Πενήντα (οκτώ) αποχρώσεις της κεντροαριστεράς

Τις τελευταίες μέρες το έθνος του μπόμπολα έχει αναλάβει εργολαβία μια κατεξοχήν εθνική μπομπολική υπόθεση κι ανασύρει στην επιφάνεια διάφορα ναυάγια της σοσιαλδημοκρατίας να μιλήσουν για την ανάγκη συγκρότησης και τα χαρακτηριστικά ενός νέου κεντροαριστερού πόλου. Ο οποίος έχει όλες τις προδιαγραφές για να γίνει εύπεπτη υπόθεση άρλεκιν, με προτεινόμενο τίτλο αυτόν της ανάρτησης, αλλά καμία απολύτως πιθανότητα να γίνει μπεστ-σέλερ.

Την ίδια στιγμή 58 προσωπικότητες (όχι σαν εμάς τους κοινούς θνητούς κι απρόσωπους) υπογράφουν μια διακήρυξη πασοκικής περηφάνιας (μπορούνε να ζητήσουν και άδεια για παρέλαση από τον καμίνη και τον μπουτάρη, που είναι μαζί τους) φέροντας η καθεμιά το δικό της ιδεολογικό στίγμα και τη δική της απόχρωση, για να φτιάξουν όλοι μαζί μια μεγάλη μουντζούρα. Που δεν χρειάζεται να είναι κανείς θιασώτης της θεωρίας του σοσιαλφασισμού, για να καταλάβει ότι στρώνει πολιτικά το έδαφος για την προέλαση του φασισμού, απ’ όπου κι αν προέρχεται και οποιασδήποτε απόχρωσης.

Κεντροαριστερά είναι η ξινισμένη σούπα που προκύπτει αν ανακατέψουμε την παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία με τη μετεξέλιξη του ευρωκομμουνισμού. Ο οποίος δεν έρχεται απ’ το μέλλον, καινούριο κάτι τάχα να μας φέρει, όπως θα μας βεβαίωνε κι ο φώντας λάδης*. Παρά μόνο αναμασά την παμπάλαια καραμέλα της ανανέωσης, που έλιωσε μετά τις ανατροπές του 89-91 κι έγινε εκσυγχρονισμός, πετώντας το δεύτερο συνθετικό που της ήταν άχρηστο πια και κρατώντας μόνο το πρώτο, του ευρωμονόδρομου.

Ο ευρωκομμουνισμός ήταν μια δημαρ πριν από την εποχή της. Ένας τρόπος να δηλώνεις κομμουνιστής, χωρίς να είσαι. Με τον ίδιο περίπου τρόπο που το πασόκ έπαιζε το χαρτί του αντι-ιμπεριαλισμού, ενώ τον καθιστούσε πουκάμισο αδειανό (φεύγουν οι βάσεις που μένουν που φεύγουν), υπηρετούσε τα νέα τζάκια στο όνομα των μη προνομιούχων και διατεινόταν πως φέρνει την αλλαγή, χωρίς να αλλάζει τίποτα.
Αλλαγές βλέπω, αλλαγή δε βλέπω, έλεγε ο θυμόσοφος χαρίλαος. Ούτε καν «αλλαγή της αλλαγής», που ζητούσε ο κύρκος, ή έστω έναν επαναπροσδιορισμό του επαναπροσδιορισμού της αλλαγής της αλλαγής, όπως πρόσθετε ο χάρρυ κλυνν.

Ο κύρκος ζητούσε ακόμα να μην είμαστε τόσο κολλημένοι δογματικοί. Δηλ να είμαστε κκε χωρίς να είμαστε κομμουνιστές, με άλλα λόγια και να κρατήσουμε το όνομα χωρίς την χάρη. Και πήρε όσους δικούς μας συμφωνούσαν μαζί του στο συνασπισμό, που ήταν ένας τρόπος να είσαι εναλλακτικός πασόκος χωρίς να είσαι πασόκ. Για να φτιάξει ένα κομμάτι αργότερα τη δημαρ, που αυτοπροσδιορίζεται ως σύγχρονη αριστερά, χωρίς να είναι τίποτα από αυτά τα δύο. Και ξεχείλωσε την έννοια της αριστεράς σε όρια που την είχε φτάσει μόνο το πασόκ, σε όλες τις εκδοχές του κι απ’ όπου κι αν προέρχεται.

Ναι ρε κε του μπλοκ, αλλά μήπως τους αδικείς; Δε νομίζω.

Ήδη από τη μεταπολίτευση μπορούσε να διαβάσει κανείς ευρωκομμουνιστικούς θρήνους για τις χαμένες ευκαιρίες του μεσοπολέμου για τη δημιουργία ενός σοσιαλιστικού κόμματος και για τις ευγενικές φυσιογνωμίες του πασαλίδη και των ηγετών της (σκ)ελδ. Για την «οδυνηρή διάσπαση» του εργατικού κινήματος μεταξύ δεύτερης και τρίτης διεθνούς και την ανάγκη να γεφυρωθεί το σχίσμα. Για την επικράτηση της παραδοσιακής κομμουνιστικής πτέρυγας στην αριστερά, χάρη στη δύναμη και την ακτινοβολία της σοβιετικής ένωσης. Και για την υπανάπτυξη της ελληνικής κοινωνίας, που δεν ήταν ώριμη να δεχτεί στους κόλπους της έναν τέτοιο πολιτικό σχηματισμό.

Πάντα με σνομπ διάθεση απέναντι στο λαό και την πραγματικότητα που δεν προσαρμόζονταν στις ιδέες τους. Με στόχο έναν καθολικό ιστορικό συμβιβασμό σε εθνική και παγκόσμια κλίμακα, μεταξύ δεξιάς και αριστεράς, ιμπεριαλισμού και σοσιαλισμού, στην ταξική πάλη γενικότερα μεταξύ κεφαλαίου κι εργασίας. Μιλώντας γενικά κι αφηρημένα για πολίτες –σε ευθεία αναλογία με το εμπόρευμα, που είναι η απλούστερη αφαίρεση στον καπιταλισμό- γιατί οι τάξεις είναι παλιά και σκουριασμένα εργαλεία για την ερμηνεία του κόσμου γύρω μας. Και με αθεράπευτη αισιοδοξία και προσήλωση στις μικρές λεπτομέρειες που κάνουν την ευτυχία και στις μικρές μεταρρυθμίσεις (σε σαφή διάκριση από το άλμα της επανάστασης και άλλους τέτοιους μαξιμαλισμούς) που καλλωπίζουν το σύστημα, ακόμα και στην χουντική εκδοχή του –ας θυμηθούμε τη στήριξη της απόπειρας φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος των συνταγματαρχών, την εαδε αργότερα, κτλ.

Το ωραίο της (εθνικής, μπομπολικής) υπόθεσης είναι πως το κόμμα που κατάφερε τελικά να εκφράσει ενιαία για πρώτη φορά αυτόν τον χώρο ήταν το πασόκ των πρώτων χρόνων της μεταπολίτευσης. Ο κλασικός ευρωκομμουνισμός όμως δεν είναι ακριβώς με το πασόκ της 3^ης σεπτέμβρη, αλλά με το εκσυγχρονιστικό πασόκ. Όποιος θέλει να διαβάσει ένα πραγματικό μανιφέστο του εκσυγχρονισμού, μπορεί να ανατρέξει στο βιβλίο του κύρκου «ανατρεπτικά» όπου ο τίτλος είναι καθαρός ευφημισμός, όπως και στην εκπομπή του πρετεντέρη άλλωστε. «Στην τρέχουσα αντίληψη η έννοια ‘ανατροπή’ είναι συνδεμένη με μεθόδους βίας. Είναι κάτι που θα πρέπει κι αυτό να ανατραπεί», μας λέει στον επίλογο του βιβλίου ο λεωνίδας.

Γραμμένο ένα χρόνο πριν το θάνατο του παπανδρέου και την ανάδειξη του σημίτη, εκθέτει όλες τις βασικές αρχές του εκσυγχρονισμού και σε μια κορυφαία στιγμή αναθεωρεί ακούσια και τον κλασικό ορισμό του βλαδίμηρου για την επαναστατική κατάσταση, με το λεωνίδα να οραματίζεται μια κοινωνία συγκλίσεων κι ιστορικών συμβιβασμών χωρίς συγκρούσεις, όπου «οι έχοντες και δυναστεύοντες δε θα μπορούν πια να επιβάλλουν τη θέλησή τους και οι μη έχοντες και δυναστευόμενοι δε θα ανέχονται πια την πείνα και την τυραννία». Μια ιδιότυπη αέναη «δυαδική κατάσταση», όχι όμως ως προθάλαμος της επανάστασης αλλά ακριβώς για την αποφυγή της. Κι είναι εντυπωσιακή σε σημειολογικό επίπεδο ακόμα και η σύμπτωση με τα γκεσέμια του εκσυγχρονισμού στην ορολογία που αντικαθιστά την ταξική ανάλυση και αναφέρεται στους «έχοντες» (και κατέχοντες).

Στο βιβλίο του κύρκου θα αναφερθώ αναλυτικά στην επόμενη ανάρτηση. Αυτό που αξίζει να κρατήσουμε πάντως είναι πως το παλιό πασοκ για τους ευρωκομμουνιστές ήταν περίπου ό,τι κι ο σημερινός σύριζα για τη δημαρ: μαξιμαλιστικός, αντιαισθητικός, ανεύθυνος, αντι-ευρωπαϊκός, λαϊκιστής, κάπως φολκλόρ κι αναχρονιστικός, τριτοκοσμικά ριζοσπαστικός. Κατηγορίες που ευσταθούν τόσο, όσο επικίνδυνο ήταν και το παπανδρεϊκό πασόκ για το σύστημα και όσο ανατρεπτική είναι η εκπομπή του πρετεντέρη ή το βιβλίο του λεωνίδα.

Ο σύριζα εξάλλου δεν είναι καν το ίδιο ριζοσπαστικός σε φραστικό επίπεδο με το πασοκ της μεταπολίτευσης. Μοιάζει περισσότερο με το πασόκ του 09’, πριν από την επάρατο κρίση. Για να μην αδικήσουμε κανέναν, είναι κι οι δυο τους πασόκ, δηλ σοσιαλδημοκρατία, αλλά σε διαφορετικές φάσεις της ανάπτυξής της ο κάθε χώρος. Ή μάλλον διαφορά φάσης στη διάσπαση του κκε (68 και 91).
Διασπαστές όλων των χώρων ενωθείτε.

Η ουσία της πολιτικής κρίσης της σοσιαλδημοκρατίας όμως δεν είναι ο «κατακερματισμός» της, όπως πχ στις εκλογές του 58’, που είχε αναδειχθεί αξιωματική αντιπολίτευση η εδα, για να υποθέσουμε πως θα ξεπεραστεί με μια πρωτοβουλία για την ενότητά της και ένα στιβαρό αρχηγό που θα ηγηθεί αυτής της προσπάθειας και ενός καινούριου ανένδοτου –απέναντι σε ποιον και σε τι αλήθεια; Ούτε όμως και με μια πιο αριστερή σοσιαλδημοκρατία τύπου σύριζα που εξελίσσεται στην ιστορική συνέχεια αυτού που έβλεπαν κάποιοι παλιότερα στην εδα και τον ενιαίο συνασπισμό: μια ευκαιρία να ξεμπερδεύουν με το κουκουέ που γνωρίσαμε.

Η κρίση ταυτότητας της σοσιαλδημοκρατίας συνίσταται βασικά στο ότι η παρούσα φάση ανάπτυξης του καπιταλισμού δεν αφήνει ιδιαίτερα περιθώρια παραχωρήσεων στα λαϊκά στρώματα και μιας στοιχειώδους κεϊνσιανής διαχείρισης, ειδικά σε περίοδο κρίσης. Και το κοινωνικό κέντρο (μεσαία τάξη κι εργατική αριστοκρατία) που αντιστοιχεί στο «πολιτικό κέντρο», βλέπει να σπάνε οι παραδοσιακοί δεσμοί του με την άρχουσα τάξη και να χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια του. Η σοσιαλδημοκρατία γίνεται χρήσιμη, όταν υπάρχει ισχυρό εργατικό κίνημα, για να το ενσωματώσει και να διατηρήσει την κοινωνική συνοχή. Αλλιώς χάνει τη βασική αξία χρήσης της για το σύστημα και ουσιαστικά το λόγο της ύπαρξής της. Και σ’ αυτό συνίσταται η πολιτική της χρεωκοπία και η κρίση που περνά (και χάνεται) μετά τις ανατροπές της διετίας 89-91.

Υποσημείωση
*που εκτός από τους διαχρονικούς κι επίκαιρους στίχους του φασισμού -αν και ο ίδιος λέει πως του περιποιεί ιδιαίτερη τιμή να τους χρεώνουν στον μπρεχτ- είχε γράψει και μια πολύ καλή μπροσούρα για τον ευρωκομμουνισμό ως θεωρία και διάφορα κκ της ευρώπης. Κι είναι απορίας άξιο γιατί αποστρατεύτηκε -μετά τα γεγονότα της πολωνίας αν δεν κάνω λάθος, την ίδια περίοδο μάλιστα που είχε φύγει κι ο μπίστης- για να ακολουθήσει άλλες πνευματικές ανησυχίες και το δρόμο της έντιμης ιδιώτευσης