ΠΑΣΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο

Το πρόσφατο βιβλίο του Σκολαρίκου για τον ευρωκομμουνισμό, μου έδωσε το έναυσμα να ξαναπιάσω μια παλιότερη μπροσούρα αντίστοιχου περιεχομένου του Φώντα Λάδη "τι είναι και πού πηγαίνει ο ευρωκομμουνισμός". Η έκδοση αυτή είναι συλλεκτική κατά μία έννοια, γιατί πιθανότατα αποτελεί την τελευταία ίσως πολιτική μπροσούρα του Φ.Λ. προτού αποστρατευτεί από το κομμουνιστικό κίνημα, κάπου εκεί στο ξεκίνημα της Αλλαγής (θα έλεγα με αφορμή το Πολωνικό ζήτημα, αλλά δεν παίρνω και όρκο). Και είναι σε κάθε περίπτωση -για πολύ καιρό- το τελευταίο έργο αντίστοιχης θεματικής, αφού μετά ο Λάδης το γύρισε στα αστυνομικά. (Γράφω τα παραπάνω, ως -νομίζω ότι- έχουν, με κάποια επιφύλαξη ως προς την ιστορική τους ακρίβεια -εξ ου και τα πολλά ίσως, πιθανόν κτλ).

Ένα βασικό χαρακτηριστικό της μελέτης αυτής είναι οι πολυάριθμες κι ογκώδεις υποσημειώσεις, που δεν είναι απλές παραπομπές, αλλά ξεχωριστά κεφάλαια σε κάποιες περιπτώσεις, καταλαμβάνοντας συνολικά ίσο ή και περισσότερο χώρο με το κυρίως κείμενο. Αυτό μπορεί να είναι λίγο κουραστικό για τον αναγνώστη, αλλά έχει δύο αντισταθμιστικά πλεονεκτήματα. Αφενός μας δίνει άφθονο (και σχετικά δυσεύρετο) πρωτογενές υλικό από τη σχετική διεθνή αρθρογραφία της εποχής, αφετέρου αντανακλά σε μεγάλο βαθμό προβληματικά στοιχεία της στρατηγικής του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, όταν καλείται να ασκήσει κριτικές σε διάφορες κομβικές θέσεις του ευρωκομμουνισμού (πχ για το δημοκρατικό δρόμο, τον κυβερνητικό κρίκο, κ.ά.) και βασικά του ιταλικού ΚΚ, ως πιο γνήσιας έκφρασής του.

Αυτή η περίπτωση είναι και πιο χαρακτηριστική, αλλά και πιο προσιτή στο Λάδη, που έζησε μερικά χρόνια ως φοιτητής στην Ιταλία και γνωρίζει καλά τη γλώσσα. Ενώ παράλληλα θεωρεί πως στο γαλλικό ΚΚ ναι μεν είχαν γίνει (εν έτει 79') κάποια βήματα στον ευρωκομμουνιστικό κατήφορο, αλλά υπήρχε σκληρή διαπάλη μεταξύ δύο διαφορετικών γραμμών και το αποτέλεσμα δεν είχε κριθεί (ή δεν είχε ακόμα διαφανεί ή δεν ήθελε κι ο ίδιος ο Λάδης να το δει).

Δεν είναι πολύ δύσκολο βέβαια να διαχωριστεί κανείς από τη στρατηγική του ιστορικού συμβιβασμού και μια λογική, που δεν ήθελε απλά να συμμαχήσει με τα μονοπώλια και τη χριστιανοδημοκρατική Δεξιά (ως γνήσιο πολιτικό εκφραστή τους), για να φτάσει στο σοσιαλισμό, μαζί με αυτά αλλά παρά τη θέλησή τους, ως αναγκαία εξέλιξη των πραγμάτων. Αλλά πίστευε επιπλέον ότι υλοποιούσε ήδη αυτό το δημοκρατικό δρόμο (άρα και τη σοσιαλιστική μετάβαση) χωρίς να βρίσκεται καν στην κυβέρνηση, σε ένα μεγάλο συνασπισμό με τους χριστιανοδημοκράτες. Και συναινούσε σε σκληρά, αντιλαϊκά μέτρα λιτότητας, πάντα στα πλαίσια του ιστορικού συμβιβασμού και της εθνικής συνεννόησης, προτού καν κληθεί να αναλάβει κυβερνητικέ ευθύνες, που ίσως να δικαιολογούσαν (ή να έντυναν με κάποιο πρόσχημα τέλος πάντων) τέτοιες κινήσεις. Την ίδια στιγμή ωστόσο εκτιμούσε πως στην ΕΣΣΔ μόλις τότε γινόταν το πέρασμα στο σοσιαλισμό (ο οποίος βέβαια ήδη οικοδομούνταν ή στη χειρότερη πλησίαζε στη μεταπολεμική Ιταλία).

Είναι πολύ χαρακτηριστικό πως ακόμα κι ένας σοσιαλιστής ηγέτης που συνεργάστηκε προς το τέλος της πολιτικής του διαδρομής με το ΙΚΚ ασκεί σωστή κριτική στην επαμφοτερίζουσα πολιτική του. Αντιγράφω από μια υποσημείωση του βιβλίου.

Ο γνωστός Ιταλός σοσιαλιστής ηγέτης και θεωρητικός Λέλιο Μπάσσο (...) σε ένα άρθρο του στην ιταλική επιθεώρηση Προβλήματα Σοσιαλισμού αναφέρεται σε δύο άρθρα δημοσιευμένα στην Ουνιτά (...) με τα οποία ο Αμέντολα έθετε από τότε πρόβλημα συμμετοχής των κομμουνιστών στην κυβέρνηση. 

(...) Ο Αμέντολα εκπλήσσεται και προσβάλλεται γιατί τα κυβερνητικά κόμματα του ζητούν να αλλάξει φύση αν θέλει να μπει στο στρατόπεδό τους, στο κυβερνητικό στρατόπεδο, αλλά, προσωπικά, ειλικρινά δε μου φαίνεται παράξενη αξίωση το ότι τα κυβερνητικά κόμματα δηλώνουν ότι θέλουν να συμμαχήσουν και δεχτούν στο κυβερνητικό σκάφος μόνον εκείνον που παρουσιάζεται με ορισμένα χαρακτηριστικά, εκείνον που είναι ομοιογενής με το σύστημα. 

Το Σοσιαλιστικό Κόμμα, με την είσοδό του στην κυβέρνηση έγινε ένα τόσο τέλειο αντίγραφο της σοσιαλδημοκρατίας, που κατέληξε να καταποντιστεί μαζί με αυτήν. Ούτε το ΙΚΚ, παρ' όλη τη δύναμή του και τις παραδόσεις του, μπορεί να ξεφύγει από αυτό το πεπρωμένο: το να μπεις στον κυβερνητικό χώρο που ηγεμονεύεται από τους Χριστιανοδημοκράτες, που είναι ένα κόμμα, όπως είπε ο ίδιος ο Μπερλίνγκουερ, 'δεμένο οργανικά με τα κυρίαρχα στρώματα της κοινωνίας', σημαίνει να δεχτείς όλες αυτές τις επιπτώσεις, ακόμη κι αν έχεις την ψευδαίσθηση ότι είσαι αρκετά δυνατός, ώστε να μην πληρώσεις αυτό το τίμημα. Η λογική των πραγμάτων -έγραφε η Ρόζα Λούξεμπουργκ με αφορμή το κατρακύλισμα της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας, όταν αυτή πίστευε ακόμη πως ήταν μαρξιστικό κόμμα- είναι πιο δυνατή από τη λογική των ανθρώπων, και τους τραβά ανεπίστρεπτα μαζί της. 

Πιστεύω πως οι κομμουνιστές ηγέτες θα κορόιδευαν τον εαυτό τους αν σκέφτονταν  ότι μπορούν να συνεχίσουν για πολύ ακόμη την επαμφοτερίζουσα πολιτική που καθιέρωσε ο Τολιάτι... Μέχρι σήμερα το ΙΚΚ κινήθηκε 'καβάλα' σε δυο προοπτικές αντίθετες μεταξύ τους. Αλλά αν αυτή η διφορούμενη κατάσταση του επέτρεψε να αποφύγει ρήξεις, κινδυνεύει να το κάνει να πληρώσει ένα πολύ μεγάλο τίμημα: να χάσει την καθοδήγηση των αγώνων...

Αλλά ο πιο αδιάψευστος μάρτυρας της κατρακύλας είναι ίσως η εγκατάλειψη της θέσης για αποδέσμευση από το ΝΑΤΟ κι η κατοπινή μετεξέλιξή της, που δεν μένει καν στα όρια μιας ντροπαλής ουδετερότητας. Αντιγράφω από την επόμενη υποσημείωση του βιβλίου:

Κι όμως δεν πέρασε παρά ελάχιστο διάστημα και το τίμημα της ζητούμενης συμμετοχής του ΙΚΚ στην κυβέρνηση -των νέων δηλαδή "πιο προχωρημένων δημοκρατικών του ορίων"- ήταν το να επιμένει η ηγεσία του ότι η Ιταλία πρέπει να παραμείνει στο ΝΑΤΟ! Και όχι μόνο αυτό. Στη Διάσκεψη των ευρωπαϊκών ΚΚ στο Βερολίνο (Ιούνης 1976) ο Μπερλινγκουέρ υποστήριξε ότι δε θα έπρεπε να ανατραπεί η ισορροπία ΝΑΤΟ και Συμφώνου της Βαρσοβίας. Και όχι μόνο αυτό. Σε συνέντευξή του στις 15.6.1976 στην Κοριέρε ντελα Σέρα, είπε ότι το ΝΑΤΟ μπορεί να εγγυηθεί την οικοδόμηση ενός δημοκρατικού σοσιαλισμού στην Ιταλία τουλάχιστον στην περίπτωση μιας σοβιετικής εισβολής που θα αποσκοπούσε στην ανατροπή ενός τέτοιου σοσιαλισμού.

Εάν, εν τω μεταξύ, όλα αυτά σας θυμίζουν κάτι σύγχρονο και πιο κοντινό στα καθ' ημάς, καλώς το κάνουν. Εμένα μάλιστα αυτή η ραγδαία σοσιαλδημοκρατική μετεξέλιξη του ΙΚΚ κι η πασοκοποίησή του μου έφερε συνειρμικά στο νου διασκευασμένο ένα παλιό πολιτικό σύνθημα.

ΠΑΣΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο.

Κι επειδή κάθε ματιά στο παρελθόν και την ιστορική πείρα πρέπει να έχει και μια επικαιροποίηση, αναρωτιέται κανείς τι διδάχτηκε ο ίδιος ο Λάδης από όσα έγραφε τότε και γιατί βγάζει λάδι τώρα (ή μέχρι πρότινος τουλάχιστον) τη σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία του Σύριζα. (Δε γνωρίζω αν παραμένει ψηφοφόρος-υποστηρικτής του Σύριζα, αλλά αυτό ίσχυε τουλάχιστον όταν επανήλθε στο προσκήνιο, μαζί με τους εκπληκτικά επίκαιρους -κι εκπληκτικούς γενικώς- στίχους του για το φασισμό, και είχε μιλήσει σε μια εκδήλωση).

Κατακλείδα: ένα από τα πιο χαρακτηριστικά γνωρίσματα του οπορτουνισμού είναι η εκπληκτική ανικανότητά του να διαβάζει σωστά τη συγκυρία και να βγάζει σωστά συμπεράσματα μελετώντας τη συσσωρευμένη πείρα. Όπως ακριβώς το ΙΚΚ ολοκλήρωσε τη στροφή στον ιστορικό συμβιβασμό, αμέσως μετά την τραγική κατάληξη της Χιλής του Αγιέντε, από την οποία προέκυπταν τα ακριβώς αντίθετα συμπεράσματα, έτσι και η κατάληξη του ΙΚΚ, του ευρωκομμουνιστικού ρεύματος συνολικά (ή το πάθημα του λαού μας με το ΠαΣοΚ) δεν έγινε μάθημα σε έναν θεωρητικά υποψιασμένο κόσμο που απομακρύνθηκε από το κομμουνιστικό κίνημα, κι έχασε τα ερμηνευτικά του εργαλεία, θέλοντας να επαναλάβει απλώς τα ίδια λάθη.
Το δις εξαμαρτείν...