Φόρος τιμής στην Καταλονία

Η κε του μπλοκ δε διαθέτει γνώσεις διεθνολόγου και το κείμενο που ακολουθεί δεν αποτελεί κάποια ολοκληρωμένη ανάλυση, αλλά απλές σημειώσεις πάνω σε μερικές πτυχές του ζητήματος. Πρέπει οι Καταλανοί να ασκήσουν το δικαίωμά τους στην αυτοδιάθεση; Και είναι όντως μια διαφορετική εθνότητα;

Ομολογώ ότι δεν έχω εντρυφήσει στο εθνικό ζήτημα, αλλά έχοντας κατά νου τον κλασικό ορισμό και τα κριτήρια που μας δίνει, μπορώ να καταλάβω πως οι Καταλανοί έχουν ένα πολύ διαφορετικό ιδίωμα, που μοιάζει περισσότερο με τα γαλλικά παρά με τα καστιγιάνικα (δεν αναφέρω καν τη γλώσσα των Βάσκων, που παραμένει αναλλοίωτη για χιλιάδες χρόνια, χωρίς ινδοευρωπαϊκές προσμείξεις). Σε αντίθεση όμως με τα χρόνια της δικτατορίας του Φράνκο, όταν το μόνο μέρος, όπου μπορούσε να μιλήσει κανείς ελεύθερα τα καταλανικά, ήταν το γήπεδο της Μπαρτσελόνα, σήμερα δεν υπάρχουν εμπόδια στην εκμάθηση και τη διάδοσή τους, ούτε κάποιου άλλου είδους εμφανής διάκριση εις βάρος των Καταλανών.

Υπάρχει επίσης το στοιχείο της κοινής θρησκείας (αν και είναι κάπως προβληματικό για να κατατάξεις εθνολογικά πχ τους άθεους), όπως επίσης και αρκετά κοινά βιώματα, ιστορικά και κοινωνικά, στα οποία θα περιελάμβανα τον ισπανικό εμφύλιο (κι η Μαδρίτη προπύργιο των δημοκρατικών ήταν, πριν πέσει) ή ακόμα και το «κλάσικο» Ρεάλ-Μπαρτσελόνα, που έχει αποκτήσει παγκόσμια, διεθνή εμβέλεια, πέρα από τα στενά όρια της Ιβηρικής, ωστόσο κανείς δε θα σκεφτόταν την ισπανική λίγκα χωρίς αυτό το ντέρμπι. Ούτε καν η Μπάρτσα..

Ούτε καν η Μπαρτσελόνα (ή μάλλον η διοίκησή της) δε θα επιθυμούσε την αποχώρησή της και τη δημιουργία μιας ξεχωριστής, καταλανικής λίγκας, μολονότι αποτελεί το καμάρι της Καταλονίας, τον άοπλο συμβολικό στρατό της όπως γράφει ο Μονταλμπάν και το σύμβολο του αγώνα της ανεξαρτησίας της. Κι αυτό δείχνει τα υπαρξιακά, ιδεολογικά αδιέξοδα μιας ομάδας, που λειτουργεί αναγκαστικά ως ανώνυμη επιχείρηση σε αυτά τα πλαίσια και (δε) δυσκολεύεται να επιλέξει μεταξύ των συμφερόντων της και των ιδεών που πρεσβεύει.

Σημειώνω παρενθετικά πως τα σπορ ως σύγχρονο όπιο του λαού, χρησιμοποιούνται ολοένα και πιο πολύ ως εκβιαστικό επιχείρημα για τους κολλημένους με τη μπάλα, που φοβούνται για την τύχη της «πρέζας τους». Το καλοκαίρι πχ, πριν από το δημοψήφισμα του Ιουλίου, υπήρχαν πολλά άρθρα που ενημέρωναν τους αναγνώστες για τις συνέπειες ενός πιθανού GREXIT και τον κίνδυνο να μην μπορούν να κάνουν οι ομάδες τους μεταγραφές. Αλλά αυτό είναι μάλλον πιο δύσκολο να συμβεί στην περίπτωση της Ισπανίας για τους λόγους και τους συμβολισμούς που αναφέραμε παραπάνω.

Είναι πολύ σχετικές πάντως αυτές οι διαφορές και τα όριά τους. Αν πάρουμε να συγκρίνουμε πχ τις κλιματολογικές συνθήκες στην Κρήτη και τη Μακεδονία κατανοούμε πως μιλάμε σχεδόν για άλλη ήπειρο. Αν πάλι συγκρίνουμε τους Βόρειους και τους Νότιους Ιταλούς, μιλάμε ουσιαστικά για δύο διαφορετικούς λαούς, που δεν τους ενώνουν και πολλά κοινά στοιχεία. Αυτό δε σημαίνει πως υπάρχει λόγος να τεθεί ζήτημα αυτοδιάθεσής τους ή ότι έπρεπε να αποσχιστεί η Κρήτη το 13’, στα εκατό χρόνια από την απελευθέρωσή της, με το δημοψήφισμα που δεν έγινε ποτέ –εκτός κι αν κρίνουμε πως είναι πιο συμφέρον για τη δική μας υπόθεση να μπει στο περιθώριο ένα αιώνιο πασοκονήσι, για να μας διευκολύνει.

Πρέπει επίσης να έχουμε καθαρό πως η υπεράσπιση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης ως γενική αρχή, δε σημαίνει και την υποστήριξή του ως το σημείο της εδαφικής απόσχισης σε κάθε ξεχωριστό παράδειγμα, αλλά κατά περίπτωση, με βάση τη συγκεκριμένη ανάλυση της κατάστασης. Όπως ακριβώς η αυτονόητη υπεράσπιση του δικαιώματος στο διαζύγιο για τις δύο πλευρές ενός ζευγαριού, δε σημαίνει πως υποστηρίζουμε τη διάλυση κάθε γάμου ή πως τασσόμαστε εναντίον του από θέση αρχής.

Αυτή η συγκεκριμένη ανάλυση στην περίπτωση της Καταλονίας, φέρνει στην επιφάνεια μερικά πολύ αντιφατικά στοιχεία. Η Καταλονία φέρεται να επιδιώκει την ανεξαρτησία της στη βάση ενός σχήματος που λέει πως ο Βορράς που ευημερεί επωμίζεται τα χρέη και τις αμαρτίες του σπάταλου πλην φτωχού Νότου. Από την άλλη υπάρχουν κατά καιρού κάποιες ειδήσεις για τα χρέη και το δανεισμό της αυτόνομης περιφέρειας της Καταλονίας (κάτι σαν τα δικά μας γεωγραφικά διαμερίσματα), που φαίνεται να διαψεύδουν το παραπάνω σχήμα. Εξάλλου ποτέ ο πλούσιος Βορράς δεν επεδίωξε την αποσύνδεσή του απ’ την περιφέρεια του Νότου (με τη συμβατική, καθιερωμένη έννοια αυτών των όρων), εφόσον έβγαινε σταθερά κερδισμένος απ’ αυτή τη σχέση –όπως κι αν την ονομάζει-εξετάζει κανείς.

Αυτό που δεν κολλάει λοιπόν στην όλη υπόθεση είναι βασικά το κίνητρο. Αν δεχτούμε πως στο εγχείρημα της ανεξαρτητοποίησης ηγεμονεύουν ή στην καλύτερη απλώς εμπλέκονται αστικές δυνάμεις και σχεδιασμοί, στη βάση οξυμένων ενδοαστικών αντιθέσεων, παραμένει ωστόσο το ερώτημα για ποιο λόγο η αστική τάξη της Καταλονίας επιθυμεί την αποκοπή της από το ισπανικό κράτος κι έναν πιθανό περιορισμό των μπίζνες της και της εμβέλειάς τους;

Για να κάνω έναν αδόκιμο ίσως παραλληλισμό, αν ο ευρωσκεπτικισμός εκφράζει κάποιες υπαρκτές αντιθέσεις αντικρουόμενων συμφερόντων ή ένα εναλλακτικό σχέδιο, που μάλλον διαπραγματεύεται καλύτερους όρους ένταξης παρά στοχεύει στην τελική ρήξη με την ΕΕ, ο ισπανοσκεπτικισμός έχει κυρίως ιστορικές ρίζες, αλλά όχι ιδιαίτερα λογικά ερείσματα από «επιχειρηματική άποψη».

Αυτό που αξίζει, εν κατακλείδι, να κρατήσουμε είναι η τάση του σύγχρονου ιμπεριαλισμού να συνοδεύει τις οικονομικές ολοκληρώσεις και τη φαινομενική υποβάθμιση του έθνους-κράτους, με τον κατακερματισμό ενιαίων κρατών, την έξαρση των τοπικών εθνικισμών και τη δημιουργία πολλών, μικρών προτεκτοράτων, που κάθε άλλο παρά ανεξάρτητα είναι.

Και την πάγια θέση του κομμουνιστικού κινήματος για το καταλανικό, το βασκικό ζήτημα κι όσα άλλα παρόμοια αφορούν τους λαούς της Ισπανίας, για να βρουν την οριστική λύση τους σε μια ελεύθερη, σοσιαλιστική Ισπανία. Αλλά τότε, παρεμπιπτόντως, δε νομίζω πως υπήρχαν υστερικές φωνές για παραπομπή του ζητήματος στη δευτέρα Παρουσία. Ή μήπως υπήρχαν;