Πρώτα θα τους σφάξουμε

..μετά θα διαπραγματευτούμε

Τις προάλλες η κε του μπλοκ βρέθηκε στην εκδήλωση της κο των εβε στην καποδιστρίου, στην αίθουσα της γεσεβε, και την παρουσίαση του βιβλίου του μαΐλη για το αστικό πολιτικό σύστημα στην ελλάδα της μεταπολεμικής περιόδου ως την χούντα (1950-67) από τον κώστα σκολαρίκο, μέλος του τμήματος ιστορίας της κετουκε. Εδώ καταγράφω επιλεκτικά κι αποσπασματικά κάποια στιγμιότυπα της εκδήλωσης βάση των πρόχειρων σημειώσεων που κράτησα, με τις όποιες τυχόν αβαρίες κατά τη μεταφορά να βαραίνουν προφανώς εμένα, το μνημονικό μου κι ένα λιποτάκτη στιλό που τα έφτυσε κάπου στα μισά της παρουσίασης.

Το πρώτο μέρος ήταν εισηγητικό και βασίστηκε στην εισαγωγή του βιβλίου, που επιχειρεί να απαντήσει στο ερώτημα γιατί έχει νόημα να εξετάζουμε σήμερα τα γεγονότα μιας τόσο μακρινής περιόδου, και να αναδείξει, με βάση τα δομικά της χαρακτηριστικά και όχι με μηχανιστικές μεταφορές, μερικές γενικές τάσεις, ομοιότητες με το σήμερα και κάποια διαχρονικά συμπεράσματα.

Ποια είναι αυτά; Οι βασικοί άξονές τους αφορούν τη σχέση πολιτικής-οικονομίας και την προτεραιότητα της οικονομικής εξουσίας, που συμπυκνώνει την ουσία της αστικής κυριαρχίας και δεν μπαίνει ποτέ υπό διαπραγμάτευση για τους αστούς· τις ενδοαστικές αντιθέσεις μεταξύ τμημάτων της αστικής τάξης με αντικρουόμενα συμφέροντα, παρά την ενιαία στρατηγική τους στόχευση· και τη διαπλοκή τους με ένα ολόκληρο πλέγμα αντιθέσεων στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα, που είναι πολύ σύνθετο για να χωρέσει στο απλουστευτικό κι ανεπαρκές σχήμα της απόλυτης επιβολής των ηπα στα άλλα ιμπεριαλιστικά κέντρα. Αυτός είναι ο ευρύτερος καμβάς στον οποίο ξεδιπλώνονται οι σχεδιασμοί και οι αντιθέσεις της ελληνικής και της τούρκικης αστικής τάξης.

Πέρα από τον τυπικό διαχωρισμό σε αριστερά, δεξιά και κέντρο ή την απλοϊκή ερμηνεία μιας στρατηγικής επιλογής ως προσωπικής αντίληψης του τάδε ή του δείνα πολιτικού ηγέτη, το αστικό πολιτικό σύστημα διατρέχεται από οριζόντιες και κάθετες δομές, ακόμα και στο εσωτερικό του ίδιου κόμματος, που αντανακλούν διαφορετικά συμφέροντα μερίδων του κεφαλαίου και τη μεταξύ τους αντιπαράθεση. Αυτή εκφράζεται με διαφορετικές θέσεις κι εκτιμήσεις πχ για τις διεθνείς συμμαχίες της χώρας ή για το μοντέλο ανάπτυξης της οικονομίας (με έμφαση στον τουρισμό, τον αγροτικό τομέα και τα μέσα κατανάλωσης ή στη συσσώρευση μέσω της βαριάς βιομηχανίας;)· και με ρευστές, ασταθείς συμμαχίες και γρήγορες μετατοπίσεις (πχ το πινκ-πονγκ μεταξύ βασιλικού κι αντιβασιλικού στρατοπέδου εκείνη την περίοδο) που λανθασμένα ερμηνεύονται κάποιες φορές ως.. κωλοτούμπα και ασυνέπεια.

Ο σκολαρίκος ανέφερε μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της αντιπαράθεσης και της εξωτερικής μορφής με την οποία προβάλλονται στην κοινή γνώμη. Μια μερίδα της αστικής τάξης μπορεί να υιοθετήσει ακόμα κι επιμέρους αιτήματα του κινήματος, ξεκομμένα από κάθε στρατηγική στόχευση, πχ ενάντια στις βάσεις, αφήνοντας αιχμές για εθελόδουλη πολιτική στάση μιας κυβέρνησης, εφόσον κρίνει πως τα συμφέροντά της πλήττονται από την ακολουθούμενη πολιτική διεθνών συμμαχιών. Μπορεί επίσης να προωθήσει κάποιες επιμέρους μεταρρυθμίσεις, που είναι απαραίτητες για τον αστικό εκσυγχρονισμό του συστήματος, πχ την κατάργηση της βασιλείας ή την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας και της γενικής παιδείας, χωρίς αυτό να αποτελεί φυσικά τεκμήριο προοδευτικότητας –ακόμα κι η χούντα είχε πάρει κάποια δευτερεύοντα μέτρα στην εκπαίδευση, πχ με τις φοιτητικές εστίες, για να καλύψει τις ανάγκες αναπαραγωγής του κεφαλαίου. Παράλληλα προσπαθούν να χτίσουν συμμαχίες με τμήματα της εργατικής τάξης, όπως πχ κάποια μονοπώλια σούπερ μάρκετ στο ζήτημα της κυριακάτικης αργίας, που τέθηκαν ενάντια στο μέτρο, δήθεν από φιλεργατική σκοπιά, γιατί στην πραγματικότητα δεν προσδοκούσαν κάποια αύξηση της κερδοφορίας τους από την εφαρμογή του. Ενώ αντιθέτως, δε θα έβλεπαν αρνητικά μια αύξηση του κατώτατου μισθού και συνεπώς της λαϊκής κατανάλωσης, που θα τους εξασφάλιζε περισσότερα κέρδη.

Ο σκολαρίκος αναφέρθηκε παρεμπιπτόντως στη δολοφονία του λαμπράκη, που εκτός από το χτύπημα και την τρομοκράτηση του λαϊκού κινήματος, στόχευε και στην επίσπευση της πτώσης του καραμανλή, ακυρώνοντας κάποια φιλοευρωπαϊκά ανοίγματα της κυβέρνησής του. Και στο παράπονο που διατυπώνει ο τελευταίος στα απομνημονεύματά του, για την ευνοϊκή στάση της εδα προς την ένωση κέντρου, αν και οι περισσότεροι πολιτικοί κρατούμενοι είχαν αποφυλακιστεί επί των δικών του κυβερνήσεων. Σε κάθε περίπτωση, ο αντικομμουνισμός (είτε στην ωμή εκδοχή του είτε με πιο εκλεπτυσμένα χαρακτηριστικά) παρέμενε σταθερή και πάγια αξία για τον αστικό πολιτικό κόσμο της εποχής.

Τα παραπάνω συνδέονται και με τη στρατηγική του κκε και της εδα, που ακολούθησε μια λανθασμένη κι επιζήμια πολιτική ουράς απέναντι στην ένωση κέντρου, μολονότι η τελευταία ούτε καν αμφισβήτησε επιμέρους χαρακτηριστικά του συστήματος, στις κρίσιμες καμπές –πχ με τη στάση της στα ιουλιανά απέναντι στο βασιλιά και το βασιλικό θεσμό συνολικά. Αυτή η πείρα προσφέρει και κάποια διαχρονικά συμπεράσματα για τις καταστροφικές συνέπειες των συμμαχιών με τμήματα της αστικής τάξης, των πλαστών διαχωριστικών γραμμών (βασιλικοί-αντιβασιλικοί, δημοκρατία-δικτατορία) και της πολιτικής που προτάσσει κάποια πρόσκαιρα μικρά οφέλη –που κι αυτά σχετικά είναι- έναντι των μακροπρόθεσμων συμφερόντων και του στρατηγικού στόχου της εργατικής τάξης.

Στο δεύτερος μέρος ακολούθησε μια πολύ ζωντανή κι ενδιαφέρουσα συζήτηση (και δεν το λέω τυπικά) με ερωτοαπαντήσεις και τοποθετήσεις. Το πρώτο θέμα που τέθηκε ήταν σχετικά με την εργατική τάξη, που δεν είναι πλήρως ομογενοποιημένη σαν μπετόν αρμέ και την αναγκαιότητα να ελίσσεται ευέλικτα, για να αντιμετωπίσει τους αντίστοιχους ελιγμούς του ταξικού εχθρού. Ο σκολαρίκος ξεκίνησε θυμίζοντας μια φράση του γάλλου επαναστάτη μαρά, που είναι και στον τίτλο της ανάρτησης: Πρώτα θα τους σφάξουμε και μετά θα διαπραγματευτούμε (first we take manhattan, όπως λέει και το τραγούδι). Που δείχνει πως η εξουσία είναι το κομβικό ζήτημα, η μονάδα την οποία ακολουθούν όλα τα υπόλοιπα μηδενικά –και δε θα είχαν καμία αξία αν την αφαιρούσαμε- για να παραφράσουμε μια κινέζικη παροιμία. Μόνο σε αυτή τη βάση, μετά την κατάληψη της εξουσίας η εργατική τάξη καθίσταται τάξη δι’ εαυτήν, όπως έλεγε ο κάρολος, και μόνο πάνω σε αυτό το έδαφος, για τη διασφάλιση και διατήρηση της εξουσίας, αποκτούν νόημα οι όποιοι συμβιβασμοί και συμφωνίες. Η υποχώρηση από βασικές αρχές στο σημερινό πλαίσιο κι η λογική να τα βρούμε κάπου στη μέση δεν οδηγεί πουθενά, γιατί η μέση εξακολουθεί να είναι εντός, στο μέσο της αστικής εξουσίας, ενώ το ζήτημα είναι να τα βρούμε κάπου στην άκρη, έξω από το πλαίσιο της αστικής κυριαρχίας. Η λογική ότι δεν είναι απαραίτητη η ανατροπή της αστικής εξουσίας, για να έχουμε θετικά βήματα κι αλλαγές, δοκιμάστηκε κι απέτυχε στα χρόνια της αλλαγής στην ελλάδα, φέρνοντάς μας τελικά ακόμα πιο πίσω απ’ ό,τι ήμασταν στην αρχή του δρόμου.

Ένας άλλος σφος έθεσε το ζήτημα των οριζόντιων μετατοπίσεων στο αστικό πολιτικό σύστημα και της ευκολίας με την οποία περνάνε αυτοί οι σχεδιασμοί της αστικής τάξης, χωρίς ιδιαίτερες αντιδράσεις. Ο σκολαρίκος αντέτεινε μερικά αντίθετα παραδείγματα από το παρελθόν, πχ τις αντιδράσεις του κόσμου που έκαιγε στα ιουλιανά το βήμα, όταν το συγκρότημα επέλεξε να στηρίξει το παλάτι. Και πρόσθεσε ότι σε μια χώρα όπου ο λαός πήρε δυο φορές τα όπλα, καμία οικογένεια που έχει δώσει κάποιο νεκρό στο αντάρτικο πχ δεν μπορεί να πειστεί πολύ εύκολα για την χρησιμότητα και την αποτελεσματικότητα των μικρών μεταρρυθμιστικών τομών. Ένας ένοπλος αγώνας που άφησε τη σφραγίδα του στην οργάνωση και τη λειτουργία και των νόμιμων μαζικών φορέων, πχ των σωματείων, που δεν είχε καμία σχέση με τη σημερινή εκφυλιστική κατάσταση.

Ούτε σήμερα βέβαια τα αστικά επιτελεία καταφέρνουν να προωθήσουν όλους ανεξαιρέτως τους σχεδιασμούς τους. Αν ήταν στο χέρι τους πχ, θα είχαν κρατήσει την κλασική μορφή δικομματισμού (νδ-πασόκ) χωρίς περαιτέρω ελγιμούς, όπως στις ηπα, όπου τα δύο κόμματα παραμένουν τα ίδια εδώ και διακόσια χρόνια, χωρίς να χρειαστεί ούτε μια μέρα φασισμού ή κάποια εκτροπή απ’ το αρχικό πρότυπο. Όσο πιο αδύναμο είναι όμως στην χώρα μας το ταξικό κίνημα και το γενικό πολιτικό κριτήριο, τόσο πιο χοντροκομμένοι θα είναι και οι αστικοί ελιγμοί, που θα περνάνε και θα τους καταπίνουμε αμάσητους. Ο σκολαρίκος ανέφερε σχετικά την εξιλέωση του γ. παπανδρέου (με το γνωστό του ρόλο κατά το παρελθόν), ως γέρου της δημοκρατίας, με ευθύνη και της εδα. Και παρεμπιπτόντως μια στιχομυθία μεταξύ καραμανλή και γ. παπανδρέου αν δεν κάνω λάθος, με τον πρώτο να μην έχει αντίρρηση να παραχωρήσει και δύο και πέντε υπουργεία στο κόμμα του άλλου, αλλά να σημειώνει πως είναι ανάγκη αντ’ αυτού να συγκροτηθεί ένας δεύτερος πόλος ως αντίβαρο στην επιρροή της εδα και του κκε.

Έγινε μια σύντομη αναφορά και στα δύο διαφορετικά σχέδια-λογικές ανάπτυξης της οικονομίας, που αντανακλούσαν αντίστοιχα τα συμφέροντα του εφοπλιστικού και μεταπρατικού κυρίως κεφαλαίου (που επικράτησε αρχικά, με κύριο εκπρόσωπο το βαρβαρέσο) και του βιομηχανικού κεφαλαίου, με βασικό εκπρόσωπο το ζολώτα (μετέπειτα πρωθυπουργό της οικουμενικής) που είχε πιο έντονους φιλοευρωπαϊκούς προσανατολισμούς προς την ΕΚΑΧ και την ΕΟΚ αργότερα. Και παρουσιαζόταν τάχα ως πιο φιλολαϊκό, με μοχλό ανάπτυξης τη βαριά βιομηχανία και θεωρητικές αναλύσεις που περιείχαν ακόμα κι ολόκληρα αποσπάσματα από τη σχετική μελέτη του μπάτση. Σε αυτό το πλαίσιο, αναφέρθηκε, αν δεν παρερμήνευσα κάτι, και η στάση του αγγελόπουλου της χαλυβουργικής, που δε θα ήταν αντίθετος –για τους δικούς του λόγους προφανώς- σε μια πιθανή νομιμοποίηση του κκε, προκειμένου να υπάρχει ένας μοχλός πίεσης σε αντινατοϊκή κατέυθυνση –κι είχε προσλάβει στην επιχείρηση κάποιους κομμουνιστές, σε μια περίοδο που αντιμετώπιζαν το βραχνά της ανεργίας και του πιστοποιητικού φρονημάτων.

Προς το τέλος απαντήθηκαν κάποια ερωτήματα σχετικά με την εδα. Αναλύθηκε η διαπάλη που υπήρχε στο εσωτερικό της, αλλά και στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, η αρνητική τροπή της μετά από τη στρατηγική στροφή του εικοστού συνεδρίου του κκσε και η επικράτηση της άποψης για συμμαχία με τμήματα της σοσιαλδημοκρατίας. Στην ελλάδα που δεν υπήρχε μεταπολεμικά ισχυρή, παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία –εν μέρει εξαιτίας και του αγώνα του δσε- το ρόλο αυτό τον έπαιξε το λεγόμενο «δημοκρατικό στρατόπεδο»· αυτό που έλεγαν παλιότερα και στα χωριά: δεν είναι αριστερός/κομμουνιστής, αλλά είναι δημοκράτης. Οι αντιφάσεις αυτής της γραμμής δε μειώνουν στο παραμικρό φυσικά τον ηρωισμό και την αυταπάρνηση πολλών αγωνιστών της εδα –που περιορίζονταν ωστόσο κάποιες φορές και από τον ίδιο το φορέα τους –πχ πολλοί αποφυλακισμένοι κομμουνιστές, που έπιαναν επαφή με την εδα, αλλά έμεναν χωρίς χρέωση για να μη στιγματίσουν το μετωπικό σχήμα ως επικίνδυνο και θέσουν σε κίνδυνο τη νομιμότητά του.

Οι όροι και τα όρια στο ζήτημα της παρανομίας είναι βέβαια κάπως σχετικοί. Οι σύμμαχοι της εδα πχ αρνούνταν να συναινέσουν στις υποψηφιότητες των παράνομων-πολιτικών κρατουμένων πλουμπίδη και μπελογιάννη, αλλά την ίδια στιγμή η ιδρυτική διακήρυξη της εδα είχε υπογραφτεί και από το παράνομο αγροτικό κόμμα. Το αστικό κράτος κυνηγούσε και ποινικοποιούσε την ουσία και όχι μόνο τους τύπους, κλείνοντας πχ τρεις ακόμα εφημερίδες που μεσολάβησαν απ’ το κλείσιμο του ριζοσπάστη ως την έκδοση της αυγής, σε πλήρη αντίθεση με την αφελή δοξασία ότι η εδα κι η αυγή μπορούσαν να αντικαταστήσουν συνολικά το κκε και το ριζοσπάστη και μάλιστα χωρίς τον κίνδυνο-απειλή της παρανομίας. Με άλλα λόγια, για ποιο λόγο να υπάρχει η παράνομη έκφραση, αφού γίνεται κι έτσι δουλειά (έλα όμως που δεν ήταν ακριβώς η ίδια); Από την άλλη, η νομοθεσία της εποχής μπορεί να υποχρέωνε τα ταξικά σωματεία και τις ομοσπονδίες να αναπροσαρμόσουν το καταστατικό τους και να μην περιλαμβάνουν ως βασική αρχή την πάλη των τάξεων, αλλά ο τύπος δεν καθόριζε την ουσία της δράσης και της πολιτικής τους.

Το προβληματικό στοιχείο της εδα λοιπόν δεν ήταν η ύπαρξή της αυτή καθαυτή ή ότι οι κομμουνιστές δρούσαν εντός ενός εκλογικού μετωπικού σχήματος και δεν κατέβαιναν με την ονομασία του κκε και το σφυροδρέπανο στις εκλογές –υπήρχε εξάλλου αντίστοιχη πείρα από τις εκλογές της δεκαετίας του 30’ και το ενιαίο μέτωπο και από μια προηγούμενη αναμέτρηση όπου είχε κατέβει ως «σφυρί δρεπάνι»(!) –αν σημείωσα καλά. Το πρόβλημα ήταν η τακτική συμμαχιών με τμήματα της αστικής τάξης και ότι πήγε να υποκαταστήσει πλήρως το κόμμα με τη διάχυση του κκε μες στο μετωπικό σχήμα.

Με αυτήν την παρατήρηση ολοκληρώνεται η –ήδη αρκετά εκτενής- ανάρτηση που αφιερώνεται από την κε του μπλοκ στη σφισσα που με αναγνώρισε (από πού όμως;) και είχε το θάρρος να μου το πει.