Πόλεμος φαρακωμάτων

Η κε του μπλοκ επιχειρεί να πιάσει το νήμα από εκεί που το άφησε στην προηγούμενη ανάρτηση για το γρηγοριανό ημερολόγιο της ήττας και να συνεχίσει την παρουσίαση του βιβλίου του φαράκου στη στήλη «βιβλία για το καλοκαίρι», με την παράθεση κάποιων χαρακτηριστικών αποσπασμάτων.

Εν αρχή η κριτική του φαράκου στο ζαχαριαδικό σχέδιο προγράμματος του 53’, με κάποια σημεία που προσφέρονται για ιντριγκαδόρικους συνειρμούς.

Το κκε έκανε με το νέο σχέδιο ολέθριο άλμα προς τα πίσω. Άλλαξε τη γενικά σωστή θέση του 1934 για τον χαρακτήρα της επανάστασης (σσ από αστικοδημοκρατική σε σοσιαλιστική) με το τραγελαφικό επιχείρημα πως την επιτάσσει η εξέλιξη. Ενώ μάλιστα αναγνωριζόταν πως η χώρα πέρασε σε ακόμα μεγαλύτερη εξάρτηση από τους ξένους, ότι η ελλάδα έχει γίνει αποικία, όπως έλεγε.

Και τώρα μπαίνουμε στο ζουμί.

Η ηγεσία του κκε άλλαζε θέσεις στρατηγικής που του είχαν δώσει τη δυνατότητα να αναδειχθεί στη διάρκεια της κατοχής σε μεγάλη εθνική πατριωτική δύναμη. Το έπραξε σε μια στιγμή που η ίδια κάτω από τις αδήριτες ανάγκες των πολιτικών εξελίξεων υποχρεωνόταν να μιλάει για πατριωτικό μέτωπο, για πατριωτική δημοκρατική κυβέρνηση. Το σχέδιο του νέου προγράμματος ήταν τόσο έξω από την εσωτερική και τη διεθνή πραγματικότητα ώστε η κε ύστερα από παρέμβαση της ηγεσία του κκσε αναγκάστηκε να το αποσύρει ένα χρόνο μετά, το νοέμβριο του 1954.

Όπου διεθνής πραγματικότητα, διάβαζε το θάνατο του στάλιν και τη σταδιακή άνοδο των δυνάμεων με επικεφαλής το νικήτα. Υπ’ όψιν πως ο φαράκος τηρεί άλλα μέτρα και σταθμά στη συγκεκριμένη περίπτωση και δε φαίνεται να ενοχλείται ιδιαίτερα από «την εξωτερική παρέμβαση των σοβιετικών στα εσωκομματικά του κκε».

Ας δούμε και μια άλλη κριτική του φαράκου σχετικά με το εκλογικό αποτέλεσμα του κόμματος τον ιούνιο του 85’. Η χρονική συγκυρία αλλάζει, αλλά οι ομοιότητες και η σταθερή επανάληψη κάποιων μοτίβων είναι εντυπωσιακή.

Η ηγεσία του κκε δεν είχε συναίσθηση σε ποια κατάσταση είχε βρεθεί το κόμμα. Μόνο ως παραπλανητική μπορεί να ακούγεται η διαβεβαίωση της επόμενης ολομέλειας (οκτώβρης 1985) ότι η κατάσταση αναδείχνει το κόμμα μας κύριο πολιτικό φορέα της αλλαγής. Και επαναλάμβανε τα ίδια που λέγονταν στα δεκάχρονα της μεταπολίτευσης, ενώ τα αποτελέσματα έδειχναν πτωτική τάση, με πιο χαρακτηριστική τη μείωση της εκλογικής δύναμης στα μεγάλα αστικά κέντρα. Το φαινόμενο επισημάνθηκε το 1984, δυνάμωσε το 1985, συνεχίστηκε αργότερα. Ουσιαστικά η ανάπτυξη του κόμματος είχε περάσει σε στασιμότητα, αρχίζει η καθοδική του πορεία.

Αλλά έχει και συνέχεια.

Οι ολομέλειες ιουνίου κι οκτωβρίου 1985 υποχρεώνονται για πρώτη φορά να δουν την πορεία ανάπτυξης του κόμματος και με αυτοκριτικό κάπως τρόπο, γιατί είχαν αρχίσει να ακούγονται στις οργανώσεις εντονότερες παρατηρήσεις. Η απόφαση του ιουνίου για τα αποτελέσματα των εκλογών δεν είχε ικανοποιήσει τα μέλη. Μπορεί να έπαιρναν ομόφωνα θετικές αποφάσεις οι κοβ, η δυσαρέσκεια όμως άρχισε να ανησυχεί την ηγεσία.

Μια έκφραση των ανησυχιών της ήταν η προσπάθειά της να εφαρμοστεί η απόφαση του 11ου συνεδρίου για την απόδοση κομματικών βιβλιαρίων στα μέλη του κόμματος. Στόχος, όπως λεγόταν, να ξεπεραστούν τα φαινόμενα μη στράτευσης κι αδιαφορίας των μελών, να επιδιωχθεί η ποιοτική βελτίωση της δουλιάς τους. Η διαδικασία άρχισε το 1985, διήρκεσε πάνω από δυο χρόνια. Είχε ως αποτέλεσμα να πάψουν να υπολογίζονται μερικές χιλιάδες μέλη, από τα οποία τα περισσότερα δεν ήταν ενεργά κι αναφέρονταν μόνο στα χαρτιά.

Αυτός τουλάχιστον το αντιμετωπίζει ψύχραιμα. Φαντάσου όμως να γινόταν σήμερα κάτι τέτοιο, τι θα ακούγαμε για επικείμενες εκκαθαρίσεις και δε συμμαζεύεται. Το πιο εντυπωσιακό παρόλα αυτά είναι η αναφορά του φαράκου στην «κομματική ηγεσία», λες και ο ίδιος είναι κάτι έξω απ’ αυτήν. Και συνεχίζει να κάνει το ίδιο ακόμα και για τη διετία που βρέθηκε στην ανώτερη θέση της κομματικής ιεραρχίας, ως γενικός γραμματέας!

Η ειδοποιός διαφορά του ωστόσο με άλλους επώνυμους αναλυτές που συνεχίζουν στερεοτυπικά να μιλάνε για «την ηγεσία του κκε» σε διάκριση με τη βάση του, είναι πως ο φαράκος κατακεραυνώνει πολιτικά την ηγεσία της δικής του εποχής, δηλ τον φλωράκη, κι η κριτική του πολλές φορές φτάνει στα όρια της εμπάθειας. Τα πιο διασκεδαστικά που αναφέρει, μεταξύ άλλων, είναι μια καλτ δήλωση του χαρίλαου για τον όρο ανανέωση (και μόνο η λέξη μου προκαλεί ανατριχίλα) αλλά και τον αστικό μύθο για τα αποφθέγματα του φλωράκη, που είχε στείλει λέει να του βρουν ένα ειδικό βιβλίο με παροιμίες ώστε να προετοιμάζεται καλύτερα για τις δημόσιες εμφανίσεις του!

Η εμπάθεια αυτή επεκτείνεται σε κάποιες κρίσεις του και για το κόμμα ή τη νεολαία –είχε οριστεί ως υπεύθυνος από το πγ να παρακολουθεί τη δουλειά της κνε. Όχι τόσο όταν λέει πως «οι παρασκηνιακές χωρίς αρχές μέθοδοι ανάδειξης στελεχών οδηγούσαν σε γενικότερη έκπτωση αξιών και εκφυλιστικά φαινόμενα. Ήταν αποκαρδιωτικό αντιπρόσωποι να αλληλοκατηγορούνται για μοιχείες και συμπεριφορές εκπόρνευσης ή να κατηγορούν άλλους απόντες για ομοφυλοφιλία», γιατί αυτά πρέπει να συνέβαιναν δυστυχώς ως ένα βαθμό σε εκείνες τις δραματικές εποχές για το κόμμα. Αλλά σε κακεντρεχή σχόλια, όπως το παρακάτω για τα ηγετικά στελέχη τα οποία «ικανοποιούνταν μόνο να δημιουργείται ένα σύνολο στελεχών άβουλο αμόρφωτο σε κατάσταση πειθαρχημένης διαβίωσης, που με το βήμα της χήνας στις διαδηλώσεις θα εφάρμοζε τυφλά τις εντολές του κκε». Κι όποιος δε θυμάται τι εστί «βήμα της χήνας» μπορεί να πατήσει εδώ και να δει το σχετικό σύνδεσμο, για να καταλάβει.

Εξίσου βαριά είναι και όσα καταμαρτυρεί ο φαράκος στο υποκεφάλαιο με τη συνόψιση της δουλειάς του στο ριζοσπάστη, όπου είχε διατελέσει διευθυντής στο μεγαλύτερο διάστημα της μεταπολίτευσης χωρίς να γνωρίζω ωστόσο τον αντίλογο της δικής μας πλευράς για τις καταγγελίες του.

Την κατάσταση επιδίωξε να αντιμετωπίσει ο τ. μαμάτσης με μια ακόμα πιο αχαρακτήριστη μεθόδευση. Κατάφερε να εκμεταλλευτεί την αφέλεια ενός συντάκτη και να του εμβάλει τη σκέψη να προκαλέσει με τους άλλους συζητήσεις που να τις μαγνητοφωνήσει κρυφά. Άμεσα αναμίχθηκε στο θέμα ο τάκης αδάμος, αλλά με πλήρη γνώση κι ευθύνη του μαμάτση. Είχε ενημερωθεί ο χ. φλωράκης χωρίς να καταδικάσει και να αποτρέψει τη μεθόδευση. Ο στόχος ήταν απλός: να προκύπτει από τις συνομιλίες ότι υπάρχει φραξιονιστική κίνηση εναντίον αδάμου-μαμάτση που κατευθύνεται ή το λιγότερο είναι ανεκτή από μένα κι έτσι να μπει θέμα απομάκρυνσής μου.

Η μεθόδευση έγινε το δεύτερο εξάμηνο του 1979. Καταγγέλλοντάς τη μέθοδο της υποκλοπής, προσπάθησα να χειριστώ το ζήτημα με πλήρη διαφάνεια. Με μακρές συζητήσεις με όσους έτσι και αλλιώς εμπλέκονταν παρουσία και του μαμάτση ξεκαθαρίστηκαν τα ζητήματα και τελικά έγινε ειδική συνέλευση της κοβ του ριζοσπάστη. Εκεί ασκήθηκε ανοιχτά κριτική κατά της τακτικής των αδάμου και μαμάτση. Καταδικάστηκε η μεθόδευση της υποκλοπής συζήτησης κι αποδείχτηκε περίτρανα πως καμιά φραξιονιστική ομάδα δεν υποκινούνταν από μένα, ενώ αντίθετα, όπως χαρακτηριστικά είπε η δώρα σαρρή, υπάρχει φραξιάρα κατά του φαράκου.

Το πιο ενδιαφέρον είναι πως για όλα αυτά ο φαράκος έχει συγκεκριμένες παραπομπές σε πρακτικά κι αποφάσεις του πγ ή της κε, τα οποία όμως δε διατίθενται για δημοσίευση και επομένως δεν μπορούν να επαληθευτούν ή να διαψευστούν, ούτε να ελέγξουμε αν και κατά πόσο μεταφέρονται πιστά ή βάση δημιουργικών ερμηνειών..

Φυσικά η εναντίωσή μας σε όσα λέει ο φαράκος έχει καθαρά πολιτική βάση, όπως μπορεί να φανεί πχ στις εκτιμήσεις του για το 9ο συνέδριο του κόμματος, που έλαβε χώρα στα χρόνια της χούντας.

Για τις μορφές περάσματος όχι μόνο δεν τονίζεται η ανάγκη να χρησιμοποιηθούν ειρηνικά μέσα, αλλά ούτε καν ιεραρχείται ως κύρια η σημασία τους, δεν υπογραμμίζεται ειδικότερα η σημασία της κοινοβουλευτικής πάλης… (…) διατηρείται η δικτατορία του προλεταριάτου για τη μορφή του κράτους στο σοσιαλισμό.

Και άλλα τέτοια με ακλόνητη σοσιαλδημοκρατική πίστη στη δύναμη των μεταρρυθμίσεων να αλλάξουν τον κόσμο, που παραπέμπουν στη ρεφορμιστική ανάγνωση του γκράμσι και της τακτικής επεξεργασίας του για τον πόλεμο θέσεων-χαρακωμάτων, που ενέπνευσε -δια του λογοπαιγνίου- και τον τίτλο της ανάρτησης.

Παρόλα αυτά είναι αξιοσημείωτο πώς ακόμα και η δεξιά (για να μιλήσουμε με εντελώς σχηματικούς όρους) κριτική του φαράκου, εντοπίζει και σχολιάζει δηκτικά τις αντιφάσεις και τα αδύναμα σημεία της στρατηγικής του κόμματος εκείνης της περιόδου.

Αν και οι αντιπρόσωποι στο συνέδριο κατανάλωσαν πολλά λόγια γι’ αυτό που ονόμαζαν ενιαίο επαναστατικό προτσές, στο πρόγραμμα προτείνονται πέντε τουλάχιστον φάσεις, περίοδοι, στάδια: το δικτατορικό καθεστώς που έπρεπε να ανατραπεί. Η φάση που θα το διαδεχθεί, με κυβέρνηση ευρύτερης ή στενότερης συνεργασίας. Η περίοδος της λεγόμενης νέας δημοκρατίας. Το αντιιμπεριαλιστικό αντιμονοπωλιακό στάδιο της επανάστασης. Και βέβαια ο σοσιαλισμός.

Η σύγχυση που δημιουργούνταν με αυτόν τον τρόπο ήταν πλήρης. Εκεί όμως που οι πειραματισμοί άγγιζαν τα όρια του παράδοξου ήταν η λεγόμενη φάση της «νέας δημοκρατίας». Από τις άγονες προσπάθειες των ομιλητών να ερμηνεύσουν αυτό το παράδοξο, γίνεται φανερό πως το κατασκεύασμα προήλθε από την ανάγκη να δοθεί απάντηση, ποια θα είναι η μορφή πολιτικής εξουσίας μετά την ανατροπή της δικτατορίας. Το θεωρητικοφανές όμως κατασκεύασμα της νέας δημοκρατίας δε μπορούσε παρά να φαντάζει σαν κάποιο κόλπο, όσο κι αν ορισμένοι αισθάνθηκαν και την ανάγκη να ξορκίσουν μια τέτοια αντίληψη. Η ειρωνεία της τύχης ήρθε έτσι, που ο κ. καραμανλής ονόμασε νέα δημοκρατία το κόμμα που ίδρυσε μετά την πτώση της χούντας. Αυτό και ανάγκασε το κκε να αρχίσει να αποσιωπά το σύνθημά του για νέα δημοκρατία και στο 10ο συνέδριο (1978) να το απαλείψει.

Κάνοντας μια μικρή παρέκβαση, καθόλα σχετική με το θέμα μας, παραθέτω ένα απόσπασμα από το βιβλίο του μπίστη που είχα παρουσιάσει σε προηγούμενη ανάρτηση –αυτήν που εγκαινίασε για φέτος τη στήλη «βιβλία για το καλοκαίρι».

Το κκε λοιπόν, για να επιστρέψουμε στη θεωρία των σταδίων, έπρεπε να αποσείσει τη φοβερή κατηγορία ότι έλεγε τα ίδια με το κκε εσωτερικού, απλώς με άλλα λόγια. Τα στάδια των αναθεωρητών δε συνδέονται μεταξύ τους, μας πληροφόρησε η υπεύθυνη διαφώτισης ρούλα κουκούλου. Για του λόγου το αληθές, μας ζωγράφισε με κιμωλία στο μαυροπίνακα τρεις κύκλους σε απόσταση μεταξύ τους. Βλέπετε; Μας είπε θριαμβευτικά. Δεν υπάρχει τρόπος να πας από τον ένα στον άλλο. Ενώ σε εμάς είναι αλλιώς. Και μας ζωγράφισε τρεις κύκλους επάλληλους, όπως τρεις κρίκοι ο ένας μέσα στον άλλο. Σε εμάς, συμπλέκονται τα στάδια. Λίγο πριν τελειώσει το αστικοδημοκρατικό, αρχίζουμε να λύνουμε προβλήματα του δεύτερου σταδίου, του αντιμονοπωλιακού, άρα εμείς έχουμε ενιαίο επαναστατικό προτσές. Για να μην τα πολυλογώ, εκεί που ο πρώτος κύκλος έμπαινε στο δεύτερο και τούμπαλιν, σχηματίζοντας έναν κοινό τόπο, ήταν η τελευταία φάση του πρώτου σταδίου ή η πρώτη του δεύτερου, διαλέγετε και παίρνετε. Και για μη βρεθούμε χαμένοι στο μαυροπίνακα, η ρούλα έβαψε με την κιμωλία την κοινή φέτα των δύο κύκλων. Κόλλησε επάνω το δάχτυλό της και κατέληξε: αυτή εδώ τη φάση τη λέμε νέα δημοκρατία. Δεν είναι πια αστική δημοκρατία, χωρίς όμως να γίνει ακόμα αντιμονοπωλιακή. Κάτι «in-between» θα λέγαμε εμείς σήμερα.

Ή εντός εκτός κι επί τ’ αυτά, όπως το λένε στη διάλεκτο του εξωκοινοβουλίου. Αλλά ας δούμε τι λέει στη συνέχεια ο μπίστης.

Επειδή λοιπόν ο λαός άρτι εξελθών από τη δικτατορία υπήρχε κίνδυνος να βολευτεί με την αστική δημοκρατία και να μη θέλει να περιπλανηθεί μέχρι τα σύνορα της νέας, ξεχυθήκαμε στους δρόμους και στις καθημερινές πορείες και διαδηλώσεις που ακολούθησαν την πτώση της δικτατορίας, είχαμε ως βασικό σύνθημα το «εμπρός για νέα δημοκρατία». Το σύνθημα ήταν ωραίο, εύηχο, ελκυστικό. Κάπου θα το άκουσε, παρά τη θρυλούμενη κωφότητά του, ο κανονικός καραμανλής, και ένα πρωί βρεθήκαμε με δύο νέες δημοκρατίες. Μέχρι το βράδυ είχε μείνει μία, αυτή που γνωρίζουμε σήμερα. Η άλλη, η δική μας, παραμένει έκτοτε ζωγραφισμένη στο μαυροπίνακα της ρούλας. Το ωραίο σύνθημα πέρασε στα χείλη των νεοδημοκρατών και αυτόχρημα κατέστη αντιπαθητικό και κακόηχο. Τόσο άδοξα εξαφανίστηκε από προσώπου γης η τελευταία φάση του πρώτου σταδίου της σοσιαλιστικής επανάστασης.

Συνεπώς, η πολιτική αντιπάθεια του μπίστη για το σημερινό κκε και την αριστερίστικη στροφή του (ήδη από το 10’ τα έλεγε ο διορατικός νίκος) μόνο τυχαία δε μπορεί να χαρακτηριστεί.

Αντί επιλόγου στη σημερινή ανάρτηση η κε του μπλοκ έχει τρεις διαφορετικές εκδοχές ως κατάληξη κι οι σφοι αναγνώστες μπορούν να επιλέξουν αυτή της αρεσκείας τους.

Πρώτη εκδοχή, από το αγωνιστικό παρελθόν του φαράκου που μας ενώνει και δείχνει το απάνθρωπο πρόσωπο της αστικής εξουσίας και των κατασταλτικών της μηχανισμών. Μία γλαφυρή σκηνή από τα χρόνια που πέρασε ο φαράκος στις φυλακές της χούντας.

Ένα απόγευμα του μαΐου μόνος στο τσιμεντένιο, κλειστό απ’ όλες τις μεριές μικρό προαύλιο κάνω βόλτες. Σε μισό μέτρο δίπλα μου σιωπηλός ο φύλακας διονύσης σέρβος. Σε ένα σκάσιμο του τσιμέντου έχει καταφέρει να φυρώσει ένα πράσινο χορταράκι. Στέκομαι αμίλητος αρκετή ώρα και το κοιτάζω. Ο φύλακας παρατηρεί για λίγο, πλησιάζει γρήγορα-γρήγορα το λιώνει με την μπότα του. Μένω άφωνος από την έκπληξη. Τον ρωτάω: «γιατί». Κίτρινος από ντροπή και περιδεής, απαντάει, -παραβιάζοντας τον κανονισμό να μη μιλάει στον κρατούμενο: «Απαγορεύεται»…

Δεύτερη καταληκτική εκδοχή ένα σκηνικό από τα καλτ τέλη της δεκαετίας με τις βάτες, όπου έχανε η μάνα σοβιετία το παιδί κι ο σύντροφος την κόβα.

Τον ιανουάριο του 88 στην αίθουσα του περισσού γίνεται προβολή της ταινίας «μετάνοια», που ανεξάρτητα από την αμφισβητήσιμη καλλιτεχνική της αξία, έκανε ήπια κριτική των εγκλημάτων της περιόδου μπέρια. Το πγ ασχολήθηκε σε συνεδρίασή του, για να κατακρίνει την πρωτοβουλία προβολής της ταινίας. Σε επανειλημμένες συνεδριάσεις το πγ ασχολήθηκε με σχετικές προτάσεις και απέκλεισε την οποιαδήποτε προοπτική να γίνει εξέταση ανώμαλων καταστάσεων στο παρελθόν του κκε, γιατί οφείλονταν στη συγκεκριμένη πολεμική περίοδο που σημειώθηκαν τα περιστατικά αυτά. Θεωρούσε ότι δεν υπάρχουν βάσιμα αποδεικτικά στοιχεία.

Το όνομα της ταινίας είναι όλα τα ρούβλια από σημειολογικής άποψης, αν λάβει κανείς υπόψη και τη μεταμέλεια του φαράκου. Στο τελευταίο μέρος του βιβλίου του υπάρχουν πολλά αντίστοιχα σκηνικά, που θα απαιτούσαν ξεχωριστή ανάρτηση για να εκτεθούν. Αλλά τότε δε θα έμενε τίποτα, για όποιον ψήνεται να αγοράσει από κάποιο παλαιοπωλείο το βιβλίο και να ανακαλύψει μόνος του τα διαμάντια που κρύβει μέσα.

Τρίτη και τελευταία εκδοχή μια συνδετική νότα με τη σύγχρονη επικαιρότητα, από το βιβλίο του μπίστη «προχωρώντας κι αναθεωρώντας».

Τριάντα επτά χρόνια τώρα η νδ με τα πάνω και τα κάτω της, αποτελεί τον αδιαμφισβήτητο εκπρόσωπο της κεντροδεξιάς στην χώρα μας. Με τον αβέρωφ μπατάρισε προς τα δεξιά, με το ράλλη και κυρίως το μητσοτάκη ανοίχτηκε προς το κέντρο, σε γενικές γραμμές πάντως κράτησε τον χώρο τον οποίο προσδιόρισε ο γεννήτοράς της. Ό,τι δεν καταφέραμε οι κομμουνιστές και ο ανδρέας, που βιάστηκε να τη στείλει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, υπάρχουν βάσιμες ελπίδες ότι θα το κατορθώσει ο αντώνης σαμαράς. Με τον αντώνη ήμασταν στην ίδια τάξη και στο ίδιο τμήμα για δέκα χρόνια. Είχαμε μια τυπική σχέση, δυο συμμαθητών με διαφορετικά ενδιαφέροντα και διαδρομές. Μία φορά συνεργαστήκαμε στενά: στην ομάδα ποδοσφαίρου της τάξης. Εγώ τερματοφύλακας και εκείνος δεξί (τι άλλο;) μπακ.

Κι όλα αυτά γραμμένα μόλις προ τριετίας. Ποιος να το ‘λεγε στον μπίστη πως θα αναθεωρούσε και σε αυτό ακόμα, και θα γινόταν ο πιο φλογερός υπέρμαχος της κυβερνητικής συνεργασίας με την νδ του σαμαρά. Προφανώς για να τη βάλει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας μια ώρα αρχύτερα με την πολιτική του λάμψη, ως τερματοφύλακας και θεματοφύλακας της αστικής δημοκρατίας..