Προλεγόμενα στην υπόθεση ζαχαριάδη

Τα βαριά κινηματικά θα τα πιάσουμε άλλη φορά. Σήμερα θα κινηθούμε για άλλη μια φορά σε ρυθμούς μαυσωλείου και θα καταπιαστούμε με την επέτειο της έβδομης ολομέλειας της κε του κκε* που είχε ως βασικό της αντικείμενο το Αντικείμενο. Δηλ το νίκο ζαχαριάδη. Αυτό θα το κάνουμε με τη βοήθεια του πάνου γιαννικόπουλου που έχει γράψει τα προλεγόμενα στο βιβλίο: υπόθεση ζαχαριάδη, καταδίκη κι αποκατάσταση του κομμουνιστή ηγέτη, από τις εκδόσεις φιλίστωρ. Το οποίο μπορεί να έχει πάνω την πιασάρικη σφραγίδα «απόρρητα ντοκουμέντα», αλλά δεν είναι χυδαίο κι απευθύνεται με σεβασμό στον έλληνα κομμουνιστή. Αυτό που ακολουθεί είναι μια δική μου δημιουργική περίληψη του προλόγου.


Στην ιστορία του ελληνικού επαναστατικού κινήματος κι ειδικότερα των ελλήνων κομμουνιστών, δεν έχει εμφανιστεί μέχρι σήμερα άλλη προσωπικότητα που να συγκέντρωσε τόση αγάπη από το λαό και τόσο μίσος από την καθεστηκυία τάξη, όσο ο νίκος ζαχαριάδης. Στην περίπτωσή του ταιριάζει απόλυτα, αυτό που είπε για τον βάρναλη ο κωστής παλαμάς, διαβάζοντας την αληθινή απολογία του σωκράτη: με τα γραπτά σου –λέει ο εθνικός μας ποιητής στο φιλόσοφο ποιητή της εργατικής τάξης- μου φαίνεται πως δύο κλίκες ζεσταίνεις. Εκείνους που θέλουν να σε αφορίσουν κι αυτούς που ζητάν να σε φιλήσουν. Είναι και μια τρίτη που αισθάνεται και τα δύο διαβάζοντάς σε, όσο κι αν τέτοιο αίσθημα μπερδεύει.

Αυτό ακριβώς συνέβαινε και με τον ζαχαριάδη. Η τρίτη κατηγορία με τα ανάμεικτα συναισθήματα, δεν υπάρχει στην περίπτωσή του. Ή μάλλον τέτοια συμπεριφορά εκδηλώνεται σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα στον χώρο των συντρόφων και ομοϊδεατών του. Αυτοί που πριν τον φιλούσαν αποφάσισαν να τον αναθεματίσουν. Τέτοια ριζική αλλαγή δεν εμφανίζεται στους ταξικούς αντιπάλους του.
Δεν πρέπει να λησμονείται επίσης πως είναι ο μοναδικός γραμματέας στην ιστορία του κκε που τα στελέχη, τα μέλη, οι φίλοι κι οπαδοί του κόμματος τον αποκαλούσαν αρχηγό.

Η 6η ολομέλεια τον καθαίρεσε από γραμματέα του κόμματος και μέλος του πγ. Ένα χρόνο αργότερα, η 7η ολομέλεια τον διέγραψε από μέλος του κόμματος κι αποφάσισε να διερευνήσει όλη τη ζωή και δράση του με το αιτιολογικό ότι «πολλές ενέργειες του ζαχαριάδη… ξεφεύγουν από τον χαρακτήρα και τα πλαίσια των συνηθισμένων λαθών».

Η υπόθεση ζαχαριάδη έχει δύο πλευρές. Η πρώτη αφορά την καταδίκη της πολιτικής του κκε και του «ανώμαλου εσωκομματικού καθεστώτος» για όσο διάστημα ήταν γραμματέας του κόμματος. Η δεύτερη συνδέεται άμεσα με την πρώτη κι αφορά την κατηγορία εναντίον του ως πιθανού πράκτορα του εχθρού μες στις γραμμές του κόμματος.

Είναι πλατιά διαδεδομένη η άποψη ότι η υπόθεση αυτή ξεκινάει το 56’ με το 20ό συνέδριο του κκσε και την 6η ολομέλεια. Στην ουσία όμως η υπόθεση ζαχαριάδη ξεκινάει πολύ νωρίτερα με τις δύο επιστολές του βαφειάδη προς το κκσε το φθινόπωρο του 48’. Το πρώτο γράμμα του είναι γνωστό κι ως πλατφόρμα βαφειάδη και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό του κκε νέος κόσμος, με τον τίτλο: η οπορτουνιστική πλατφόρμα βαφειάδη. Πολλά από τα σημεία της κριτικής που άσκησε ο βαφειάδης εμφανίζονται ως σημεία αιχμής από το κόμμα μετά το 56’.

Στην πρώτη κιόλας παράγραφο της πλατφόρμας διαβάζουμε:
Απ’ το κόμμα μας λείπουν σχεδόν από παράδοση η εσωκομματική δημοκρατία κι οι εκάστοτε καθοδηγήσεις δεν έκαναν ποτέ σοβαρή αυτοκριτική των λαθών τους. Κάθε αντίθετη απόπειρα που γίνεται, πνίγεται με τρόπο αντικομματικό. Οι καθοδηγήσεις του κόμματος αντί να σου ανοίγουν το δρόμο για θαρρετή σκέψη, στη σκοτώνουν. Έτσι τα στελέχη μας δεν εκφράζουν καθαρά τη γνώμη τους. Δεν τολμούν να μιλήσουν για βασικά ζητήματα αντίθετα απ’ ό,τι βάζει η καθοδήγηση. Αυτό το καθεστώς δημιουργεί ένα είδος εκφυλισμού των στελεχών και της κομματικής νοοτροπίας. Ανώτερα στελέχη μας εξαρτούν την ανάδειξή τους απ’ την ανοχή και τη σιωπή. Δημιουργείται το καθεστώς της κολακείας, ποιος περισσότερο θα λιβανίσει αυτό που λέει η καθοδήγηση και το κόμμα οδηγείται σε σοβαρά λάθη.

Με το δεύτερο γράμμα του ο βαφειάδης υποστήριζε πως ο ζαχαριάδης ήταν πράκτορας του εχθρού μες στις γραμμές του κόμματος. Το γράμμα αυτό δεν έχει δημοσιευτεί μέχρι σήμερα και δεν γνωρίζουμε το ακριβές περιεχόμενό του. Ο μάρκος ποτέ δεν άλλαξε γνώμη για τον ζαχαριάδη και τον θεωρούσε πράκτορα ως το τέλος της ζωής του.

Τη σκυτάλη παίρνει το 1950 ο παρτσαλίδης. Το γενάρη του 50 πραγματοποιείται στη μόσχα συνάντηση ανάμεσα στο κκσε, το κκε και το αλβανικό κκ, όπου εξετάστηκαν δύο ζητήματα. Το ένα αφορούσε την κριτική του αλβανικού κκ στο κκε για την πολιτική του στη βάρκιζα και τον εμφύλιο. Το άλλο αφορούσε την κατηγορία που διατύπωσε ο βαφειάδης εναντία στο ζαχαριάδη. Οι απόψεις του παρτσαλίδη διατυπώνονται μετά τη συνάντηση αυτή. Αν τις εξετάσει κανείς σε συνδυασμό με την εισήγηση του ρουμάνου ντεζ στην έκτη ολομέλεια θα διαπιστώσει εκπληκτικές ομοιότητες.

Ο πέτρος ανταίος γράφει σχετικά πως...
Το ουσιαστικότερο σημείο των συζητήσεων με το στάλιν, το μολότοφ και το μάλενκοφ στο κρεμλίνο είναι ότι προβάλλεται για πρώτη φορά από τη σοβιετική ηγεσία μια βραδυφλεγής υπόνοια για το ζαχαριάδη, για να τον κρατούν όμηρο. Αυτή η υπόνοια θα τον κατατυραννήσει περισσότερο απ’ όλα ως την αυτοκτονία του, αποτελώντας και τη βασικότερη μάλλον αιτία της.

Ο γιαννικόπουλος λέει πως ο ανταίος παρουσιάζει χωρίς αμφιβολία την επιθυμία του ως πραγματικότητα κι αναφέρει ως επιχείρημα τη συμμετοχή του ζαχαριάδη στο 19ο συνέδριο του κκσε, στα 1952. Ο ζαχαριάδης αρνήθηκε να συμμετάσχει στην αντιπροσωπεία όσο εκκρεμούσαν εις βάρος του οι κατηγορίες του βαφειάδη κι η σοβιετική ηγεσία δεν αποσαφήνιζε πλήρως τη θέση της. Αυτή ξεκαθάρισε με τη σειρά της πως δεν υπήρχε τέτοιο θέμα κι έτσι ο ζαχαριάδης εκφώνησε λόγο από το βήμα του 19ου συνεδρίου ως επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας.

Αναφέρει επίσης ότι ο κουουσίνεν ως εκπρόσωπος του κκσε στην έβδομη ολομέλεια συνέστησε στους συμμετέχοντες να μην προχωρήσουν στη διαγραφή του ζαχαριάδη. Παραδέχεται ωστόσο ότι μένει ανοιχτό το ερώτημα γιατί οι σοβιετικοί άφησαν έκθετο δέκα χρόνια τον ζαχαριάδη. Και το κλείνει λέγοντας ότι οι απαντήσεις πρέπει να αναζητηθούν μόνο στη σφαίρα της πολιτικής -κάτι που δεν είναι θέμα του σημειώματος του.

Στο τέλος των προλεγόμενων βλέπουμε την τοποθέτηση του ίδιου του ζαχαριάδη πάνω στο ζήτημα.
Η γενική πορεία του κκε από το 31 μέχρι το 40 κι από το 45 ως το 56 –είπε από το βήμα της 7ης ολομέλειας το 57- βασικά είναι σωστή, ανοδική. Όποιος το αρνηθεί αυτό καταδικάζει το κόμμα σε πολιτικό χαρακίρι. Άρνηση του εαμ. Εδώ σύντροφοι δεν υπερασπίζομαι τον ζαχαριάδη. Συμφώνησα και είπα βγάλτε τον, πετάξτε τον. Αν θέλετε αυτό σε χίλιες δηλώσεις σας το κάνω. Μ’ αυτό μαζί να πετάμε, όπως λένε οι ρώσοι, μαζί με το λερωμένο νερό και το παιδί, αυτό είναι πολιτικό χαρακίρι. Κανένα κόμμα δεν επιτρέπεται να το κάνει. Πολύ περισσότερο σήμερα.

Σε ένα γράμμα του προς την ηγεσία του κκσε, το φλεβάρη του 67 έγραφε.
Η διαγραφή μου από το κουκουέ κι οι διωγμοί ενάντιά μου δεν έχουν καμία απόλυτα ηθική, πολιτική, κομματική βάση και δικαίωση. Τα δέκα χρόνια που πέρασαν το απέδειξαν αφτό για μια ακόμη φορά αδιαμφισβήτητα και τετραγωνικά. Ήταν αποτέλεσμα αντιλενινιστικής τοποθέτησης και φραξιονιστικής εμπάθειας. Τίποτε άλλο. Απ την άλλη μεριά δίχως τη βρώμικη συκοφαντία θα ήταν αδύνατο να με διαγράψουν. Με το μαρξισμό-λενινισμό, το κκε, τους κουκουέδες, το λαϊκό κίνημα ποτέ δεν με χώριζε, ούτε με χωρίζει τίποτα. Βέβαια το γράμμα αυτό θα πάει να το εκμεταλεφτεί η αντίδραση. Μα τους κουκουέδες η αντίδραση με τα κόλπα της δε μπορεί να τους ξεγελάσει. Και μένα το κόμμα μου δε με έμαθε να κάνω συμβιβασμό σε ζητήματα αρχής και ηθικής τάξης.

Στο ίδιο πνεύμα έγραψε και τα τελευταία γράμματα της ζωής του. Στο γράμμα προς τα παιδιά του υπήρχε μια προσθήκη για το ενδεχόμενο που αυτό θα έβλεπε το φως της δημοσιότητας.

Για το λαό της ελλάδας και τους κουκουέδες αν λάχει να διαβάσουν τις γραμμές αυτές, προσθέτω τούτα: τίποτε, απόλυτα τίποτε δεν κλόνισε, ούτε μπορούσε να κλονίσει την πίστη μου στον κομμουνισμό, το μαρξισμό-λενινισμό, το κουκουέδικο κκε, το ανεξάρτητο, λέφτερο και σοσιαλιστικό μέλλον του λαού και της πατρίδας μου, όπως δεν την κλόνισαν τα 12 χρόνια στα μπουντρούμια της μοναρχοφασιστικής, πλουτοκρατικής αντίδρασης και τα στρατόπεδα της χιτλερικής γερμανίας.

Στο τελευταίο γράμμα της ζωής του προς την ηγεσία του κκε υπογραμμίζει

Στη ζωή μου έκανα πολλά λάθη και στραβά. Ο αναμάρτητος πρώτος το λίθο βαλέτω. Όμως με κατηγόρησαν ότι πρόδωσα το κκε και τον αγώνα και με διέγραψαν απτό κόμμα. Κανένας δε βρέθηκε ανοικτά, αντρίκεια να πει ότι αφτό είναι ψέμα. Παράπονο δεν έχω γιατί έμαθα το φορτίο να το κουβαλάω μόνος μου. Το κκε ήταν και παραμένει το κόμμα μου και κανένας δε μπορεί να το χτυπήσει και να το λερώσει χρησιμοποιώντας το όνομά μου. Το γράμμα αφτό το γράφω για να βουλώσω το στόμα σ’ όλους αφτούς που θα βάλουν τώρα τις φωνές. Με το κκε δεν είχα ούτε έχω ανοιχτούς λογαριασμούς. Ούτε μπορούσα ποτέ νάχω.

Ο πγ λέει ότι η 11η ολομέλεια του 67 (λίγο πριν τη διάσπαση) αποκατέστησε την ανθρώπινη τιμή του νίκου ζαχαριάδη αποσύροντας την κατηγορία του υπόπτου. Η πολιτική αποκατάσταση του ήρθε σταδιακά κι έγινε εκ των πραγμάτων. Έχει γραφτεί πως όταν ανέλαβε ο φλωράκης γγ της κε του κκε, αποφασίστηκε να κληθεί ο ζαχαριάδης στην έδρα του κόμματος στη βουδαπέστη για να αξιοποιηθεί ως πολιτικός σύμβουλος της κεντρικής επιτροπής. Η απόφαση δεν υλοποιήθηκε όμως γιατί εν τω μεταξύ ο ζαχαριάδης αυτοκτόνησε.
Επιπλέον στο βιβλίο του αχιλλέα παπαϊωάννου η διαθήκη του ζαχαριάδη (όπου ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι κατάφερε να επισκεφτεί τον ζαχαριάδη στη σιβηρία και να συζητήσουν για μια σειρά θέματα) αναφέρεται ότι η χρουτσωφική ηγεσία πρότεινε στον ζαχαριάδη να επανέρθει στην ηγεσία του κόμματος, αλλά απέρριψε τους όρους που έθεσε ο νζ.

Σε μια υποσημείωση μαθαίνουμε την αλήθεια και για το περιβόητο σύστημα αρίθμησης των ολομελειών.
Η αρίθμηση των ολομελειών των κε ήταν μία συνήθεια που ακολούθησε το κκε στο παρελθόν κι αφορούσε το χρονικό διάστημα από συνέδριο σε συνέδριο ή από συνδιάσκεψη σε συνέδριο. Η ολομέλεια νε το νούμερο 1 ήταν η πρώτη που γινόταν μετά από ένα συνέδριο ή μια συνδιάσκεψη κι η ολομέλεια με την τελική αρίθμηση ήταν αυτή που γινόταν πριν από ένα συνέδριο ή μία συνδιάσκεψη. Έτσι μετά από κάθε συνέδριο η αρίθμηση άρχιζε πάλι από την αρχή με αποτέλεσμα σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα να έχουμε ολομέλειες με την ίδια αρίθμηση.

Δική μου σημείωση: αυτός είναι ο λόγος που στην κομματική οργάνωση της τασκένδης ζητούσαν να αναγνωρίσουν την έκτη ολομέλεια της κε και της κεε (κεντρικής επιτροπής ελέγχου). Χωρίς το τελευταίο, ο σύντροφος μπορεί να εννοούσε την 6η ολομέλεια του 34’ (που όρισε τον χαρακτήρα της επερχόμενης επανάστασης) για να αποφύγει να αναγνωρίσει τις αλλαγές που έφερε η έκτη ολομέλεια του 56’.

Το ταξικό επιμύθιο είναι το εξής: το κόμμα εξέδωσε τα πρακτικά της έκτης ολομέλειας για να βοηθήσει τη μελέτη πάνω στο δεύτερο τόμο του δοκιμίου ιστορίας του κόμματος. Σε εκείνη την ολομέλεια ο ζαχαριάδης αρνήθηκε να παραστεί και καθαιρέθηκε ερήμην. Όποιος θέλει να βγάλει συνολικά συμπεράσματα, πρέπει οπωσδήποτε να διαβάσει πολύ περισσότερα. Το βιβλίο αυτό θα ήταν μια καλή αρχή.

Κι ένα δεύτερο. Η φράση "πολλές ενέργειες ξεφεύγουν από τον χαρακτήρα και τα πλαίσια των συνηθισμένων λαθών" έχει μια βάση. Με την έννοια ότι το λαϊκό κίνημα είχε μοναδική ευκαιρία να πάρει την εξουσία κι αυτό που υπέστη στη συνέχεια δεν ήταν μια συνηθισμένη ήττα.
Έκτοτε πολλοί σύντροφοι έκαναν τραγικά λάθη που ξεφεύγουν από τον χαρακτήρα των συνηθισμένων. Απλώς σε αυτές τις περιπτώσεις το διακύβευμα ήταν μικρότερο.

*Κλήθηκε από τις 18-24 φλεβάρη του 1957. Η ομοιότητα με τις ημέρες σύγκλησης και διεξαγωγής του γρουσούζικου 13ου συνεδρίου του κόμματος το 91 (19-24 φλεβάρη) είναι σατανική. Εξάλλου και με το διάβολο θα συμμαχήσουμε για την υπόθεσή μας...