ΝΑΡ και Εξάρτηση

Η κε του μπλοκ ολοκληρώνει για φέτος τη σειρά «βιβλία για το καλοκαίρι» –που μπορεί κάλλιστα να την ακολουθήσει η σειρά βιβλία για το φθινόπωρο, ή για το δύσκολο χειμώνα που έρχεται- επιστρέφοντας στο υποψήφιο και για βιβλίο της χρονιάς: τη μελέτη του λιόση για τον ιμπεριαλισμό και την εξάρτηση. (Που όπως πολύ εύστοχα επισήμανε ένας σύντροφος αναγνώστης σε προηγούμενη ανάρτηση, δεν εμφανίστηκαν ταυτόχρονα στο ιστορικό προσκήνιο, και δε συνυπάρχουν απαραίτητα ως ζεύγος. Στην ελλάδα πχ γίνεται λόγος για εξάρτηση από την αρχή της σύστασης του νεοελληνικού κράτους, με τα πρώτα εξωτερικά δάνεια, πολύ πριν συντελεστεί δηλ το πέρασμα του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο).

Η κε του μπλοκ επιστρέφει εκ νέου στο θέμα, έχοντας διαβάσει στο ενδιάμεσο το βιβλίο, όχι για να προβεί σε κάποια συνολική αποτίμηση ή σε μια παρουσίασή του (για το τελευταίο μπορεί να ανατρέξει κανείς στο τέλος του ίδιου του βιβλίου, όπου παρατίθενται συνοπτικά σε 18 σημεία οι σημαντικότερες θέσεις του). Αλλά  για να εστιάσει σε ένα ειδικό υποκεφάλαιο που της τράβηξε την προσοχή: την άποψη του ναρ για το θέμα και την πρόσφατη μεταστροφή του, όπως εκτιμάει ο λιόσης, δίνοντάς μας την είδηση(;).

Πώς εξετάζει το θέμα του ο λιόσης; Αρχικά παραθέτει αποσπάσματα από ένα σχέδιο θέσεων του γραφείου της ΣΕ από το 97’ (πριν ακόμα γίνει το 1^ο συνέδριο του ρεύματος) όπου, κατά τον ίδιο, μορφοποιείται η θεωρία του ολοκληρωτικού καπιταλισμού –την οποία χαρακτηρίζει ακατανόητο, θεωρητικό κατασκεύασμα.

Το ντοκουμέντο αυτό εκτιμά για τον ελληνικό καπιταλισμό ότι το μεταπολεμικό του άλμα οδήγησε στην πλήρη εδραίωση του μονοπωλιακού σταδίου και τον σταθεροποίησε στο μεσαίο επίπεδο της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας, τροφοδοτώντας ταυτόχρονα κάποιες ελπίδες για πέρασμά του στην ανώτερη κλίμακά της. Και λίγο πιο κάτω συμπληρώνει: στο τέλος του αιώνα η ελλάδα είναι μια χώρα του αναπτυγμένου καπιταλισμού, με ενδιάμεση θέση στο διεθνές ιμπεριαλιστικό-καπιταλιστικό πλέγμα, αναπτυσσόμενα ιμπεριαλιστικά χαρακτηριστικά κι εμφανείς τις φιλοδοξίες του ελληνικού κεφαλαίου να αναβαθμίσει τη θέση του.

Στο ίδιο ντοκουμέντο γίνεται λόγος για άνιση αλληλεξάρτηση της ελλάδας στα πλαίσια της ένταξής της στο διεθνή καπιταλιστικό καταμερισμό, με μεταφορά ενός τμήματος της υπεραξίας που παράγεται στην χώρα στις πιο ισχυρές δυνάμεις. Παράλληλα όμως σημειώνει ότι δεν χρειάζεται να είσαι ηπα, γερμανία ή έστω ιταλία για να έχεις ως χώρα ιμπεριαλιστικά χαρακτηριστικά (και ανώτερο στάδιο εκμετάλλευσης της εργατικής πλειοψηφίας). Και καταρρίπτει τη στρεβλή κι αταξική σκοπιά του μύθου της ελλάδας της εξάρτησης και της αποβιομηχάνισης.

Αυτά μεταξύ άλλων ως πιο βασικά και χαρακτηριστικά σημεία. Πώς απαντά σε αυτά ο λιόσης. Διαπιστώνοντας καταρχάς αντιφάσεις. Μιλάει επίσης για λάθη κι αδυναμίες, και για εκτιμήσεις που ισορροπούν σε τεντωμένο σχοινί. Αλλά όλα τα λεφτά είναι αυτό το αντιφάσεις (sic).

Γενικώς όταν κάποιος δε θέλει να πάρει θέση ή επιδιώκει να μετριάσει και να λειάνει τις αιχμές ενός καθαρού συμπεράσματος, υπάρχουν δύο είδη κεντριστικών διαθέσεων για να το επιτύχει. Το ένα είναι όταν ρωτάνε πχ τη γνώμη σου για κάποια εκδήλωση, μια ταινία ή ένα βιβλίο, οπότε πετάς τον χρησμό: «ενδιαφέρον» που μπορεί να σημαίνει τα πάντα και τίποτα, καθώς το ενδιαφέρον δεν προκύπτει πάντοτε σε θετική βάση. Και το άλλο όταν πρόκειται να αξιολογήσεις ένα ζωντανό ή πολιτικό οργανισμό, έναν άνθρωπο ή ένα κόμμα πχ, κι απαντάς ότι τον διακρίνουν αντιφάσεις, για να δείξεις ότι η κρίση σου είναι διαλεκτική και παίρνει υπόψη της σφαιρικά όλα τα δεδομένα, θετικά κι αρνητικά.

Υπάρχει επίσης κι η κεντριστική υπεράσπιση, που μόνο καταχρηστικά θα μπορούσε να συμπεριληφθεί στα είδη και τις αποχρώσεις του κεντρισμού, η οποία αναγνωρίζει γενικά μεν «λάθη κι αδυναμίες», ακολουθείται όμως από κάτι, από ένα μεγάλο «αλλά», που δε δύναται να αναιρεθεί και να επισκιαστεί από αυτά τα λάθη και αυτές τις αδυναμίες. Κλείνει η παρέκβαση κι επιστρέφουμε στο κυρίως θέμα.

Ο λιόσης λοιπόν λέει σχετικά με τις... αντιφάσεις και την (παλαιά) –sic- λογική του ναρ ότι η ύπαρξη κάποιων μονοπωλίων δεν είναι αρκετή από μόνη της να προσδώσει ιμπεριαλιστικά χαρακτηριστικά σε μια χώρα, γιατί τότε ο κόσμος θα ήταν ήδη γεμάτος ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, και σε λίγα χρόνια όλες οι χώρες θα ήταν αναμφίβολα ιμπεριαλιστικές. Ότι δε μπορεί να θεωρείται ιμπεριαλιστική δύναμη η ελλάδα, ενώ γίνεται λόγος περί ανισοτιμίας. Κι ότι η εκτίμηση περί εξάρτησης δεν ευνουχίζει το εργατικό κίνημα, όπως υπονοείται στο ντοκουμέντο.

Αξίζει επίσης να αναφέρουμε ότι ο λιόσης αφήνει ασχολίαστη την αναφορά περί άνισης αλληλεξάρτησης, ενώ για το (κεντρικό στην ανάλυση του ναρ) σχήμα του ολοκληρωτικού καπιταλισμού μένει στον χαρακτηρισμό που είδαμε και στην αρχή: ακατανόητο, θεωρητικό κατασκεύασμα. Μπορεί κάποιος να εντυπωσιαστεί από την πομπώδη αυτή φράση και να σκεφτεί: αυτό ήταν, τώρα τους έβαλε στη θέση τους.

Στην πραγματικότητα όμως έχουμε μια σοβαρή πολιτική έκπτωση στην κριτική προς το ναρ. Για το παλιό, καλό κκε που υποτίθεται ότι πρεσβεύει η λογική του λιόση, το σχήμα του ολοκληρωτικού καπιταλισμού έχει πολύ συγκεκριμένο χαρακτήρα και δεν είναι καθόλου ακατανόητο. Αντιθέτως, θεωρείται ότι συγγενεύει με τη θεωρία του κάουτσκι για τον υπερ-ιμπιεριαλισμό, κι έρχεται σε αντίθεση με τη λενινιστική ανάλυση για τον ιμπεριαλισμό. Κρατάμε τη σημείωση και προχωράμε.

Τα καλύτερα έρχονται στη συνέχεια, όπου ο ΒΛ διαπιστώνει στροφή 180 μοιρών στις αντιλήψεις του εν λόγω φορέα, με αφορμή το μνημόνιο. Πώς τεκμηριώνει ο λιόσης την εκτίμηση για αυτήν τη (όχι τυχαία κι οποιαδήποτε, χωρίς πολλή σημασία ενδεχομένως, αλλά εντυπωσιακή, 180 μοιρών) στροφή; Με αρθρογραφία από το πριν. Έξι άρθρα του διευθυντή της εφημερίδας γιώργου δελαστίκ (με εκτενή αποσπάσματα τεσσάρων εξ αυτών) και ένα του λεωνίδα βατικιώτη, με ενεργό συμμετοχή στην κίνηση των αριστερών οικονομολόγων και στα ντοκιμαντέρ του χατζηστεφάνου.

Σε αυτά αναπαράγεται η γνωστή αντιμνημονιακή ορολογία των τελευταίων ετών: κατοχή της εε, γερμανική ευρω-χούντα, δοσίλογη αστική τάξη, εθελόδουλη εθνική υποτέλεια, νέος ραγιαδισμός, ξένη ακρίδα (προτιμάτε τις ελληνικές), κυβέρνηση τσολάκογλου, ανδρεικέλων, κουίσλιγκ, μίσθαρνο όργανο των ξένων, κτλ.

Καταρχάς, πριν από οτιδήποτε άλλο, θα είχε πολύ ενδιαφέρον μια ακριβής τοποθέτηση του συγγραφέα για το αν συμφωνεί πχ με την ανάλυση περί κατοχής της εε, ώστε να βάλουμε την κουβέντα μας σε άλλη βάση.

Κατά δεύτερον πρέπει να πούμε ότι ο δελαστίκ είναι μια εντελώς ιδιαίτερη περίπτωση, sui generis ναρίτης, με πλούσια πείρα στο διεθνές ρεπορτάζ του ριζοσπάστη από τη δεκαετία με τις βάτες, που του επιτρέπει να έχει το καλύτερο αντι-ιμπεριαλιστικό αισθητήριο από κάθε άλλον εντός του ρεύματος και την πιο καθαρή αντίληψη περί του τι εστί ιμπεριαλισμός -αν και συνήθως το χάνει και λυγίζει το κλαδί από την ανάποδη.

Είναι χαρακτηριστικό λχ ότι ο δελαστίκ είχε τα καλύτερα αντανακλαστικά  στην πρόσφατη ιμπεριαλιστική επέμβαση στη λιβύη κι είπε τα πράγματα με το όνομά τους, τη στιγμή που ο (απεσταλμένος στην χώρα) πι-πι παρουσίαζε τα πράγματα ως αυθεντική, λαϊκή εξέγερση.

Αν και ήμουν αρκετά μικρός για να το ξέρω, εικάζω ότι θα είχε δείξει πιθανότατα τα ίδια υγιή αντανακλαστικά –κόντρα στο ρεύμα του ρεύματος- και κατά την περίοδο της νατοϊκής επέμβασης και των βομβαρδισμών στη γιουγκοσλαβία του σφαγέα μιλόσεβιτς, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εξέφραζε κάτι ευρύτερο, πόσο μάλλον κάποια στροφή του ναρ, ήδη από το 99’ –δυο μόλις χρόνια μετά τη σύνταξη του ντοκουμέντου, που είδαμε στην αρχή του κειμένου. Στην ουσία ο δελαστίκ πάντα τα ίδια έλεγε.

Γενικώς στο ναρ δεν υπάρχει αυστηρή εφαρμογή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, κάτι που γνωρίζει πολύ καλά ο ΒΛ. Έσι ο καθένας μπορεί να λέει ό,τι θέλει με το αζημίωτο: ο μπιτσάκης να φλερτάρει με τον σύριζα και την ενσωμάτωση, ο πι-πι να μιλάει δημοσίως για παύση πληρωμών, χωρίς να τονίζει τη διαγραφή χρέους, γιατί προκρίνει ως αρχική λύση την επαναδιαπραγμάτευση, κι ο δελαστίκ να λέει τα δικά του, χωρίς να επηρεάζει και να ενοχλεί κανέναν, πλην ίσως του παπαχελά, όταν συνυπήρξαν για λίγο στην καθημερινή.

Ίσως πει κανείς ότι ο δελαστίκ δεν είναι ένα τυχαίο στέλεχος, αλλά διευθυντής του πριν, με βαρύνουσα γνώμη. Αυτό θα ίσχυε αν το πριν ήταν όργανο και η θέση του διευθυντή αντίστοιχη με τη διεύθυνση του ρίζου, όπου αναλαμβάνει την πολιτική καθοδήγηση κι ευθύνη για οτιδήποτε γράφεται στις σελίδες του. Στον αστερισμό της εργατικής δημοκρατίας όμως, δεν ισχύει κάτι τέτοιο.

Εξάλλου αν ο λιόσης δε σταματούσε το ξεφύλλισμα του πριν στη σελίδα 3 και ξεψείριζε την εφημερίδα με τον ίδιο ζήλο που το κάνει στα προηγούμενα κεφάλαια του βιβλίου με το ριζοσπάστη, θα μπορούσε να σταθεί στη δισέλιδη συνέντευξη του σκιώδους χάγιου, που είναι «ιεραρχικά ανώτερος», στο φύλλο της 13.12.11 (σημαδιακή ημερομηνία). Εκεί ο σκιώδης ναι μεν αναγνωρίζει την υποβάθμιση του ελληνικού καπιταλισμού στο διεθνές πλέγμα του κεφαλαίου, εξακολουθεί όμως να αναφέρεται καθαρά σε σχέσεις «άνισης αλληλεξάρτησης». Κι αυτή είναι η πιο σαφής κι επίσημη θέση που μπορεί να βρει κανείς για το τι λέει το ναρ σήμερα.

Από την άλλη θα περίμενε κανείς ότι η τεκμηρίωση αυτής της στροφής (180 μοιρών για να μην ξεχνιόμαστε) θα έπρεπε να βασίζεται σε ντοκουμέντα και συλλογικές επεξεργασίες του ρεύματος. Δυστυχώς όμως το μόνο ντοκουμέντο που βρίσκει να παρθέσει ο ΒΛ από τις θέσεις του πανελλαδικού σώματος του ναρ για την κρίση, έρχεται σε πλήρη αντίθεση –όπως αναγνωρίζει ο ίδιος- με τη στροφή του δελαστίκ (που τα άρθρα του δεν αποτελούν την τελευταία κουβέντα του ναρ,  όπως σχολιάζει στο βιβλίο του ο λιόσης).

Σε αυτό το ντοκουμέντο εκτιμάται ότι η ελλάδα παραμένει μια χώρα του αναπτυγμένου καπιταλισμού με ενδιάμεση θέση  και ιμπεριαλιστικά χαρακτηριστικά, ενώ ασκείται κριτική σε όσους χρησιμοποιούν την έννοια της εξάρτησης, αντί της ανισόμετρης ανάπτυξης. Τελικά από τη στροφή των 180 μοιρών, κάναμε αναγκαστική προσγείωση στην πιο μετριοπαθή εκτίμηση περί ποικιλομορφίας απόψεων, νεφελώδη πολιτικό λόγο και δύο βασικές γραμμές –χωρίς καν να μπει στον κόπο να εξετάσει ποια είναι η κυρίαρχη, όπως έσπευδε να κάνει στα προηγούμενα κεφάλαια, που μιλούσε για το κουκουέ. Σα να λέμε δηλαδή: αντιφάσεις...

Εάν παρόλα αυτά υποθέσουμε ότι ο λιόσης δεν κινήθηκε από κάποια βαθύτερη σκοπιμότητα, επικεντρώνοντας στην αρθρογραφία του δελαστίκ κι έχοντας καφάσια στα μάτια για όλα τα υπόλοιπα... αν υποθέσουμε ότι αυτός διέγνωσε σωστά την αλλαγή γραμμής ενάντια στο πνεύμα του πανελλαδικού σώματος και τις συλλογικές επεξεργασίες του ναρ… δε θα είχαμε τότε μια πραξικοπηματική αλλαγή θέσεων, με στοχευμένη αρθρογραφία από τον κομματικό τύπο του ναρ; Μια στροφή που δεν πέρασε από κανένα συλλογικό όργανο, πόσο μάλλον από προγραμματικό συνέδριο, όπως θα έπρεπε βάση καταστατικού; Δεν όφειλε αυτά να τα καταγγείλει ανοιχτά ο λιόσης στον ανυποψίαστο αναγνώστη του, με τα ίδια μέτρα και σταθμά που έκρινε σκληρά και το κουκουέ, για τους ίδιους ακριβώς λόγους; Δε θα όφειλε να εξοργιστεί από αυτές τις μεθοδεύσεις μερίδας της ηγετικής ομάδας του ρεύματος; Λέω εγώ τώρα... Κι αν όχι γιατί;

Εν πάση περιπτώσει αυτό το υποκεφάλαιο είναι πολύ διδακτικό για τις προθέσεις και τις... αντιφάσεις του συγγραφέα. Προσφέρεται για χρήσιμα συμπεράσματα σχετικά με την άμεση εξάρτηση των διαπιστώσεων και των θέσεων του ΒΛ από την ταυτότητα και τον πολιτικό χαρακτήρα του εκδοτικού του (εκδόσεις κψμ, φίλα προσκείμενες στο ρεύμα).

Αν πάλι δε συντρέχουν τέτοιοι λόγοι και η μεροληψία του είναι οικειοθελής, κρύβοντας πιθανότατα κάποια πολιτική σκοπιμότητα, τότε τα πράγματα είναι πολύ σοβαρά. Κι ίσως έχει έρθει η ώρα να συγκροτηθεί το μέτωπο κι η συμμαχία που περιγράφει σε αυτό το κείμενο ένα κορυφαίο στέλεχος της αραν, σχολιάζοντας τα τεκταινόμενα και την κινητικότητα στον χώρο του κουκουέ.

Στην περίοδο που ζούμε, είναι σημαντικό να κρίνουμε τον καθέναν όχι κυρίως με βάση τις θεωρητικές απόψεις του, αλλά με βάση την πολιτική πρακτική του, όσο και αν αυτές πάντα συνδέονται σε τελική ανάλυση με αυτή. (...) H οριζόντια συνταύτιση ενός δυναμικού συμπυκνώνεται στα κρίσιμα ζητήματα ενός σύγχρονου μεταβατικού προγράμματος σε αντιιμπεριαλιστική και αντικαπιταλιστική κατεύθυνση (παύση πληρωμών του χρέους, εθνικοποιήσεις τραπεζών και μεγάλων επιχειρήσεων, ριζική αναδιανομή προς όφελος των δυνάμεων της εργασίας, έξοδος από ευρώ-ΟΝΕ-ΕΕ κ.ά.) Όσο η κρίση βαθαίνει, εκτιμούμε ότι οι συγκλίσεις κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων που μέχρι πρότινος βρίσκονταν σε απόσταση θα ενταθούν.

Όσο για το ναρ και τη θέση του, η κε του μπλοκ εκτιμά πως δεν έχει αλλάξει στα βασικά της σημεία και στην ουσία της, προς πιο εξαρτησιογόνες θεωρίες. Αν κι αυτό θα διαφανεί καλύτερα κι οριστικά όταν κι εφόσον πραγματοποιηθεί τελικά το 3^ο συνέδριό του, που συζητιέται να γίνει από το 11’, αλλά δεν το κόβω να γίνεται πριν από την αλλαγή του χρόνου. Μ’ άλλα λόγια καλό 13.

Και του χρόνου σπίτια μας.