Ο πι-πι για το κράτος και την επανάσταση

Το καφέ έναστρο στην κυριολεξία ξεχείλισε από κόσμο που γοητεύεται ακόμα από το άστρο του τσε γκεβάρα κι είχε γεμίσει ασφυκτικά κάθε γωνία του βιβλιοπωλείου, ως και τις εισόδους. Ανάμεσά τους κι ο νέος πρέσβης της κούβας στην ελλάδα, ίσως στην πρώτη του δημόσια εμφάνιση στην χώρα μας, όπως μας πληροφόρησε ο πι-πι. Για δες μέρος που διάλεξε, ντεμπούτο για να κάνει...

Πρώτη στη σειρά μίλησε η καθηγήτρια νέδα κανελλοπούλου που έκανε μια σχεδόν αστική τοποθέτηση, σοσιαλδημοκρατικής χροιάς. Μας τόνισε τρεις φορές πως δε θα μιλήσει για την επανάσταση και επέλεξε να μιλήσει γενικά για τη σημασία του βιβλίου του καλτσώνη σε μια εποχή που διακηρύσσει το τέλος των ιδεολογιών και προβάλλει μια οικουμενική μη ιδεολογία. Μια αποϊδεολογικοποίηση που εκφράζεται σε διάφορα πεδία: τις δήθεν ουδέτερες αποφάσεις των τεχνοκρατών, τις συνταγές των μάνατζερ για την ανταγωνιστικότητα, την κοινωνική συναίνεση, κτλ. Μίλησε επίσης για το θρίαμβο της γερμανίας στην εε, την παγκόσμια οικονομική εξουσία των αγορών και των τραπεζών και την απαξίωση των κοινωνικών δικαιωμάτων με έναν ολοκληρωτικό τρόπο, που την ξενίζει...

Κότσαρε κάπου κι ότι η απεργία δεν είναι πλέον αποτελεσματικό μέσο, αλλά δεν έχουμε βρει το καινούριο, που θα την αντικαταστήσει. Συνέχισε με μια μικρή αναφορά στις θέσεις του καλτσώνη σχετικά με τη σύγχρονη αποικιοκρατία και την εθνική απεξαρτησία. Για να κλείσει με μια φράση του τσε για την αλήθεια –που την αναφέρει κι ο καλτσώνης στο βιβλίο του- συμπεραίνοντας ότι από αυτό πάσχει σήμερα η πολιτική (!), η οποία καλείται να πάρει θέση στο δίλημμα «μακιαβέλι ή τσε» -θυμίζοντας αρκετά το αντίστοιχο «μακιαβέλι ή μαρξ» της έλλης παππά.

Η σκυτάλη πέρασε στον πρόεδρο του ελληνοκουβανικού νίκου καρανδρέα, που είπε ότι 45 χρόνια μετά τη δολοφονία του ο τσε υπάρχει παντού: σε λάβαρα, αφίσες, μπλουζάκια και σε μια σειρά εμπορεύματα –μέχρι και μάρκα τσιγάρων έχει γίνει. Επίσης παρουσιάζεται με διάφορους τρόπους: ο τσε αυτόχειρας, ο τσε-χριστός, ή ο αντι-σοβιετικός και αντι-καστρικός τσε, για να στρεβλωθούν οι ιδέες του και η πορεία του.

Στη συνέχεια ακολούθησε τη δομή των κεφαλαίων του βιβλίου, και στάθηκε κάπως περισσότερο στη σημασία του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, ως προϋπόθεση για τη σοσιαλιστική επανάσταση και το άρθρο του τσε για το «σχεδιασμό και τη συνείδηση στη μετάβαση στο σοσιαλισμό», όπου αναπτύσσει τις ιδέες του σχετικά με το ρόλο των ηθικών κινήτρων και το προϋπολογιστικό σύστημα χρηματοδότησης, που κινούνταν σε διαφορετική κατεύθυνση με τις μεταρρυθμίσεις που συντελούνταν εκείνη την εποχή στη σοβιετική ένωση.

Στην ομιλία του κουβανού πρέσβη –που βρίσκεται λίγο καιρό στην ελλάδα και δε μπορούσε προφανώς να μας μιλήσει στα ελληνικά, ούτε να διαβάσει το βιβλίο για να εκφέρει προσωπική άποψη- υπήρχε ένα πρόβλημα στη μετάφραση από τα ισπανικά, που το έλυσε ο από μηχανής πι-πι, ο οποίος συμπλήρωνε δημιουργικά ό,τι δεν καταλάβαινε, ή το μάντευε από τα συμφραζόμενα, κι είναι άξιος συγχαρητηρίων για αυτό.

Ο πρέσβης σημείωσε την εντύπωση που του προκάλεσε ο κόσμος που συγκεντρώθηκε κι είπε ότι είναι αδύνατο να μιλήσει κανείς για τον τσε χωρίς να αναφερθεί στην κουβανική επανάσταση, ή να αντιπαραθέσει το ένα στο άλλο, όπως έχουν προσπαθήσει διάφοροι κατά καιρούς. Είπε ότι ο τσε δεν ήταν αργεντίνος, ούτε κουβανός, αλλά πολίτης του κόσμου. Κι ότι το πρώτιστο μέλημά του ήταν η προετοιμασία του νέου ανθρώπου, που θα οικοδομούσε τη νέα κοινωνία. Αναφέρθηκε στις πρώτες συναντήσεις του κάστρο με τον γκεβάρα, όπου ο τσε ζήτησε να μην υπάρχει καμία δέσμευση μετά τη νίκη του αγώνα τους, που να τον εμποδίζει να πάρει μέρος σε άλλα επαναστατικά κινήματα. Καθώς και στο αποχαιρετιστήριο γράμμα του φιντέλ προς τον τσε, όπου εύχεται όλα τα παιδιά μας να του μοιάσουν και να γίνουν σαν αυτόν.

Ύστερα ήρθε η σειρά του παπακωνσταντίνου, που έκανε την πιο ενδιαφέρουσα ομιλία κι είπε περίπου τα εξής: η συζήτηση για το βιβλίο του καλτσώνη πριν από πέντε χρόνια θα έμενε πιθανότατα σ’ ένα στενό κύκλο μεταξύ μαρξιστών, αφού τα ζητήματα που πραγματεύεται δεν είχαν τεθεί στην ημερήσια διάταξη. Σήμερα όμως είναι εξαιρετικά επίκαιρο, καθώς τα ζητήματα του κράτους και της επανάστασης αφορούν για πρώτη φορά ίσως τη δική του γενιά (δηλ του πι-πι) και η τρέχουσα μεγάλη κρίση ανοίγει μπροστά μας δυνατότητες για το καλύτερο και το χειρότερο.

Εκ πρώτης όψεως υπάρχει ένα παράδοξο σε μια μελέτη του θεωρητικού έργου του τσε, καθώς ο γκεβάρα δεν ήταν κυρίως θεωρητικός, αλλά ξεχώρισε χάρη στην επαναστατική πρακτική του. Υπάρχει επίσης και η αστική μυθοπλασία που αντιπαραθέτει το «ρομαντικό, desperado» τσε στο σκληρό ρεαλιστή φιντέλ, όπως έκανε με τη ρόζα λούξεμπουργκ και το λένιν. Στην πραγματικότητα βέβαια αυτό που δε μπορούν να συγχωρήσουν στον κάστρο είναι ότι έχει «θάψει» δέκα αμερικανούς προέδρους και πάει για τον ενδέκατο.

Υπάρχει επίσης ένα ακόμα παράδοξο που κάνει μερικούς να αναρωτιούνται: τι έχει να μας προσφέρει ο τσε σήμερα, που είναι μια τελείως διαφορετική εποχή, χωρίς «ανοιχτές» χούντες και δικτατορίες; Παρόλα αυτά το θεωρητικό έργο του τσε έχει να πει πολλά στο σημερινό αναγνώστη. Ειδικά ένα απόσπασμά του που μιλάει για την εθνική αστική τάξη, που στάθηκε ανίκανη να κρατήσει αγωνιστική στάση και να το επιλύσει, γιατί φοβάται περισσότερο τη λαϊκή επανάσταση, θα μπορούσε να έχει γραφτεί για τη σημερινή ελλάδα που υφίσταται έναν εθνικό εξευτελισμό, πρωτοφανή μετά τα χρόνια της κατοχής ή μάλλον το διεθνή οικονομικό έλεγχο που της επιβλήθηκε μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο, στα 1897.

Σήμερα λοιπόν τίθεται εθνικό ζήτημα. Κι αυτό που προξενεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι η στάση του κκε, που αποφεύγει να το θέσει, ενώ θα μπορούσε να προβάλει και να εκφράσει από προνομιακή θέση το εθνικό, αντι-ιμπεριαλιστικό αίσθημα του λαού, όπως είχε κάνει παλιότερα, στον πόλεμο της γιουγκοσλαβίας και την επίσκεψη κλίντον στην αθήνα –χαίροντας γενικής εκτίμησης για αυτή τη στάση του. Το κκε ακυρώνει με αυτόν τον τρόπο τον εαυτό του και χαρίζει αυτό το πεδίο στο σύριζα, έναν χώρο που παραδοσιακά μειονεκτούσε –από την εποχή του κκε εσ.- στον αντι-ιμπεριαλιστικό αγώνα.

Ας μην ξεχνάμε ότι από αυτόν τον χώρο προέρχεται το στέλεχος της δημαρ, που έγραψε το βιβλίο ιστορίας με το συνωστισμό της σμύρνης –όπου πέραν των άλλων δεν υπάρχει η παραμικρή αναφορά στην οκτωβριανή επανάσταση και το πώς προέκυψε η εσσδ. Αλλά και συναγωνιστές όπως ο μηλιός, που εσχάτως ταυτίζουν με τους ανεξάρτητους έλληνες –αν όχι με την χρυσή αυγή- όσους τολμούν να μιλήσουν για έξοδο από το ευρώ.

Αντίστοιχο ενδιαφέρον παρουσιάζει το βιβλίο και για τα ζητήματα της δημοκρατίας. Όχι τόσο για όσα λέει ο τσε για τις χούντες της εποχής του, αλλά για τις εκτιμήσεις του καλτσώνη περί νέου απολυταρχισμού κι ενός απολυταρχικού κράτους εκτάκτου ανάγκης, όπως το χαρακτήριζε ο γκράμσι –κι όπως φάνηκε με τις συλλήψεις συνδικαλιστών στη θεσσαλονίκη για την υπόθεση φούχτελ.

Στις σελίδες του βιβλίου ο συγγραφέας κρατάει ως σταθερά τον άξονα λένιν-τσε, χωρίς όμως να επαναλαμβάνει το σύνηθες λάθος κάποιων μαρξιστών που κρατάνε από το βλαδίμηρο μόνο το κράτος και επανάσταση, αλλά πετάνε το πριν και το μετά: από τις δυο τακτικές της σοσιαλδημοκρατίας, όπου εμφανίζεται για πρώτη φορά στο λένιν η έννοια της ηγεμονίας, που θα χρησιμοποιήσει αργότερα ο γκράμσι, μέχρι τον αριστερισμό, που είναι –σύμφωνα με τον πι-πι- το τελευταίο μεγάλο έργο του. Σε μια σειρά έργα και άρθρα του ο βλαδίμηρος μας διδάσκει κατ’ ουσίαν πώς να είμαστε επαναστάτες σε μη επαναστατικές εποχές. Αντίθετα με όσους μιλάνε διαρκώς για την Επανάσταση με έψιλον κεφαλαίο, χωρίς να παίρνουν υπόψη τους τη συνείδηση των ανθρώπων που καλούνται να την πραγματοποιήσουν.

Σήμερα όμως δεν χρειαζόμαστε συνθήματα παντός καιρού, όπως η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής – εξάλλου η επανάσταση στη ρωσία δεν έγινε με τέτοια αιτήματα- αλλά να σκεφτούμε τη λενινιστική έννοια του αδύναμου κρίκου (που ο πι-πι επιμένει να τον λέει αδύνατο), όχι με τη γεωγραφική έννοια, αλλά ψάχνοντας εκείνα τα συνθήματα που θα γίνουν κρίκοι και θα συσπειρώσουν τις μάζες. Μπορεί το πασόκ στην εποχή του να έκανε κάποιες μεταρρυθμίσεις, σήμερα όμως κανείς δε μπορεί να φανταστεί ότι θα παρθούν παρόμοια μέτρα χωρίς να υπάρξει σύγκρουση και χωρίς να επιφέρουν καίρια πλήγματα στο σύστημα.

Στη συνέχεια ο παπακωνσταντίνου αναφέρθηκε κριτικά (κι εν μέρει ίσως αυτοκριτικά προς το δικό του πολιτικό χώρο) στις δυνάμεις που προβάλλουν μόνο αρνητικά συνθήματα, χωρίς καμία θετική θέση –και δεν εννοούσε το κκε, που προβάλλει με το δικό του τρόπο κάποια θετικά συνθήματα. Αυτές οι δυνάμεις εγκλωβίζονται στην κουλτούρα του αντί και στοιχίζονται σε διάφορα τέτοια μέτωπα (της αντιπαγκοσμιοποίησης, το αντι-ιμπεριαλιστικό, κτλ), με στείρο καταγγελτικό λόγο, ξεχνώντας ότι δε μπορεί να υπάρξει καμία ρήξη κι ανατροπή, αν δεν έχεις κάτι να χτίσεις.

Ο πι-πι άφησε για το τέλος το ζήτημα του κόμματος που είναι αναντικατάστατη αξία, αλλά μπορεί να εξελιχθεί σε κατάρα, αν γίνει αυτοσκοπός και μετεξελιχθεί σε γραφειοκρατικό ζουρλομανδύα. Όπως έλεγε κι ο τρότσκι εξάλλου (!) στην ιστορία της ρώσικης επανάστασης, οι μάζες είναι αυτές που κινούν το έμβολο της ιστορίας κι όχι το κόμμα. Στην κούβα άλλωστε η επανάσταση δεν έγινε από το τοπικό κκ –που ήταν κατά φαντασίαν μαρξιστικό-λενινιστικό), αλλά από το κίνημα της 21ης απρίλη, που κήρυσσε αρχικά πίστη στο αστικό σύνταγμα του 1940 –το ενιαίο κκ σχηματίστηκε αργότερα.

Τα κόμματα είναι οργανισμοί που αλλάζουν και δε μπορεί να υπάρχουν ελέω θεού ή ιστορίας κόμματα, που δεν αλλάζουν ποτέ –προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο. Ο πι-πι έκλεισε το θέμα με μια ιστορική παρατήρηση πάνω στο ζήτημα της διαλεκτικής μεταξύ πολιτικού μετώπου με την οργανωμένη πρωτοπορία του κόμματος. Λέμε συχνά ότι το κκε έφτιαξε το εαμ. Αλλά είναι εξίσου σωστό ότι και το εαμ έφτιαξε το κκε, που πριν την κατοχή βρισκόταν σε τραγική θέση, διαλυμένο σχεδόν από την ασφάλεια του μανιαδάκη.

Στον επίλογο ο παπακωνσταντίνου είπε ότι όσοι τηρούν κριτική στάση –κι όχι πολεμική- στα υπάρχοντα πολιτικά κόμματα, δικαιούνται να παραμένουν ιστορικά αισιόδοξοι, παρόλα αυτά –θυμίζοντας πολύ εκείνο το προεκλογικό «παρόλα όσα αριστερά» του μπιτσάκη με το οποίο πριμοδοτούσε εμμέσως το σύριζα.

Στο κλείσιμο της εκδήλωσης ο καλτσώνης ήταν κάπως αμήχανος –πιθανόν να μην περίμενε τόσο κόσμο στην παρουσίαση του βιβλίου του. Ευχαρίστησε πρώτα απ’ όλα τους φοιτητές του, που είχαν έρθει μαζικά στο καφέ έναστρο και του ανταπέδωσαν με ένα θερμό χειροκρότημα. Είπε ότι δεν ξέρει αν αυτό το βιβλίο είναι το καλύτερό του, αλλά σίγουρα το θέμα που πραγματεύεται είναι το αγαπημένο του. Ότι χρειαζόμαστε ένα επαναστατικό κόμμα, που δε θα διαχειρίζεται το σύστημα, αλλά δε θα είναι και βερμπαλιστικά αποκομμένο από το λαό. Κι ότι η απουσία του καθιστά πολύ δύσκολη τη διάνοιξη διόδων για την εθνική ανεξαρτησία και για μια πραγματική δημοκρατία, από το λαό για το λαό. Για να κλείσει κι αυτός με τη φράση του τσε για την αλήθεια.

Δεν αμφιβάλλω καθόλου ότι ο καλτσώνης καταθέτει στο βιβλίο αυτό τις αλήθειες του, όπως τις καταλαβαίνει ο ίδιος. Η αλήθεια είναι όμως ότι κάποιος έπρεπε να θυμίσει στον πι-πι τη στάση του χώρου του τον καιρό της γιουγκοσλαβίας, και τα άσχημα αντανακλαστικά που επέδειξε. Να πει ότι ο τρότσκι είχε μια ιδιαίτερη ροπή στις γραφειοκρατικές μεθόδους κι αυτό αντανακλούσε εν μέρει και στις αντιλήψεις του για το κόμμα και τα συνδικάτα. Κι ότι η έννοια του αδύναμου κρίκου περιέχει και τη γεωγραφική διάσταση, σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουν οι τροτσκιστές για την παγκόσμια επανάσταση και το αδύνατο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης σε μια μόνο χώρα. Η αλήθεια είναι ότι σήμερα δεν αρκεί ένα μίνιμουμ πρόγραμμα μεταβατικών αιτημάτων και μεταρρυθμίσεων για να μας σώσει από «την καταστροφή που μας απειλεί» και να κερδίσει τις μάζες. Κι ότι το βιβλίο του καλτσώνη –που δεν έχω προλάβει να το διαβάσω- δεν χρειαζόταν τη ρητορική δεινότητα και τον τροτσκίζοντα πολιτικό λόγο του πι-πι, για να κερδίσει πόντους.

Η αλήθεια είναι ότι κάποιος έπρεπε να τα πει όλα αυτά στον πι-πι, για να ανοίξει τουλάχιστον η πολιτική συζήτηση. Κι αυτός ο κάποιος ήταν ο ίδιος ο καλτσώνης, εφόσον δε μίλησε κανείς άλλος μετά από αυτόν –μόνο ένας σύντροφος διέκοψε σε κάποια φάση τον πι-πι, λέγοντάς του ότι αλλάζει το θέμα της εκδήλωσης. Αλλά αυτή η συζήτηση δεν άνοιξε ποτέ. Κι όπως είπε στο τέλος ο πι-πι συνεχίζεται στις ταβέρνες και τους χώρους κοινωνικής δικτύωσης!!

Φεύγοντας ένας παππούς μου είπε: «τι ανάλυση μας έκανε ο τύπος, ε;» εννοώντας προφανώς τον πι-πι. Αλλά δεν κατάλαβα αν το έλεγε σοβαρά ή για πλάκα. Κατά έναν περίεργο τόπο άλλωστε ίσχυαν και τα δύο. Είναι αυτή η οπορτουνιστική μαεστρία, που έλεγε κι ο γραμματέας του χρηματοπιστωτικού (βλέπε προηγούμενη ανάρτηση).