναπτυχθούν οι παραγωγικές δυνάμεις που μπορεί να περιλάβει. Νέες και ανώτερες σχέσεις παραγωγής δε θα τον αντικαταστήσουν, προτού οι υλικές συνθήκες ύπαρξης αυτών των σχέσεων εκκολαφθούν στο εσωτερικό της παλιάς κοινωνίας. Για το λόγο αυτό η ανθρωπότητα δε θέτει παρά μόνο προβλήματα τα οποία μπορεί να λύσει, επειδή, αν δούμε από πιο κοντά, θα διαπιστώσουμε πάντοτε ότι το πρόβλημα το ίδιο δεν αναδύεται παρά μόνο εκεί όπου οι υλικές συνθήκες για τη λύση του υπάρχουν ήδη, ή τουλάχιστον βρίσκονται στην πορεία της πραγματοποίησης"

Το παραπάνω είναι απόσπασμα από την συνεισφορά στην κριτική της πολιτικής οικονομίας του Μαρξ, έργο που ουσιαστικά προοιώνιζε το Κεφάλαιο.
Είναι πολύ σημαντικό χωρίο, επιδέχεται μεγάλης ανάλυσης (εν καιρώ), εδώ θα μας απασχολήσει μία συγκεκριμένη πτυχή.

Όσοι έχουμε μια στοιχειωδώς μαρξιστική οπτική, ξέρουμε ότι ο καπιταλισμός είναι σαν τον μάγο που απελευθέρωσε μεγάλες δυνάμεις (παραγωγικές) τις οποίες όμως δεν μπορεί να χειριστεί, δεν τις αφήνει να εκδηλωθούν ολόπλευρα.
Τις υποτάσσει στο κέρδος και όχι στην ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών. Πολλοί πιστεύουν ότι υπάρχει δυνατότητα θεραπείας του AIDS, αλλά κάτι τέτοιο δεν θα συνέφερε τις φαρμακοβιομηχανίες. Ακόμα περισσότεροι ξέρουμε τι συμβαίνει με την τεχνολογική εξέλιξη στους Η/Υ πχ, που θα μπορούσε να προχωρήσει ραγδαία, αλλά γίνεται κλιμακωτά, για να βγει υπερκέρδος από την κάθε τεχνολογική καινοτομία ξεχωριστά.
Είναι παράλογο να πεθαίνει από την πείνα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού στην Αφρική και την ίδια στιγμή να εξάγονται σε αυτήν αμάξια, ή είδη πολυτελείας, αντί για τρόφιμα, φάρμακα και είδη πρώτης ανάγκης. Παράλογο όμως μόνο για όποιον δεν το ερμηνεύει βάση του κριτηρίου του κέρδους που διεπει τη ζούγκλα του καπιταλισμοού.
Το πλέον κλασικό παράδειγμα τέλος, είναι οι κυκλικές κρίσεις του καπιταλισμού, όπου υπάρχει κρίση υπερσυσσώρευσης, υπερπαραγωγής και καταστρέφονται ή απαξιώνονται εν ψυχρώ παραγωγικές δυνάμεις για να βρει διέξοδο το σύστημα. Και μην ξεχνάμε, ότι κύρια παραγωγική δύναμη είναι ο άνθρωπος. Και σε κάθε καπιταλιστική κρίση, πετιούνται χιλιάδες εργαζόμενοι στο δρόμο.

Ξέρουμε δηλ ότι μόνο όταν οι παραγωγικές δυνάμεις και η επιστημονική έρευνα απεγλωβιστούν από το κριτήριο του καπιταλιστικού κέρδους θα μπορέσουν να αποδώσουν στο μέγιστο και να συμβάλουν στην ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών.
Έλα όμως που ο καπιταλισμός συνεχίζει μες σε όλη την βαρβαρότητα και την απαξίωση παραγωγικών δυνάμεων (και πάνω απ' όλα του ανθρώπου) να αναπτύσσει και να επαναστατικοποιεί την παραγωγή.
Και το ερώτημα είναι: αν συνεχίζει να αναπτύσσει τις παραγωγικές δυνάμεις, συνεχίζεται η εξέλιξη και τα επιτεύγματα της έρευνας και της επιστήμης, κι αυτό είναι κάτι διαρκές, πώς μπορούμε να πούμε ότι ο καπιταλισμός δεν χωράει πια άλλες παραγωγικές δυνάμεις και πρέπει να ατικατασταθεί από άλλο τρόπο παραγωγής.
Μήπως δεν έχουν ωριμάσει ακόμα οι συνθήκες για την άρση του; Και δεν θα ωριμάσουν μέχρι να εξαντλήσει την πρόοδο και την ανάπτυξη της παραγωγής που μπορεί να φέρει;

Φυσικά δεν είναι έτσι. Όμως ακόμα κι αν επιμείνουμε σε αυτή την επιμέρους πτυχή, το πέρασμα της παραγωγής στη φάση της αυτοματοποίησης, η ανάδειξη της πληροφορικής, και εν γένει της πνευματικής εργασίας, φέρνει πιο κοντά αυτό που αναφέρει ο Μαρξ στα Γκρουντρίσε του 57-58, για την ανάδειξη της γενικής διάνοιας (general intelect) του ανθρώπου ως κύριας παραγωγικής δύναμης.
Για να το πούμε λίγο πιο χοντροκομμένα, η ικανότητα του ανθρώπου να σκέφτεται, η νόηση, η πνευματική καλλιέργεια, γίνεται πλέον η βασική κινητήρια δύναμη για την περαιτέρω ανάτυξη της παραγωγής.
Κι αυτό είναι που αναδεικνύει μεταξύ άλλων, την χρεοκοπία του καπιταλισμού.
Γιατί ο καπιταλισμός δημιουργεί σωρεία λειτουργικά αναλφάβητων, ατόμων με απλές δεξιότητες, ίσα-ίσα όσα τους χρειάζονται για να εργαστούν και να παράγουν υπεραξία. Ο καπιταλισμός θέλει ενεργούμενα μηχανές, που να μην σκέφτονται και να μην αντιδρούν, πόσο μάλλον να έχουν γενική διάνοια, γενική διευρυμένη αντίληψη, της δραστηριότητάς τους και εν γένει του προτσές της παραγωγής.

Τότε θα έχει πραγματικά εξαντλήσει από κάθε άποψη τις δυνατότητες για περαιτέρω ανάπτυξη της κοινωνίας και της ανθρωπότητας. Κι αυτό που για την εποχή του Μαρξ ήταν τότε, σήμερα είναι πλέον άμεσο και ορατό.