Με αγάπη από τη σαβιέτσκι σαγιούζ

Στη μάνα μου οφείλω το ζην. Και στη ναντέζντα κονσταντίνοβα οφείλω το ότι με έφερε σε επαφή με τη θρυλική μπροσούρα του νίκου ζαχαριάδη "Ο κομμουνιστής λαϊκός αγωνιστής, μέλος του ΚΚΕ". Που είναι ό,τι πλησιέστερο σε οδηγίες για την επίτευξη του ευ ζην.

Ακολουθώντας λοιπόν πιστά κι απαρέγκλιτα όσα λέει ο σύντροφος γραμματέας σε αυτή τη μπροσούρα (να δούμε τι θα γίνει με το ανοιχτό παράθυρο τώρα που χειμωνιάζει) αποφάσισα να μάθω ρώσικα.
Ή μάλλον ρούσικα, όπως τα λέει ο ζαχαριάδης, για να 'μαστε κι εντός γραμμής. Που ως λέξη μοιάζει περισσότερο με το πρωτότυπο ρούσκι κι ίσως είναι σωστότερο.

Από τα μαθήματα αυτά κερδίζω πολλές γνώσεις. Κι όχι απαραίτητα γλωσσικές.
Όταν μιλάς με άτομα που έζησαν στη σοβιετική ένωση, δεν είναι δυνατόν να μην πάει εκεί η κουβέντα. Και τέτοιο ακριβώς είναι κι η καθηγήτριά μου.

Ξεκινάμε με το ρήμα είναι.
Το οποίο είναι βασική έννοια και είναι απ' τα πρώτα πράγματα που νιώθει την ανάγκη να εκφράσει ο άνθρωπος.
Έλα όμως που οι ρώσοι δεν το έχουν!
Έχουν κάτι που του μοιάζει αλλά είναι σε αχρησία και μπαίνει μόνο ως απρόσωπο με την έννοια του υπάρχει.
Έτσι αν θέλεις να περιγράψεις κάποιον και να πεις κάποια πράγματα για αυτόν, τα λες κατευθείαν, χωρίς ρήμα.
Αυτός κομμμουνιστής. Αυτός κομματικός. Αυτός γκορμπατσόφ. Αυτός νομενκλατουρίστ. Αυτός διευθυντής σε εργοστάσιο. Και πάει λέγοντας.

Ακόμα πιο εντυπωσιακή είναι η απουσία κάποιας λέξης που να αντιστοιχεί στην έννοια "κύριος".
Ίσως κάποιοι θυμάστε τη μαρούσκα από τους δύο ξένους με την κλασική απάντηση ντα γκασπαζά. Όμως το γκασπαντίν, γκασπαζά αντιστοιχεί περισσότερο στην έννοια του αφεντικού. Δηλ ακριβώς αυτό που ήταν η ντένη μαρκορά για τη μαρούσκα.
Πιο συχνό είναι το γνωστό ταβάριτς που εμείς μάθαμε να το μεταφράζουμε ως σύντροφος. Έχει όμως κι ευρύτερη έννοια και σημαίνει περίπου ό,τι και το δικό μας φίλος.

Η αλίσια (η καθηγήτρια) λέει ότι άμα πας στη ρωσία και πεις σε καμιά μπάμπουσκα γκασπαζά θα παραξενευτεί ή μπορεί να μη γυρίσει καν να σε κοιτάξει. Δεν έχει μάθει να ανταποκρίνεται σε τέτοια προσφώνηση.

Αυτή η έλλειψη βέβαια οδηγεί σε αρκετά κωμικά περιστατικά με προσφωνήσεις του στιλ "ε, συ με το καπέλο" ή "ε, εσύ με τα γυαλιά".
Είναι όμως πολύ χαρακτηριστική για τη νοοτροπία αυτού του λαού (ακόμα κι αν είναι απλό κατάλοιπο από την εποχή του πρωτόγονου γένους).
Τα τελευταία χρόνια ωστόσο το γκασπαντίν-γκασπαζά αρχίζει να ακούγεται περισσότερο.
Σημεία των καιρών...

Μέχρι στιγμής τα ρωσικά είναι η φρίκη κάθε ευσυνείδητου αστού.
Δεν υπάρχει το ρήμα είμαι για να εκφράσει τον εαυτό του, ούτε καν τα ατομικά του δικαιώματα.
Και δεν υπάρχει καν ιεραρχία και σεβασμός στους τύπους.
Αφεντικά και δούλοι ταβάριτς γίναμε ούλοι...

Πάμε τώρα στα σημεία του ορίζοντα.
Γιουγκ σημαίνει νότος, εξ ου και γιουγκοσλαβία.
Οι γιούγκοι είναι κατ' ουσίαν οι νότιοι σλάβοι. Κι οι βόρειοι αδερφοί τους είναι οι ρώσοι. Ένας δεσμός που έφτασε στο αποκορύφωμά του με την ιδεολογία του πανσλαβισμού και διερράγη μόνο στα χρόνια του κροάτη τίτο.
Σεβέρ αντίθετα είναι ο βορράς. Από εκεί πήρε το όνομά της κι η σιβηρία με τους πάγους.

Ζανάντ σημαίνει δύση.
Με αυτή τη λέξη οι ρώσοι εννοούν αποκλειστικά την ευρώπη.
Όχι την αμερική. Αυτή τους πέφτει πιο κοντά από την πλευρά της σιβηρίας και για αυτό θεωρούν πως την έχουν στα ανατολικά τους.

(Κάποτε κόντεψα να μαλλιοτραβηχτώ στη μέση του δρόμου με μια φίλη για αυτό το πράγμα.
Δεν εννοούσε να παραδεχτεί ότι η γη είναι στρόγγυλη και δε σταματάει στον ειρηνικό όπως στους χάρτες για να υπάρχει καθορισμένη ανατολή και δύση για όλους.
Οποιοδήποτε σημείο στον χάρτη είναι ταυτόχρονα και ανατολικά μας και δυτικά μας. Το θέμα είναι από ποια πλευρά είναι πιο κοντά για να το φτάσουμε.
Έτσι δεν είναι;)

Ανατολικά ή δυτικά, το σημαντικό μια φορά είναι ότι ο αμερικάνικος τρόπος ζωής κάνει θραύση ήδη από τη δεκαετία του 80. Ειδικά στη νεολαία.
Ο σοβιετικός κυριούλης μας διηγούνταν μια φορά ότι ο ίδος ως κνίτης στην ελλάδα πάλευε στο δεκαπενταμελές να μην κάνουν χορό σε ντισκοτέκ. Κι όταν τον έστειλε με υποτροφία το κόμμα στη σοβιετία να σουδάσει, είδε την κομσομόλ υπεύθυνη για τις τοπικές ντισκοτέκ.
Με τζένγκις χαν κι άλλα προοδευτικά συγκροτήματα.

Αν αυτά γίνονταν τότε, ο καθένας φαντάζεται πώς έχουν τα πράγματα σήμερα.
Αυτή την εικόνα πλασάρουν τουλάχιστον τα μέσα. Γιατί δεν ξέρω πόσοι έχουν πραγματικά την οικονομική δυνατότητα να ακολουθήσουν το λαϊφστάιλ και τις επιταγές του.
Όσο να 'ναι όμως αλλάζουν ο τρόπος ζωής κι οι συνειδήσεις. Το βλέπουμε και στην χώρα μας αυτό.

Η ανατολή τέλος είναι βοστόκ.
Από εκεί βγαίνει μεταξύ άλλων και το γνωστό βλαντιβοστόκ για το οποίο ακολουθεί ειδική ιστορία.

Η ίδια φίλη -φέρουσα όλες τις τρίχες της- έφαγε κόλλημα και με ρωτούσε γιατί της θυμίζει κάτι το βλαδιβοστόκ και από πού μπορεί να το ξέρει.
Οπότε αρχίσαν οι αντιδιαλεκτικές μαντεψιές.
-Από το σύνθημα πέρα από τη μόσχα και το βλαδιβοστόκ είναι κι εκεί πατρίδα με σοσιαλισμό.
-Όχι.
Από τον υπερσιβηρικό, όπου ταξιδεύεις για μέρες και είναι η μεγαλύτερη σιδηροδρομική γραμμή στον κόσμο. (σ.σ:συνδέει ευρωπαϊκή ρωσία με ειρηνικό)
-Όχι.
-Μήπως από τα Βοστόκ I και II που έστειλαν οι σοβιετικοί στο διάστημα;
-Όχι. Μα κι αυτοί βοστόκ βρήκαν να το πουν; Ανατολή;
-Ε και πώς να το έλεγαν; Λαοκράτη;
-Όχι ρε παιδί μου. Αλλά τον Μιρ πχ πώς τον είχαν ονομάσει ειρήνη;
-Ναι αλλά Μιρ σημαίνει και κόσμος. Που πάει να πει οικουμενικά, διαταξικά προβλήματα, ειρηνική συνύπαρξη κτλ. Είχε διπλή σημασία. Γι' αυτό την πήγαιναν τόσο στα χρόνια της περεστρόικα της διπρόσωπης...

Η συζήτηση πήγε αλλού και το μυστήριο μπήκε στο αρχείο.
Σκεφτείτε όμως: πόσες γλώσσες έχουν την ίδια λέξη για τον κόσμο και την ειρήνη;
Φοβερή σύνδεση, πραγματικά...

Πάμε τώρα στο βλαδιβοστόκ (νοητά εννοείται γιατί είναι στου διαόλου).
Το οποίο μου το περιέγραψαν ως ένα λονδίνο του ειρηνικού όπου έχει απίστευτη υγρασία και βρέχει συνέχεια.
Μεταξύ άλλων άκουσα τα εξής ενδιαφέροντα:

Οι σοβιετικοί χρειαζόντουσαν βίζα για να πάνε εκεί πέρα.
Για την καμτσάτκα και την σαχαλίνη που ήταν λίγο παραπέρα χρειαζόταν άλλη βίζα λες και ήταν διαφορετικό κράτος. Κι αυτά επί γκόρμπι και περεστρόικα που έπνεε ήδη ο παγωμένος άερας της αλλαγής των σκόρπιονς...
Όλα αυτά τα μέρη ήταν τρόπον τινά παραμεθόριες περιοχές και για αυτό υπήρχαν δρακόντεια μέτρα. Σε σημείο μάλιστα που δεν κυκλοφορούσαν τουριστικοί οδηγοί πόλης γιατί τα στοιχεία που θα έδιναν θεωρούνταν απόρρητα!!

Η αλίσια βρέθηκε εκεί το 86 με τον πατέρα της.
Χωρίς να έχουν κάνει τίποτα, ήταν ύποπτοι μέχρι αποδείξεως του εναντίου και υπήρχαν ειδικοί άνθρωποι να τους παρακολουθούν.
Οι κατάσκοποι δε νοιάζονταν καν να κρυφτούν για να είναι μυστικοί. Πήγαιναν μαζί τους στις βόλτες, τα μαγαζιά, τις πλατείες, ακόμα και στο σινεμά. Για την τουαλέτα δεν ρώτησα.

Έτσι ωραία ήταν τότε τα πράγματα. Όλοι οι ταβαρίτσι μια ωραία αγαπημένη οικογένεια. Με κοινές δραστηριότητες και ψυχαγωγία. Για να ενισχύεται το αίσθημα αληλεγγύης. Και να ανεβαίνει το επίπεδο και η κουλτούρα...
Ήταν τα χρόνια που η γιοβάννα στις περιοδείες της στις ΛΔ και τις ΣΔ τραγουδούσε
Οι ταβάριτς ξενυχτάνε με έναν μυστικό, ω-ω-ω,
έτσι κάνω κι εγώ...
Μετά το πήρε η αλέξια και το έκανε διασκευή.

Ζούσαμε ωραία στη μικρή μας δημοκρατία, όπως έλεγε ο υπουργός στις ζωές των άλλων. Εννοώντας με το μικρή την έκταση της λδγ, όχι τη δημοκρατία αυτή καθεαυτή.

Υστερόγραφα:
-Στάλινγκραντ ως τοπωνύμιο δεν υπάρχει ήδη από την εποχή του χρουτσόφ (ονομάζεται ως σήμερα βόλγογκραντ). Και το λένινγκραντ μετονομάστηκε επισήμως από το 91, αλλά ζει για πάντα στις καρδιές μας ως τέτοιο. Το ίδιο κι η ζενίτ.
Το ότι μέσα σε όλη αυτή τη δίνη θα υπήρχε πόλη που να τη γλιτώσει, ξεπερνούσε τη φαντασία μου.
Κι όμως...!

Ένα μικρό γαλατικό καλίνινγκραντ αντιστέκεται και ελπίζουμε να εξακολουθήσει να αντιστέκεται -ως προς το όνομα τουλάχιστον- στις ορδές του κατακτητή!
Αν δεν πρόκειται για κάποια ακραία συνεπωνυμία, η πόλη πήρε το όνομά της από τον μιχαήλ καλίνιν, τον -αν δεν απατώμαι- πρώτο πρόεδρο της ΕΣΣΔ και σημαίνον στέλεχος των μπολσεβίκων (έφτασε και στο πολιτμπιρό).

Για τον καλίνιν πόλη, για τον κοσύγκιν άγαλμα...
Και για τον λιγκατσόφ ούτε ένα χωριουδάκι. Ντροπή...

-εν παρόδω, το εκδοτικό μας κυκλοφόρησε πρόσφατα μια επιλογή από άρθρα παιδαγωγικού περιεχομένου του καλίνιν και της ναντέζντα κονσταντίνοβα.
Συλλεκτικό κομμάτι! Αναζητήστε το.

-Την ύπαρξη πόλης με το όνομα καλίνινγκραντ την έμαθα από τα διεθνή ενός μεσοβδόμαδου ριζοσπάστη.
Στο ίδιο φύλλο αναφερόταν ότι στον σημερινό κυριακάτικο θα υπήρχε αναλυτικό ρεπορτάζ για την οκτωβριανή επανάσταση.
Με όλες τις τελευταίες δραματικές λεπτομέρειες φαντάζομαι.
Επειδή εδώ και λίγο καιρό τον ρίζο τον διαβάζω από το ίντερνετ και στην κυριακάτικη έκδοση δε μπαίνει το ένθετο, παρακαλώ θερμά όποιον σύντροφο διάβασε το αφιέρωμα του επτά μέρες μαζί, να με ενημερώσει το ταχύτερο δυνατόν για τα τελευταία νέα στο μέτωπο της επανάστασης...

Πριν γίνω γοργόνα και πάρω σβάρνα τα πελάγη να ρωτάω αν ζει η σοβιετική ένωση...