Περί νομοτέλειας ΙΙ

Ένα κλασικό τσιτάτο του κομπογιανίτικου μαρξισμού φέρνει ως παράδειγμα για την κατανόηση της νομοτέλειας το παράδειγμα ενός διψασμένου που στέκεται δίπλα σε μια βρύση. Είναι νομοτελειακό ότι αν απλώσει το χέρι του να φτάσει τη βρύση θα μπορέσει να ξεδιψάσει, αλλά αν δεν το κάνει είναι εξίσου νομοτελειακό ότι θα ψοφίοσει της δίψας. Όπως και να 'χει απαιτείται η δική του συμμετοχή για την πραγματοποίηση της νομοτέλειας.
Αυτό αφενός παραπέμπει σε απόψεις του τύπου ότι οι άνθρωποι είναι ενεργούμενα μιας ανώτερης δύναμης, ή μιας προκαθορισμένης εξέλιξης που δεν την ορίζουν οι ίδιοι κι ότι το καλύτερο που μπορούν να κάνουν είναι να λειτουργούν στα πλαίσια και το περιθώριο που τους αφήνει αυτή. Κι αφετέρου τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά στην πραγματική ζωή.

Ας μείνουμε όμως λίγο στο αφενός. Δεν μπορούμε να παρακάμψουμε την αντικειμενική πραγματικότητα και να λειτουργούμε βολονταριστικά. Τι μπορούμε να κάνουμε όμως για να μην ξεπέσουμε σε έναν χυδαίο ντετερμινισμό (στον οποίο λίγο πολύ είχαν γλιστρήσει οι μενσεβίκοι κι ανάμεσά τους γεροί μαρξιστές);
Μια κάποια λύση φαίνεται να μας δίνει το λεγόμενο φάσμα δυνατοτήτων. Παραμένει πάντα η σχέση αιτίου-αιτιατού, τα αποτελέσματα δεν αεροβατούν χωρίς να πατάν στις υλικές αντικειμενικές συνθήκες, αλλά τίποτα δεν είναι προκαθορισμένο. Μπορεί να συμβεί είτε το ένα είτε το άλλο κι αυτό εξαρτάται αποκλειστικά από τον υποκειμενικό παράγοντα.
Αυτό συμβολίζεται έξοχα από το δίλημμα κομμουνισμός ή βαρβαρότητα που αναλύσαμε και στο προηγούμενο ποστ.
Πώς θα γίνει όμως πιο ολοκληρωμένη η διατύπωση (και μαζί της κι η ουσία); Αν δούμε τι είναι αυτό που προσδιορίζει και καθορίζει αυτό το φάσμα δυνατοτήτων. Κιαυτό είναι η κάθε φορά βασική θεμελιώδης αντίφαση που καθορίζει (σε τελευταία ανάλυση) και τις υπόλοιπες δευτερεύουσες αντιθέσεις της κοινωνίας. Ως γνωστών οι αντιθέσεις είναι η βάση της διαλεκτικής και η πηγή εξέλιξης της κοινωνίας.
Πώς σχηματοποιείται αυτό όσον αφορά την σημερινή κοινωνία και τις προοπτικές εξέλικής της; Η βασική αντίθεση είναι μεταξύ κεφαλαίου εργασίας κι η οποιαδήποτε παραπέρα εξέλιξη δε μπορεί να νοηθεί χωρίς να δίνει απάντηση σε αυτή την αντίφαση.

Ερωτήματα που παραμένουν ανοιχτά. Πώς μπορεί να επηρεάσει η υποκειμενική δράση τα όρια και το φάσμα δυνατοτήτων της αντικειμενικής νομοτέλειας; Πότε μπορούμε να μιλάμε για δυνατότητα επιστημονικής πρόβλεψης των επερχόμενων εξελίξεων και των βασικών τους κατευθύνσεων από επαναστατική σκοπιά;