Προβληματισμοί πάνω στο δημόσιο διάλογο

Είναι άραγε ο δημόσιος ανοιχτός διάλογος συμβατός με την αρχή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού; Ή μήπως συνιστά κατάφωρη παραβίαση των αρχών του και της λειτουργίας του;
Ιδού η απορία.

Επιχειρώντας να συμβάλω σε μια απόπειρα απάντησης παραθέτω συνοπτικά (λέμε τώρα) τα εξής:

Ένα από τα βασικά θεωρητικά έργα του λένιν για το κόμμα νέου τύπου και τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει είναι το ένα βήμα μπρος, δύο βήματα πίσω.
Το βιβλίο φέρει τον υπότιτλο η κρίση μέσα στο κόμμα μας και αναφέρεται στο 2ο συνέδριο του ΣΔΕΚΡ που είχε προηγηθεί ένα χρόνο πριν (1903) και κατά το οποίο ουσιαστικά άρχισε η περίφημη διάσπαση ανάμεσα στους μπολσεβίκους και τους μενσεβίκους.

Αν το δούμε σχολαστικά το θέμα, ο λένιν αναφέρεται δημόσια σε ένα εσωοργανωτικό ζήτημα βγάζοντας παραέξω θέσεις και στοιχεία που αφορούν την κρίση του κόμματος και εσωκομματικές διαδικασίες.
Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι ο λένιν επιλέγει να πραγματευτεί το θέμα των οργανωτικών αρχών του κόμματος νέου τύπου και του καταστατικού του, όχι σε κάποια κλειστή κομματική διαδικασία, αλλά με μια μπροσούρα που θα φτάσει σε κάθε συνειδητοποιημένο προλετάριο και θα του ξεκαθαρίσει αρκετά ζητήματα.
Το γεγονός ότι αυτά τα στοιχεία θα μπορούσαν -από τη στιγμή που δημοσιοποιούνται- να αξιοποιηθούν από τον ταξικό εχθρό δε φαίνεται να τον απασχόλησε στην παρούσα φάση.
Φυσικά όλα αυτά πρέπει να λαμβάνονται υπ' όψιν τηρουμένων των αναλογιών και βάση των αντικειμενικών συνθηκών της εποχής (πχ καθεστώς παρανομίας για τους μπολσεβίκους). Παρόλα αυτά έχουν αρκετά πράγματα να μας διδάξουν και για το σήμερα.

Δημόσια κριτική πάνω σε αυτό το ζήτημα είχε ασκήσει και η ρόζα λούξεμπουργκ σε άρθρο της για τα οργανωτικά ζητήματα της ρωσικής σοσιαλδημοκρατίας το οποίο μάλιστα δημοσιεύτηκε πρώτα στη ρωσική ίσκρα. Στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις κοροντζή με τίτλο σοσιαλισμός και δημοκρατία και πρόλογο του -αναθεωρητικής απόχρωσης- άλκη ρήγου.
Η κριτική αυτή αφορούσε και τον λένιν και το "λενινιστικό μοντέλο" κόμματος νέου τύπου. Ξεχωρίζει -εν είδει τσιτάτου- η φράση της:
Τα σφάλματα ενός αληθινά επαναστατικού κινήματος είναι ιστορικά απείρως γονιμότερα από το αλάθητο της καλύτερης κεντρικής επιτροπής.

Οι διαφωνίες της λούξεμπουργκ ερμηνεύονται εν μέρει βάση του γενικότερου πνεύματος φιλελευθερισμού (όχι αστικού) που αναμφίβολα την χαρακτήριζε κι εν μέρει βάση των διαφορετικών αντικειμενικών συνθηκών που επικρατούσαν στη γερμανία (του νόμιμου και ισχυρότατου σοσιαλδημοκρατικού κόμματος) και στην αυταρχική τσαρική ρωσία, οι οποίες και υπαγόρευαν διαφορετική τακτική και κομματική δομή.
Εγώ κλίνω σαφώς προς τη δεύτερη εξήγηση. Η πρώτη όμως ίσως να είναι κι ο λόγος για τον οποίο έχω αδυναμία στη ρόζα.

Είναι μάλλον περιττό να επισημάνω ότι οι σημερινές αντικειμενικές συνθήκες έχουν πολύ περισσότερα κοινά χαρακτηριστικά με αυτές της τότε γερμανίας παρά με την τσαρική ρωσία.
Σε κάθε περίπτωση όμως το πράγμα σηκώνει μεγάλη συζήτηση.

Όπως μεγάλη συζήτηση μπορεί να γίνει και για μια άλλη θέση που διατυπώνει ο λένιν στο ίδιο έργο για τη σχέση των προλετάριων και των διανοούμενων με την πειθαρχία:
"η πειθαρχία και η οργάνωση, που τόσο δύσκολα τις δέχεται ο αστός διανοοούμενος, τις αφομοιώνει πολύ εύκολα το προλεταριάτο, ακριβώς χάρη στο σχολείο του εργοστασίου" στο οποίο ο λένιν πέρα από τον εκμεταλλευτικό χαρακτήρα και την πειθαρχία που βασίζεται στο φόβο της πείνας διακρίνει και μια άλλη πλευρά, αυτή της πειθαρχίας που στηρίζεται στην από κοινού εργασία και σε μια ανώτερη μορφή οργάνωσης.
Προσωπικά δεν είμαι σίγουρος ότι τα δύο αυτά είδη μπορούν να νοηθούν διακριτά, ξέχωρα το ένα από το άλλο. Ακόμα κι έτσι όμως, πιστεύω ότι το πρώτο στοιχείο υπερτερεί σαφώς του δεύτερου.

Αντί περαιτέρω σχολίων θα παραθέσω δυο πολύ ενδιαφέρουσες απόψεις του γ. ρούση σχετικά, από το βιβλίο του σύγχρονη επαναστατική διανόηση:
-"εδώ ο λένιν ανακαλύπτει την κρυφή γοητεία που του ασκούσε η ταϋλοριανή αποτελεσματικότητα, η καπιταλιστική ορθολογικότητα ως προς την οργάνωση της εργασίας, την οποία ως γνωστό θα χρησιμοποιήσει και αργότερα κατά την οικοδόμηση του σοσιαλισμού..."
-"μήπως ο λένιν επιχαίρει για τη μετάθεση της εργοστασιακής πειθαρχίας από τους εργάτες στο κόμμα, όχι βεβαίως επειδή αυτή έχει επαναστατικά χαρακτηριστικά, αλλά διότι μέσω αυτής πέραν των άλλων μπορεί να ενισχυθεί η επαναστατική ιδεολογική ηγεμόνευση μέσα στο κόμμα;"

Κλείνω το παρόν σημείωμα (αλλά όχι το θέμα) με την περίφημη οδηγία του λένιν προς τους σοβιετικούς διπλωμάτες να (ακυρώσουν αλλά και) να φέρουν στη δημοσιότητα όλες τις μυστικές διπλωματικές συμφωνίες του τσαρικού καθεστώτος, για να υπάρχει διαφάνεια και να είναι ενήμεροι οι λαοί της σοβιετικής ρωσίας και της ευρώπης γενικότερα.

Επειδή αυτή η λενινική ντιρεκτίβα (sic) είχε, φαντάζομαι, ευρύτερο χρονικό ορίζοντα, αναρωτιέμαι τι να απέγινε στη συνέχεια και για ποιο λόγο την έφαγε η "μαρμάγκα της γραφειοκρατίας".
Ποιο είναι άραγε το σκεπτικό που την αναίρεσε;
Πώς διανύθηκε η -κατηφορική- διαδρομή από αυτή την οδηγία μέχρι τις συμφωνίες της τριανδρίας στο πότσνταμ και τη γιάλτα;

Πρόθεσή μου βέβαια δεν είναι να αναπαράγω τη γνωστή αστική προπαγάνδα από τα απομνημονεύματα του τσόρτσιλ με τα χαρτάκια για τις σφαίρες επιρροής που άλλαζαν χέρια σαν χαρτάκια της πανίνι.
Πόσο κόσμο όμως θα έπειθε ο τσώρτσιλ αν οι σοβιετικοί είχαν δημοσιοποιήσει τα ντοκουμέντα και τις συμφωνίες της γιάλτας με βάση την αρχή της διαφάνειας;
Αν οι σοβιετικοί ξεσκέπαζαν με μια τέτοια κίνηση την αστική προπαγάνδα, πόσο κόσμο θα μπορούσε να επηρεάσει αυτή;

Η περεστρόικα έκανε τελικά πολύ μεγαλύτερη ζημιά από όσο αρχικά φάνηκε.
Γιατί με την γκλάσνοστ που αφορούσε βασικά τη διαπόμπευση των ιδεολογικών της αντιπάλων και το μηδενισμό της "σταλινικής" περιόδου, αλλά και με την ψευδεπίγραφη "επιστροφή της στον λένιν", δυσφήμησε και ξεφτίλισε την έννοια της διαφάνειας.

Το στοίχημα δεν είναι μόνο να απορρίψουμε τον γκορμπατσόφ, αλλά νη μην πετάξουμε μαζί με τα νερά και το μωρό.
Γιατί το έλλειμμα -σοβιετικής- δημοκρατίας και διαφάνειας ήταν υπαρκτό πρόβλημα. Κι ήταν αυτό ακριβώς που δημιούργησε το έδαφος για την καθολική επικράτηση και αποδοχή του γκόρμπι.
Και του κάθε γκόρμπι...