ΔιαβάΖΩ άρα υπάρχω #1

Δε γράφω πολύ. Προσπαθώ όμως να διαβάζω. Και αν γράφω αυτό το σημείωμα, δεν το κάνω ως βιβλιοκριτικός, αλλά για να (μου) μείνει κάτι από όσα διάβασα τις τελευταίες μέρες και να μην το σκεπάσει το πέπλο της λήθης στο πέρασμα του χρόνου.

1) Γκιακ

Ένας φίλος λέει πως δεν υπάρχει καλή σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία που να μπορεί να σταθεί στο ύψος της ξένης. Στην υπερβολή του μπορεί να έχει δίκιο. Διάβασα το Γκιακ με την κρυφή ελπίδα να τον διαψεύσω-ει. Δεν είμαι σίγουρος αν το πέτυχα -στους τυφλούς μπορεί να βασιλεύει ένας μονόφθαλμος. Αλλά είμαι βέβαιος πως διάβασα κάτι αξιόλογο και πως θα δοκιμάσω σύντομα κι άλλα δικά του -του Παπαμάρκου. Στα θετικά σημεία η ανάδειξη του μειονοτικού στοιχείου της Αρβανιτιάς και της διαλέκτου της, καθώς και το ιστορικό φόντο με τη μικρασιατική εκστρατεία, ως συνδετικός κρίκος.

2) Σχέσεις

Ο Χαριτόπουλος έχει γράψει ωραία πράγματα.
Ένα πολύ δυνατό θεατρικό για το αποτύπωμα του Εμφυλίου στις επόμενες γενιές (Αυγά μαύρα). Ωραίο φανταρικό χαβαλέ με κοινωνικό σχόλιο και προεκτάσεις στο «Τάγμα Πεζικού 525» και το «Πρόβες Πολέμου». Σε ανάλογο στιλ, τους «Έρωτες στη Μεταπολίτευση», που φεύγουν νεράκι, δείχνοντας μεταξύ άλλων πως η έμπνευση θέλει μοναξιά για να δώσει καρπούς -μετά τα κοινωνικά ερεθίσματα. Κι έναν συγκλονιστικό ύμνο για τον έρωτά του με τη Μαλβίνα («ο Άμενος Κουβάρι), ικανό να του δώσει άφεση για τον ναρκισσισμό και τα λιγοστά σημεία που κάνει κοιλιά η ροή -όχι όμως και για το ξύλο που έριξε στην αγαπημένη του.

Οι «Σχέσεις» είναι μάλλον στο ύψος του «Αρχηγού των Ατάκτων», δηλαδή κάτω από από τον πήχη των προσδοκιών. Λίγο καφενειακό, κάπως ρηχό, αναμασά τη φροϊδική θεώρηση του Πολιτισμού ως πηγής δυστυχίας, που καταπιέζει τη λίμπιντο και τα ένστικτά μας. Διαβάζεται ευχάριστα αλλά τείνει διαρκώς στην απολυτοποίηση του βιολογικού ρόλου των δυο φύλων, ξεκομμένων από την κοινωνική τους διαμεσολάβηση. Κι αυτό το λάθος δεν είναι ο μόνος που το κάνει, αν σκεφτεί κανείς την τρέχουσα επικαιρότητα και το θέμα που την μονοπωλεί.

3) Τα φίδια στον Κολωνό

Ο Σκρουμπέλος έχει γράψει μερικά ωραία βιβλία, με βασικούς άξονες τη γειτονιά του (Κολωνός) και τη μοναδική πατρίδα μας (τα χρόνια της παιδικής ηλικίας και της νιότης). Τα «φίδια στον Κολωνό» δεν είναι ένα από αυτά. Ακόμα και αν κάποιος έλκεται από το κοινωνικό περιθώριο και τη σκοτεινή πλευρά της κοινωνίας, υπάρχουν πολύ καλύτερες λογοτεχνικές εκδοχές που τα αναδεικνύουν. Το έργο του Σκρουμπέλου αξίζει ωστόσο δεύτερες και τρίτες ευκαιρίες -ή και μια πρώτη γνωριμία, πχ με τα «Μπλε Καστόρινα Παπούτσια», για όσους το σκέφτονται.

4) Arditi del Popolo - Ο πρώτος ένοπλος αγώνας ενάντια στον φασισμό

Μπορεί το εργατικό κίνημα και η πρωτοπορία του να αξιοποιήσουν για τη δική τους υπόθεση το λούμπεν στοιχείο; Ποια ήταν η σχέση των οργανωμένων πολιτικών χώρων (κομμουνιστές, σοσιαλιστές, αναρχικοί) με τους Arditi del Popolo και την αριστερή πτέρυγα των βετεράνων του (Α’ Παγκόσμιου) Πολέμου, που είχαν κοινή ρίζα με τον φασισμό αλλά ήθελαν να τον τσακίσουν; Ποια στάση κράτησε ειδικά το ΚΚ Ιταλίας και η εφημερίδα του Γκράμσι; Και πού θα μας οδηγούσε ένα τέτοιο, σκεπτικό μετωπικών συμμαχιών πχ στην περίπτωση των Πλατειών, στις μέρες μας;

Το τελευταίο ερώτημα είναι δικό μου, τα υπόλοιπα προσπαθεί να τα πιάσει ο συγγραφέας, χωρίς να εξαντλεί το θέμα -ίσως άλλες εκδόσεις να το πιάνουν καλύτερα. Είναι όμως μια ευκαιρία για τον αναγνώστη να δει μια ιδιότυπη εκδοχή σταδίων, με αντιφασιστικές συμμαχίες που σε μια πορεία θα καταλήγουν σε επαναστατικούς στόχους -ή και όχι. Σημασία έχει το ταξίδι.

Το θέμα πάντως είναι ζουμερό και σίγουρα δεν το εξαντλεί ένα δικό μου ειρωνικό σχόλιο.

5) Η άλλη άκρη του νήματος

Αν ο Καμιλέρι είναι ο πιο χαρακτηριστικός εκπρόσωπος του Μεσογειακού νουάρ είναι γιατί το καθιστά αντίφαση εν τοις όροις. Τα βιβλία του είναι λουσμένα στο φως το Σικελικού ήλιου, καθόλου σκοτεινά και πομπώδη, γεμάτα ανθρώπινες μυρωδιές και καθημερινούς ήρωες, φωνακλάδες, κοινωνικούς, φλύαρους, χαριτωμένους, ατελείς, λιγάκι πονηρούς, με δυο λόγια ανθρώπους της διπλανής πόρτας -ακριβώς ό,τι είναι δηλαδή οι Ιταλοί και για εμάς. Μακριά από το σκανδιναβικό πρότυπο με τους μυστηριώδεις και ασήκωτους τύπους, τη σκοτεινή ατμόσφαιρα και τα μοιραία αδιέξοδα. Η διαλεκτική άρση - αναίρεση του νουάρ χαρακτήρα δε σημαίνει πως ο συγγραφέας εθελοτυφλεί μπροστά στην κοινωνική σαπίλα -ουδέν κρυπτόν υπό του μεσογειακού ήλιου, άλλωστε. Και πώς να αγνοήσεις τη σήψη στο νησί της Μαφίας και της Λαμπεντούζα;

Η «άλλη άκρη του νήματος» αναδεικνύει μεταξύ άλλων το προσφυγικό ζήτημα και τις κοινωνικές ευαισθησίες ενός παλιού κομμουνιστή, όπως ο Καμιλέρι, που πάσχει βέβαια από τις δικές του αντινομίες, αλλά αυτές καλύτερα να τις πιάσει κανείς αφού διαβάσει το αυτοβιογραφικό του «Γράμματα στη Ματίλντα».

 6) Στη Γειτονιά του Ουρανού

Η φτωχομάνα ΛΔ του Βορρά βγάζει νέους ερευνητές και μελέτες, όπως «το Κόκκινο και το Γκρίζο» του Κ. Τζιάρα (που αξίζει μια ξεχωριστή παρουσίαση) και το «στη Γειτονιά του Ουρανού» του Οδυσσέα Τζαμάλ Μαάιτα. Μια μικρή, εισαγωγική περιπλάνηση στα ουράνια σώματα και τα βασικά φαινόμενα του διαστήματος, σχετικά προσιτή στο ευρύ κοινό, αν και η εκλαΐκευση δεν είναι πάντα το δυνατό σημείο όσων έχουν τελειώσει τη ΣΘΕ. Όσοι σκοντάψουν στους επιστημονικούς όρους μπορούν να κρατήσουν την ιστορική αναδρομή -πχ την ενδιαφέρουσα σύνδεση της αστρολογίας με τις αλχημείες και την έμμεση προαγωγή της επιστήμης- ή να το ξεφυλλίσουν για τις εντυπωσιακές φωτογραφίες -του Ηλία Καρατζούλη και άλλων.

Προσωπικά μου θύμισε το βιβλίο-φετίχ των σχολικών χρόνων, το διαχρονικό «Αστρονομία για Παιδιά», ένα κειμήλιο της ικανότητας των Σοβιετικών να φτιάχνουν τα ωραιότερα παραμύθια για μικρά και μεγάλα παιδιά -κι αυτό δεν είναι πολιτικό υπονοούμενο, αλλά ίσως πρέπει να το ξανασκεφτώ.

7) Νίκος Καραντηνός - Εις μνήμην

Η έκδοση - αφιέρωμα στον εμβληματικό κομμουνιστή δημοσιογράφο είχε όλες τις προϋποθέσεις να μας δώσει ένα πολύ καλό βιβλίο. Εκλεκτό τιμώμενο πρόσωπο, συλλογή άρθρων του, μια επίλεκτη ομάδα δημοσιογράφων και πολιτικών στελεχών που έγραψαν γι’ αυτόν, ενδιαφέρουσες μαρτυρίες, πληθώρα στοιχείων για το ιστορικό πλαίσιο. Το τελικό αποτέλεσμα -στα δικά μου μάτια τουλάχιστον- είναι απογοητευτικό, με ελάχιστο μεράκι και λιγοστά καλά στοιχεία, σε κάθε περίπτωση μη αντάξιο του Καραντηνού.

Υγ: καλά έκανε ο σφος και ήταν πάντα καλοντυμένος, άριστα πράττουν όσοι ακολουθούν το παράδειγμα του Βλαδίμηρου και θέλουν να είναι στην τρίχα και ακόμα καλύτερα όσοι επιμένουμε να είμαστε «πολιτισμένοι λέτσοι». Δε θα μας κρίνει απ' αυτά η ιστορία. Αλλά το δικό μου θυμικό -και τις στερεοτυπικές ονειρώξεις των ακροδεξιών που μας βλέπουν ως άπλυτους- θα το στοιχειώνει πάντα μια αναφορά του Ταΐμπο στη βιογραφία του Τσε, που μετά από μια πορεία αρκετών ημερών στα βουνά, μπορούσε να αφήσει το πολύπαθο εσώρουχό του να στέκεται όρθιο στο χώμα. Τον τρόμο του να έχουν...

8) Στα όπλα - Η ιστορία της Ράγιο Βαγιεκάνο

Είναι διαφορετικό να είσαι Ράγιο; Και ναι και όχι.

Κανείς δεν έκανε ποτέ τη διαφορά ως θεατής, προσκυνώντας «σώβρακα και φανέλες», πόσο μάλλον μια ανώνυμη εταιρεία και τον επιχειρηματία πρόεδρό της. Και οι οπαδοί της Ράγιο δεν έφτασαν ποτέ κοντά στο να πάρουν τα όπλα, έχουν όμως το δικό τους όπλο στην κερκίδα του Στάδιο Βαγέκας. Είναι συνειδητή πράξη -που διαφέρει κάπως- να υποστηρίζεις μια «μικρή ομάδα» -μικρή στο αγωνιστικό, αλλά μεγάλη σε ιδανικά- που οι οπαδοί της σηκώνουν πανό για την εργατική τάξη. Κι όπως λέει ένα από τα πρόσωπα του βιβλίου «δε μου αρέσει το ποδόσφαιρο. Μου αρέσει η Ράγιο!». Που δεν είναι τόσο φίλαθλο, είναι όμως θεμιτό και ιδιαίτερο στα αντίστοιχα (κοινωνικοπολιτικά) συμφραζόμενα.

Το βιβλίο του Κίκε Πεϊνάδο δεν είναι ούτε λίγο ιστορικό. Είναι λίγο λαογραφικό, λίγο φασέικο, κάπως λογοτεχνικό, κυρίως αθλητικό και με αρκετές κοινωνικές - πολιτικές προεκτάσεις. Κι είναι ευχάριστο ανάγνωσμα, που ικανοποιεί τον αναγνώστη που δεν το πήρε με υψηλές προσδοκίες.

9) Το θαυματουργό νερό

Ο Βασιλικός γράφει για τους αμετανόητους βασιλικούς που ονειρεύονταν την παλινόρθωση και την επάνοδο του Κοκού, με όχημα το «θαυματουργό νερό» του τσαρλατάνου Καματερού και την ευπιστία του πόπολου (χωρίς Αρντίτι) που τρέφει δικαιολογημένη δυσπιστία προς το κράτος.

Μελαγχολείς διαπιστώνοντας πόσο σημερινές και επίκαιρες είναι οι περιγραφές των (ευ)πιστών που ψάχνουν εναγωνίως παυσίπονα από την ατέλειωτη κοιλάδα των δακρύων στην οποία επιβιώνουν. Αλλά ίσως σε κερδίσουν περίτεχνες φράσεις-σκέψεις πχ για την Αθήνα που φάνταζε ως «η πρωτεύουσα του εξωτερικού» για έναν Πόντιο από τη Μακεδονία -τι λες τώρα... Και ότι όλα τα επαγγέλματα είναι κατά βάση ίδια και δεν απαιτούν πολλή προσοχή, αν δεν υπάρχει προσωπικό και ανθρώπινο ενδιαφέρον. Μεγάλη αλήθεια...

10) Γιατί η νεολαία λέει όχι στην ΕΟΚ των μονοπωλίων

Πόσοι θητεύσαντες στο μεγάλο σχολείο της ΚΝΕ θυμούνται όσα έλεγε η οργάνωση ενάντια στην ΕΟΚ των μονοπωλίων και τις καταστροφικές συνέπειες από την ένταξη της Ελλάδας σε αυτήν; Πόσοι απ’ αυτούς κλαψουρίζουν σήμερα για το ΚΚΕ που άλλαξε θέσεις και χαρακτήρα σε σχέση με την εποχή του Φλωράκη, ξεχνώντας πως και τότε, ως Κνίτες, άκουγαν τα ίδια απολιθωμένα επιχειρήματα περί απομόνωσης, δογματισμού και προδοσίας του ηρωικού παρελθόντος, που άντεξαν μες στον χρόνο σαν μουμιοποιημένες καραμέλες διαρκείας;

Το ΚΚΕ σήμερα μπορεί να μη θεωρεί την Ελλάδα εξαρτημένη χώρα και να έχει διαφορετική ανάλυση για τον διεθνή καπιταλισμό. Κρατά όμως με συνέπεια μέτωπο ενάντια στην ΕΕ -όχι την Ευρώπη γενικά και αόριστα- χωρίς να ξεχνά τις θέσεις του και τη θέση του ενάντια στον ιμπεριαλισμό -όπως έκαναν άλλες δυνάμεις με συνθήματα μιας χρήσης.

Η μπροσούρα με τα τρία σημειώματα είναι καλογραμμένη και διατηρεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Όχι μόνο με τις -εκ των υστέρων- καλτ αναφορές στο συνέδριο της ΝΔ στη Χαλκιδική -ναι αλλά για την κίνηση της Βόλβης δε λέτε- αλλά γιατί σε πολλά σημεία όσα περιγράφει είναι αυτά που βλέπουμε μπροστά μας σήμερα, πχ στο εργασιακό τοπίο ή στο κομμάτι της εκπαίδευσης.

Εκκρεμεί ίσως μια δική μου παρουσίαση για κάποιες παλιότερες θέσεις για την ΕΟΚ-ΕΕ, πχ το επιχείρημα του Ανδρέα ότι το ΠΑΣΟΚ ήταν ενάντια στην ένταξη, αλλά μετά από αυτήν το κόστος της αποδέσμευσης θα ήταν μεγαλύτερο -μια οπτική που αντέγραψαν αρκετοί μαθητές του πολλά χρόνια αργότερα, όταν τέθηκε το ζήτημα εξόδου από την ευρωζώνη, σε άλλα συμφραζόμενα- ή τη θέση του Ντε Νίρο Κωστόπουλου υπέρ της συνολικής διάλυσης της ΕΕ, σε αντίθεση με τη μονομερή αποδέσμευση, που την θεωρούσε μάλλον ουτοπική.

Αλλά το βασικό που εκκρεμεί και θα είχε τεράστιο ενδιαφέρον είναι μια συνολική μελέτη -όχι δική μου- για τις συνέπειες της ένταξης ως την εποχή μας, με πίνακες, οικονομικούς δείκτες, αριθμητικά στοιχεία κτλ.