Το σοβιετικό ΕΣΥ

Στο τελευταίο βιβλίο με τις μαρτυρίες της, η έλλη παππά περιγράφει μεταξύ άλλων το ταξίδι της στην εσσδ, στα μέσα της δεκαετίας του 60’, προκειμένου να υποβληθεί σε μια εγχείριση στο θυρεοειδή. Σε αντίθεση με όσα έχουμε ως εικόνα για την ανωτερότητα του κράτους πρόνοιας στις σοσιαλιστικές χώρες, ιδιαίτερα στους τομείς της παιδείας και της υγείας, η παππά περιγράφει με μελανά χρώματα τις εμπειρίες της από το ταξίδι της και την απογοήτευση που της προξένησε.

Λέει ότι οι σοβιετικοί γιατροί αγνοούσαν το σπινθηρογράφημα κι ότι η γυναίκα του σοβιετικού πρέσβη κοριούκιν, απορούσε με την επιλογή της να πάει στη σοβιετία να εγχειριστεί, γιατί αυτοί προσπαθούσαν να έρθουν στην ελλάδα, για τους ίδιους λόγους..! Κι αυτό είναι ένα από τα –ουκ ολίγα- σημεία στο βιβλίο, όπου αρχίζεις να αναρωτιέσαι για την αντικειμενικότητα και την εντιμότητα της συγγραφέα.

Η δική μου εικόνα είναι τελείως διαφορετική. Δεν πατάει σε κάποια προσωπική εμπειρία, αλλά βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις κατά καιρούς διηγήσεις του σοβιετικού κυριούλη απ’ τη δική του παραμονή στην χώρα των σοβιέτ, -έστω και αν την πρόλαβε στα τελευταία της, κατά την περίοδο της παρακμής της.

Ποια ήταν λοιπόν τα βασικά χαρακτηριστικά του σοβιετικού συστήματος υγείας; Πρώτο και κύριο ο δωρεάν χαρακτήρας του, για όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της σοβιετικής επικράτειας. Δεν υπήρχε περίπτωση να αντιμετωπίζει κανείς οποιοδήποτε πρόβλημα και να μην υποβληθεί δωρεάν σε εξετάσεις. Κι εννοούμε εξέταση πλήρη κι εξονυχιστική, για να εντοπίσουν το παραμικρό, όχι μια τυπική διεκπεραίωση που έμενε στην επιφάνεια.

Την ίδια στιγμή που εδώ χρεώνεται πλέον μέχρι κι η είσοδος στα νοσοκομεία, ακόμα και για τους εθελοντές αιμοδότες. Οι –διαρκώς αυξανόμενοι- ανασφάλιστοι πληρώνουνε τον κούκο αηδόνι για εξετάσεις, ενώ οι ασφαλισμένοι καλύπτονται σε ολοένα και λιγότερες από τα ταμεία τους. Για να μην πιάσουμε τα υπόλοιπα –νοσήλια, φάρμακα, φακελάκια, κτλ.

Στη σοβιετία κατά κανόνα δεν υπήρχε φακελάκι, πέρα από διάφορα «φιλέματα» στους θεράποντες γιατρούς, εν είδει ευγνωμοσύνης από τους ασθενείς για τις υπηρεσίες τους. Κι όσο για τα φάρμακα, παρέχονταν κι αυτά σχεδόν δωρεάν, σε συμβολικές τιμές. Αλλά δε βρίσκονταν στο επίκεντρο της φιλοσοφίας του συστήματος. Σε αντίθεση με τη δύση, όπου η συνήθης λογική είναι να σου δώσουν μια αγωγή, για να σε κρατήσουν πελάτη τους και να συνεχίσεις να πληρώνεις για όσο το δυνατόν περισσότερο.

Ο σοβιετικός κυριούλης μας διηγήθηκε και μια δική του εμπειρία, που του άλλαξε μέχρι σήμερα τον τρόπο αντιμετώπισης των πραγμάτων. Ενώ ήταν από μικρός φιλάσθενος κι επιρρεπής στις αρρώστιες, βρέθηκε να σπουδάζει στη μόσχα, όπου τον χειμώνα η θερμοκρασία έπεφτε πολύ συχνά αρκετούς βαθμούς κάτω από το μηδέν.

Μια φορά που κάλεσε μια γιατρό –από τις αντίστοιχες δικές μας πρώτες βοήθειες- του είπε ότι μπορούσε να του συνταγογραφήσει μια αντιβίωση. Αλλά αν ήθελε να αντιμετωπίσει οριστικά το πρόβλημα, έπρεπε να αλλάξει τη θερμορροή του σώματός του –αν το μεταφέρω καλά, χωρίς κάποια χοντρή ανακρίβεια- και να σκληραγωγηθεί. Σε αυτά τα πλαίσια του συνέστησε πχ ψυχρολουσίες –στην κυριολεξία- ώστε να συνηθίσει τον οργανισμό του να αντεπεξέρχεται σε χαμηλότερες θερμοκρασίες.
Ίσως κάποιοι το βρίσκουν κομπογιαννίτικο, αλλά ο σοβιετικός κυριούλης λέει ότι το αποτέλεσμα ήταν άμεσο, και δεν χρειάστηκε ποτέ ξανά ιατρική βοήθεια, όσο διέμεινε στην παγωμένη μόσχα.

Ποιο ήταν όμως το επίπεδο των παροχών; Μήπως το δωρεάν συνεπαγόταν και κακή ποιότητα υπηρεσιών;
Ο περικλής λέει ότι πρέπει να κρίνουμε το σοβιετικό σύστημα παίρνοντας υπ’ όψιν τις συγκεκριμένες συνθήκες, ως το σύστημα μιας περικυκλωμένης χώρας με συγκεκριμένες δυνατότητες. Το μέτρο της σύγκρισης δε μπορεί να είναι οι πολυτελείς κλινικές της δύσης, που είναι για λίγους κι εκλεκτούς –και κατά βάση για όσους έχουν να πληρώσουν. Αλλά ο μέσος όρος των δημόσιων νοσοκομείων –όπου το δημόσιο πρέπει να μπαίνει σιγά-σιγά σε εισαγωγικά.

Αυτό δε σημαίνει όμως ότι το επίπεδο υπηρεσιών ήταν χαμηλό.
Στον περικλή είχε κάνει μεγάλη εντύπωση –και μας τη διηγείται συχνά- η περίπτωση ενός βραζιλιάνου συντρόφου και συμφοιτητή του, ονόματι φελίπε, που είχε μεγάλη μυωπία, έξι ή επτά βαθμών, κι υπεβλήθη σε επέμβαση με λέιζερ. Η οποία δεν του εκμηδένισε εντελώς την πάθηση, αλλά την έριξε σε αμελητέα επίπεδα (κάτω της μισής μονάδας) και του ‘αποκάλυψε’ έναν καινούριο κόσμο, με εικόνες που ως τότε βασικά αγνοούσε.

Όλα αυτά εικοσιπέντε χρόνια πριν. Κι ενώ σήμερα η τεχνολογία έχει προχωρήσει κατά πολύ και θα προσέφερε ακόμα μεγαλύτερες δυνατότητες στους σοβιετικούς. Αλλά το πιο εντυπωσιακό είναι ότι η επέμβαση έγινε εντελώς δωρεάν, ακόμα και για τον φελίπε, που δεν ήταν σοβιετικός υπήκοος!

Πολλοί συνηθίζουν να προσπερνάνε το δωρεάν χαρακτήρα τέτοιων παροχών, σα να είναι κάτι σχετικά απλό ή κι ασήμαντο. Πίσω από αυτές τις παροχές όμως βρίσκεται πολιτική οικονομία, συγκεκριμένες σχέσεις παραγωγής, ανεπτυγμένη τεχνική και πολιτικό σχέδιο.

Κάτι που ισχύει εξίσου εμφατικά στην περίπτωση της κούβας. Μπορεί να βρίσκεται σε δεινή οικονομική θέση εξαιτίας του εμπάργκο και της σπάνης ενεργειακών πόρων και πρώτων υλών, αλλά έχει καταφέρει να αναπτύξει ένα άρτιο σύστημα υγείας και να εξάγει κατά βάση γιατρούς –όπως στο πρόγραμμα αλληλοβοήθειας με την βενεζουέλα του τσάβες.

Τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά. Αναφέρω ενδεικτικά το δείκτη παιδικής θνησιμότητας, που είναι ένας από τους μικρότερους παγκοσμίως, την ιατρική σχολή της αβάνας που εκτείνεται σε έναν χώρο που είναι όσο όλη η πανεπιστημιούπολη του αριστοτελείου στη θεσσαλονίκη. Τους αμερικανούς πολίτες που ταξιδεύουν στην κούβα για να θεραπευτούν, γιατί δε διαθέτουν τα ποσά που απαιτούνται στις ηπα. Και τη θεραπεία από κουβανούς γιατρούς ενός εκ των δολοφόνων του γκεβάρα, που έπασχε από καταρράκτη –κι ίσως μαζί με την πάθηση να έχασε και την ταξική μυωπία συν τοις άλλοις.

Δεν υπήρχε λοιπόν κανένα μελανό σημείο σε αυτό το σύστημα;
Όχι, δε μπορούμε να το ισχυριστούμε αυτό. Το βασικό αρνητικό ήταν οι ιδιαίτερες κλινικές που προορίζονταν ειδικά για ανώτερα κρατικά και κομματικά στελέχη κι είχαν καλύτερο επίπεδο από το μέσο όρο (και σε αυτό έχει δίκιο η παππά).

Κι εδώ μπαίνουν μια σειρά από ζητήματα κι ερωτήματα. Από τα προνόμια στο σοσιαλισμό –όπου παραμένει το άνισο, αστικό δίκαιο, χωρίς αστική τάξη- και το νεποτισμό της γραφειοκρατίας, ως τα ηθικά κίνητρα και το παράδειγμα που –οφείλει να- δίνει η πρωτοπορία, αρνούμενη την ειδική μεταχείριση και τα προνόμια.

Αυτά όμως ξεφεύγουν απ’ το θέμα της ανάρτησης. Η οποία έγινε με αφορμή τον πρόσφατο θάνατο του βαζιούλιν και τις άσχημες συνθήκες νοσηλείας του σε ένα νοσοκομείο της μόσχας. Κι αυτό πρέπει να είναι το μέτρο σύγκρισης με τη σοβιετική ρωσία. Το πριν και το μετά. Και η ραγδαία πτώση του μέσου προσδόκιμου ζωής στην «ισχυρή ρωσία του πούτιν» κάτω από τα εξήντα χρόνια.

Κάτι που αντανακλά τη ραγδαία πτώση συνολικά του βιοτικού επιπέδου στις «δημοκρατίες» της πρώην εσσδ. Κι ισοδυναμεί στην ουσία με γενοκτονία, αναδεικνύοντας με τραγικό τρόπο το δίλημμα που τίθεται επιτακτικά μπροστά σε όλους τους λαούς του πλανήτη.
Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα.