Η κόρη μου η σοσιαλίστρια

Για κάποιους αυτό είναι ένα δείγμα του παλιού, καλού κινηματογράφου, για άλλους μία από τις πιο ελαφριές και άστοχες στιγμές του και για κάποιους άλλους απλά μια ταινία με καλτ στοιχεία και μια ευκαιρία να γελάσουν. Όπου καλτ (έχει καταλήξει να) σημαίνει κάτι μεταξύ γραφικού κι αστείου, που ωστόσο το σεβόμαστε ή δεν το θεωρούμε μονοσήμαντα γελοίο και κατά βάθος μπορεί να μας αρέσει κιόλας –αν και ντρεπόμαστε να το πούμε ανοιχτά, γι’ αυτό και το βαφτίζουμε καλτ, χωρίς να είναι τέτοιο απαραίτητα.

Οι περισσότεροι την έχουμε μάθει απέξω από μικροί από τις πολλές επαναλήψεις, αλλά δε μας έχει απασχολήσει έκτοτε, για να τη δούμε με άλλο μάτι, ενήλικο. Μπορεί λοιπόν να είναι καλή ταινία για την ηλικία που την είδαμε και για μικρά παιδιά γενικώς, ή για την εποχή που γυρίστηκε, έναν χρόνο πριν από το απριλιανό πραξικόπημα, και τους πολιτικούς περιορισμούς της. Ίσως να μην μπορούσε να μας πει περισσότερα ή να μας έλεγε απλά πως ο σακελλάριος ήταν αυτό ακριβώς που έπαιζε και στην ταινία, όπου υποδυόταν τον εκπρόσωπο της ομοσπονδίας, δηλ ένα είδος πρώιμου σοσιαλιστή, σοσιαλδημοκράτη, καλού πασόκου ανθρώπου –αλλά από τους καλούς γιατί από τους άλλους γέμισε ο τόπος, όπως λέει σε ένα σημείο του έργου ο παπαμιχαήλ- που θέλει τη σύγκλιση και τη συνεργασία των τάξεων.

Δεν είναι τυχαίο μάλλον ότι οι πρώτες σκηνές με τους τίτλους αρχής είναι στιγμιότυπα από την καθιερωμένη ετήσια πορεία ειρήνης στο μαραθώνα, όπου γίνεται η γνωριμία και ο πρώτος καβγάς των πρωταγωνιστών, μόλις τρία χρόνια από την πρώτη πορεία ειρήνης του γρηγόρη λαμπράκη και τη δολοφονία του μερικές μέρες μετά από το αστικό παρα-κράτος. κι όταν βλέπει κανείς σκηνές με κάποια πλακάτ και συνθήματα του τύπου «ειρήνη-αγάπη-φιλία», αναρωτιέται αν πρέπει να τα αποδώσει στο ελαφρύ πνεύμα της ταινίας, την προσπάθειά της να περάσει τη λογοκρισία της εποχής ή τη νομοταγή αυτολογοκρισία της εδα για να προκαλέσει τις αρχές. Το τελευταίο ενδεχόμενο δε μου φαίνεται πολύ πιθανό βέβαια, ας μην ξεχνάμε όμως πως δεν είχαν περάσει και πολλά χρόνια από τη σύλληψη, καταδίκη κι εκτέλεση του νικηφορίδη, επειδή μάζευε υπογραφές κάτω από μια διεθνή έκκληση για ειρήνη.

Στο έργο διακρίνουμε αρκετούς στερεοτυπικούς χαρακτήρες.

Τον βιομήχανο δέλβη της υφασματέξ (κωνσταντάρας) που αν και πάμπλουτος, κυνηγά ακόμα και τα ρέστα από το εισιτήριο, γιατί «έτσι γίνεται το χρήμα» και «οι πλούσιοι το υπολογίζουν περισσότερο από εμάς τους φτωχούς». Μαζεύει ακόμα κι ένα σπάγκο που βρίσκει στην αυλή του εργοστασίου –καθότι σπαγκοραμμένος- κι αρνείται να πληρώσει στους εργάτες την υπερωρία που έκαναν εξαιτίας μιας διακοπής ρεύματος. Αλλά γίνεται προοδευτικός και υπέρμαχος της εξίσωσης των δύο φύλων, όταν το επιτάσσει το κέρδος και η τσιγκουνιά του, για να μη δώσει προίκα –που δε συμφωνεί (;) και με τα σύγχρονα καπιταλιστική ήθη, στα οποία έχει συνηθίσει.

Η κόρη του έχει μεγαλώσει σαν αγοροκόριτσο, με το όνομα σωτήρης –γιατί πάντα ήθελε ένα αγόρι ο μπαμπάς της- αγγίζοντας τις παρυφές του αναρχικού προβληματισμού για την κατασκευή των δύο φύλων. Γαλουχείται στις σπουδές της στο εξωτερικό με ριζοσπαστικές ιδέες, διαδηλώνει για την ειρήνη και στο τέλος γίνεται σχεδόν αποστάτης της τάξης της, σαν καρικατούρα του ένγκελς με την αστική καταγωγή και το βιομήχανο πατέρα.

Ο άγγλος φίλος της είναι μια άλλη καρικατούρα, ξένου τουρίστα, με πέδιλα και ένα ανεκδιήγητο ψεύτικο μούσι, που διψά για σουβλάκι και συρτάκι. Βλέπουμε ακόμα τον φοβητσιάρη απεργοσπάστη που φίλησε κατουρημένες ποδιές για να βρει αυτή τη δουλειά, μετά από ένα χρόνο ανεργία, και έχει τρία στόματα να θρέψει, γι’ αυτό τρέμει και τον ίσκιο του. Τον χαφιέ-τσιράκι της εργοδοσίας, που είναι όμως διεφθαρμένος και κλέβει το «καλό αφεντικό» πίσω από την πλάτη του.

Και τον τίμιο προλετάριο παπαμιχαήλ, που πηγαίνει παράλληλα σε τεχνική σχολή για να πάρει το δίπλωμα, κι έχει κάποια οπισθοδρομικά κατάλοιπα (για την κατσίκα με τα παντελόνια και τον άγγλο γιε-γιε που θέλει κλάδεμα) αλλά παίρνει γενικά σωστές θέσεις, με οξυμένο ταξικό ένστικτο απέναντι στην εργοδοσία, πριν υποκύψει στα θέλγητρά της. Οργανώνει τους συναδέλφους του, τους δείχνει ότι η διέξοδος βρίσκεται στον αγώνα κι όχι στη δουλοπρέπεια κι είναι αρχικά καχύποπτος απέναντι στις γαλιφιές και τις νέες μεθόδους της σοσιαλίστριας κόρης, γιατί η στάση της είναι θέμα κοινωνικής θέσης και όχι καλού ή κακού χαρακτήρα και εξάλλου δεν μπορεί να παραιτηθεί από κόρη του πλούσιου πατέρα της.

Αυτές οι καινούριες μέθοδες, που –αν δεν κάνω λάθος- πρέπει να εφαρμόστηκαν πρώτη φορά στα πλαίσια του φορντισμού (με μείωση του ωραρίου, για να λιγοστέψουν οι κοπάνες των εργατών και να αυξηθεί η παραγωγικότητά τους) είναι η ειδοποιός διαφορά μεταξύ της παλιάς παραδοσιακής αστικής τάξης και της πιο σύγχρονης κι «ανοιχτόμυαλης», που μεταχειρίζεται διαφορετικές τεχνικές. Ο κωνσταντάρας εκπροσωπεί την πρώτη σχολή που ενδιαφέρεται για το τι κάνουν οι εργαζόμενοι στον ελεύθερο χρόνο τους και λέει πως όποιος θέλει ειρήνη (δεν πηγαίνει σε πορείες, αλλά) κάθεται στα αυγά του, δίνοντας τον ορισμό της κοινωνικής ειρήνης και της μέσης, φιλήσυχης μικροαστικής συνείδησης. Όταν μάλιστα συναντά δυσκολίες να προχωρήσει σε μαζικές απολύσεις, εξαιτίας και των αποζημιώσεων που πρέπει να καταβάλει, αναρωτιέται τι σόι δημοκρατία είναι αυτή όπου δεν μπορείς να κάνεις κουμάντο στην επιχείρησή σου!!

Η δημοκρατία αυτή είναι φυσικά η αστική και σήμερα έχει εξελιχθεί σε τέτοιο βαθμό που σχεδόν κανείς περιορισμός δε θα τον δυσκόλευε να διώξει αυτούς που θέλει, με ελάχιστες αποζημιώσεις και πλήρη νομική κάλυψη.

Η νέα σχολή της σοσιαλίστριας εργοδότριας ποντάρει στην αύξηση της παραγωγικότητας μέσω της οικοδόμησης καλών σχέσεων με το εργατικό δυναμικό, με δικά της κεράσματα στην ταβέρνα απέναντι, εκδρομές με τα φορτηγά της εταιρείας, κέφι, χορό, τραγούδι, μεγάλα διαλείμματα και μια σειρά μέτρα που προφητεύουν διορατικά το περιβόητο «καλαμαράκι-day» -κάτι που δείχνει πόσο μπροστά ήταν ο σακελλάριος από την εποχή του. Όσο για το τραγούδι της αφεντικίνας «κυριακή, γιορτή και σχόλη να ήταν η βδομάδα όλη..» θυμίζει πολύ εκείνο το σύνθημα στους τοίχους που λέει: πίσω δευτέρες, εμπρός σύντροφοι.

Ο κωνσταντάρας, (που τις κυριακές μένει στο εργοστάσιο, γιατί η αποξένωση δεν χτυπά μόνο τους εργάτες, αλλά και το αντίπαλο ταξικό στρατόπεδο) απορεί κι εξίσταται τι έστειλε την κόρη του να μάθει στις σπουδές της, αλλά αδυνατεί να δει τα μεσομακροπρόθεσμα οφέλη της εταιρείας από τις καινοτόμες πρακτικές της.

Το ίδιο χαρούμενο κλίμα επικρατεί και στο μαραθώνα, όπου οι παρέες κάθονται να ξαποστάσουν κάνα μισάωρο (την πορεία θα την προλάβουν αργότερα) για να πιουν μπίρες και να χορέψουν συρτάκι (χωρίς να τους πτοεί το ξεποδάριασμα μετά ως την αθήνα). Κι όταν έρχονται στα χέρια, η αστυνομία επεμβαίνει διακριτικά για να επιβάλει την τάξη και την ηρεμία και όχι για να βρει αφορμή να διαλύσει την παρακείμενη πορεία, όπως θα πίστευαν οι καχύποπτοι κομμουνιστές, που βλέπουν παντού φαντάσματα και προβοκάτορες.

Το έργο τελειώνει με την εργατική εξέγερση-απεργία για την ανάκληση της απόλυσης του παπαμιχαήλ, που πατρονάρεται βέβαια από τα πάνω κι αριστερά, δηλ τη σοσιαλίστρια εργοδότρια.  Έχει όμως πέτρες, σύγκρουση με την άμεσο δράση και μια μικρή νίκη στο σήμερα, για το πιο απαιτητικό αριστερίστικο κοινό, όπως και συμβιβαστική λύση με πάντρεμα (στην κυριολεξία) των δύο άκρων της ταξικής πάλης, προς τέρψη των πασιφιστών-ρεφορμιστών. Και η μόνη αναφορά που παραπέμπει έμμεσα στον ταξικό πόλο είναι η ατάκα του κωνσταντάρα «εγώ δεν έκανα παιδί, τους τρεις σωματοφύλακες έκανα», που θυμίζει συνειρμικά το δικό μας σύνθημα για την κρίση: «κανείς μόνος του. Όλοι για έναν κι ένας για όλους».

Κι ενώ αυτά συμβαίνουν μόνο στο σινεμά και τις γλυκανάλατες κωμωδίες, κάποιοι σύγχρονοι σοσιαλισταί αντιγράφουν το σενάριο του σακελλάριου κι υπόσχονται να παντρέψουν τους εργάτες με το (υγιές επιχειρηματικά) κεφάλαιο και να ζήσουμε όλοι μαζί ζωή χαρισάμενη σε μια άλλη ευρώπη. Και πρέπει να τους προτιμήσουμε για την κουμπαριά, γιατί με τον άλλο υποψήφιο η απεργία θα είχε βγει παράνομη και καταχρηστική πριν καν ξεκινήσει, η κυριακάτικη αργία θα καταργηθεί και ο απεργοσπάστης-τρία στόματα να θρέψω θα είχε πιάσει στασίδι στο σκάι να μας λέει ολημερίς τον πόνο του για το αναφαίρετο δικαίωμα στη μισθωτή σκλαβιά.

Κι αν δεν το καταλαβαίνεις αυτό, σφε αναγνώστη, είσαι σεχταριστής, δογματικός κι όχι ενωτικός σοσιαλιστής. Από τους καλούς, γιατί από τους άλλους έχει βρωμίσει ο τόπος…