V for Βαζιούλιν

Σε μια προηγούμενη ανάρτηση με απρόσμενο(;) ίσως γκελ, καθώς έφτασε να είναι μία από τις τρεις πιο πολυδιαβασμένες στα χρονικά του μπλοκ, προέκυψε κι ένα παράπλευρο, πλην ενδιαφέρον, κατά τη γνώμη μου θέμα για το έργο του σοβιετικού φιλοσόφου Βαζιούλιν και τη διεθνή σχολή Λογική της Ιστορίας. Επειδή το θέμα δεν προσφέρεται για εκτενή κι εξαντλητική ανάλυση στο νήμα ενός ιστολογίου, θα περιοριστώ σε μερικές γενικές επισημάνσεις, με αφορμή και ένα σχετικό σχόλιο του Παρατηρητικού. Σημειώνω εξ αρχής πως ό,τι γράφω, αντιστοιχεί σε ό,τι κατέει (όπως λέει κι ο φίλος Πόε) το δικό μου το μυαλό, που ούτε απεριόριστες δυνατότητες έχει, ούτε το έχω στύψει ιδιαίτερα, απλώς ως εκεί έφτασε και κάθισε να ξαποστάσει.

Κωδικοποιημένα λοιπόν, έχουμε και λέμε:

Οι μαθητές του Βαζιούλιν στην Ελλάδα δεν είναι ακριβώς κάτι ιδιαίτερο κι ενιαίο τα τελευταία χρόνια. Όχι πως έχει ιδιαίτερη σημασία, αλλά δεν έγιναν όλοι οι Όμιλοι επαναστατικής θεωρίας πυρήνες του ΕΠΑΜ, ούτε είδαν με καλό μάτι το πολιτικό φλερτ (και παραλίγο γάμο) με τον Καζάκη, ούτε πολύ περισσότερο ασπάζονται ή είναι κοντά στο πολιτικό σκεπτικό, που οδήγησε ως εκεί.

Παρεμπιπτόντως, το καλύτερο έργο που μας έχει δώσει το εν Ελλάδι τμήμα της ΛτΙ, είναι κατά τη γνώμη μου ενός μαθητή του Βαζιούλιν, που δεν ακολούθησε την παραπάνω διαδρομή, του Περικλή Παυλίδη (γνωστού και ως σοβιετικού κυριούλη στους παλιούς αναγνώστες του μπλοκ) και είναι το βιβλίο του για "το φαινόμενο της γραφειοκρατίας στην ΕΣΣΔ", που περιέχει σημαντικές κι αξιόλογες ιδέες, που -παρεμπιπτόντως- είναι αρκετά κοντά στις δικές μας θέσεις για το σοσιαλισμό, χωρίς προφανώς να ταυτίζονται με αυτές.

Τι είναι και τι θέλει η ΛτΙ και οι όμιλοι; Αυτό είναι καλύτερο να το βρει κανείς μόνος του απ' τη σελίδα της και τα κείμενα του ελληνικού της τμήματος. Δύο στοιχεία που μπορούμε πάντως να διακρίνουμε είναι: η απόλυτη προτεραιότητα στην ανάπτυξη της επαναστατικής θεωρίας και η (διαλεκτική προφανώς και όχι βαρών) άρση του θεωρητικού κεκτημένου του Μαρξισμού.

Στο πρώτο σημείο βασίζεται ο (σωστός ή άδικος, πάντως έχει μια βάση) παραλληλισμός με τους αρχειομαρξιστές, που έκανε ο Παρατηρητικός: πρώτα η θεωρία κι ύστερα η δράση. Δεν ξέρω ποιες θεωρητικές ανεπάρκειες ή ποια καμπή της συγκυρίας υπαγορεύει ως καθήκον να αφήσουμε στην άκρη την πρακτική δουλειά και να καταπιαστούμε (σχεδόν αποκλειστικά κι όχι παράλληλα) με τη θεωρητική. Ακόμα κι ο Λένιν που απομονωνόταν κατά διαστήματα στην εξορία και κλεινόταν σε βιβλιοθήκες για να μελετήσει, προσανατόλιζε τη θεωρητική του ενασχόληση σε πολύ πρακτικά ζητήματα του επαναστατικού κινήματος (που τροφοδοτούσαν με τη σειρά τους τη θεωρητική αναζήτηση). Νομίζω πάντως (αλλά μπορεί να κάνω και λάθος) πως τα αυστηρά κριτήρια των ομιλιτών οριακά περιλαμβάνουν το Βλαδίμηρο (τις εκλαϊκευτικές του μελέτες και τις οξυδερκείς επισημάνσεις του) στους μεγάλους φιλοσόφους που εξέλιξαν το θεωρητικό κεκτημένο.

Όσο για το δεύτερο σκέλος: όσο ζωτική ανάγκη είναι για μια θεωρία να αναπτύσσεται διαλεκτικά και να μην αποστεώνεται σα δόγμα σε συνθήματα και μαγικές φόρμουλες, άλλο τόσο προβληματικές είναι οι ίσες αποστάσεις που διαφαίνονται από κάποιες αναφορές στο δίπολο δογματισμού-αναθεωρητισμού. Κι αν αυτό για το ελληνικό τμήμα χρησιμεύει ως αιχμή απέναντι στο ΚΚΕ, μπήκε το ερώτημα αν η διατύπωση αυτή είχε και εικοστοσυνεδριακές προεκτάσεις, ενάντια στο σφο με το μουστάκι -το οποίο όμως ξεδιαλύθηκε γρήγορα στα σχόλια της προηγούμενης ανάρτησης. Οι ΛτΙτες υπερασπίζονται με πάθος κι επιχειρήματα το ρόλο του Στάλιν ιστορικά, πχ απέναντι στους τροτσκιστές, αλλά ασκούν επιμέρους κριτική, πχ στα Οικονομικά Ζητήματα στην ΕΣΣΔ, που δεν τα δέχονται απόλυτα ως θεωρητική βάση, όπως κανει ουσιαστικά το Κόμμα στη δική του επεξεργασία για το σοσιαλισμό.

Ένα παρεμφερές ζήτημα είναι ότι ορισμένα ζητήματα, όπως η μεθοδολογία του Κεφαλαίου, άρχισαν για μια σειρά λόγους να μελετώνται συστηματικά τη δεκαετία του 50', μετά τη σταλινική περίοδο (για να το θέσουμε κάπως σχηματικά), κατά την οποία πάντως είχε αναπτυχθεί σημαντικό και πρωτοπόρο θεωρητικό έργο, όπως με τον Βιγκότσκι στην ψυχολογία και τη θεωρία της κυρίαρχης δραστηριότητας. Αυτό προφανώς δεν καθιστά τους πολλούς κι αξιολογότατους μελετητές αυτής της γενιάς "παιδιά του 20ού Συνεδρίου" και το έργο τους (που ούτε κατά διάνοια προσεγγίστηκε ποτέ από τον περιβόητο δυτικό Μαρξισμό) αναθεωρητικό.

Γενικά, πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί με τέτοια βιογραφικά στοιχεία, προτού βγάλουμε πολιτικά συμπεράσματα. Το βιβλίο του Βαζιούλιν πχ, όπως είχα μάθει, είχε κολλήσει επί Μπρέζνιεφ, πιθανότατα σε κάποια γραφειοκρατικά γρανάζια, και κατάφερε να ξεκολλήσει μόλις στα χρόνια της Περεστρόικα, όταν είχαν αρχίσει να χαλαρώνουν και βασικά να διαλύονται τα πάντα, χωρίς αυτό να υποδηλώνει κάποιου είδους πολιτική συμπάθεια ή συγγένεια με τα γκεσέμια της παλινόρθωσης -ίσα-ίσα που ο Βαζιούλιν είχε κολυμπήσει ενάντια στο ρεύμα της αντεπανάστασης και είχε καταθέσει μάλιτα ως μάρτυρας υπεράσπισης στη δίκη του ΚΚΣΕ, όπου το έσυρε ο ανεκδιήγητος Γέλτσιν.

Κι αυτό είναι αρκετό για να καταδείξει μια βασική διαφορά του Βαζιούλιν από το γενκό πολιτικό προσανατολισμό του εκδοτικού (ΚΨΜ-Ναρ) που ανέλαβε την επανέκδοση του έργου του (η πρώτη έκδοση ήταν από τα Ελληνικά Γράμματα, αν θυμάμαι καλά), ανεξάρτητα από το ποια στοιχεία μπορεί να προβάλει κανείς σε ένα βιογραφικό σημείωμα.

Ένα σημαντικό έργο του Βαζιούλιν που δεν έχει κυκλοφορήσει στα ελληνικά, είναι η Λογική του Κεφαλαίου, όπου επιχειρείται να γίνει πράξη η έμμεση υπόδειξη του Βλαδίμηρου, που είχε πει ότι κανείς δεν έχει καταλάβει πραγματικά το Κεφάλαιο του Μαρξ, εφόσον δεν έχει διαβάσει τη Λογική του Χέγκελ. Και σε αυτό ακριβώς έγκειται η ιδιαίτερη αξία κα το ενδιαφέρον του, που δεν αναιρείται από τυχόν αντίστοιχες προσπάθειες άλλων μελετητών που αποτόλμησαν το ίδιο εγχείρημα. Σε κάθε περίπτωση, δε νομίζω να έχει μεταφραστεί κάτι από όλα αυτά στα ελληνικά, οπότε δε μιλάμε καν για χαλάζι που σπάει την αναβροχιά ή για τυφλούς, όπου βασιλεύουν οι μονόφθαλμοι.

Κλείνω με το δίπολο λογικού-ιστορικού, στο οποίο παραπέμπει κατά μία έννοια και το όνομα της σχολής (ΛτΙ), για το οποίο δεν είμαι σε θέση να πω κάτι παραπάνω (πέρα από την εοισήμανση της κομβικής του θέσης), ούτε να κρίνω την εκτίμηση του Παρατηρητικού για την άρση του μαρξισμού από το Βαζιούλιν, που προχωρά σε "ουσιαστική δάρρηξη της διαλεκτικής ενότητας ιστορικού και λογικού δίνοντας το προβάδισμα στο ιστορικό. Έτσι όμως σείονται συθέμελα οι μεθοδολογικοί πυλώνες της φιλοσοφίας του επιστημονικού κομμουνισμού με απρόβλεπτες συνέπειες για τις δυνατότητες εφαρμογής της στην πράξη για τον επαναστατικό μετασχηματισμό του κόσμου".

Θα κλείσω λοιπόν το σημερινό κείμενο, κάνοντας ένα ανοιχτό κάλεσμα σε οποιονδήποτε επώνυμο ή ψευδώνυμο αναγνώστη επιθυμεί, να αφήσει στα σχόλια ή στο μέιλ της κε του μπλοκ (αναγράφεται πάνω δεξιά) μια συνοπτική, περιεκτική και κυρίως εκλαϊκευτική σχετική ανάλυση, ως εισαγωγή στο θέμα, περίπου χίλιων λέξεων, για να δημοσιευτεί σε ξεχωριστό κείμενο και να τροφοδοτήσει την περεταίρω συζήτηση.