Από το Μιστριώτη στο Λένιν

Την περασμένη πέμπτη συμπληρώθηκαν εβδομήντα χρόνια από το θάνατο του κομμουνιστή δασκάλου δημήτρη γληνού. Ως ελάχιστο φόρο τιμής η κε του μπλοκ θα επιχειρήσει να δώσει αναδρομικά μια μικρή ανταπόκριση από την εκδήλωση που διοργάνωσε στις αρχές του μήνα προς τιμήν του ο χανιώτικος σύλλογος «οι φίλοι των γραμμάτων». Η ανταπόκριση αυτή θα μπορούσε να είναι καλύτερη και πληρέστερη, αν ήταν πιο νωπές οι μνήμες μου και δεν είχε μεσολαβήσει τόσο μεγάλο διάστημα για την αποκρυπτογράφηση των πρόχειρων στενογραφημένων σημειώσεων που κράτησα. Πιστεύω όμως πως έχει μια αξία να μεταφερθούν, έστω και σε αυτή τη μορφή.

Η εκδήλωση φιλοξενήθηκε στην αίθουσα του τεε, όπου δέσποζε ένα πανό με μια σπουδαία φράση του γληνού, την οποία ακολούθησε ως αρχή κι ανέδειξε με το προσωπικό του παράδειγμα: ο μόνος τρόπος για να ζήσει και να πεθάνει κανείς σαν άνθρωπος, είναι να ζήσει και να πεθάνει για ένα ιδανικό. Η οποία θυμίζει κάπως και τους γνωστούς στίχους του λειβαδίτη από το ποίημα «αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος…»

Το πρόγραμμα ξεκίνησε με την προβολή ενός ντοκιμαντέρ για τη ζωή και το έργο του γληνού, στη δημιουργία του οποίου συνέβαλαν κάποιοι φοιτητές του πολυτεχνείου κρήτης. Ο συντονιστής της εκδήλωσης ζήτησε εξαρχής την επιείκειά μας για τυχόν αδυναμίες αυτής της ερασιτεχνικής δουλειάς, λέγοντας πως «κανείς μας δε δουλεύει στην ερτ». Αφενός όμως κανείς δε δουλεύει πλέον στη ερτ, εκ των πραγμάτων (άλλο αν η δτ συνεχίζει τις χειρότερες παραδόσεις της, προβάλλοντος πχ προχτές τα μεσάνυχτα τις γνωστές αστικές μυθοπλασίες για το λιμό στην ουκρανία). Αφετέρου το ντοκιμαντέρ ήταν πολύ καλό, τόσο στις τεχνικές του προδιαγραφές, όσο και στο περιεχόμενο, δίνοντας χρήσιμα στοιχεία και πληροφοριακό υλικό για την εξέλιξη της σκέψης του γληνού.

Παρακολουθούσε δηλ τη διαδρομή του από το μιστριώτη στο λένιν, όπως την είχε χαρακτηρίσει και ο ίδιος σε ένα δικό του άρθρο. Από τη συντηρητική αρχικά στάση του ως φοιτητής στα ευαγγελικά, στην παραμονή του στη γερμανία, όπου ήρθε σε επαφή με το γεώργιο σκληρό και τις μαρξιστικές ιδέες. Και από τη θητεία του σε διάφορες υψηλόβαθμες θέσεις του κρατικού μηχανισμού –ακόμα και στο «κράτος της θεσσαλονίκης» στο αποκορύφωμα του διχασμού- (παιδαγωγείο, γγ υπουργείου παιδείας, ακαδημία, πανεπιστήμιο θεσσαλονίκης), όπου τρεις φορές διακόπηκε και αναιρέθηκε το μεταρρυθμιστικό του έργο, στην οδυνηρή (για τον ίδιο το γληνό) διαπίστωση πως η αστική τάξη στην καλύτερη δεν ενδιαφέρεται και στην χειρότερη καταπολεμά την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, που πρέπει να συνδυαστεί με ριζικές κοινωνικές αλλαγές.

Και από εκεί στην ίδρυση του εκπαιδευτικού ομίλου και τη μετέπειτα διάσταση με το δελμούζο, τον αστικό δημοτικισμό και τη λογική της μη ανάμιξης στην πολιτική, που οδήγησε τελικά στη διάσπασή του. Για να ακολουθήσει το ταξίδι του γληνού στη σοβιετική ένωση, η προσέγγισή του με το κόμμα κι η εκλογή του ως βουλευτή του παλλαϊκού μετώπου, ο κομβικός ρόλος του στις επαφές με τους φιλελεύθερους για την υπογραφή του συμφώνου σοφούλη-σκλάβαινα, η ένταξή του στο κουκουέ, η περιπλάνηση στα ξερονήσια της εξορίας, η ανάδειξή του στο πολιτικό γραφείο του κόμματος και η σκέψη να ηγηθεί της πεεα, της πολιτικής επιτροπής του βουνού, που έμεινε τελικά στα χαρτιά, καθώς την πρόλαβε ο θάνατος, μετά από μια ηπατική κρίση και την επιπλοκή κατά την εγχείριση στην οποία υποβλήθηκε, στην κατεχόμενη αθήνα. Ελπίζω ο σύλλογος να ανεβάσει σύντομα στη σελίδα του το βίντεο αυτό –αν δεν το έχει κάνει ήδη δηλ στο ενδιάμεσο κι έχει απλώς διαφύγει της προσοχής μου.

Στο ντοκιμαντέρ δόθηκαν αρκετά στοιχεία που επικαλύπτονταν με τις σύντομες παρεμβάσεις που προηγήθηκαν της κύριας εισηγητικής ομιλίας. Και που καταπιάστηκαν μεταξύ άλλων με το γλωσσικό ζήτημα, που ο γληνός το αντιμετώπιζε ως εθνική υπόθεση· με τα φυλλάδια του περιοδικού «αναγέννηση» (όχι των μαοϊκών), που κυκλοφόρησαν απ’ το 25’ ως το 28’ και συσπείρωσαν τα πρωτοπόρα στοιχεία του εκπαιδευτικού ομίλου, φιλοξενώντας κορυφαίους συνεργάτες (βάρναλης, κορδάτος, καζαντζάκης) και φιλοσοφικές επιστημονικές μελέτες, με σκοπό την ευρύτερη καλλιέργεια των εκπαιδευτικών –αν και συνάντησαν την ανοιχτή εχθρότητα του επίσημου κράτους και των εκπαιδευτικών αρχών· την τριλογία του πολέμου, που συνέγραψε στην εξορία του στη σαντορίνη, όπου έπιανε μία προς μία τις διάφορες ερμηνείες του πολέμου κι αντιμετώπιζε το φασισμό ως γέννημα-θρέμμα του καπιταλισμού, με εκλαϊκευτική γλώσσα, μακριά απ’ το ναρκισσισμό και τον αυτοαναφορικό λόγο των διανοούμενων της εποχής του· και την πορεία του από το μιστριώτη στο λένιν, από το βερμπαλισμό στο ματεριαλισμό, από μια έτοιμη λαμπρή σταδιοδρομία στην αγωνιστική συνειδητοποίηση και το δρόμο της εξορίας.

Στη συνέχεια πήρε το λόγο ο βασικός ομιλητής, ο πάλαι ποτέ ιστορικός και δημοσιογράφος του ριζοσπάστη και νυν συμπρωτεργάτης της ιστοσελίδας ergatikosagwnas, γιώργος πετρόπουλος, που βλέποντας το κοινό στη σχετικά γεμάτη αίθουσα του τεε, είπε πως αισθανόταν σαν τον μπρέζνιεφ (;!) γιατί δεν είχε ξαναμιλήσει σε τόσο κόσμο. Κι ανέφερε μεταξύ πολλών άλλων τα εξής:

Ότι ο γληνός ήταν ένας λαμπρός, ολοκληρωμένος διανοούμενος κι αν δεν έδινε το κακό παράδειγμα για την τάξη του, περνώντας με το κκε, θα τον τιμούσαν σήμερα σα δάσκαλο του γένους, με βραβεία από την επίσημη πολιτεία.

Ότι σήμερα στερούμαστε μιας προσωπικότητας αντίστοιχου διαμετρήματος, γιατί μπορεί κάθε επόμενη γενιά να είναι πιο εξοπλισμένη σε γνώσεις, αλλά απαιτείται κάτι παραπάνω που μετατρέπει την ποσότητα σε ποιότητα και καθιστά κάποιον «οδηγητή της κοινωνίας», που ξεχωρίζει απ’ το μέσο όρο.

Ότι το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο διαμορφώθηκε η προσωπικότητα του γληνού ήταν η εικόνα μιας εξαρτημένης ελλάδας, μιας καθυστερημένης οικονομίας, χωρίς βαριά βιομηχανία, με κομπραδόρικο χαρακτήρα κι εκτεταμένα δάνεια –αυτό το σημείο το ανέπτυξε διεξοδικά κι επί μακρόν, κατεβάζοντας στην ουσία όλη την ‘πολιτική του γραμμή’. Σε αυτό το πλαίσιο ασφυκτιούσε η ανάγκη για εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, προσκρούοντας τελικά στα αντιφατικά συμφέροντα της ίδιας της άρχουσας τάξης –έτσι εξηγείται πχ κι η 'διγλωσσία' με τη συντηρητική επιμονή της στην καθαρεύουσα στο γλωσσικό ζήτημα.

Αναφέρθηκε επίσης σε μια περιοδολόγηση του καραγιώργη για τις βασικές φάσεις της εξέλιξης της σκέψης του γληνού· στο βαθμιαίο πέρασμά του στις σοσιαλιστικές ιδέες· στη συμβολή του κατά τη φάση των διαπραγματεύσεων του συμφώνου σοφούλη-σκλάβαινα, που (κατά την κρίση του) αν είχε εφαρμοστεί, μπορεί να είχε φράξει το δρόμο στο μεταξά! Και στην πασίγνωστη μπροσούρα «τι είναι και τι θέλει το εαμ», που είναι παραμελημένο, αλλά αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά ντοκουμέντα» κι ένα είδος εθνικού ύμνου της χώρας.

Στον επίλογο της εισήγησής του κράτησα μια φράση της ρόζας ιμβριώτη για το έργο του γληνού, από το οποίο ξεπηδάει ένας ολόκληρος ηθικός κόσμος -όχι με την σχετική τρέχουσα έννοια, αλλά με την πρακτική αίσθηση του καθήκοντος.

Από τις παρεμβάσεις του κοινού στη συζήτηση που ακολούθησε, ξεχώρισαν κατά τη γνώμη μου.

Το έτοιμο λογύδριο ενός αναρχικού για τη διαφορά του χώρου του από τους κομμουνιστές, που αναγνωρίζουν μόνο την ταξική συνείδηση και παραβλέπουν την χειραφέτηση από μια πανανθρώπινη σκοπιά. Και σε δεύτερη φάση τον προβληματισμό του για τον προφορικό λόγο που καταστρέφεται από το αστικό σχολείο και δεν μπορούμε έτσι να αλλάξουμε δυο στρωτές κουβέντες μεταξύ μας.

Οι ευχαριστίες ενός εκπαιδευτικού προς τον ομιλητή και τους διοργανωτές για το πολύτιμο αυτό μάθημα σχετικά με το έργο και την προσωπικότητα του γληνού, που δε μας δίδαξε ποτέ το ταξικό σχολείο.

Η παρέμβαση ενός βενιζελοχτυπημένου {ας το αντιμετωπίσουμε: στην κρήτη ήμασταν, και δη στα χανιά} που ανέσυρε από μνήμης μια εγκωμιαστική φράση του γληνού στη βουλή για το βενιζέλο και την έδεσε πολιτικά με ένα τσιτάτο του βλαδίμηρου (που έχει μια φυσιογνωμική ομοιότητα βέβαια με το λευτεράκη, αλλά πέραν αυτού ουδέν άλλο) για την προκατάληψη που είναι χειρότερη από την αμάθεια. Κι όταν τελικά ειπώθηκαν δυο λόγια για το προοδευτικό (και με εισαγωγικά και χωρίς αυτά) ποιόν του βενιζέλου και το γαμήλιο ταξίδι του με την έλενα σκυλίτση σε εξωτικά μέρη ενώ ο λαός υπέφερε και αποκαλύφτηκε πως ο οπαδός του ήταν ένας παλιός βουλευτής του πασόκ, αυτός τα γύρισε, λυπήθηκε που παρεξηγήθηκαν όσα είπε και σηκώθηκε να φύγει. Πασοκοθεούλης…

Ενώ αυτός που τον ξεσκέπασε, συνέχισε αντιπαραθέτοντας το έπος του στάλινγκραντ στην τραγωδία του λίβανου και της βάρκιζας που ακολούθησαν, συμπεριέλαβε τα λαϊκά μέτωπα συλλήβδην και αναρωτήθηκε αν ο γληνός θα έπαιρνε αποστάσεις από αυτές τις επιλογές, εφόσον είχε επιζήσει, για να του θυμίσει ο πετρόπουλος τη μεσολάβηση του γληνού για το σύμφωνο σοφούλη-σκλάβαινα.

Το κορυφαίο καλτ στιγμιότυπο ωστόσο ήταν το ξέσπασμα ενός άλλου ηλικιωμένου κυρίου για το σιωνισμό και τον ξένο παράγοντα που καταστρέφουν την χώρα μας, το οποίο σε έκανε να αναρωτιέσαι αν είχε καταλάβει πού βρισκόταν και τι είχε ειπωθεί τόση ώρα στην εκδήλωση. Κι όταν άρχισε δεύτερο γύρο για τον εβραιο μαρξ, τον διέκοψε ευγενικά ο συντονιστής, λέγοντας πως προσωπικά δεν πιστεύει σε θεωρίες συνωμοσίας και εξάρτησης –αυτό το τελευταίο πρέπει να ήταν έμμεση απάντηση σε όσα είχε πει πριν εισηγητικά ο πετρόπουλος.

Κι ο συντονιστής ήταν μάλλον ναρίτης. Αλλά εμένα να σου πω την αλήθεια, δε με νοιάζει τόσο τι ήταν, ούτε αν κάλεσαν τον πετρόπουλου, ούτε ποιοι ακριβώς είναι σε αυτόν το σύλλογο, που μάλλον συσπειρώνει εξωκοινοβούλιο και κάποιος δικούς μας (με την ευρεία έννοια) ανένταχτους, ή πρώην δικούς μας. Εμένα με νοιάζει ότι μάζεψαν κόσμο με κάποιες αξιόλογες εκδηλώσεις –πχ παρουσίαση βιβλίου για το βάρναλη, κινηματογραφικό αφιέρωμα για την εργατική τάξη- και πήραν μια αξιέπαινη πρωτοβουλία στη μνήμη του γληνού για τα 70χρονα από το θάνατό του. Κι είχε δίκιο ο συντονιστής όταν είπε πως είναι όνειδος που κανένα ίδρυμα, κόμμα, σύλλογος δε διοργάνωσε κάτι αντίστοιχο –καθώς μέχρι και συνέδριο θα μπορούσε να σταθεί σχετικά με το έργο και τη ζωή του γληνού. Και ο δικός τους σύλλογος συμβάλλει στο βαθμό που του αναλογεί, χωρίς να παίρνει για μπόι τη σκιά του, υπενθυμίζοντας απλώς αυτή την ανάγκη σαν.. αλογόμυγα.

Με νοιάζει δηλ που δε σηκώσαμε εμείς μια αντίστοιχη εκδήλωση, είτε στα χανιά, είτε και συνολικά, σαν κόμμα, κι αφήνουμε κενά που τα καλύπτουν άλλοι.

Όσο για το επιμύθιο της εκδήλωσης, το έπιασε πολύ καλά μια άλλη εκπαιδευτικός στην παρέμβασή της, προτού τη διακόψει ο εβραιοφάγος. Κι αυτό βγαίνει από τη διαδρομή του γληνού, που ξεκίνησε προσπαθώντας να αλλάξει την εκπαίδευση, προς όφελος του λαού, για να αλλάξει τις συνειδήσεις και τον κόσμο. Αλλά κατάλαβε από την πείρα του πως πρέπει να κάνει ακριβώς το αντίθετο, να παλέψει πρωτίστως για την αλλαγή του κόσμου και μαζί με αυτόν να αλλάξει και η εικόνα της παιδείας. Να αλλάξει δηλ το κοινωνικό-οικονομικό σύστημα, για να αλλάξει ριζικά και το εκπαιδευτικό.

Κι αυτό συνιστά την καλύτερη απάντηση και στα κάθε λογής ιδεολογήματα του ποικιλόχρωμου οπορτουνισμού, που προσπαθεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να διαστρέψει αυτή τη βασική αλήθεια.

Υγ: Μπορείτε επίσης να επισκεφτείτε εδώ την ιστοσελίδα του ιδρύματος γληνού.