Θερινό δελτίο θυέλλης

Συνεχίζοντας στο χτεσινό μήκος κύματος

Ο Στίβεν Χόκινγκ ψηφίζει Πανσπουδαστική
Και ο Στίβεν Χόκινγκ; Και ο Άλμπερτ Αϊνστάιν; Ναι, είναι αλήθεια, είναι μαζί μας, ο καθένας με το δικό του τρόπο. Εντάξει, όχι να γίνουν οργανωμένα μέλη, αν και ο Αλβέρτος συμφωνούσε γενικά με το στρατηγικό μας στόχο (δες μπροσούρα "γιατί σοσιαλισμός;"). Αλλά Πανσπουδαστική θα ψήφιζαν, δεν μπορεί. Δεν είναι τυχαίες εξάλλου οι κόκκινες πρωτιές σε όλα σχεδόν τα Φυσικά τμήματα ανά την Ελλάδα.

Τελευταία αφορμή ένα άρθρο (δοκίμιο) του Χόκινγκ στη Γκάρντιαν, όπου λέει στρογγυλεμένα -και όπως μπορεί να πει κανείς αυτά τα πράγματα σε ένα φιλελεύθερο ακροατήριο, για να τα καταλάβει και να τα δεχτεί- ότι πρέπει να αλλάξει τη στάση του απέναντι στον πλούτο, τα πράγματα, τη γνώση, τις δημόσιες δαπάνες (που στη δική του περίπτωση το βοήθησαν να παραμείνει ζωντανός) αλλά και την ιδιοκτησία.

Να συνεργαστούμε όλοι μας για ένα κοινό όραμα και η προσπάθεια μας αυτή μπορεί να διασφαλίσει ότι η ανθρωπότητα μπορεί να επιβιώσει. Θα πρέπει να προσαρμοστούμε, να επανεξετάσουμε και να αλλάξουμε κάποιες από τις θεμελιώδεις παραδοχές μας σχετικά με το τι εννοούμε με τον όρο πλούτου, την κατοχή πλούτου, τι είναι δικό μου και τι δικό σου. Ακριβώς όπως τα παιδιά, θα πρέπει να μάθουμε να μοιραζόμαστε.

Εντάξει, δεν μπορεί να περιμένει κανείς περισσότερα μάλλον από κάποιον με τη θέση του Χόκινγκ. Και όσα λέει στη συνέχει για το Brexit και τον απομονωτισμό δεν είναι αναγκαστικά θέση υπέρ της ΕΕ, αλλά γνήσια ανησυχία για μια υπαρκτή (κι όχι ακριβώς ελπιδοφόρα) τάση.

Ο Τόσκας στηρίζει το οργανωμένο, συλλογικό κίνημα

Είναι ίσως από τα πιο πετυχημένα τρολαρίσματα όλων των εποχών. Η επέμβαση της αστυνομίας στις καταλήψεις στέγης για πρόσφυγες και μετανάστες έφερε την κλασική σκηνή Σύριζα εναντίον Σύριζα, όπου το κόμμα εκφράζει την αντίθεσή του με την πολιτική της κυβέρνησης και (νομίζει πως) κρατάει καθαρή τη (σχιζοφρενική) συνείδησή του. Ο Τόσκας όμως ήρθε να δώσει απόλυτη κάλυψη -αν τυχόν κάποιοι είχαν ψευδαισθήσεις πως το βαθύ, αστυνομικό κράτος δρα αυτόβουλα και αυθαίρετα, για να εκθέσει πολιτικά την κυβέρνηση. Το γαμάτο της υπόθεσης είναι πως θέλησε να τις δικαιολογήσει, με ντεμέκ σοβαρό πολιτικό σκεπτικό, γιατί η λύση του προβλήματος θα 'ρθει συλλογικά κι οργανωμένα, κι όχι μέσα από τέτοιες (καλοπροαίρετες πλην μεμονωμένες) κινήσεις.

Το τρολάρισμα είναι τόσο προλεκάλτ κι έμπλεο Πασοκιάς, που δεν αποκλείεται να βρει και συνέχεια.

Να χτυπήσουν δηλ τα ΜΑΤ μια απεργιακή κινητοποίηση, γιατί τα αιτήματά της είναι συντεχνιακά κι οικονομίστικα ή ρεφορμιστικά, χωρίς να αναδεικνύουν την αιτία και το στρατηγικό στόχο πάλης.

Να χτυπήσουν μια αντι-ιμπεριαλιστική κινητοποίηση πχ έξω από την αμερικάνικη πρεσβεία, γιατί το αντι-ιμπεριαλιστικό στοιχείο πρέπει να μπολιάζεται με τον αντικαπιταλιστικό αγώνα, και να μην έχει χαρακτήρα αντίθεσης απέναντι σε μια (παγκόσμια) υπερδύναμη.

Να χτυπήσουν μια κινητοποίηση έξω από τα γραφεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πχ σε μια επίσκεψη κλιμακίου της Τρόικα, γιατί έτσι δεν αναδεικνύονται οι ευθύνες της ελληνικής κυβέρνησης και των κρατούντων...

Και να διαλύσουν με χημικά τις καθιερωμένες πορείες της 6ης Δεκέμβρη, γιατί αναλώνονται σε ένα στείρο αντιμπατσικό μέτωπο, αντί να θέσουν στο στόχαστρο το αστικό κράτος συνολικά και την οικονομική εξουσία του κεφαλαίου.

Τι ωραία που περνά κανείς, όταν έχει μια κυβέρνηση με μαρξιστικό υπόβαθρο, γεμάτη κομμουνιστές κι αποστάτες της τάξης τους, σαν τον Κατρούγκαλο...

Ο αριστερός Κουτσογιωργισμός

Αξίζει τον κόπο να παρακολουθήσετε την "αριστερή, εναλλακτική" αλλεργία απέναντι στο ΚΚΕ, με αφορμή το δημοψήφισμα. Η οποία, αντί να παραδεχτεί εκ των υστέρων, έστω, πως το ΚΚΕ είχε δίκιο για όσα προειδοποιούσε τον ελληνικό λαό, κι ήταν το μόνο που την άλλη μέρα του δημοψηφίσματος υπερασπίστηκε το ΟΧΙ του ελληνικού λαού, υψώνουν το δάχτυλο για να του πουν πως δε δικαιούται να ομιλεί, με ύφος χιλίων κουτσογιώργηδων, όπως έγραψε κι ο Μπογιό. Γιατί το ΚΚΕ φταίει, ακόμα κι όταν έχει δίκιο. Ποιος του είπε να δικαιωθεί δηλαδή;

Το ενδιαφέρον σε όλα αυτά είναι πως το Press Project επέλεξε ή αναγκάστηκε να δώσει βήμα σε κάποιον από το κόμμα, για να απαντήσει. Και για να ένιωσε αυτήν την ανάγκη, πάει να πει πως ένας κόσμος (κι όχι απαραίτητα δικός μας, δεν είναι αυτό το βασικό κοινό της ιστοσελίδας) δεν τρώει το κουτόχορτο που του πασάρουν κι αντιδρά.

Υλικό για τσαούσες

Ενημέρωση προς όσους πρόθυμους έχουν βάλει στο στόχαστρο το γγ και στόχο ζωής να βρίσκουν υλικό για να αγανακτήσουν.

Πήγε στο Προεδρικό Μέγαρο για τη γιορτή της (αστικής) Δημοκρατίας. Ήταν συνοφρυωμένος αλλά φορούσε γραβάτα.

Χτες κυκλοφόρησε και μια φωτό, όπου μια τηλεπερσόνα της σειράς θέλησε να βγει σέλφι μαζί του. Να υπενθυμίσω πως στη μαθητική σκηνή του Φεστιβάλ (πρόπερσι στη ΛΔ του Βορρά) είχε γίνει και διαγωνισμός για την καλύτερη σέλφι.

Κι επίσης έδωσε μια συνέντευξη στα Παραπολιτικά, που περιέχει και σημεία με πιο προσωπικά στοιχεία (για τα παιδικά του χρόνια).

Αυτά. Μην τα αφήσετε αναξιοποίητα, κρίμα θα είναι...

Θερινή ψηφοφορία

Στο κατώφλι του Αυγούστου, που θεωρητικά δεν έχει ειδήσεις, η κε του μπλοκ βάζει μετά από καιρό (και δοκιμαστικά) μια προλεκάλτη ψηφοφορία να τρέχει τον επόμενο μήνα, με το καίριο ερώτημα: ποιος πιστεύετε ότι εκφράζει γνήσια σήμερα το πνεύμα του "παλιού, καλού Σύριζα"; Για να πάρει τη θέση του και να έχουμε μία από τα ίδια. Άλλες ιδέες και προτάσεις για υποψηφιότητες δεν μπορούν να προστεθούν εκ των υστέρων, αλλά είναι ευπρόσδεκτες.

Υγ: κι επειδή αυτές οι αναρτήσεις ήταν συνήθως βούτυρο στο ψωμί του 4.14. Πού χάθηκε αυτή η ψυχή και γιατί εγκατέλειψε τα διαδικτυακά εγκόσμια;

Καλοκαιρινό ποτ-πουρί

Μικρές ψηφίδες από το παζλ της επικαιρότητας

ΠΟΚΕΜΟΝ: Χούντα δε γνωρίσαμε, ούτε δημοκρατία...

Αυτός ο στίχος μου ερχόταν συνειρμικά τις τελευταίες μέρες, με την επέτειο της μεταπολίτευσης και τη μόδα με τα πόκεμον, που δεν πρόλαβα (από την ανάποδη) να τα γνωρίσω στη γενιά μου. Μου φαίνονταν ούτως ή άλλως άθλια, αλλά είχα μεγαλώσει αρκετά, για να αφορούν τα παιδιά της ηλικίας μου και να ξέρω τι ακριβώς είναι. Ο Sniper που ξέρει (χωρίς να του αρέσουν) λέει πώς πήγαν κόντρα στον κανόνα της επιτυχίας, πρώτα κινούμενο σχέδιο - μετά video game, και έγιναν γνωστά πρώτα ως παιχνίδι, προτού εξελιχθούν σε κινούμενο σχέδιο. Κάτι σαν τη δική μας ελληνική ιδιαιτερότητα, που εκφράστηκε κυρίως επί μεταπολίτευσης. Και αφού δηλ τα Πόκεμον επιστρέφουν στη μόδα, γιατί να μη γίνει του συρμού και η Νέα Μεταπολίτευση του Σύριζα; Παραμύθια για τα μικρά παιδιά είναι και τα δυο...

Συγχώρα με που δεν καταλαβαίνω τι λένε τα κομπιούτερς κι οι αριθμοί

Όταν λοιπόν κάνει τον κύκλο της κι επιστρέφει στα πράγματα μια μόδα που δεν την πρόλαβες (από την ανάποδη) καν ως παιδί, καταλαβαίνεις πως αρχίζουμε να γερνάμε επικίνδυνα. Και δυσκολεύεσαι να παρακολουθήσεις την ορολογία της νεολαίας, τις εννοιολογικές-ιδεολογικές μετατοπίσεις, και το γενικό νόημα. Τι είναι anime, τι είναι manga, τι λένε τα κομπιούτερς κι οι αριθμοί. Γιατί παθιάζεται ο κόσμος με τα παραμύθια για τον εκλογικό νόμο, το σύνταγμα, τη Νέα Μεταπολίτευση κι ως πότε θα την πατά με χάντρες και καθρεφτάκια του εποικοδομήματος για ιθαγενείς;

Μήπως εσύ καταλαβαίνεις Ρόζα; Ή χάνεις κι εσύ τον μπούσουλα, που σε έκαναν θεωρητικό ίδρυμα στις Βρυξέλες και συνιστώσα της κυβερνώσας αριστεράς (Ρόζα), μαζί με την αλήστου μνήμης ΚΟΕ, που έβαζε το σύνθημα για τη "Μεταπολίτευση του Λαού"; Κι άσε να μην πιάσουμε τη συζήτηση για περασμένα μεγαλεία, όταν υπήρχε η χώρα των σοβιέτ και σπουδαία παιδικά προγράμματα σαν την Φρ-ουτοπία που κυνηγάμε, γιατί θα μελαγχολήσουμε χειρότερα.

Κι αν εμείς τελικά γεράσαμε και δεν καταλαβαίνουμε, πώς ακριβώς ορίζεται το φρέσκο; Τι καινούριο υπάρχει στα γλυκερά φληναφήματα για έναν ανθρώπινο καπιταλισμό και την παμπάλαια σκουριά της σοσιαλδημοκρατίας; Τι νέο κι ελπιδοφόρο υπάρχει στον μαζικό παλιμπαιδισμό να κυνηγάς Πόκεμον στη μέση του δρόμου και πολιτικές χίμαιρες για νόστιμες ομελέτες χωρίς να σπάσουμε αυγά;

ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ: Οι φαιδρές, χαλαρές πόζες των δελφίνων της αστικής εξουσίας στο προεδρικό Μέγαρο, γύρω από το χαλαρό Πάκη, που δεν είχε χρυσαυγίτες γύρω του και ήταν χαλαρός -όχι όπως τότε, με τον τραμπουκισμό του Κασιδιάρη στην Κανέλλη, όπου ήταν σφιγμένος, συγκρατημένος και δεν μπορούσε ούτε αντανακλαστικά να κινηθεί και να αντιδράσει- είναι η εικόνα παρακμής της... χαλαρής, αστικής δημοκρατίας, που δείχνει όμως τα δόντια της, όταν χρειάζεται.

Κι αν τα όρια (ακόμα και) του πιο δημοκρατικού εκλογικού νόμου σταματάνε έξω από την είσοδο ενός εργοστασίου, οι υποκριτικές δημοκρατικές ευαισθησίες της χαλαρής αστικής δημοκρατίας, της ΔΦΑ και της ΕΕ βρίσκουν τοίχο στο προσφυγικό ζήτημα και τη διαχείρισή του, πχ με την επέμβαση των δυνάμεων καταστολής στις καταλήψεις που στέγαζαν μετανάστες. Όπου ο Σύριζα καταγγέλλει και διαφοροποιείται ως κόμμα, αλλά εγκρίνει και τεκμηριώνει ως κυβέρνηση. Και τα επιχειρήματα του Τόσκα για την οργανωμένη, συλλογική αντιμετώπιση του ζητήματος παίρνουν δικαίως μια θέση στο Τρολο-Πάνθεο.

Κάθε (νέα) Μεταπολίτευση έχει το (νέο) ΠαΣοΚ που της αξίζει. Το παλιό χαρακτήριζε "απλή αλλαγή φρουράς" τη μεταπολίτευση. Το καινούριο ομνύει σε μια Νέα Μεταπολίτευση, νέα αλλαγή φρουράς, αλλά ποντάρει πως θα βγαίνει πάντα στον αφρό, όσο έχει ποταμίσια αντιπολίτευση, που το εγκαλεί, γιατί σκορπίζει πόρους στη δωρεάν μετακίνηση των ανέργων -κι όχι στην ανάπτυξη. Είναι απλώς μια διαφορά φάσης, όχι ποιότητας.

ΤΖΙΑ ΓΙΟΒΑΝΗ: Ο θάνατος της Τζίας Γιοβάνη, που διατηρούσε τη στήλη με τις κινηματογραφικές κριτικές στο Ριζοσπάστη, μετά από σκληρή και πολύχρονη μάχη με τον καρκίνο (που κατάφερε να τον νικήσει την πρώτη φορά), μας δίνει αφορμή να θυμηθούμε την πολύ εύστοχη κριτική της για τον Κυνόδοντα, που έγινε -άθελά της και με διαφορά από το δεύτερο- το πιο γνωστό της κείμενο, μόλις μπήκε στο στόχαστρο του βαθέως ίντερνετ, που πίστεψε πως βρήκε λαβράκι για αξιοποίηση.

Έχει ενδιαφέρον να δούμε ποιος θα είναι κι ο αντικαταστάτης της σε μια στήλη με ειδικό βάρος, που έχει φιλοξενήσει σημαντικές υπογραφές, από του Ραφαηλίδη μέχρι του Αντωνάκου...

ΦΕΣΤΙΒΑΛ: τις προηγούμενες μέρες βγήκε το αρχικό σχέδιο προγράμματος (σαν βαρυσήμαντο ντοκουμέντο ακούγεται) για το κεντρικό φεστιβάλ στην Αθήνα. Το οποίο έχει φέτος ως σύνθημα ένα στίχο του Χικμέτ (να προχωράς καθώς προβαίνει μπρος η ιστορία) με το τετράπτυχο: αγώνας-γνώση-τόλμη και αντοχή, που θυμίζει ένα παλιό παρανόμι του Βουρνούκιου από τους Υπεραστικούς (οι πιο παλιοί σφοι αναγνώστες θα το θυμούνται). Και νομίζω πως δε θα αργήσει η ώρα που το σύνθημα θα είναι ο στίχος του Αλκαίου από τη Ρόζα. Όχι για τα κομπιούτερς και τους αριθμούς, που εκφράζει τη γνήσια, μπρεζνιεφική αμηχανία μπρος στο τρένο της ΕΤΕ, που έρχεται καταπάνω μας. Ο άλλος που λέει: πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία... Κι ελπίζω μέχρι τότε να πείσω κι ένα σφο να κάνει ερμηνευτική ανάλυση των στίχων και των βαθύτερων νοημάτων του ποιητή.

Κατά τα άλλα και σε μια πρώτη ανάγνωση, δύο είναι τα καινούρια ονόματα που ξεχωρίζουν. Ο Στάθης Δρογώσης, που επισφραγίζει με εμφατικό, συμβολικό τρόπο τη ρήξη του με τις αυταπάτες για το Σύριζα και την κυβερνώσα αριστερά. Και από τα πιο εμπορικά (που είναι σαν αναγκαίο κακό, αλλά είναι πάντα καλοδεχούμενα, εφόσον κάνουν μια δύσκολη, αντιεμπορική επιλογή, και έρχονται στο Φεστιβάλ) τους Ονιράμα στη νεανική σκηνή. Που ελπίζω να τους περιλάβει στο πρόγραμμά του ο Ζαραλίκος, που βγαίνει ακριβώς πριν από αυτούς...

Το εργατικό κίνημα στη δεκαετία του 1930

Η σημερινή ανάρτηση είναι ένα απόσπασμα από την εισήγηση του Γ. Μαργαρίτη στη διημερίδα της ΚΟ Θεσσαλονίκης (ή μήπως ΚΟ Κ.Μακεδονίας;) του ΚΚΕ, που έγινε τον περασμένο Μάη, για να τιμήσει τα 80χρονα από τον Μάη του 36' και τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης. Η αντιγραφή αυτού του αποσπάσματος έχει διπλή σημασία: αφενός να προβάλλει μια καινούρια κυκλοφορία της Σύγχρονης Εποχής, που συγκέντρωσε τα υλικά της διημερίδας και τα εξέδωσε σε μια πολύ ενδιαφέρουσα και καλαίσθητη έκδοση. Αφετέρου να αναπαράγει μερικά σημεία από την εισήγηση του Μαργαρίτη, που δίνουν το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, τις δυσκολίες του εργατικού κινήματος διεθνώς, αλλά και μια ζουμερή ερμηνεία για τη στροφή των μπολσεβίκων στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και τις μικροαστικές αντιδράσεις (πχ από τον τροτσκισμό) που προκάλεσε αυτή η στρατηγική επιλογή. Η παράθεσή τους μπορεί να δώσει και τροφή για συζήτηση, στη συνέχεια.

Η καπιταλιστική κρίση του 1929 -του 1930 για τον ευρωπαϊκό χώρο- ανέτρεψε την αισιοδοξία και τις βεβαιότητες των ισχυρών καπιταλιστικών κέντρων. Η σοσιαλδημοκρατία κλήθηκε αρχικά να ηγηθεί μιας νέας ταξικής κοινωνικής επίθεσης, που απέβλεπε στη μετακύλιση του κόστους της κρίσης στις πλάτες των εργαζομένων. Όταν ετούτη η πολιτική έφτασε στα όριά της, όταν ξεπεράστηκε από το βάθος της κρίσης, όταν οι ευρωπαϊκές πόλεις γέμισαν ανέργους και συσσίτια, τότε κλήθηκε ο ναζισμός -ή οι συντηρητικές κυβερνήσεις των έκτακτων μέτρων- για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση: Πρώτος στόχος, πρώτο θύμα ετούτων των αστικών επιλογών, η εργατική τάξη των καπιταλιστικών χωρών, οι εργαζόμενοι και οι αγρότες παραγωγοί, καθώς επίσης και οι υπόδουλοι λαοί των αποικιών, που κλήθηκαν και αυτοί να συμβάλλουν στην αποκατάσταση της κερδοφορίας του κεφαλαίου.

Το εργατικό κίνημα την ίδια εκείνη εποχή βρισκόταν σε μια μεταβατική κατάσταση -αντιφατική ως προς τα χαρακτηριστικά της. Μια δεκαετία σχεδόν είχε κλείσει μετά από τη ρωσική επανάσταση και τις προσδοκίες για άμεση επαναστατική ανατροπή των αντιδραστικών καθεστώτων που ευθύνονταν -πέρα από τα υπόλοιπα- και για το αιματοκύλισμα των λαών στον παγκόσμιο πόλεμο. Η επανάσταση δεν είχε, όμως, γενικευτεί -στα βιομηχανικά ειδικά κράτη- και το καπιταλιστικό σύστημα, αντίθετα, φαινόταν να σταθεροποιείται και να επανέρχεται επιθετικό. Οι εντάσεις και ενίοτε οι εκρήξεις στον ταξικό αγώνα δε συνδυάζονταν, ούτε γενικεύονταν ώστε να καταστούν απειλή. Ο αντικομμουνισμός -η αντεπανάσταση- απλωνόταν και βάθαινε στις αστικές οικονομικές, πολιτικές αλλά και πνευματικές ελίτ.

Το πλέον σταθερό στήριγμα της αντεπανάστασης βρισκόταν μέσα στο ίδιο το εργατικό κίνημα. Το τελευταίο ήταν διασπασμένο και, ως εκ τούτου, αμήχανο ως προς τον τρόπο που θα αντιμετώπιζε τη νέα κατάσταση. Η σοσιαλδημοκρατία, άλλοτε με συντηρητικό και άλλοτε με ριζοσπαστικό πρόσωπο, εξακολουθούσε να κρατά κάτω από την ιδεολογική και την πολιτική επιρροή της μεγάλα τμήματα της εργατικής τάξης της Ευρώπης -ειδικά βιομηχανικούς εργάτες. Σε κράτη με ασθενέστερη βιομηχανική ανάπτυξη, αναρχικά κινήματα κυριαρχούσαν στους ταξικούς αγώνες. Κοινό χαρακτηριστικό και της μεν και των δε, ήταν η εχθρότητα προς τη Σοβιετική Ένωση και τους κομμουνιστές που συντάσσονταν με το δικό της πρότυπο.

Οι κομμουνιστές δε διέθεταν ακόμα τα δοκιμασμένα πολιτικά εργαλεία, τους μηχανισμούς και τα επιτελεία του ταξικού αγώνα, τα Κομμουνιστικά Κόμματα. Τα τελευταία, προερχόμενα από αποσχίσεις από τη σοσιαλδημοκρατία με βάση τους 21 όρους της Κομμουνιστικής Διεθνούς, βρίσκονταν κοντά της στα λόγια και στις διακηρύξεις περισσότερο παρά στις πράξεις. Στο εσωτερικό τους, πλήθος ετερόκλιτων στοιχείων, με αόριστες ανατρεπτικές διαθέσεις και ακαθόριστα ταξικά πρόσημα -κυρίως μικροαστικού περιεχομένου- οδηγούσαν σε ακατάπαυστους κλυδωνισμούς το κομμουνιστικό κίνημα. Η μπολσεβικοποίηση των Κομμουνιστικών Κομμάτων αποδείχτηκε τιτάνιο έργο και απασχόλησε την Κομμουνιστική Διεθνή σε ολόκληρη την πρώτη δεκαετία της ιστορίας της.

Στην ίδια τη Σοβιετική Ένωση, ο εσωτερικός αγώνας δεν ήταν λιγότερο δραματικός. Η οικοδόμηση του σοσιαλισμού ήταν προϋπόθεση επιβίωσης της επανάστασης, οι δρόμοι, όμως, που θα οδηγούσαν σ' αυτήν διέφεραν. Η αοριστία των ενεργών μικροαστικών κινήσεων -συνδεμένη με την υπερεπαναστατικότητα που απορρέει από τα ειδικά ταξικά χαρακτηριστικά αυτής της κοινωνικής ομάδας- προκαλούσε διαρκώς ταλαντεύσεις και κλυδωνισμούς στην πολιτική της ΕΣΣΔ. Μέσα από σκληρούς εσωτερικούς αγώνες ξεκαθάρισε το αυτονόητο: Η εργατική τάξη, τα λαϊκά στρώματα της Σοβιετικής Ένωσης δε θα μπορούσαν να θεμελιώσουν την εξουσία τους, παρά μόνο αναπτύσσοντας τα υλικά διαθέσιμα, την υλική βάση πάνω στην οποία θα μπορούσαν να στηρίξουν και να κάνουν αξιόπιστη την ανατρεπτική τους πολιτική. Το νέο κοινωνικό καθεστώς έπρεπε να αναπτύξει, σε απόλυτη προτεραιότητα, τα μέσα παραγωγής και ειδικά εκείνους τους τομείς που θα δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις για τη δυνατότητα άσκησης πολιτικής από τις επαναστατικές κοινωνικές δυνάμεις που κατείχαν πλέον την εξουσία: Η βαριά βιομηχανία -επικεντρωμένη στη δυνατότητα ανάπτυξης/παραγωγής εργαλειομηχανών- ήταν το οικονομικό και το πολιτικό κλειδί για την εδραίωση της εργατικής εξουσίας.

Πώς θα μπορούσε η εργατική εξουσία να είναι πραγματική, όταν η όποια πολιτική της απόφαση, ο όποιος σχεδιασμός της θα εξαρτιόταν για την υλοποίησή του στη δυνατότητα εισαγωγής -από τα καπιταλιστικά κράτη- των μέσων της υλοποίησης της τεχνογνωσίας, των μηχανών, των υλικών;

Η οργανωμένη μέσα από τα πεντάχρονα σχέδια εκβιομηχάνιση δεν ήταν απλά προϋπόθεση επιβίωσης, ήταν και η προϋπόθεση για τη δυνατότητα των σοβιετικών λαών να πάρουν την εξουσία στα χέρια τους, να ορίσουν τις τύχες της χώρας και της τάξης τους, να διασφαλίσουν δηλαδή πραγματική πολιτική εξουσία.

Ετούτη η επιλογή αποτέλεσε και την απαρχή νέων συγκρούσεων -ταξικών στην ουσία τους και στο περιεχόμενό τους- στο εσωτερικό του Κομμουνιστικού Κόμματος και της σοβιετικής εξουσίας. Ο τροτσκισμός, που είδε στην επιλογή αυτή την απομάκρυνση από την -τόσο αγαπητή στα μικροαστικά στρώματα- μεταφυσική και ουτοπική επίκληση της επανάστασης, αφού έχασε τη μάχη στην ΕΣΣΔ, πρόσθεσε νέες δυνάμεις στην αντισοβιετική και στην αντικομμουνιστική συμμαχία.

(...)

Η εργατική τάξη πολέμησε με κάθε τρόπο όλα όσα τερατώδη γέννησε η καπιταλιστική κρίση. Ματαιοπονούν όσοι προσπαθούν να το κρύψουν. Έδινε μάχες, έδινε θυσίες, έδινε αίμα. Μάθαινε από τους αγώνες της, μάθαινε από τις ήττες της, μάθαινε από τους νεκρούς της. Το Νοέμβρη του 1936 στη Μαδρίτη, το εργατικό κίνημα, με τους κομμουνιστές για πρώτη φορά να είναι σε θέση να διευθύνουν τον αγώνα, σταμάτησε -για τρία χρόνια έστω- την προέλαση του ναζισμού και του φασισμού. Για πρώτη φορά ο ναζισμός "δεν πέρασε". Και έτσι -από την τελευταία αυτή νικηφόρα έκβαση της αναμέτρησης- άνοιξε ο δρόμος για τη συντριβή του ναζισμού στον επερχόμενο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Και αυτή την αλήθεια κανείς αστός ιστορικός δε θα καταφέρει ποτέ να σπιλώσει ή να κρύψει.

Τα 13 πρόσωπα του Κουφοντίνα

Παίρνοντας πάσα από το χτεσινό επίλογο της Ρένας Δουρου-τι, η κε του μπλοκ παραμένει σε κλίμα βιβλιοπαρουσίασης και παραθέτει (σε δύο μέρη) αποσπάσματα από το βιβλίο του Δ. Κουφοντίνα που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις "μονοπάτι" και έχει τη μορφή 13 ερωτοαπαντήσεων με το (γνωστό, "εναλλακτικό" παπαγαλάκι) Τάσο Παππά. Εδώ μπορείτε να θυμηθείτε και την αντίστοιχη ανάρτηση από το προηγούμενο, πολυσυζητημένο βιβλίο του Κουφοντίνα, "γεννήθηκα 17 Νοέμβρη". Αυτή τη φορά, ο Κουφοντίνας μπορεί να μην κλείνει το μάτι στην "κυβέρνηση της αριστεράς" που αχνοφαίνεται (όπως έκανε εμμέσως πλην σαφώς στον επίλογο εκείνου του βιβλίου), αλλά υπάρχουν άλλα ενδιαφέροντα σημεία, που αναδεικνύουν διάφορες πτυχές της πολιτικής του διαμόρφωσης. Τις οποίες και διαχωρίζω σε διάφορες υποκατηγορίες, για την οικονομία του κειμένου και την ευκολία του σφου αναγνώστη. Καλή ανάγνωση

Ο κομμουνιστής Κουφοντίνας

Σε εκείνη την πολιτική πρωτοβουλία που φιλοδοξούσαμε να εξελιχθεί σε ελπιδοφόρα πολιτική κίνηση, ξεχώριζε η μεγάλη μορφή του Θανάση Χατζή, του ιστορικού γραμματέα του ΕΑΜ. Τυχεροί, τυχερότατοι όσοι τον γνώρισαν και μαθήτευσαν δίπλα του, κοινώνησαν από αυτή τη ζωντανή πηγή της ιστορίας μας - μια ιδέα μπορούν να πάρουν όσοι δεν τον γνωρίζουν από το μνημειώδες έργο του "Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε". Γύρω του είχαν συσπειρωθεί τότε παλιοί καπεταναίοι και αντάρτες, μαζί με αγωνιστές από όλη τη μετέπειτα διαδρομή του κινήματος, από τη μετεμφυλιακή μέχρι τη μεταπολιτευτική περίοδο.

Η πρώτη έκπληξη (για μένα τουλάχιστον) και το βασικό ερώτημα είναι σε ποια πολιτική κίνηση συμμετείχε ο Χατζής, έστω στα πολιτικά και βιολογικά του γεράματα. Κι αν ήταν μία από τις πολλές που κατάπιε το κύμα της Πασοκικής Αλλαγής ή κάτι άλλο, με μεγαλύτερες αξιώσεις. Όπως και να έχει, ο Χατζής (που έχει γράψει ένα από τα καλύτερα έργα για την Αντίσταση, ανεξάρτητα από τις επιμέρους διαφωνίες που μπορεί να έχει κανείς) δίνει παρακάτω έναν πολύ ωραίο πολιτικό ορισμό για τον κομμουνιστή.

Η διαδικασία συσσώρευσης δυνάμεων είχε ξεκινήσει από καιρό, με συναντήσεις σε φιλόξενα σπίτια σε πολλές γειτονιές της Αθήνας, όπου καλούνταν αγωνιστές της περιοχής. "Πώς θα τους βρίσκουμε, Θανάση;" ρωτούσαμε. "Αρκεί να ξέρουμε έναν κομμουνιστή σε κάθε γειτονιά" απαντούσε. "Πώς ορίζουμε έναν κομμουνιστή;" επιμέναμε. "Κομμουνιστής είναι εκείνος που έχει γύρω του πενήντα αγωνιστές" χαμογελούσε. Δεν είχα ακούσει πιο πετυχημένο ορισμό.

Όντως ωραίος ορισμός. Αγωνιστές ειδικά όμως; Όχι γενικά μάζες;
Ας προχωρήσουμε παρακάτω, με μια πολιτική αποτίμηση του ρεφορμισμού.

Δυστυχώς η ιστορία δεν έχει ανακαλύψει ακόμα -χιλιάδες χρόνια τώρα- άλλον τρόπο, συχνά λησμονούμε ότι και ο καπιταλισμός για να επικρατήσει χρειάστηκε να οργανώσει αιματηρές επαναστάσεις και να πραγματοποιήσει ακόμα αιματηρότερους πολέμους και ολόκληρες γενοκτονίες. 

Η ιστορία δε δικαίωσε ποτέ τους Κάουτσκι και τους Μπερνστάιν όλων των εποχών. Μπορεί τις προηγούμενες δεκαετίες να υπήρχαν περιθώρια για τις μεταρρυθμίσεις της σοσιαλδημοκρατίας και του ρεφορμισμού, και αυτό χάρη στους χώρους που άνοιγε ο αγώνας των λαών και που δημιουργούσε το αντίπαλο δέος της Σοβιετικής Ένωσης (που τότε τη θαύμαζαν και την λάτρευαν αυτοί που σήμερα την περιφρονούν και την απαξιώνουν). Μετά την καπιταλιστική κρίση όμως, μετά τη δεκαετία του 1970, τα περιθώρια της σοσιαλδημοκρατίας και του ρεφορμισμού στενεύουν δραματικά. Η σημαντικότερη τελευταία αναλαμπή της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη συμβαίνει στην παπανδρεϊκή Ελλάδα την πενταετία 1981-1985 (τόνωση της ενεργού ζήτησης, δομές κοινωνικού κράτους, θεσμικές αλλαγές, κλπ) για να αρχίσει από το 1986 η αέναη πίεση λιτότητας πάνω στην εργασία. Ενώ ο ρεφορμισμός, με τη μορφή του "ευρωκομμουνισμού" περνά στο αστικό στρατόπεδο με τη συμμετοχή του στη διαχείριση της κρίσης σε Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία -και ολίγον στην Ελλάδα το 1989- και ταυτόχρονα πολεμά με λύσσα κάθε ριζοσπαστικό κίνημα, προδίδοντας τα λαϊκά συμφέροντα.

Στη σημερινή Ελλάδα -και θα ήταν μάλλον υπερβολή να συγκρίνουμε την ηγεσία του σημερινού συριζαϊκού ρεφορμισμού με έναν Κάουτσκι, ακόμα και έναν Μπερλίνγκουερ- με μηδενικά περιθώρια σοσιαλδημοκρατικής πολιτικής και ασφυκτική πίεση και έλεγχο από τον ιμπεριαλισμό, ο ρεφορμισμός βρέθηκε στην εξουσία με αισχρή δημαγωγία και άθλια εξαπάτηση του λαού.

Συνεχίζουμε με τη θεωρία του φοκισμού και την αντίστοιχη ανάγνωση του Γκεβάρα (που αν θυμάμαι καλά, είχε απασχολήσει εκτενώς τον Άγη, στην προηγούμενη αντίστοιχη ανάρτηση).

Αυτή η ιδιαίτερη ιστορία ξεκινά από τον τρόπο που αναγνώσαμε τον "γκεβαρισμό", αυτή την κουβανική αίρεση στην ορθοδοξία της παραδοσιακής αριστεράς, αλλά και στον τρόπο που αναγνώσαμε την αίρεση της αίρεσης, την τουπαμαρική εμπειρία. 

Ο γκεβαρισμός ήταν μια στρατηγική αποφασιστικής αναμέτρησης, σε παγκόσμιο επίπεδο, με τον ιμπεριαλισμό - καπιταλισμό, και τακτικά εξειδικευόταν στη δημιουργία "δύο, τριών, πολλών Βιετνάμ". Η τακτική σκέψη που συνοψιζόταν σε αυτό το σύνθημα ήταν η δημιουργία πολλών "Βιετνάμ", πολλών εξεγερτικών εστιών στη Λατινική Αμερική, που θα συντονίζονταν από το κεντρικό στρατηγείο του αντάρτικου στη Βολιβία, θα ακολουθούσε επέμβαση των ΗΠΑ, θα επερχόταν κλιμάκωση της αναμέτρησς. Ήταν μια τακτική, "μια μέθοδος" όπως χαρακτηρίζει ο ίδιος ο Τσε τον ανταρτοπόλεμο, και θα ήταν λάθος η ανάγνωσή της ως στρατηγική. Αν ο ίδιος ο Τσε ήθελε να βάλει αυτό το ζήτημα στρατηγικά θα το συνόψιζε στο σύνθημα "δυο, τρεις, πολλές Κούβες". 

Από την άλλη, ο Τσε ορίζει τον ανταρτοπόλεμο ως λαϊκό πόλεμο, το αντάρτικο για αυτόν δε νοείται ως ανεξάρτητο από τη λαϊκή κινητοποίηση και δε θα μπορούσε να ευοδωθεί δίχως τη στήριξη της αγωνιζόμενης κοινωνίας. Ο αρχικός πυρήνας, η εστία (το "φόκο" στην ορολογία μας) είναι ο αρχικός σπινθήρας και η δράση του είναι "διαπαιδαγωγική". Ο Τσε δε θεωρούσε τον αγώνα καθαρά στρατιωτικό, αλλά πολιτικοστρατιωτικό.

Η "κλασική, κομμουνιστική" στιγμή του Κουφοντίνα συμπληρώνεται με τη χρήση μιας φράσης, που έχει σχεδόν "πνευματικά δικαιώματα" από το κόμμα. Κάτω από ξένες σημαίες...

Παρότι με δυο λόγια είναι "ώριμες" οι αντικειμενικές συνθήκες, εντούτοις οι πολίτες εξακολουθούν να ακολουθούν ξένες σημαίες, να θεωρούν ότι συμμετέχοντας σε εκλογικούς αγώνες συμμετέχουν και σε ουσιαστικούς πολιτικούς αγώνες. Δηλαδή αυτό που λέμε υποκειμενικές συνθήκες είναι σα να βρίσκονται σε διαφορά φάσης με τις αντικειμενικές, είναι "ανώριμες".

Ολοκληρώνουμε αυτήν την υποκατηγορία με μια κριτική αποτίμηση-υπεράσπιση των σοσιαλιστικών εγχειρημάτων του εικοστού αιώνα, που είναι πολύ πιο έντιμη από το γενικό μέσο όρο (αλλά μέχρι να φτάσει στο κομμάτι της κριτικής, όπου αναπαράγει διάφορα εύκολα στερεότυπα).

Αυτή η λαϊκή αντίσταση, με κύρια πλευρά της το κομμουνιστικό κίνημα, ήταν ο καθοριστικός παράγοντας -είτε ως αντίπαλο δέος στην Ανατολή, είτε ως δράση του κινήματος στη Δύση- και για τη διαμόρφωση της αστικής δημοκρατίας, ιδιαίτερα για την ευνοϊκότερη περίοδό της, των κοινωνικών συμβολαίων και των δικαιωμάτων, που δεν ήταν παραχωρήσεις αλλά κατακτήσεις. 

Δεν εννοιολογώ ωστόσο το κομμουνιστικό κίνημα με βάση τις "εφαρμογές" του στην Ανατολή, ούτε με βάση το ρεφορμισμό και αναθεωρητισμό των επίσημων κομμάτων του στη Δύση, παρότι θεωρώ και δική μου ιστορία όλα αυτά, την αποδέχομαι, την ερμηνεύω και την υπερασπίζομαι. 

Τη συντελεσμένη ιστορία μας υπερασπίζομαι, τη διαδρομή του κινήματος προς τους ιστορικούς μας στόχους, όσο κι αν λάθεψε σε αυτή τη διαδρομή, και όσο και αν θόλωσαν τα ονόματα αυτών των ιστορικών σκοπών μας. Αυτά τα ονόματα δεν μπορούμε να τα εγκαταλείψουμε -άλλωστε, αν αφήναμε όλες τις έννοιες που ατιμάστηκαν από τις εξουσίες και τις γραφειοκρατίες (σοσιαλισμός, μεταρρυθμίσεις, δημοκρατία, τόσες άλλες...) θα καταδικαζόμασταν σε πολιτική αφωνία- αντίθετα πρέπει να τα ξαναπιάσουμε και να τα ξανασκεφτούμε. 

Για μένα το κομμουνιστικό κίνημα υπήρξε το μεγαλύτερο, το ουσιαστικότερο και το πιο θαυμαστό βήμα της ανθρωπότητας από την αρχή της ιστορίας της, η σημαντικότερη περίοδος της περιπέτειας του ανθρώπου και η πιο ελπιδοφόρα. Τότε έγινε η πιο γερή χειραφετική και απο-αποξενωτική προσπάθεια για την απελευθέρωση και του μυαλού του ανθρώπου. 

Σήμερα παρότι έχει περάσει πάνω από ένα τέταρτο του αιώνα από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, η αστική δημοκρατία έχει ακόμα την ανάγκη να αναφέρεται σε εκείνη τη δημοκρατία, και να την ορίζει ως "λαϊκή", γιατί μόνο έτσι, μόνο αρνητικά μπορεί να προσδιοριστεί η ίδια. Όμως ακόμα και εκείνη η "λαϊκή" δημοκρατία είχε επεκταθεί και στην οικονομική σφαίρα, με αρκετή οικονομική ισότητα, σημαντική κοινωνική πρόνοια και πλήρη απασχόληση, θεωρώντας το δικαίωμα στην εργασία βασικό ανθρώπινο δικαίωμα.

Ο πασόκος Κουφοντίνας

Τα παραπάνω όμως μπορεί να διαμορφώσουν μια στρεβλή, λειψή εικόνα, αν δε συμπληρωθούν από την πασοκική ιδεολογία, που διαπνέει διάφορα σημεία στο κείμενο του Κουφοντίνα. Είτε αυτό έχει να κάνει με την αναπαραγωγή του κλασικού στερεότυπου για τους άβουλους γραφειοκράτες του κόμματος (από τον Ανθρωπάκι του Τσίρκα) είτε με απλά ιστορικά στοιχεία, όπως το... βρώμικο 89' και το... πλειοψηφικό ΠαΣοΚ. Στοιχεία που θα επιβεβαίωναν τη ρετσινιά-ταμπέλα του... ένοπλου Πασόκου-ρεφορμιστή (το χώρο από τον οποίο ξεκίνησε εξάλλου κι ο ίδιος ο Κουφοντίνας).

Σήμερα, δεκαετίες ρεφορμιστικής κυριαρχίας έχουν κάνει να ξεχνάμε ότι η βασική συνθήκη του επαναστάτη είναι η αφοσίωση στον αγώνα, η ολοκληρωτική αφοσίωση στην υπόθεση της επανάστασης. Όχι όμως η "άκριτη" αφοσίωση σε έναν κομματικό μηχανισμό που μετατρέπει το μέλος της οργάνωσης σε άβουλο στρατιώτη, δίχως κριτική σκέψη, αυτενέργεια και πρωτοβουλία, σε απλό γρανάζι της κομματικής μηχανής, όπου μέχρι και η τελευταία λεπτομέρεια της προσωπικής του ζωής θα καθοριζόταν από έναν κομματικό υπεύθυνο σαν αυτόν που περιγράφει ως "Ανθρωπάκι" ο Τσίρκας.

Συνέχεια για το 89' και τις επιχειρήσεις της 17Ν κατά Μπακογιάννη και Πέτσου.

Άλλωστε η απόφαση αυτή δεν αφορούσε απλώς την εμπλοκή των δυο συγκεκριμένων πολιτικών στο σκάνδαλο Κοσκωτά. Αφορούσε την ευθύνη, την τεράστια ευθύνη ολόκληρου του κυρίαρχου πολιτικού προσωπικού -ορισμένων από αυτούς με πολύ ακραίες νεοφιλελεύθερες θέσεις- για την οικονομική καταστροφή, η οποία αναπόφευκτα θα οδηγούσε -όπως προβλέπαμε ήδη από τότε- στη σημερινή κοινωνική καταστροφή. Αυτό ανέφερε τότε η 17Ν στα κείμενά της και σε αυτά είχα παραπέμψει όταν ρωτήθηκα σχετικά στο δικαστήριο. Δεν ανέφερα ποτέ, όπως ειπώθηκε ότι δήλωσα τότε "Ας μην έκανε εθνική συμφιλίωση". Εξάλλου, αυτό που είχε γίνει τότε δεν ήταν μια εθνική ενότητα και "γεφύρωση της Δεξιάς με την Αριστερά στο όνομα της εθνικής συνεννόησης" αλλά μια σύμπραξη της ΝΔ με το Συνασπισμό κατά του πλειοψηφικού ΠΑΣΟΚ που κυβερνούσε τότε. Αργότερα, όταν βάθυνε και οξύνθηκε περισσότερο η πολύπλευρη κρίση, προωθήθηκε -τότε- η "εθνική συμφιλίωση" ΝΔ-Συνασπισμού-ΠΑΣΟΚ, με στόχο τη σταθεροποίηση του συστήματος. Αυτή όμως είναι μια πάγια τακτική των κυρίαρχων της χώρας σε περιόδους κρίσης.

Αν κάποιος νομίζει πως αυτό ήταν απλώς τυχαίο ή ένα λάθος της στιγμής, έρχεται στη συνέχεια ένας αχταρμάς, όπου αναπαράγεται αυτούσιο ακόμα και το πασοκικό επιχείρημα για την ανίερη συμμαχία και τη σύμπραξη της Αριστεράς με τη Δεξιά, στις δημοτικές εκλογές του 86'!

Εκείνη η ρεφορμιστική αριστερά που "συμφιλιώθηκε" στο Λίβανο, την Καζέρτα, στη Βάρκιζα, στην Κρήτη. Που φρενάρισε τη λαϊκή αντίσταση στα Ιουλιανά του 1965, που βραχυκύκλωσε το δυναμικό αντιδικτατορικό αγώνα, που όμνυε στη μεταπολιτευτική ΕΑΔΕ ("όλοι μαζί με τη ΝΔ, να μην έρθει δικτατορία"), που γεφύρωσε με τη ΝΔ, το 1986, βγάζοντας δεξιούς δημάρχους σε Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη, που συμμάχησε το 1989 με το Μητσοτάκη κατά του Παπανδρέου και μετά με όλους μαζί, και έδωσε και αυτή όσα γύρετε η Ζίμενς και οι ολιγάρχες, στρώνοντας το δρόμο στο πρώτο μνημόνιο Μητσοτάκη.

Η χαριστική βολή έρχεται με το υπονοούμενο για την πρόσφατη 20ή Οκτώβρη. Ο λαός ήταν στους δρόμους, αλλά ο ρεφορμισμός (εδώ εννοεί προφανώς το κόμμα κι όχι το Σύριζα) του έφραξε το δρόμο προς την επανάσταση...

Αυτό το κίνημα των μη βίαιων αγανακτισμένων οδηγήθηκε γρήγορα στην ήττα και διοχέτευσε την ορμή του στην αυταπάτη της αλλαγής μέσω της ψήφου, με τα γνωστά αποτελέσματα της πικρής διάψευσης. Τη μόνη φορά που προσπάθησε να γίνει μαζικά βίαιο, όταν επιχείρησε δυναμική είσοδο στη Βουλή, ήρθε ως αρωγός του συστήματος ο μηχανισμός του ρεφορμισμού και του έφραξε το δρόμο.

Ο ρηχός θεωρητικός Κουφοντίνας

Τελευταία κατηγορία για σήμερα. Που δεν έχει να κάνει με πολιτικές διαφωνίες, πχ για το αν υπάρχει ή όχι εξάρτηση και πώς την καταλαβαίνουμε, αλλά με το βάθος αυτής καθαυτής της ανάλυσής του. Σταχυολογούμε μερικά αποσπάσματα (με τις υπογραμμίσεις δικές μου, όπως και στα προηγούμενα αποσπάσματα, άλλωστε).

Κάθε μνημονιακό βήμα αφαιρεί ένα τμήμα της δημόσιας περιουσίας, αλλά ταυτόχρονα αφαιρεί και ένα τμήμα κυριαρχίας, και αφαιρεί και ένα τμήμα δημοκρατικών δικαιωμάτων και το κενό (αστικής) δημοκρατίας αναπληρώνεται από τις "εξισορροποιητικές" δόσεις αυταρχισμού, μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της διαδικασίας οικοδόμησης του παγκόσμιου καπιταλιστικού ολοκληρωτισμού. Έτσι η αστική δημοκρατία στις σημερινές συνθήκες της "νέας" φάσης του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού βαδίζει προς την πλήρη άρνησή της, απεκδυόμενη και τα τελευταία ιμάτια έκφρασης της λαϊκής βούλησης, μετατρέποντας τον πολίτη σε αντικείμενο πειθάρχησης και βιοπολιτικού ελέγχου.

Όταν έκλειναν πίσω μας οι πύλες της φυλακής ήδη είχε κλείσει γύρω από τη χώρα η σιδερένια μέγκενη του ευρώ και ο λαός ριχνόταν πιο βαθιά στο εοκικό μπουντρούμι, όμως αυτό δε διακρινόταν μέσα στην εκθαμβωτική και ολοένα πιο φανταχτερή βιτρίνα της "ισχυρής Ελλάδας" όπως θριαμβολογούσαν οι ολετήρες της. Το ορατό ευρωπαϊκό χρήμα που έρρεε κρουνηδόν, εκμαύλιζε και διαιώνιζε την κυριαρχία των εγχώριων ελίτ, δημιουργούσε μια επίπλαστη εικόνα οικονομικής ισχύος, η οποία όμως απέκρυπτε απλώς την "αόρατη" καταστροφή των θεμελίων, της ευρύτερης παραγωγικής βάσης. Το φανταχτερό οικοδόμημα, που όλο και γιγαντωνόταν, πατούσε σε ολοένα και πιο σαθρά θεμέλια που τα υπέσκαπταν μεθοδικά οι σχεδιασμοί της γερμανικής Ευρώπης.

Ολόκληρη ατή την επταετία, ολόκληρο το πολιτικό προσωπικό κάθε απόχρωσης, ομοιόμορφα στη στάση τους, δίχως το παραμικρό όχι, δίχως την παραμικρή αντίσταση, υπογράφουν εθελόδουλα και ραγιάδικα τις δανειακές συμβάσεις που οργανώνουν τη νέα αποικιακή σχέση. Αποδέχονται να μην κυβερνούν οι ίδιοι, παραδίνουν τα κλειδιά της χώρας διαπράττοντας έτσι συνειδητά πράξη έσχατης προδοσίας.

Σχετικά με τις οργανωτικές μορφές, θα έπρεπε να ισχύει το αυτονόητο, όπως αναφερθήκαμε προηγουμένως στο σημείο που αφορά τη σχέση μέσων και σκοπού, δηλαδή ότι θα έπρεπε οι μορφές οργάνωσης να προσαρμόζονται στα ουσιώδη χαρακτηριστικά της κοινωνίας που ονειρευόμαστε. Ωστόσο, παρατηρούμε διαχρονικά την παραδοξότητα οι επαναστάτες να μην μένουν ανεπηρέαστοι από τη γενική και τη συγκεκριμένη κάθε φορά μορφή του καπιταλισμού (τεϊλορισμό, φορντισμό, τογιοτισμό, κλπ) και να υιοθετούν τις κάθετες δομές και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των συγκεκριμένων κάθε φορά μορφών οργάνωσης της παραγωγής. Έτσι βρίσκονται παγιδευμένοι στην αντίφαση να υιοθετούν λίγο πολύ στην πράξη αυτό που απορρίπτουν κατηγορηματικά στο λόγο και τη θεωρία.

Περισσότερα τέτοια ελπιδοφόρα, στο επόμενο μέρος.


Υγ: σχετικό και άσχετο μαζί με τα προηγούμενα ένα σημερινό κάλεσμα, που το πόσταρε και ο quinto στα σχόλια, έξω από την ισραηλινή πρεσβεία. Λεπτομέρειες μπορείτε να δείτε σε αυτόν το σύνδεσμο.

Μικρές ανήθικες προτάσεις

Η Ρένα Δουρου-τι επιστρέφει. Δροσερή, καλοκαιρινή, ανανεωμένη, γκρινιάρα, και πάνω απ' όλα διαβασμένη, με θεωρητικό οπλοστάσιο που κάποιοι μπορεί να μη φαντάζονταν πως διαθέτει. Αλλά όταν έχεις νοερά δίπλα σου ογκόλιθους του πνευματικού κόσμου, σαν το Μίμη Ανδρουλάκη και τον Πέτρο Τατσόπουλο, ποιον να φοβηθείς αλήθεια. Απλά κυκλοφορείς τοίχο-τοίχο, μη σε πετύχουν.

Καλή ανάγνωση...

Θα έπρεπε να υπάρχει κάτι σαν το Ινστιτούτο Καταναλωτή, που να ειδικεύεται σε βιβλία. Που θα έχει μια “εγγύηση ποιότητας” σαν αυτή που δίνουν κάποια delivery, ποντάροντας στη συστολή και τη βαρεμάρα του καταναλωτή να ζητήσει αλλαγή του προϊόντος. “Αν δεν μείνατε ικανοποιημένοι, σας το αλλάζουμε!” Ε, αλλάξτε το μου... Θέλω πίσω τα λεφτά μου, πως να στο πω. Με δύο βιβλία το έχω πάθει αυτό, στη μακρά αναγνωστική μου καριέρα.

Το πρώτο ήταν του Μίμη Ανδρουλάκη. Θα με ρωτήσεις -και λογικά- σύντροφε αναγνώστη, τι περίμενες από τον Ανδρουλάκη; Τον τέως ΚΚΕ, τέως Συνασπισμό, τέως ΠΑΣΟΚ αλλά νυν και αεί καραγκιόζη, να διαβάσεις; Μαζί σου. Πήρα τα ρίσκα μου και το ήξερα. Αλλά ρε διάολε, μας λες ότι θα γράψεις για ένα ζήτημα που όποιος το έχει ακούσει, από τις φήμες που κυκλοφορούν κατά καιρούς, θέλει να μάθει. Κι εσύ, την εποχή που υποτίθεται ότι συνέβη αυτό, ήσουν εκεί που συνέβη. Αν έχει όντως συμβεί, λοιπόν, το ξέρεις από πρώτο χέρι. Και μας λες ότι θα μας το αποκαλύψεις.

Το στόρι του “Κόκκινου κάβουρα”, είναι -υποτίθεται- το εξής: Τα χρόνια της “Αλλαγής”, όταν ήρθε η ώρα να κυβερνήσει το ΠΑΣΟΚ και πήρε στα χέρια του, την κρατική μηχανή και τις μυστικές της υπηρεσίες, ανακάλυψε ότι μέσα στο ΚΚΕ (και συγκεκριμένα στην ΚΕ του) δούλευε από χρόνια ένας πράκτορας. Κάποιο στέλεχος του ΠΑΣΟΚ, για να δείξει τις καλές του προθέσεις, το “σφύριξε” σε κάποιον του ΚΚΕ. Σύμφωνα με τον Ανδρουλάκη, η ΚΕ, έστειλε μια τριμελή αντιπροσωπεία (αποτελούμενη από 5-6 άτομα, όπως θα έλεγε και ο Βαμβακούλας) να του πετάξει στο αυτί, δυo λόγια νε-, δυό λόγια νέτα σκέτα.

Το μήνυμα της αντιπροσωπείας στον πράκτορα ήταν “Σιγά-σιγά απομακρύνσου, χωρίς να σε πάρει χαμπάρι κανείς, γιατί αλλιώς θα έχουμε κακά ξεμπερδέματα”. Όπου στα “κακά ξεμπερδέματα” αφήνει να εννοηθεί ότι υπήρχαν ακόμη και σκέψεις εξόντωσής του. Κι όλα αυτά τη δεκαετία με τις βάτες. Κι εσύ ο αφελής αναγνώστης, φτάνοντας στο σημείο αυτό, ρουφάς τις σελίδες σαν λιμασμένο δεκαπεντάχρονο μπροστά στο πρώτο του πορνοπεριοδικό, μέχρι να φτάσεις στην κορύφωση.

Ε, τελικά όχι. Δεν αναφέρεται πουθενά ξανά στο θέμα. ΠΟΥΘΕΝΑ. Σας έκανα μια περίληψη των πρώτων 10 σελίδων και ακολουθούν καμιά 200αριά, που δεν αναφέρεται στο θέμα του βιβλίου! Αντίθετα, μας εξιστορεί ένα αεροπορικό ταξίδι στη Σουηδία, όπου τρεις πανέμορφες ψηλές και ξανθιές τρελαίνονται στη θέα του και παρατρίχα γλυτώνει τον ομαδικό βιασμό αλλά και μια ακόμη στην μακρινή Σουηδία (που για κάποιον λόγο -αν και τον θέλει σαν κολασμένη- δεν μπορεί να του κάτσει) που αυτοϊκανοποιείται μπροστά του, γιατί ήταν τέτοια η κάψα της, για τον Μίμη τον Ανδρουλάκη. Ένας Τατσόπουλος, πριν τον Τατσόπουλο, με μουστάκι και γελοία φωνή.

Εκεί όμως που τελειώνει η μισή Σουηδία του ενός, αρχίζει η μισή Αθήνα του άλλου. Το δεύτερο βιβλίο που με έκανε να θέλω να ζητήσω τα λεφτά μου πίσω, είναι όπως εύκολα θα καταλάβατε -από την ασίστ στον εαυτό μου στην προηγούμενη παράγραφο- αυτό του Πέτρου Τατσόπουλου. Και για μια ακόμη φορά, θα προσπεράσω τα χαιρέκακα σχόλια του τύπου “αν προσπαθείς να διαβάσεις Τατσόπουλο, θα μάθεις να φυσάς και το γιαούρτι” που στην τελική δεν βγάζει και κανένα νόημα σα λαϊκή ρήση ή τσιτάτο.

Εξηγούμαι, άμεσα. Κάθε καλοκαίρι, υπάρχουν τα βιβλία “κρυφές απολαύσεις”. Πριν τρία χρόνια ήταν το “Καραμανλής off the record” του Μανώλη Κοττάκη. Το βρήκα ένα ευρώ στην Πρωτοπορία, παρότι ντράπηκα, το αγόρασα και με αποζημίωσε για ολόκληρο το ευρώ που ξόδεψα. Ενδιαφέρουσες ιστορίες, πράγματι ψιλο-off the record, με όμορφες λεπτομέρειες για την εκτίμηση του "βασιλιά Ήλιου" στους ΚΚΕδες και τον “αριστερό τύπο”. Εκτενέστερα εδώ.

Πρόπερσι, ήταν η σειρά του Νίκου του Μπίστη -που είναι η προσωπική μου συμπάθεια- και το “Προχωρώντας και αναθεωρώντας”. Μπορεί να μην θυμάμαι πόσο το πήρα, αλλά θα έδινα και τα διπλά γνωρίζοντας πια πόσο με ευχαρίστησε. Άλλωστε αν έχεις περάσει από 6 κόμματα (αλλά πάντα 2 πολιτικές), μια ιστορία να πεις από το καθένα, να το το βιβλίο!

Τελευταίο της λίστας, το βιβλίο του Γιάννη Μπαλάφα, για την πορεία του ΣΥΡΙΖΑ προς την εξουσία “20 χρόνια χρειάστηκαν”. Που και αφορμή και έμπνευση σου δίνει στο μέλλον να γράψεις το “6 μήνες χρειάστηκαν” (για να υπογράψουν μνημόνιο). Το σημαντικό είναι, πως σε ένα βιβλίο γεμάτο πρακτικά συνεδριάσεων, ντοκουμέντα συνεδρίων, κείμενα φραξιών και πορείες στελεχών από τάση σε τάση -πράγματα που δεν λες πως... κυλάνε κιόλας- ο πρώην ΚΚΕς -αν και δεν του φαίνεται ούτε λίγο- σου δίνει να καταλάβεις, σαν άλλος Γληνός “τι είναι και τι θέλει ο ΣΥΡΙΖΑ”. Ή για να είμαστε περισσότερο ακριβείς, “Τι ήταν και τι ήθελε ο ΣΥΡΙΖΑ”.

Κι ύστερα; Κι ύστερα ήρθαν οι μέλισσες. Και ο Τατσόπουλος. Με το βιβλίο του “Ήμουν κι εγώ εκεί”. Ωραία, Πέτρο. Το ξέρω ότι ήσουν κι εσύ. Μίλα μας λοιπόν γι αυτό. Έστω όχι για όλα, για όσα μπορούσες να καταλάβεις. “Θα σας μιλήσω γι αυτό. Αλλά θα το κάνω μόνο στις πρώτες 80 από τις 330 σελίδες του βιβλίου μου. Στις υπόλοιπες θα βάλω πολιτικά μου κείμενα.”

Πέτρο, ξεκαβάλα. Και όλη την Αθήνα να είχες πηδήξει, κανείς δεν θα διάβαζε πολιτικά σου κείμενα. Κανείς εκτός από εμένα, που πλήρωσα το αντίτιμο για να διαβάσω πολιτικό κουτσομπολιό και πήρα... πολιτικά κείμενα, σκέψη-Πέτρος-Τατσόπουλος.

Στις λίγες ενδιαφέρουσες σελίδες του βιβλίου, ο Πέτρος προλαβαίνει να μας μεταφέρει μερικά πιπεράτα κουτσομπουλιά του προκυβερνητικού ΣΥΡΙΖΑ. Σας μεταφέρω τα καλύτερα, ώστε κανείς να μην νιώσει -αν και δεν το φαντάζομαι- τον πειρασμό να βαδίσει στα σκοτεινά και ανήλιαγα σοκάκια που βάδισα.

Ο Τατσόπουλος, σύμφωνα με τον ίδιο, στα νιάτα του ήταν οργανωμένος σε μια γκρούπα, που αποκαλούσε εαυτήν “ζαχαριαδική”. Διαγράφηκε ως “μικροαστικό στοιχείο” ή έστω του είπαν κάτι τέτοιο για να τον ξεφορτωθούν. Ήρθε σε επαφή μέσω των τηλεοπτικών πάνελ με τον ΣΥΡΙΖΑ μόλις το 2012, έχοντας ως συνδέσμους με το κόμμα, το Νίκο Βούτση και τη Ρένα τη Δούρου. Στην τελευταία μάλιστα απευθύνθηκε όταν απηύδησε με τα αγγλικά του προέδρου και εκείνο το παροιμιώδες Frozen War που ξεστόμισε ο τελευταίος σε μια επίσκεψή του στις ΗΠΑ, αναφερόμενος στον λεγόμενο “Ψυχρό Πόλεμο”. “Μπορεί να ήθελε κάτι πιο ψυχρό από το “ψυχρό”, κάτι κατεψυγμένο” του απάντησε η Δούρου. Ή να είχε κολλήσει με το τραγούδι της Maddona, συμπληρώνω εγώ.

Στο κομμάτι του αγνού κουτσομπολιού στο βιβλίο του, επιτίθεται σε όσους ΣΥΡΙΖΑίους του είχαν επιτεθεί όσο ήταν ακόμα βουλευτής του κόμματος. Πιάνει κατά σειρά τον Βασίλη Μουλόπουλο, τον οποίο χαρακτηρίζει “δεξί χέρι του Μπόμπολα”, τον Πάνο Σκουρλέτη για τον οποίο λέει πως “πήγαινε στα κανάλια των διαπλεκόμενων, για να βρίζει τους διαπλεκόμενους εξαιρουμένων των παρόντων”, αλλά και τον Βαγγέλη Διαμαντόπουλο, τον οποίο σταθερά αποκαλεί “διασημότερο αναρχικό υπάλληλο του ΟΤΕ” ή παπα-Σούρα.

Πολιτικός μέντορας του ανδρός, σύμφωνα με τα γραφόμενά του, είναι ο Ανδρέας Παπαδόπουλος. Πρώην δημοσιογράφος της Αυγής και μέλος του ΣΥΡΙΖΑ, πρώην εκπρόσωπος τύπου της ΔΗΜΑΡ και νυν αρχισυντάκτης στην εφημερίδα Επένδυση. Και φιλελεύθερος από τη μέρα που γεννήθηκε, πιθανότατα. Πολύ καλό παιδί, αλλά οτιδήποτε “αριστερό” του προκαλεί αλλεργικό σοκ. Παράλληλα, ο Πέτρος με μια λαθροχειρία που με προσβάλλει προσωπικά για πολλούς λόγους (που δεν είναι της παρούσης), αποδίδει τον όρο “Αυγιανή”, σε έναν άλλο φιλελέ, τον φίλο και σύντροφό του -σε όλα τα κόμματα που άλλαξε- Γρήγορη Ψαριανό.

Περιγράφει ακόμη ιδιαίτερα γλαφυρά, τις δύο συναντήσεις του με τον Αλέξη Τσίπρα. Στο “μπες” και στο “βγες”. Πως συζήτησαν δηλαδή, το “σε ποια περιφέρεια θα κατέβεις” που έγινε με ωραίο μπακάλικο τρόπο, στυλό-δελτίο-πρακτορείο και ενδελεχή εξέταση της επετηρίδας σχετικά με το ποιος πρέπει να βγει σε κάθε περιφέρεια. Και βέβαια, το “βγες”. Την ημέρα που Τατσόπουλος και Τσίπρας, συναντήθηκαν και πάλι, ώστε να δοθούν οι αμοιβαίες εξηγήσεις για την ανεξαρτητοποίηση του συγγραφέα. “Κράτα την έδρα, δεν την θέλω” του είπε ο Τσίπρας και έκλαψαν και τα πλακάκια.

Και αυτό ήταν το βιβλίο του Πέτρου του Τατσόπουλου. Αλλά και τι έγινε; YOLO. Διαβάσαμε Τατσόπουλο και θα πάμε να πάρουμε και το βιβλίο του Ρινάλντι. Που όπως έλεγε το δελτίο τύπου που το διαφήμιζε, ο ΣΥΡΙΖΑ από το 2014 είχε αποφασίσει ότι δεν θα πάει σε σύγκρουση. Πέφτουμε από τα σύννεφα. Και η ΚΟΕ, κύριε; (Θα ρωτούσε το κοριτσάκι με το θλιμμένο βλέμμα, στη διαφήμιση της Νέας Δημοκρατίας, τον δάσκαλό της). Ε, η ΚΟΕ, προσπαθούσε να τους αλλάξει γνώμη, να δημιουργήσει ρήγματα και τελικά έγινε το πρώτο κόμμα στην παγκόσμια ιστορία, που ιδιωτεύει σύσσωμο. Σαν κόμμα!

Το ξέρω (είσαι μόν@, είσαι μόν@, είσαι μόν@) σύντροφε αναγνώστ@. Θα σκέφτεσαι -και λογικά- “Μα θα πάμε εμείς να δώσουμε λεφτά” σ' αυτούς; Ξέρω γω, μην τους δώσετε λεφτά. Δώστε τους λουλούδια. Σ' αυτούς και σ' όλους τους επαναστάτες που απέτυχαν. Που είναι στίχος από ένα παλιό ισπανικό τραγούδι, όπως έμαθα, διαβάζοντας το τελευταίο βιβλίο του Κουφοντίνα. Αλλά αυτό είναι το θέμα μιας άλλης ανάρτησης...

Μεταξύ Αττίλα Ι και Αττίλα ΙΙ

Ανάμεσα στον πρώτο και το δεύτερο Αττίλα, δηλ τις δύο φάσεις της τουρκικής επέμβασης στην Κύπρο, υπήρξαν έντονες διεθνείς και παρασκηνιακές ζυμώσεις. Υπενθυμίζω πως πρόκειται για μια περίοδο, όπου τα αντιαμερικανικά αισθήματα είναι τόσο έντονα κι αυθόρμητα στην Ελλάδα, ώστε η κυβέρνηση "εθνικής ενότητας" του Καραμανλή εξαναγκάζεται σε μια κίνηση εντυπωσιασμού και προβαίνει στην (προφανώς προσωρινή) αποχώρηση από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Σε αυτήν ακριβώς την περίοδο, έρχεται το δραματοποιημένο ρεπορτάζ του -γνωστού και μη εξαιρετέου ως τις μέρες μας- Σταύρου Ψυχάρη στο εξίσου γνωστό μας συγκρότημα να δώσει τον τόνο της πολιτικής γραμμής του αστικού πολιτικού μπλοκ. Οι ευθύνες του ιμπεριαλιστικού παράγοντα είναι ουσιαστικά αδύνατο να αποκρυφθούν, συνεπώς το βασικό είναι να συμψηφιστούν με αυτές των σοβιετικών και να υπονοηθεί πως υπάρχει σιωπηρή συμπαιγνία των μεγάλων δυνάμεων, που ευνοούν την Τουρκία.

Σε αυτά τα πλαίσια εντάσσεται και το παρακάτω κεφάλαιο από το βιβλίο του Ψυχάρη "οι εβδομήντα κρίσιμες μέρες", που έρχεται ως συνέχεια στο βιβλίο του "τα παρασκήνια της αλλαγής" και μας δίνει λεπτομέρειες και ρεπορτάζ από τις πρώτες μέρες της μεταπολίτευσης (που γιορτάσαμε με τόση δόξα και τιμή, προχτές). Το κεφάλαιο περιγράφει τη συνάντηση του Μαύρου (υπουργός Εξωτερικών και αντιπρόεδρος της τότε κυβέρνησης) με το σοβιετικό πρέσβη Γιεζόφ (ή Γιέζωφ, όπως αναφέρεται κατ' επανάληψη στο πρωτότυπο). Και παρά τη διασκεδαστικά μονομερή παρουσίαση και την ολοφάνερη αποσιώπηση κάποιων απαντήσεων του Σοβιετικού, η παράθεση των πρακτικών έχει τη δική της αξία

Η αποκαλυπτική συνομιλία Γ. Μαύρου - Ι. Γιέζωφ

Ο ρόλος της Σοβιετικής Ενώσεως στο Κυπριακό, όταν το καλοκαίρι του 1974 πραγματοποιήθηκε η εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο και αμέσως μετά, έχει αποτελέσει το αντικείμενο πολλών συζητήσεων, καθώς από διάφορες πλευρές, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, έχουν υποστηριχθεί απόψεις μεταξύ τους τελείως αντίθετες.

Το ερώτημα είναι ένα και κρίσιμο: Ποια ήταν η αληθινή στάση της Μόσχας; Ποιον βοήθησε με όσα έπραξε (ή και με όσα δεν έπραξε...) η Σοβιετική Ένωση;

Το μόνο επίσημο στοιχείο που έχει μέχρι σήμερα δημοσιευτεί, είναι μια δήλωση, που έγινε στην Αθήνα, στις 9 Αυγούστου 1974, όταν δημοσιεύτηκαν πληροφορίες ότι η Σοβιετική Ένωση υποστήριζε τις θέσεις της Ελλάδας:

Ουδέν των αναγραφομένων περί της σοβιετικής στάσεως ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Αντιθέτως, θα ηδύνατο βασίμως να υποστηριχθή ότι αι μέχρι σήμερον πραγματικαί ενέργειαι της Σοβιετικής Ενώσεως εξυπηρετούν μάλλον τας τουρκικάς θέσεις επί του προβλήματος, ανέφερε επίσημη δήλωση του ελληνικού Υπουργείο των Εξωτερι΄κων, που δημοσιεύθηκε εκείνη την ημέρα...

Η επίσημη αυτή ελληνική δήλωση προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στην ελληνική, κυρίως, κοινή γνώμη. Ήταν πραγματικά μια δήλωση εντυπωσιακή -σε ποια δεδομένα όμως στηριζόταν;

Υπήρχε, πρώτα-πρώτα, η περίπτωση του Βίκτωρος Μίνιν, στη Γενεύη. Όπως είδαμε, ο Σοβιετικός υφυπουργός για τις υποθέσεις της Μέσης Ανατολής ζήτησε να συναντήσει τον αντιπρόεδρο και υπουργό Εξωτερικών της ελληνικής κυβερνήσεως Γεώργιο Μαύρο ακριβώς όταν τελείωσε η πρώτη φάση της Διασκέψεως της Γενεύης -παρά το γεγονός ότι βρισκόταν στην ελβετική πόλη από αρκετές ημέρες και παρακολουθούσε τις εξελίξεις, χωρίς να εμφανίζεται στο προσκήνιο.

Αλλά δεν υπάρχει μόνο η περίπτωση Μίνιν. Εξαιρετικά αποκαλυπτική για τη σοβιετική στάση στο Κυπριακό είναι μια μακρά και άγνωστη συζήτηση, που έγινε στο Υπουργείο Εξωτερικών μεταξύ του Γεωργίου Μαύρου και του Σοβιετικού πρεσβευτή στην Αθήνα, Ιγκόρ Γιέζωφ, λίγες ημέρες πριν αρχίσει η δεύτερη φάση της Διασκέψεως της Γενεύης.

Ήταν η Κυριακή 4 Αυγούστου 1974, όταν ο Σοβιετικός πρεσβευτής έφθασε, στις 10.30' το πρωί, στο ελληνικό Υπουργείο των Εξωτερικών, για να επισκεφθεί τον Γεώργιο Μαύρο.

Ο αντιπρόεδρος της ελληνικής κυβερνήσεως και ο εκπρόσωπος της Μόσχας είχαν συζήτηση διαρκείας μιας ώρας και 15 λεπτών. Τα πρακτικά αυτής της συζητήσεως (παρουσιάζουν ανάγλυφη τη θέση της Σοβιετικής Ενώσεως στο Κυπριακό) δημοσιεύονται τώρα για πρώτη φορά.

Ο Γεώργιος Μαύρος, μόλις υποδέχθηκε το Σοβιετικό πρεσβευτή, εξέφρασε την ικανοποίησή του για την επίσκεψη αυτή, διότι, όπως είπε:

-Διερωτώμην μήπως είχον διακοπεί αι διπλωματικαί σχέσεις των δύο χωρών, εφόσον τόσο εβράδυνε η επίσκεψή σας, κύριε πρέσβη, πολύ περισσότερο δε διότι σας γνωρίζω και προσωπικώς...

Ο Ιγκόρ Γιέζωφ απάντησε στον Γ. Μαύρο ότι απουσίαζε στη Μόσχα, και, προτιμούσε η πρώτη του επαφή με τη νέα ελληνική κυβέρνηση να γίνει αφού θα είχε συγκεντρωμένες οδηγίες από την κυβέρνησή του.

Ύστερα από τις "διευκρινίσεις" αυτές, ο Σοβιετικός πρεσβευτής διάβασε γραπτή δήλωση, την οποία μετά παρέδωσε στον Δημ. Μπίτσιο (ο οποίος την προηγούενη ημέρα είχε ορκισθεί υφυπουργός Εξωτερικών και ήταν παρών στη συνομιλία).
Η δήλωση την οποία διάβασε ο Γιέζωφ ανέφερε τα εξής:

ΠΡΩΤΟΝ: Στη Μόσχα μελετάται η "Δήλωση της Γενεύης", καθώς και οι μεταγενέστερες δηλώσεις της ελληνικής κυβερνήσεως υπέρ της ανεξαρτησίας, κυριαρχίας και εδαφικής ακεραιότητος της Κύπρου, καθώς και υπέρ της πλήρους εφαρμογής της αποφάσεως 353/1974 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.

ΔΕΥΤΕΡΟΝ: Η Σοβιετική Ένωση από την πλευρά της ξεκινά από τη διευκρίνιση μέχρι ποιο βαθμό η "Δήλωση της Γενεύης" ανταποκρίνεται στην απόφαση του Συμβουλίο Ασφαλείας και την πλήρη εφαρμογή της. Η ΕΣΣΔ πιστεύει ότι όλα τα μέλη των Ηνωμένων Εθνών έχουν την υποχρέωση να εφαρμόζουν το Χάρτη του ΟΗΕ και τις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας και θέλει να διερευνήσει μέχρι ποιου σημείου η ελληνική κυβέρνηση είναι σύμφωνη.

ΤΡΙΤΟΝ: Η "Δήλωση της Γενεύης" δε θίγει πχ το θέμα της αποχωρήσεως των ξένων στρατευμάτων και δεν άπτεται του θέματος της ξένης επεμβάσεως εναντίον της Δημοκρατίας της Κύπρου, ιδίως αφού δεν προσδιορίζεται ο χρόνος της εκεί παραμονής της ξένης δυνάμεως.

ΤΕΤΑΡΤΟΝ: Πώς συμβιβάζεται η πρόταση για δημιουργία "ζώνης ασφαλείας" με την αναγκαιότητα της ταχείας αποκαταστάσεως του προηγούμενου καθεστώτος; Επιπλέον, γίνεται στη δήλωση λόγος για δύο χωριστές διοικήσεις. Ίσως εκείνοι οι οποίοι είναι εναντίον της εδαφικής ακεραιότητος της Κύπρου να εκμεταλλευτούν την παράγραφο αυτή. Τέλος, συνεχίζεται εντός και εκτός της Κύπρου η δραστηριότητα των οπαδών της διχοτομήσεως και της ενώσεως.

ΠΕΜΠΤΟΝ: Στη "Δήλωση της Γενεύης" δεν υπάρχουν προθεσμίες στο θέμα της εκ νέου αναλήψεως από την κυβέρνηση του Προέδρου Μακαρίου της πλήρους διακυβερνήσεως της Κύπρου. Όλα μαρτυρούν ότι από τη δήλωση δεν μπορεί να συναχθεί το συμπέρασμα ότι η πραγματική εγγύηση υπέρ της ανεξαρτησίας της Κύπρου και της εφαρμογής της αποφάσεως του Συμβουλίου Ασφαλείας βασίζεται "επί της αρχής της μη επεμβάσεως". Πώς βλέπει η ελληνική κυβέρνηση τα μέσα πλήρους διευθετήσεως του ζητήματος και πλήρους εφαρμογής της αποφάσεως 353/1974 του Συμβουλίου Ασφαλείας;

Αφού ο Ιγκόρ Γιέζωφ διάβασε το μήνυμα της κυβερνήσεώς του, ο Γεώργιος Μαύρος απάντησε στο Σοβιετικό πρεσβευτή ότι οι αρχές που διατυπώνονται στο μήνυμα τον βρίσκουν τελείως σύμφωνο. Και συνέχισε ο Έλλην αντιπρόεδρος και υπουργός των Εξωτερικών.

Γ.Μ: Σπανίως οι απόψεις δύο κυβερνήσεων συμπίπτουν τόσο πολύ. Θα χρησιμοποιήσω όμως γλώσσα όχι διπλωματική, όπως το έπραξα και κατά τη συνομιλία μου στη Γενεύη με τον κύριο Βίκτωρα Μίνιν, ο οποίος, αφού βρισκόταν εκεί επί τέσσερις ημέρες ήλθε να με επισκεφθεί λίγο πριν από την αναχώρησή μου, δηλαδή μετά την υπογραφή της "Δηλώσεως". Φήμες εκυκλοφόρησαν ότι η Σοβιετική Ένωση είναι υπέρ της παρατάσεως της σημερινής ανωμαλίας στην Κύπρο!

Ι.Γ.: Βλέπετε, εν τούτοις, τις απόψεις πώς διατυπούνται στο σημείωμά μου.

Γ.Μ.: Ναι, αλλά η τελευταία προσφυγή σας στο Συμβούλιο Ασφαλείας τι εχρειάζετο; Υπήρχε η απόφαση 353 που καθιερώνει τρεις αρχές: α) εκεχειρία β) την άμεση αποχώρηση όλων των στρατιωτικών δυνάμεων και γ) την επάνοδο της συνταγματικής τάξεως, δηλαδή την επάνοδο του Μακαρίου. Ο Πρόεδρος Μακάριος αναγνωρίζεται από το σύνολο των ξένων κυβερνήσεων, αλλά δεδομένης της καταστάσεως στην Κύπρο η αναγνώριση είναι θεωρητική. Το ρωσικό σχέδιο που προέβλεπε τη μετάβαση στην Κύπρο των μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας, για να "ερευνήσουν την κατάσταση", σε τι απέβλεπε; Δεν υπήρχε τέτοιο θέμα, διότι οι Τούρκοι δεν αρνούνται ούτε ότι επενέβησαν στρατιωτικώς ούτε ότι παραβίασαν την εκεχειρία της 22ας Ιουλίου, όπως παραβίασαν και τη συμφωνία της 30ής Ιουλίου. Η γραμμή εκεχειρίας της 22ας Ιουλίου διευρύνετο κάθε μέρα με νέες παραβιάσεις. Η Τουρκία δεν το αρνήθηκε τούτο, διότι στη Γενεύη οι πληροφορίες τις οποίες διαρκώς προσκομίζαμε, διασταυρώνονταν και συνέπιπταν με εκείνες των Βρετανών και της δυνάμεως του ΟΗΕ. Είδα, λοιπόν, την προσφυγή σας ως διπλωματική μανούβρα, που θα έδιδε χρόνο στην Τουρκία με νέες παραβιάσεις. Και κατέληξα στην υποψία ότι η Σοβιετική Ένωση κάνει τα διαβήματά της για να ικανοποιήσει τους κομμουνιστές της Κύπρου και της Ελλάδος, αφήνοντας στην πραγματικότητα την Τουρκία να προχωρεί! Εάν η Σοβιετική Ένωση έκανε έντονο διάβημα στην Άγκυρα, οι Τούρκοι θα είχαν φύγει. Αλλά όταν μία των υπερδυνάμεων δείχνει ότι δεν ενδιαφέρεται για ό,τι συνέβη, είναι φυσικό η Τουρκία να προχωρεί...

Συνεχίζοντας ο Γ. Μαύρος είπε ότι είναι έτοιμος να συνεργασθεί αμέσως στο πλαίσιο του Συμβουλίου Ασφαλείας, εάν η Σοβιετική Ένωση είναι διατεθειμένη να βοηθήσει για να βρεθούν μέσα εξαναγκασμού για πλήρη εφαρμογή της αποφάσεως 353. Και πρόσθεσε:

-Η "Δήλωση της Γενεύης" έχει, πράγματι, σημεία αποκλίσως από την απόφαση 353 στο σημείο της αποχώρησης των ξένων δυνάμεων. Αλλά στα κείμενά σας, επίσημα ή ανεπίσημα, δε γίνεται λόγος περί τούρκικων δυνάμεων, βρίσκονται δε στην Κύπρο περί τους 20.00 άνδρες και 110 τανκς. Στην αποχώρηση περιλαμβάνονται, κατά τη γνώμη σας, και οι τουρκικές δυνάμεις;

Ι.Γ.: Χωρίς αμφιβολία.

Γ.Μ.: Λέγω τούτο, διότι η Τουρκία υποστηρίζει ότι οι δυνάμεις της δεν υπάγονται στην απόφαση 353, αφού εκείνη μνημονεύει ότι "δέον να αποχωρήσουν άπαντα τα ξένα στρατεύματα, εκτός των όσων ευρίσκονται εις την Κύπρον, βάσει διεθνών συνθηκών". Οι Τούρκοι υποστηρίζουν ότι τα στρατεύματά τους βρίσκονται στην Κύπρο βάσει της Συνθήκης Εγγυήσεως του 1960. Αυτό είναι γελοίον! Η απόφαση προφανώς εννοεί την ΕΛΔΥΚ, την ΤΟΥΡΔΥΚ και την ειρηνευτική δύναμη του ΟΗΕ. Τα λοιπόα στρατεύματα πρέπει να αποχωρήσουν. Εάν οι Τούρκοι, όπως ισχυρίζονται, έχουν δικαίωμα να διατηρούν στην Κύπρο δυνάμεις μιας και ημισείας μεραρχίας για προστασία δήθεν των Τουρκοκυπρίων, τότε και η Ελλάς, όπως δήλωσε στη Γενεύη, όντας και αυτή Εγγυήτρια Δύναη, έχει το δικαίωμα να φέρει δυνάμεις στην Κύπρο, για να προστατεύεσει τους Ελληνοκυπρίους, και οι δυνάμεις αυτές θα ανέρχονται σε τέσσερις μεραρχίες, σε αντιστάθμισμα της μιας και ημισείας μεραρχίας. Αλλά τι τότε θα συμβεί; Ένα από τα τρία: Ή πόλεμος ή διχοτόμηση ή διπλή ένωση, λύση, δηλαδή, που εμείς δεν επιθυμούμε. Εάν όμως η Τουρκία ισχυρίζεται ότι νομίμως βρίσκονται στην Κύπρο οι δυνάμεις της, τότε σε ποια στρατεύματα αναφέρεται η απόφαση του ΟΗΕ; Κατά την άποψή μας, η αποχώρηση πρέπει να περιλαμβάνει όλες τις ξένεις δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων και των αποσπασμάτων ΕΛΔΥΚ-ΤΟΥΡΔΥΚ, θα έπρεπε δε να προχρήσουμε σε πλήρη αποστρατιωτικοποίηση της Κύπρου. Αυτό προτείναμε στη Γενεύη, αλλά οι Τούρκοι το απέκρουσαν, διότι επιθυμούν να διαιωνίσουν τη στρατιωτική παρουσία τους στην Κύπρο, με σκοπό να επιτύχουν τη διχτόμηση. Εμείς είμαστε εναντίον της διχοτόμησης και της ενώσεως και υπέρ της ανεξαρτησίας, κυριαρχφίας και εδαφικής ακεραιότητος. Όσον αφορά στο Σύνταγμα, τούτο παρουσίασε ορισμένες δυσκολίες στην εφαρμογή του. Για το λόγο αυτό έγιναν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Κληρίδη και Ντενκτάς. Σκοπός μας τώρα είναι η αποκατάσταση της τάξεως και έπειτα οι Κύπριοι θα αποφασίσουν μόνοι τους. Η ελληνική κυβέρνηση δεν προτίθεται να επιβάλει τις δικές της απόψεις. Επαναλαμβάνω ότι στη Γενεύη είναι αμφίβολο αν θα μεταβούμε, εφόσον η Τουρκία παραβιάζει την απόφαση 353 και τη "Δήλωση της Γενεύης", ενθαρρυμένη από τη Σοβιετική Ένωση!

Ι. Γ. : Γιατί στη Γενεύη δεν επιμείνατε στην άμεση αποχώρηση των στρατευμάτων;

Γ. Μ. : Υπάρχει ένα πραγματικό γεγονός: Μπορούσε η Ελλάς να δώσει τελεσίγραφο στην Τουρκία; Δεν ορίσαμε χρόνο αποχωρήσεως, αλλά συμφωνήσαμε ότι αυτή θα συντελεσθεί το συντομότερο δυνατόν. Για μας τούτο μπορεί να σημαίνει μία εβδομάδα, για τους Τούρκους πολύ περισσότερο. Εάν η Σοβιετική Ένωση πιστεύει ότι πρέπει να μεριμνήσει για την άμεση αποχώρηση, είμαι έτοιμος να καταγγείλω τη "Δήλωση της Γενεύης", λόγω των συνεχών παραβιάσεών της. Δεν πρόκειται να προσδιορίσω εγώ την εξωτερική πολιτική της Σοβιετικής Ενώσεως, αλλά χρειάζεται μια θεαματική χειρονομία εκ μέρους σας. Είμαι έτοιμος να διακόψω τη δευτέρα φάση τςη Γενεύης και σας προτείνω να πάμε αύριο στο Συμβούλιο Ασφαλείας και να ζητήσουμε -εν όψει της διαφωνίας μας επί της ζώνης ασφαλείας- όπως το Συμβούλιο Ασφαλείας λάβει άμεσα μέτρα για την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων. Παράταση της σημερινής καταστάσεως σημαίνει διχοτόμηση, με συνέπεια να γίνει η Κύπρος αεροναυτική βάση μιας των υπερδυνάμεων.

Ι.Γ.: Ποιας υπερδυνάμεως;
Γ.Μ.: Όχι της Σοβιετικής Ενώσεως. Πάντως, εάν από την πρώτη στιγμή η Σοβιετική Ένωση εξεδήλωνε την αντίθεσή της, οι Τούρκοι δε θα εισέβαλλαν στην Κύπρο!
Ι.Γ.: Βλέπω ότι στη "Δήλωση" υπάρχει και μνεία για δύο χωριστές διοικήσεις.
Γ.Μ.: Οι Τούρκοι ζητούσαν να αναγνωρισθεί ότι υπάρχουν δύο διοικήσεις. Αυτό απεκρούσθη. Η έννοια είναι ότι στην πραγματικότητα υπάρχουν σήμερα δύο διοικήσεις, χωρίς όμως να δεσμεύεται η ελληνική κυβέρνηση από το γεγονός αυτό.

Ι.Γ.: Και περί Προέδρου Μακαρίου, σε συνάρτηση προς την αποκατάσταση συνταγματικής τάξεως;
Γ.Μ.: Εάν τα τουρκικά στρατεύματα αποχωρήσουν, τότε όλα θα αποκατασταθούν. Σήμερα δεν μπορεί να επανέλθει ο Μακάριος, διότι η εθνοφρουρά εξακολουθεί να ελέγχει την κατάσταση και δεν μπορεί να αποχωρήσει πριν φύγουν οι Τούρκοι. Στη Γενεύη έφθασα να δεχθώ τον Ντενκτάς ως αντιπρόεδρο, τόσο είμαι υπέρ της συνταγματικής νομιμότητος. Οι Τούρκοι υπήρξαν διστακτικοί, διότι τούτο εσήμαινε επάνοδο στο καθεστώς του 1960, το οποίο ρητώς απέκλειε τη διχοτόμηση και την ένωση, ενώ εκείνοι επιθυμούν την παράταση της εκκρεμότητας, για να προωθήσουν τη διχοτόμηση, με συνέπεια τη διπλή ένωση.

Ι.Γ.: Τότε οι προοπτικές για τη δεύτερη φάση της Γενεύης δεν είναι καλές;
Γ.Μ.: Καθόλου καλές! Όταν τα συμφωνηθέντα στην πρώτη φάση δεν εκτελούνται, γιατί θα εκτελεσθούν όσα ήθελαν συμφωνηθή στη δεύτερη φάση; Θέλω όμως να παρατηρήσω ότι από την επίσκεψή σας δεν συμπέρανα ότι θα έχω τη συμπαράστασή σας! Επί του σημείου αυτού θέλω να κατατοπισθώ πλήρως, για να αποφασίσω εάν θα μεταβώ στη Γενεύτη. Θα πρέπει να διαβιβάσετε στην κυβέρνησή σας ότι πρέπει να βοηθήσει θετικά στην εφαρμογή της αποφάσεως 353 και να μην περιορίζεται σε πλατωνικές εκδηλώσεις, ενθαρρύνοντας του Τούρκους σε αδιαλλαξία! Με τις προϋποθέσεις αυτές, συμμετοχή μας στη δευτέρα φάση θα είναι συμμετοχή κωμωδίας!

Ι.Γ.: Σκέψεις και εικασίες ότι η Σοβιετική Ένωση είναι όπισθεν της Τουρκίας είναι αβάσιμες. Η Σοβιετική Ένωση έκανε διάβημα και στις άλλες κυβερνήσεις, ζητώντας την άμεση αποχώρηση. Η πρότασή μας για την αποστολή επιτροπής μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας στην Κύπρο αποτελούσε ένα μόνο σημείο του σχεδίου αποφάσεως. Εμείς πάντοτε υπσοτηρίζαμε ότι όλες οι δυνάμεις πρέπει να αποσυρθούν. Είχαμε μάλιστα καταλογίσει και ευθύνες στην προηγούμενη ελληνική κυβέρνηση για την επέμβασή της εναντίον του Μακαρίου. Θέλουμε να μην υπάρχουν στην Κύπρο δύο διοικήσεις και να επανέλθει η νόμιμη κυβέρνηση. Εάν στις τάξεις της ελληνοκυπριακής κοινότητος αποκατασταθεί η τάξη και η συνταγματική ομαλότητα, το γενικό πρόβλημα θα λυθεί ευκολότερα.

Γ.Μ.: Πώς το εννοείτε αυτό; Να δώσουμε εντολή δηλαδή να φύγουν οι αξιωματικοί μας, πριν φύγουν οι Τούρκοι.
Ι.Γ.: Όχι!
Γ.Μ.: Τότε αναφέρατε θέματα στα οποία έχω απαντήσει. Επαναλαμβάνω ότι τη "Δήλωση της Γενεύης" μπορώ να την καταγγείλω αμέσως. Πηγαίνοντας στη Γενεύη θα τα σπάσουμε πάνω στα θέματα της ζώνης ασφαλείας. Όταν ετέθη το θέμα αυτό και εζήτησαν οι Τούρκοι αρχικώς 16 χιλιόμετρα και μετά 10 για να υποχωρήσουν στα 5, ανέφερα το παράδειγμα των συνόρων μας με τα γείτονα κράτη του Ανατολικού Συνασπισμού, λέγοντας ότι δεν υπάρχουν εκεί ζώνες, αλλά μόνον συνοριακή γραμμή μήκους περίπου 800 χιλιομέτρων και όμως δε σημειώνονται επεισόδια.

Ι.Γ.: Υπάρχει έδαφος συνεργασίας επί των αρχών της ανεξαρτησίας, κυριαρχίας και εδαφικής ακεραιότητας και της επαναφοράς της συνταγματικής τάξεως.
Γ.Μ.: Και τι θα κάνει η Σοβιετική Ένωση για να βοηθήσει προς την κατεύθυνση αυτή;
Ι.Γ.: Τι μπορούμε να κάνουμε;
Γ.Μ.: Εάν κάνατε μια καθαρή δήλωση ότι πρέπει να φύγουν από την Κύπρο όλα τα στρατεύματα, ελληνικά και τουρκικά, τότε πιστεύω ότι οι Τούρκοι θα απέσυραν τις δυνάμεις τους!
Ι.Γ.: Είναι διατεθειμένοι οι Αμερικανοί να κάνουν με μας κοινή δήλωση; Η στάση τους δεν είναι σαφής, ούτε και των Άγγλων.

ΔΗΜ.ΜΠΙΤΣΙΟΣ: Αυτό είναι θέμα των κυρίων Νίξον και Μπρέζνιφ. Υπάρχει η εντύπωση σε ορισμένους ξένους κύκλους ότι η οξύτης της κρίσεως παρήλθε. Τούτο δεν είναι αληθές. Η κρίση συνεχίζεται και θα εκδηλωθεί εντονότερα κατά τη δευτέρα φάση των διαπραγματεύσεων.

Γ.Μ.: Στη Γενεύη θα δηλώσω ότι δε δόεχομαι συζήτηση επί των ζωνών ασφαλείας και ότι πρέπει οι Τούρκοι να επανέλθουν στη γραμμή της 30ής Ιουλίου. Αυτή τη στιγμή οι Τούρκοι θέλουν να δημιουργήσουν κατάσταση, η οποία θα καταστήσει τη διχοτόμηση αναπόφευκτη. Υπάρχει λίγος χρόνος και ένας τρόπος: Να αποχωρήσουν τα στρατεύματα αμέσως.

Ι.Γ.: Συμφωνώ, αλλά τι μπορούμε να πράξουμε εμείς;
Γ.Μ.: Η Σοβιετική Ένωση δεν έχει ανάγκη να τη συμβουλεύσω τι μέσα πρέπει να χρησιμοποιήσει για την αποχώρηση των στρατευμάτων από την Κύπρο. Διερωτώμαι, εάν λειτουργεί ή όχι το Συμβούλιο Ασφαλείας. Διότι εάν όχι και κάνει ο οιοσδήποτε ότι νομίζει, προς τι να υπάρχουν διεθνείς Οραγανισμοί;

Ι.Γ.: Θα ήθελα να σας πω ότι εύχομαι...
Γ.Μ.:Ευχαριστώ! Πέραν των ευχών, θέλω εποικοδομητική συμβολή προς επίλυση του προβλήματος! Διερωτώμαι δε μήπως υπαρχει συμπαιγνία μεταξύ Σοβιετικής Ενώσεως και Ηνωμένων Πολιτειών!
Ι.Γ.: Τώρα γνωρίζουμε τη στάση της ελληνικής κυβερνήσεως. Είμαι πάντοτε στη διάθεσή σας και ελπίζω να σας ξαναδώ σύντομα...
Γ.Μ.: Και εγώ ελπίζω να σας ξαναδώ, αλλά όταν θα έχετε πλήρεις οδηγίες της κυβερνήσεώς σας, αφού διαβιβάσετε τα όσα είπαμε...

Επτά σε παίρνει ΚΚΕ

Οι επτά σε παίρνει ΚΚΕ θα μπορούσε να μην ήταν ακριβώς επτά, γιατί ο ένας ξεστράτισε κάπου στην πορεία, κι ο άλλος... δεν ξέρω τι... αλλά ήταν λέει κι άλλοι από πίσω, και βασικά ο πνευματικός τους ογκόλιθος. Αλλά κάθε τι θρυλικό στη ζωή πρέπει να συμβολίζεται με κάποιον εξίσου σημαδιακό αριθμό, όπως τα επτά κακά της μοίρας μου, τα θαύματα και οι σοφοί της αρχαιότητας, οι μυστικοί επτά της Ένιντ Μπλάιτον (αν και εμένα μου άρεσαν μάλλον τα πέντε λαγωνικά). Και οι επτά (σοφοί ή σκέτο σφοι) του Ναρ, που δέκα χρόνια πριν, έστειλαν επιστολή αποχώρησης από το ρεύμα, για να ταράξουν τα στάσιμα νερά του μικρόκοσμού μας και της φοιτητικής κατασκήνωσης στο Ποσείδι, όπου μας βρήκε το μαντάτο.

Μας βρήκε (και το βρήκαμε) σε ένα Ρίζο, που έφτανε με ομαδική παραγγελία για το δεκαπενθήμερο που είχαμε την καντίνα, αλλά και πάλι δεν είχε για όλους, γι' αυτό κάποιοι έγραφαν πάνω και το όνομά τους, αν και δε νομίζω πως τους βοηθούσε ιδιαίτερα, για να τους μείνει το φύλλο. Και μας βρήκε ανέμελους κι ανυποψίαστους (για όσα γίνονταν κι αυτά που θα έρχονταν), στον απόηχο του φοιτητικού Μαϊούνη ή μάλλον παρά κι ενάντια στον απόηχο του πρώτου γύρου του, και αυτό ήταν ίσως η μεγαλύτερη έκπληξη.

Η συνέχεια δόθηκε με ένα ιστορικό (από την άποψη του περιεχομένου και όχι της σημασίας ή της στιγμής) άρθρο του ΚΚ στον επόμενο κυριακάτικο Ρίζο, αν θυμάμαι καλά, και πέραν τούτου ουδέν. Τουλάχιστον για το Ρίζο και για τον ΚΚ, που έμεινε ένα διάστημα κοντά στο ΚΚ, ήταν υποψήφιος και με τη ΛαΣυ, για να επιστρέψει περαστικός από τα παλιά του λημέρια, και ύστερα να λυγίσει με φόρα στα θέλγητρα της κυβερνώσας αριστεράς, όχι απλά το Γενάρη του 15' (που και πάλι τι να δικαιολογήσεις για θεωρητικά υποψιασμένα άτομα), αλλά και το Σεπτέμβρη, που όπως λέει και η Ρένα Δουρου-τι, πρέπει να είσαι σκυλί του πολέμου κι από υπεύθυνη, επιτελική θέση.
Κρίμα πάντως, καλός άνθρωπος ήτανε, αλλά πήγε κι έπεσε στον γκρεμό, για να γλιτώσει το ρέμα και το ρεύμα. Και δεν μπορούσε να περιμένει να τον ζουλήξουν, για να τον αξιοποιήσουν, για αυτό και ζούληξε αυτός τους γλυκούς καρπούς της εξουσίας.

Πέραν τούτου ουδέν. Ή μάλλον για την ακρίβεια, η συνέχεια δε δόθηκε δημόσια (στον Τύπο) αλλά δημόσια (στους δρόμους) και τις καινούριες, γνωστές φυσιογνωμίες, όπου σκόνταφτες στις πορείες. Πχ όπως ένας ορισμός αιώνιου φοιτητή-νομικάριου Ναρίτη, που άρχισε σταδιακά να σκάει μύτη στις δικές μας συγκεντρώσεις, σέρνοντας ένα καροτσάκι με το μωρό του, και δεν ήξερες ποιο από τα δύο είναι μεγαλύτερη ιδεολογική μετατόπιση, το κόμμα ή η οικογένεια και τι να πρωτορωτήσεις.

Το νέο λοιπόν συγκλόνισε ένα (σχετικά αδιατάρακτο τότε) μικρόκοσμο, αλλά και τον εσωτερικό κόσμο του Λαϊκού Στρώματος, που κουβαλά έκτοτε πλαστικοποιημένη στο (σχετικά άδειο τότε και σήμερα) πορτοφόλι του αυτή την επιστολή, για να τη δείχνει στους Εαακίτες στο Πολυτεχνείο, "στα ξύλα", ή στους καφέδες, καθώς τους... αποδομεί. Κι έτσι βρεθήκαμε σήμερα να έχουμε το ίδιο θέμα ως ανάρτηση, αλλά κι αύριο μέρα είναι -δε θα γράψει τίποτα.

Τι ήταν όμως στην ουσία τους οι θρυλικοί επτά; Έντιμα κουκουνάρια, που ασφυκτιούσαν στο θολό αγνωστικισμό του ρεύματος, δηλώνοντας πως ο ορίζοντας για αυτούς ήταν ο μαρξισμός-λενινισμός και βασικά το δίπολο Ναρ-ΚΚΕ. Κι εφόσον το πρώτο χρεοκοπούσε πολιτικά, τη στιγμή  μάλιστα που το δεύτερο επούλωνε ουσιαστικά τα πολιτικά τραύματα του παρελθόντος, τα πράγματα ήταν απλά και ξεκάθαρα.

Μήπως όμως θα είχαν δικαιωθεί σήμερα, αν είχαν μείνει στο Ναρ και ακολουθούσαν τη στάση αναμονής άλλων σφων τους, που μοιράζονταν κοινές ανησυχίες, αλλά δεν παρέδωσαν το ιστορικό ρεύμα στη μεταμοντέρνα χαριτάση, κατορθώνοντας να την εκτοπίσουν -με τον ίδιο περίπου τρόπο, που δικαιώθηκαν όσοι δεν έφυγαν από το καράβι το 89' και νίκησαν την αναθεωρητική λαίλαπα; Μήπως όλα αυτά που προσάπτουν στο ρεύμα, στην επιστολή τους, είναι βασικά σωστά μεν, αλλά για κάποια άλλη περίοδο;

Μια απλή ματιά στο σημερινό αριστεροχώρι, τους συμμάχους του Ναρ στην Ανταρσυα και την κατάσταση στο εσωτερικό του -όπου να φανταστείς πως η γερουσία κρατάει τα... μπόσικα, και βασικά τα προσχήματα απέναντι στην... εξεγερμένη νεολαία- κάνει τα παραπάνω ερωτήματα ρητορικά.

Πού βρίσκονται σήμερα όμως οι θρυλικοί επτά;
Εντάξει, δεν έκανα προφανώς προσωπική έρευνα για τον καθένα ξεχωριστά, αλλά γενικά μιλώντας, οι πιο δραστήριοι από αυτούς είναι μαζί μας, στη γλύκα (;) του "εντός, εκτός κι επί ταυτά". Και δε θα μπορούσαν πολύ εύκολα να είναι παραμέσα, γιατί οι καθοδηγητικές θέσεις που είχαν προηγουμένως (κι όσο μεγαλύτερες ήταν, τόσο μεγαλώνουν οι καταστατικοί "σκόπελοι") δυσκολεύουν την πλήρη, οργανική ένταξη ή απλά καθυστερούν το μοιραίο, ως φυσική εξέλιξη.

Αυτός που δεν είναι πια μαζί μας/τους είναι ο Σταύρος Μαυρουδέας, με θεωρητική συμβολή στο σχήμα του ολοκληρωτικού καπιταλισμού και παλιότερες επεξεργασίες του Ναρ κι ένα πολυκύμαντο παρελθόν, γιατί όπως είχε πει χαριτολογώντας και ένας από τους επτά: αν πάει διακοπές σε ένα νησί με μια παντόφλα, σε τρεις μέρες θα έχει γυρίσει τσακωμένος με την παντόφλα. Κι ο οποίος διατηρεί τη βαριά προφορά αλά Στιβ Γιατζόγλου και το χειμαρρώδες ρυθμό-ψαροκόκαλο, όπως στα καρτούν, που έρχεται με φόρα ένας κουβάς λόγια, έπεα-πτερόεντα, πάνω σου κι εσύ σηκώνεις από τα μάτια σου ένα ψαροκόκαλο, για να καταλάβεις τι έγινε και πώς έπεσε ο ουρανός στο κεφάλι μας.

Τουλάχιστον έμεινε η παρουσία του Μαυρουδέα στην ημερίδα του κόμματος για τις θέσεις του σχετικά με την κρίση. Και το σύνθημα που έγραφε στα κυπελλάκια με τον καφέ το Λαϊκό Στρώμα, σαν τις καθημερινές ατάκες-σχόλια στον παλιό Ημεροδρόμο: εσείς με ΔΕΑ κι εμείς με Μαυρουδέα...

Δεν ξέρω αν υπάρχει κάποιο γενικό συμπέρασμα που μπορεί να βγει για όλα αυτά. Το ρεύμα των επτά που έφυγαν από το ρεύμα έγινε κάπως πιο διακριτό, πριν και μετά από τις διπλές εκλογές του 12', που ανακατεύτηκαν και (ακολούθως) ξεκαθάρισαν κάποια πράγματα. Αλλά φάνηκε να εξαντλεί τη δυναμική του, βάσει και των καινούριων δεδομένων, προτού εξαντλήσει βασικά το δυναμικό που αφορούσε.

Κι όσο για κουκουνάρια, δε νομίζω πως υπάρχουν πια, ούτε καν ως προστατευόμενο πολιτικό είδος υπό εξαφάνιση. Ιδίως από τη στιγμή που ακόμα κι η αναρχίζουσα χαριτάση φαντάζει ως ευχάριστη, σοβαρή, νοσταλγική νότα από το παρελθόν, κάτι σαν το Ναρ που γνωρίσαμε (και δεν αγαπήσαμε), αλλά ήταν τουλάχιστον (κάτι σαν) αριστερισμός και σημείο αναφοράς.

Η επικαιρότητα της λενινιστικής θεωρίας του ιμπεριαλισμού

Στο σημερινό άρθρο του Μάκη Παπαδόπουλου στον Κυριακάτικο Ρίζο, ουσιαστικά αναπαράγονται κάποια αποσπάσματα από το άρθρο του στο τελευταίο τεύχος της ΚΟΜΕΠ για την επικαιρότητα της λενινιστικής θεωρίας του ιμπεριαλισμού. Η κε του μπλοκ αντιγράφει και αναδημοσιεύει σήμερα κάποια αποσπάσματα από αυτό το άρθρο, θεωρώντας πως βάζει συνοπτικά κάποια πολύ ουσιαστικά σημεία για την οικονομική ουσία του ιμπεριαλισμού (την εμφάνιση του μονοπωλίου), τις συγχύσεις γύρω από τη γνωστή φράση της μπροσούρας (περί μιας χούφτας ιμπεριαλιστών) κι άλλα σημαντικά ζητήματα. Καλή ανάγνωση και νηφάλιο σχολιασμό.

-.-.-

Η θέση για τον ιμπεριαλισμό, ως εποχής του αντιδραστικού πλέον μονοπωλιακού καπιταλισμού, με ενιαία χαρακτηριστικά για όλα τα κράτη που έχουν περάσει στο στάδιο του μονοπωλιακού καπιταλισμού και είναι ενταγμένα στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα, είτε είναι ασθενέστερα είτε ισχυρότερα, είναι βασική στη λενινιστική προσέγγιση.

Πρόκειται για ενιαία γνωρίσματα που αφορούν την κυριαρχία των μονοπωλίων, των ισχυρών μετοχικών εταοριών και την όξυνση του καπιταλιστικού ανταγωνισμού, το σχηματισμό του χρηματιστικού κεφαλαίου, την αύξηση της σημασίας της εξαγωγής κεφαλαίου σε σχέση με την εξαγωγή εμπορευμάτων, την πάλη για το ξαναμοίρασμα των αγορών και των εδαφών μεταξύ των καπιταλιστικών κρατών όπου εδρεύουν μονοπωλιακοί όμιλοι με μεγάλα μερίδια στην καπιταλιστική αγορά.

Ο Λένιν δίνει έμφαση στην ανισόμετρη ανάπτυξη του καπιταλισμού και στις επιπτώσεις της στην όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων. Η ενίσχυση της τάσης εξαγωγής κεφαλαίου επιταχύνει την ανάπτυξη του καπιταλισμού στις χώρες που κατευθύνεται και με ορισμένες άλλες προϋποθέσεις, που αφορούν κυρίως τις δυνατότητες εσωτερικής συσσώρευσης και τη μεταφορά των τεχνολογικών εξελίξεων, συμβάλλει σε ορισμένη αλλαγή συσχετισμού μεταξύ κρατών στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα, ως αποτέλεσμα της ανισόμετρης ανάπτυξης.

Η επίδραση της ανισόμετρης ανάπτυξης

Στο ζήτημα της ανισόμετρης ανάπτυξης, ο Λένιν αντιπαλεύει την οπορτουνιστική θέση του Κάουτσκι πως η ανάπτυξη της καπιταλιστικής οικονομίας διεθνώς οδηγεί στον υπεριμπεριαλισμό, σε μια τόσο μεγάλη αλληλεξάρτηση των συμφερόντων των αστικών τάξεων των διάφορων χωρών, ώστε να αποτελεί μονόδρομο η ειρηνική επίλυση των διαφορών τους, η σύναψη ιμπεριαλιστικών συμφωνιών που οδηγούν στο σχηματισμό μιας ενιαίας, ειρηνικής, οργανωμένης, παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας.

Μια σειρά θεωρητικές και πολιτικές επεξεργασίες στις μέρες μας επαναφέρουν στην ουσία τον πυρήνα της οπορτουνιστικής αντίληψης του Κάουτσκι (πχ παγκοσμιοποίηση, αυτοκρατορία), με την επίκληση ορισμένων υπαρκτών τάσεων.

Ως σύγχρονα χαρακτηριστικά ενός δήθεν νέου ιστορικού σταδίου του καπιταλισμού, σε σχέση με την περίοδο του ιμπεριαλισμού, προβάλλονται η διεύρυνση της ισχύος των εταιριών με πολυεθνική μετοχική σύνθεση, ο μεγαλύτερος ρυθμός ανάπτυξης του παγκόσμιου εμπορίου, η διεύρυνση των αλληλεξαρτήσεων μεταξύ των καπιταλιστικών κρατών.

Στην πραγματικότητα όλα αυτα τα φαινόμενα αντανακλούν τη γενική τάση διεθνοποίησης της παραγωγής, των επενδύσεων, της κίνησης των κεφαλαίων στο πλαίσιο της παγκόσμιας καπιταλιστικής αγοράς. Όμως αυτή η τάση δεν μπορεί να αναιρέσει την επίδραση του νόμου της ανισόμετρης ανάπτυξης, ούτε μπορεί να ανατρέψει το γεγονός ότι το βασικό μέρος της αναπαραγωγής του κεφαλαίου διενεργείται στο πλαίσιο της εθνοκρατικής συγκρότησης της καπιταλιστικής οικονομίας. Πάνω σε αυτήν την αντιφατική αντικειμενική κίνηση της καπιταλιστικής οικονομίας οξύνονται οι ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις.

Οι όροι της διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου των μονοπωλιακών ομίλων, των μετοχικών εταιριών, εξακολουθούν στο μεγαλύτερο μέρος τους να διαμορφώνονται στο πλαίσιο των εθνικών κρατών και των εκάστοτε διακρατικών ιμπεριαλιστικών συμμαχιών στις οποίες συμμετέχουν. Αυτό αφορά τους όρους φορολόγησης, δανειοδότησης, διαμόρφωσης των μισθών, δασμολογικής προστασίας, κρατικών επιδοτήσεων εξαγωγών, κρατικών επιχορηγήσεων και ενισχύσεων, τη σύναψη οικονομικών συμφωνιών-συμβάσεων του κάθε αστικού κράτους με άλλα κράτη ή ομάδες κρατών, προς όφελος των μονοπωλίων.

Παράλληλα, κάθε εθνικό αστικό κράτος αξιοποιεί την οικονομική πολιτική και στρατιωτική ισχύ του για τη στήριξη των εγχώριων μονοπωλιακών ομίλων του στο διεθνή ανταγωνισμό. Ανεξάρτητα από την πιθανή πολυεθνική μετοχική του σύνθεση, κάθε μονοπωλιακός όμιλος έχει δεσμούς αναφοράς με συγκεκριμένο αστικό κράτος και σχετικές ιμπεριαλιστικές συμμαχίες. Σε τελευταία ανάλυση, η μετοχική ετααιρία αναπτύσσεται κυρίως στο πλάισιο του εθνοκρατικά συγκροτημένου καπιταλισμού και σε αυτό το αντικειμενικό έδαφος αποκτά τη δυνατότηα εξαγωγής μέρους των κεφαλαίων της. Το εθνικό αστικό κράτος παραμένει λοιπόν το βασικό όργανο διασφάλισης της οικονομικής κυραρχίας των μονοπωλίων, της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης κεφαλαίου σε ανταγωνισμό με αντίστοιχες διαδικασίες στα άλλα κράτη.

Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι, παρά τη γενική ανοδική τάση της διεθνούς παραγωγής, του μέρους του Παγκόσμιου Ακαθάριστου Προϊόντος που προέρχεται από Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (ΑΞΕ) σε χώρες υποδοχής, καθώς και του διεθνούς εμπορίου, μεγάλο μέρος της αναπαραγωγής του κεφαλαίου κάθε αστικής τάξης διενεργείται στο πλαίσιο της εγχώριας αστικής αγοράς κάθε αστικού κράτους. Η εγχώρια αγορά διατηρεί κυρίαρχο ρόλο για τη συσσώρευση κεφαλαίου ακόμα και στις ΗΠΑ, παρά την αύξηση της σημασίας των θυγατρικών επιχειρήσεων των πολυεθνικών μονοπωλιακών ομίλων, με έδρα τις ΗΠΑ. Οι εξελίξεις επιβεβαιώνουν την πρόβλεψη του Λένιν το 1915, όταν προλογίζοντας το σχεδτικό έργο του Ν. Μπουχάριν σημείωνε: "Δε χωράει αμφιβολία ότι η εξέλιξη γίνεται με κατεύθυνση προς ένα ενιαίο παγκόσμιο τραστ, που καταβροχθίζει όλες χωρίς εξαίρεση τις επιχειρήσεις και όλα χωρίς εξαίρεση τα κράτη. Η εξέλιξη όμως προχωρεί προς αυτήν την κατεύθυνση κάτω από τέτοιες συνθήκες, με τέτοιο ρυθμό, μέσα σε τέτοιες αντιθέσεις, συγκρούσεις και κλονισμούς -που δεν είναι καθόλου μόνο οικονομικοί, αλλά είναι και πολιτικοί, εθνικοί, κτλ, κτλ- έτσι που οπωσδήποτε πριν φτάσουν τα πράγματα σε ένα παγκόσμιο τραστ, πριν την "υπεριμπεριαλιστική" παγκόσμια ένωση των εθνικών χρηματιστικών κεφαλαίων, ο ιμπεριαλισμός θα πρέπει να χρεοκοπήσει αναπόφευκτα, ο καπιταλισμός θα μετατραπεί στο αντίθετό του".

Στις γραμμές του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος παραμένουν σήμερα ισχυρές μια σειρά οπορτουνιστικές θέσεις και επεξεργασίες που στην ουσία αντιλαμβάνονται τον ιμπεριαλισμό κυρίως ως αεξωτερική πολιτική, ως ξένη, εξωτερική εισβολή και επικυριαρχία ενός ισχυρότερου αστικού κράτους απέναντι σε ένα ασθενέστερο. Αυτές οι επεξεργασίες συχνά προβάλλουν τις υπαρκτές ιμπεριαλιστικές στρατιωτικές επιθέσεις και επεμβάσεις των πιο ισχυρών καπιταλιστικών κρατών, τη διείσδυση ξένων μονοπωλίων για εκμετάλλευση και έλεγχο της αγοράς μιας χώρας ή μιας ευρύτερης περιοχής, αποσπασμένα από το κοινωνικό-οικονομικό περιεχόμενο του ιμπεριαλισμού, ως τελευταίου, ανώτατου σταδίου του καπιταλισμού.

Αυτές οι αντιλήψεις περιορίζουν το εργατικό κίνημα σε μια επιφανειακή καταδίκη των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων και ταυτόχρονα προβάλλουν λαθεμένα τη δυνατότητα κοινωνικής συμμαχίας της εργατικής τάξης με αστικές δυνάμεις, με στόχο το ξεπέρασμα της καθυστέρησης της καπιταλιστικής ανάπτυξης της χώρας και την ουσιαστική κατάκτηση της εθνικής της ανεξαρτησίας. Έτσι, ο στόχος της αναβάθμισης της θέσης μιας καπιταλιστικής χώρας μέσα στο ιμπεριαλιστικό σύστημα προβάλλεται ως "αντιιμπεριαλιστικός", εμφανίζεται ως ριζοσπαστικός στόχος πάλης ενάντια στην ιμπεριαλιστική εξάρτηση, ενώ στην πραγματικότητα οδηγεί σην ταξική συνεργασία.

Για αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία η προβολή της λενινιστικής θέσης σχετικά με το κοινωνικοοικονομικό περιεχόμενο του ιμπεριαλισμού, ως μονοπωλιακού καπιταλισμού, ως αντιδραστικής εποχής του καπιταλισμού. Γι' αυτό χρειάζεται όχι μόνο συστηματική μελέτη, αλλά και ανάπτυξη της θεωρίας του ιμπεριαλισμού, του σύγχρονου μονοπωλιακού καπιταλισμού.

Ο προβληματισμός σχετικά με τη "χούφτα" των ηγετικών καπιταλιστικών χωρών

Η προβολή των ενιαίων χαρακτηριστικών που αφορούν όλα τα αστικά κράτη στο σύγχρονο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα παρουσιάζεται σε ορισμένες αναλύσεις σε αντιπαράθεση με τη διατύπωση του Λένιν ότι στον ιμπεριαλισμό μια χούφτα μεγάλες καπιταλιστικές δυνάμεις κλέβουν, λεηλατούν τους υπόλοιπους λαούς κι επιβάλλουν ανισότιμες σχέσεις με τις υπόλοιπες καπιταλιστικές χώρες.

Η επιμονή στην ανάδειξη της οικονομικής ουσίας του ιμπεριαλισμού, του μονοπωλιακού καπιταλισμού ως αναγκαίας αφετηρίας κάθε σύγχρονης ανάλυσης, εμφανίζεται σε αυτές τις αναλύσεις ως απόκλιση από τη λενινιστική θέση της διαρκούς πάλης για το ξαναμοίρασμα του κόσμου μεταξύ των πιο ισχυρών καπιταλιστικών χωρών, μεταξύ των διαφόρων καπιταλιστικών κέντρων.

Θεωρούμε αβάσιμη τη συγκεκριμένη κριτική, σύμφωνα με την οποία ο Λένιν δήθεν ταύτιζε τον ιμπεριαλισμό με μια χούφτα ισχυρών καπιταλιστικών χωρών. Είναι γεγονός ότι ο Λένιν επισήμανε ότι μια μικρή ομάδα χωρών κατείχε ηγετική θέση στην παγκόσμια αγορά, χάρη στα τραστ, στα καρτέλ, και κυρίως στις διακρατικές σχέσεις μεταξύ των κρατών-πιστωτών και κρατών-οφειλετών. Πράγματι, φώτισε την αύξηση της ισχύος που αποκτούν τα συγκεκριμένα κράτη, τα οποία παίζουν το ρόλο του πιστωτή, του τοκογλύφου, του εισοδηματία (Renterstaat) σε σχέση με τα κράτη-οφειλέτες. Εστίασε επίσης στην ομάδα ισχυρών κρατών που κατείχαν αποικίες στην εποχή του.

Όμως όλες αυτές οι επισημάνσεις της λενινιστικής ανάλυσης δεν οδηγούν στο λανθασμένο συμπέρασμα ότι ιμπεριαλιστική πολιτική ασκούν μόνο τα καπιταλιστικά κράτη που βρίσκονται σε κάθε ιστορική στιγμή στην κορυφή της ιμπεριαλιστικής πυραμίδας.

Ο Λένιν φώτισε ήδη στη δική του εποχή την ιμπεριαλιστική πολιτική αστικών κρατών και αστικών τάξεων που δεν ανήκουν στις λεγόμενες μεγάλες δυνάμεις.

Ανέδειξε το ρόλο της αστικής τάξης του Βελγίου που λήστευε το λαό του Κονγκό και επένδυε 3 δις φράγκα στο εξωτερικό, άσκησε κριτική στους Βέλγους συντρόφους που περιόριζαν την πάλη τους μόνο στην απελευθέρωση της χώρας από τη γερμανική εισβολή και κατοχή χωρίς να θέδτουν θέμα ταξικής απελευέρωσης της εργατικής τάξης.

Ο Λένιν επισημανε επίσης εύστοχα ότι δίπλα στις αποικιακές κινήσεις των μεγάλων δυνάμεων βρίσκονταν αποικίες μικρών κρατών, χάρη στις αντιθέσεις των μεγάλων κρατών για το μοίρασμα της λείας. Η Δανία αποτελούσε χαρακτηριστικό παράδειγμα της συγκεκριμένης περιόδου. Αναφερόμενος στον ιταλικό ιμπεριαλισμό που τον χαρακτήριζε ιμπεριαλισμό των φτωχών, τόνισε ότι κάθε αστική τάξη παλεύει για να πετύχει προνόμια για το εθνικό της κεφάλαιο και την ίδια ώρα ξεγελά το λαό, παρουσιάζοντας την ιμπεριαλιστική πάλη για το δικαίωμα καταλήστευσης άλλων λαών σαν "εθνικοαπελευθερωτικό πόλεμο". Η βάση της ιμπεριαλιστικής πολιτικής και μικρότερων καπιταλιστικών κρατών είναι η ανάπτυξη του μονοπωλιακού καπιταλισμού σε αυτά. Η λενινιστική θεωρία για τον ιμπεριαλισμό επικεντρώνεται στην οικονομική ουσία, την εμφάνιση του μονοπωλίου, μπορεί να ερμηνεύσει τετοια φαινόμενα στη βάση της εξελισσόμενης ανάπτηξης του μονοπωλιακού καπιταλισμού σε όλο τον καπιταλιστικό κόσμο.

Τα συγκεκριμένα παραδείγματα βοηθούν να κατανοηθεί ολοκληρωμένα η ουσία της θεμελιώδουης λενινιστικής θέσης ότι, λόγω της επίδρασης του νόμου της ανισόμετρης ανάπτυξης, οι ανισόμετρες σχέσεις αφορούν το σύνολο των καπιταλιστικών κρατών και είναι σύμφυτες με το ιμπεριαλιστικό σύστημα. Ασφαλώς σε κάθε ιστορική στιγμή θα ξεχωρίζουν κάποια πιο ισχυρά, ηγετικά καπιταλιστικά κράτη. Όμως λόγω της ανισόμετρης ανάπτυξης η μεταβολή του συσχετισμού μεταξύ των κρατών είναι συνεχής.

Σήμερα 100 χώρες υφίστανται ως ξεχωριστές κρατικές ονότητες. Στο σύγχρονο ιμπεριαλιστικό σύστημα έχει διαμορφωθεί ένα καθεστώς ανισότιμης αλληλεξάρτησης του συνόλου των καπιταλιστικών κρατών. Λόγω της επίδρασης της εξαγωγής κεφαλαίου και της ταχύτητας των τεχνολογικών αλλαγών, ο συσχετισμός δύναμης μεταξύ των καπιταλιστικών κρατών μεταβάλλεται. Ισχυρά κράτη-πιστωτές του 20ού αιώνα έχουν μετατραπεί σήμερα σε κράτη-οφειλέτες (πχ το μεγαλύτερο σημερινό κρατικό χρέος των ΗΠΑ, της Γαλλίας, της Ιταλίας), ενώ η Κίνα είναι σήμερα κράτος-πιστωτής. Η μεταβολή της ισχύος της Βρετανίας συγκριτικά με την Ινδία από τον 20ό στον 21ο αιώνα αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Αντίστοιχα σήμερα το ζήτημα διαμόρφωσης μιας "εργατικής αριστοκρατίας" δεν περιορίζεται μόνο σε μια χούφτα ισχυρών καπιταλιστικών κρατών. Η επέκταση και το βάθεμα των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής στο σύγχρονο ιμπεριαλιστικό σύστημα επιτρέπει την εμφάνιση της "εργατικής αριστοκρατίας" στην πλειοψηφία των καπιταλιστικών κρατών. Έτσι, η διάσπαση της εργατικής ενότητας και η διείσδυση μικροαστικών αντιλήψεων στο εργατικό κίνημα αποκτά γενικό χαρακτήρα.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο οφείλουν να εξετάσουν οι κομμουνιστές την εξέλιξη των ιμπεριαλιστικών συμμαχιών, των ανισότιμων διακρατικών σχέσεων των υπαρκτών ιμπεριαλιστικών στρατιωτικών, πολιτικών και οικονομικών εξαρτήσεων, καθώς και την όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών επεμβάσεων, την επέκταση τοπικών πολέμων, τον κίνδυνο διεύρυνσής τους, καθώς και τον κίνδυνο ενός νέου γενικευμένου ιμπεριαλιστικού πολέμου.

Η σημερινή συνθετότητα της κίνησης της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας δεν μπορεί να ερμηνευτεί σωστά και ολοκληρωμένα, αν περιοριστούμε στη δράση των κρατών που βρίσκονται στην κορυφή της ιμπεριαλιστικής πυραμίδας. Εύκολα μπορούμε να επιβεβαιώσουμε αυτή τη θέση αν δούμε τη μείωση του οικονομικού ρόλο των G7 την τελευταία δεκαπενταετία, καθώς και την αλλαγή του συσχετισμού μεταξύ ΗΠΑ-Ευρωζώνης και BRICS.

Αντίστοιχα, σε λαθεμένα συμπεράσματα για τις εξελίξεις στην Ευρασία θα καταλήξει όποιος υποτιμήσει το ρόλο, τα σχέδια και την επιρροή κρατών όπως η Τουρκία, η Σαουδική Αραβία, το Ισραήλ, που δε συμπεριλαμβάνονται στα ηγετικά καπιταλιστικά κράτη την περίοδο που διανύουμε, όμως μετέχουν ενεργά στη διαπάλη για το ξαναμοίρασμα αγορών και εδαφών με οικονομική σημασία στη Μέση Ανατολή.

Η αντίληψη που περιορίζει τον πραγματικό αντίπαλο σε μια χούφτα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη ανοίγει το δρόμο για άμβλυνση της πάλης, ακόμη και για ταξική συνεργασία με τμήματα της εγχώριας αστικής τάξης στις υπόλοιπες καπιταλιστικές χώρες. Περιορίζει την πάλη των λαών σε μια επιφανειακή αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική ή με τη Γερμανία στην Ευρώπη, χωρίς ουσιαστικό αντικαπιταλιστικό περιεχόμενο, χωρίς κατεύθυνση ρήξης με την αστική τάξη σε κάθε χώρα.

Η αποσαφήνιση των προαναφερόμενων θεμάτων έχει ιδιαίτερη σημασία για την επεξεργασία της επανστατικής στρατηγικής σε κάθε χώρα. Οι οπορτουνιστικές παρεκκλίσεις σε πολλά κομμουνιστικά κόμματα σήμερα εστιάζονται στην υιοθέτηση ενδιάμεσων σταδίων μεταξύ του καπιταλισμού και σοσιαλισμού, καθώς και με τη μορφή της στήριξης αστικών κυβερνήσεων στο όνομα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και της διασφάλισης ισότιμων σχέσεων με άλλα κράτη, της αποκατάστασης της κυριαρχίας της χώρας.

Κριτήρια επαναστατικής στρατηγικής

Ωστόσο το πρόβλημα είναι βαθύτερο. Αφορά το λαθεμένο προσδιορισμό του χαρακτήρα της επανάστασης με κριτήριο το εκάστοτε διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και με τη μεταβολή της θέσης μιας καπιταλιστικής χώρας στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα. Η συγκεκριμένη συσχέτιση αποτελεί το μεθοδολογικό υπόβαθρο για μια σειρά αντιφάσεις και λάθη στρατηγικής του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος στον 20ό αιώνα.

Αυτή η λαθεμένη μεθοδολογική προσέγγιση υποτιμά τη δυνατότητα των (ανώριμων) κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής να δώσουν μεγάλη ώθηση, να απελευθερώσουν την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Για παράδειγμα, η υπαρκτή καθυστέρηση εξηλεκτρισμού της τσαρικής Ρωσίας ξεπεράστηκε γρήγορα μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Ο Λένιν, μετά από μια βασανιστική προσπάθεια επεξεργασίας της στρατηγικής των μπολσεβίκων, αρνήθηκε στην πράξη τις θέσεις του Πλεχάνοφ, του Κάουτσκι, του Μαρτόφ, αλλά και στελεχών των μπολσεβίκων, που θεωρούσαν ότι η Ρωσία θα έπρεπε να περάσει υποχρεωτικά το δρόμο της περιβόητης ωρίμανσης του καπιταλισμού. Και δικαιώθηκε με τα θεαματικά βήματα που έγιναν στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων τις πρώτες δεκαετίες στην ΕΣΣΔ, που πέτυχε ο επιστημονικός κεντρικός σχεδιασμός της εργατικής εξουσίας.

Γενικότερα, η αξιολόγηση του επιπέδου ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων ανεξάρτητα από τις σχέσεις παραγωγής είναι μια επικίνδυνη αφαίρεση. Οι παραγωγικές δυνάμεις υπάρχουν, λειτουργούν κι αναπτύσσονται μόνο μέσα στη διαλεκτική αλληλεπίδραση με τις σχέσεις παραγωγής, κάθε συγκεκριμένου τρόπου παραγωγής, του καπιταλιστικού ή του κομμουνιστικού. Δεν υπάρχει "ταξικά ουδέτερη" ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων στον καπιταλισμό.

Αντίστοιχα, έχει ιδιαίτερη σημασία να κατανοηθεί ότι οι ανισότιμες σχέσεις αστικών κρατών και η ανισόμετερη ανάπτυξη είναι σύμφυτες με το καπιταλιστικό σύστημα, σε παγκόσμιο επίπεδο. Στο καπιταλιστικό έδαφος δεν μπορούν να καταργηθούν οι σχέσεις ανισότιμης αλληλεξάρτησης ούτε μέσα, ούτε έξω από τις διάφορες ιμπεριαλιστικές συμμαχίες, για παράδειγμα, αν η καπιταλιστική Ελλάδα βγει εκτός Ευρωζώνης.

Σε τελευταία ανάλυση, ο χαρακτήρας της επανάστασης σε κάθε καπιταλιστική χώρα καθορίζεται από τη βασική αντίθεση που καλείται να επιλύσει, ανεξάρτητα από τη σχετική μεταβολή της θέση της χώρας σε μια ομάδα χωρών στο διεθνές καπιταλιστικό σύστημα ή σε μια συμμαχία, οικονομική ή και στρατιωτικοπολιιτική. Από την όξυνση της βασικής αντίθεσης ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της εργασίας και την καπιταλιστική ιδιοποίηση του μεγαλύτερου μέρους του πλούτου που παράγεται, από την ίδια την ύπαρξη μονοπωλιακού καπιταλισμού στην Ελλάδα ή σε άλλη βαλκανική χώρα, στην Τουρκία, προκύπτει ότι υπάρχουν σήμερα οι προϋποθέσεις για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση.

Μόναχο

Μπορεί τελικά το Μόναχο να είναι ένα "δευτερεύον", "παράπλευρο" επεισόδιο, χωρίς άμεση σύνδεση με τον ISIS, τους θαυμαστές του Μπρέιβικ κι όποιο άλλο άκρο κατασκευάζουν. Αλλά συμβάλλει στην εμπέδωση ενός κλίματος γενικευμένης τρομοϋστερίας και δίνει αφορμή για κάποιες πρόχειρες σκέψεις.

Ένα φάντασμα πλανάται πάνω από την Ευρώπη-φρούριο. Το φάντασμα της τρομοκρατίας και των ανεξέλεγκτων (;) "φωτεινών δυνάμεων" που απελευθέρωσε σαν μάγος η ίδια η σκοτεινή ήπειρος, ο δυτικός ιμπεριαλισμός, για να κυριαρχήσει στη Μέση Ανατολή, και να καθυποτάξει το ανερχόμενο (κάποτε) λαϊκό κίνημα αυτών των χωρών.

Αλλά ένα κάστρο χρειάζεται και φοβισμένους, πολιορκημένους "υπερασπιστές". Χρειάζεται, κατά διαστήματα, μερικές εισβολές, που να πιστοποιούν τον κίνδυνο, τον εχθρό, να ανανεώνουν αυτόματα τα πιστοποιητικά τρόμου και την εν λευκώ εξουσιοδότηση στις αρχές να εξασφαλίσουν τάξη, ησυχία κι ασφάλεια.

Και το χειρότερο είναι πως για αυτούς είναι πια πολύ εύκολο να στήνουν ή να αξιοποιούν μια Νίκαια τη βδομάδα, για να κάνουν πέρα την ταξική πάλη. Να κατασκευάσουν γεγονότα και (οσιο)μάρτυρες, που να (οσιο)μαρτυρούν (από μαρτύρια άλλο τίποτα) την κυρίαρχη αφήγηση περί... σύγκρουσης πολιτισμών, όταν θέλουν να αποκρύψουν τη σύγκρουση των κοινωνικών τάξεων ή τις μεταξύ τους αντιθέσεις (σύγκρουση καπιταλισμών).

Κι ενώ για εμάς μπορεί να είναι βουνό ολόκληρο να στήσουμε ένα γερό κίνημα στα πόδια του, με σταθερή παρουσία και χαρακτηριστικά, που να μην υποχωρεί και να μην αποπροσανατολίζεται, να μην αφήνει την επικαιρότητα ή τις κατασκευασμένες ειδήσεις να το υπερσκελίζουν, για αυτούς θα είναι πάντα πολύ πιο εύκολο να φτιάχνουν τέτοια γεγονότα. Είναι ένα τίποτα να αφήσουν την πέτρα να κατρακυλήσει πίσω στον γκρεμό και να πρέπει να σπρώξουμε το βράχο μας από την αρχή. Δες πχ στη Γαλλία και το μεγάλο απεργιακό αγώνα, που οριοθετείται χρονικά από το Μπατακλάν και το χτύπημα στη Νίκαια.

Τους είναι πολύ εύκολο να σκηνοθετήσουν (σαν άλλοι Σπίλμπεργκ) ένα, δύο, πολλά Μόναχο, καθώς και το ιδεολόγημα που τους βολεύει κάθε φορά. Και πλέον δε χρειάζονται πια ένα άκρο ως αντίβαρο για τη δική μας δράση, για να μας τσουβαλιάζουν μαζί του, αλλά μπορούν να φτιάξουν από την αρχή όλη τη "βασική αντίθεση", με τα δικά τους πλαστά υλικά. Από τη μια οι τζιχαντιστές κι από την άλλη οι φανατικοί τύπου Μπρέιβικ, που σπιλώνουν τάχα τα δημοκρατικά ιδεώδη της Γηραίας Ηπείρου.

Δηλ της σκοτεινής ηπείρου, ιμπεριαλισμού, δυνάμεων, που τους έφτιαξαν και τους όπλισαν...

Από τα στόμια βγαίνει η δύναμη

...και όχι από τα στόματα. Σύντροφοι γνωστό αυτό. Κι επιβεβαιώνεται συνεχώς κι από την εμπειρία. Αλλά βγάζουν κι αυτά τα στόματα κάποιες φορές κάτι απίθανα μαργαριτάρια, που τσακίζουν κόκαλα.

Πρώτα ήρθε το ακαταμάχητο σύνθημα του Ποταμιού για την Τουρκία: η δύναμη βρίσκεται στην παλάμη, όχι στην σκανδάλη. Αλλά δε μίλησα -εγκαίρως. Κι όταν ήρθε ο Κούλης να δηλώσει πως ήταν πολιτικός κρατούμενος έξι μηνών και (πολιτικός) εξόριστος μέχρι τα έξι του χρόνια -πιθανότατα για τα πολιτικά του φρονήματα που δεν έχουν αλλάξει δραματικά και παραμένουν νηπιακά- για να γκρεμίσει το τουίτερ, συνειδητοποίησα πως δεν μπορείς να αναφέρεις το ένα χωρίς να έχεις τρολάρει το άλλο, γιατί το αδικείς.

Η δύναμη βρίσκεται στην παλάμη. Που θα μπορούσε να είναι το σύνθημα το μαλάκα. Ή μάλλον το προεκλογικό σύνθημα του Ποταμιού και μότο ζωής για όποιον μαλάκα το ψηφίσει. Κι αυτο δεν είναι bullying (που θα έλεγε κι ο Ζαραλίκος) στους Ποταμίσιους, αλλά προειδοποίηση προς κάθε ψηφοφόρο, που νομίζει ότι η δύναμή του είναι η ψήφος του και νιώθει μαλάκας-κοψοχέρης (αλλά ευτυχώς του μένει το άλλο χέρι για την επόμενη μαλακία, στην επόμενη κάλπη). Ακόμα και για τους δικούς μας ψηφοφόρους. Γιατί αν διεκδικείς επαναστατικά την εξουσία και φαντασιώνεσαι την κυβέρνηση ως ένα είδος προκαταρκτικού κρίκου, που θα πυροδοτήσει εξελίξεις, την επαναστατική στύση του κινήματος, κτλ, είναι χοντρικά η διαφορά μεταξύ του έρωτα-σεξουαλικής επαφής και της (αγχωμένης) μαλακίας (Διδυμότειχο Blues). Η οποία μπορεί να γίνει ομαδική, αν έχεις στο ίδιο δωμάτιο μια παρέα λεβέντες και το γραφικό Λεβέντη (με την καλή έννοια όμως, του αγαθού μαλάκα και με αγάπη μόνο) για οικουμενική.

Η δύναμη δε βρίσκεται στη σκανδάλη, αλά στην παλάμη αυτού που την κρατά. Όποιος στοχοποιεί το όπλο και όχι το χράστη ή το χέρι που τον οπλίζει και τον χρησιμοποιεί, είναι τηρουμένων των αναλογιών σαν να κοιτά το δάχτυλο ενώ του δείχνουν το φεγγάρι -αυτό το ρητό είναι ιδιαίτερα αγαπητό και στο φιλελέ κοινό, που μπορεί να το καταλάβει καλύτερα.

Η δύναμη είναι στην παλάμη, όταν γίνεται σφιγμένη γροθιά και λειτουργεί έτσι κι ο κόσμος και όχι όταν εκτονώνεται με αγανακτισμένες μούντζες. Αλλά στο Ποτάμι, που διαφωνούν για τελείως διαφορετικούς λόγους με τις μούντζες, εκτός κι αν είναι για το μένουμε Ευρώπη, διεκδικούν με σοβαρές αξιώσεις το βραβείο της ανοιχτής παλάμης για τις αναλύσεις τους. Εκτός κι αν τους το πάρει (μέσα από την παλάμη) ο Κούλης.

Η δύναμη της συνήθειας της παλάμης ή η αδυναμία του ψηφοφόρου (που υπόσχεται στον εαυτό του μια τελευταία μαλακία, όπως ο κόκορας του Αρκά) φαίνεται κάθε φορά και στο επίπεδο της Βουλής.
Αριστερός ο ένας (Τσίπρας) που επιβιώνει ακόμα -και για πάντα- από τον ετεροπροσδιορισμό και τη σύγκριση με τους προηγούμενους, όσο πολιτικός κρατούμενος κι αγωνιστής ήταν ο άλλος, τον ίδιο καιρό που κι η Ντόρα ακόμα ήταν λέει αριστερή (στο Ρήγα Φεραίο, αν δεν κάνω λάθος).
Πέτρινα χρόνια, το κρασί παλιό, το χαβιάρι μαύρο, παντεσπάνι αντί για ψωμί κι ο Πύργος του Άιφελ σκουριασμένος να ρίχνει πένθιμα τη μολυβένια του σκιά στα κεφάλια των πολιτικών εξόριστων, και του πάτερ-φαμίλια, που αποστάτησε για το καλό της πατρίδας του και για να αποτρέψει μια πιθανή δικτατορία.

Κατά τα άλλα, η Φώφη βρίσκει ευκαιρία να αδειάσει το Βενιζέλο (που ονειρεύεται ξανά υπουργείο), ο Σκανδαλίδης το Λεβέντη (γιατί ως εκεί φτάνει το δικό του εκτόπισμα) και ο Λεβέντης το ΠαΣοΚ, γιατί εκεί έχει φτάσει το ΠαΣοΚ.

Αλλά την καλύτερη ατάκα την έδωσε -μαζί με την ουσία- η Αλέκα στην ομιλία της: και ο πιο δημοκρατικός εκλογικός νόμος σταματάει έξω από την πόρτα του εργοστασίου. Εκεί που επικρατεί η εργοδοτική αυθαιρεσία-τρομοκρατία και παραδίδει στη... δύναμη της παλάμης κάθε γλυκερή φράση για τα "δημοκρατικά ιδεώδη" της αστικής δικτατορίας.

Σύντροφοι, γνωστό αυτό, ήταν είναι και μένει αληθινό. Κι αυτή είναι η πικρή-πολύτιμη αλήθεια της Unidad Popular (ενός αγνού ιδεαλιστικού ρεφορμισμού, που έσβησε με το όπλο στο χέρι και δεν έχει παρά απλή συνωνυμία με διάφορες τοπικές ΛαΕ).

100 μέρες που συγκλόνισαν την Ελλάδα

Σήμερα είναι η επέτειος της δολοφονίας του Σωτήρη Πέτρουλα και η κε του μπλοκ βρίσκει αφορμή να καταπιαστεί με μια εκκρεμή της υπόσχεση και με το βιβλίο του Φώντα Λάδη για τα Ιουλιανά, που κυκλοφόρησε ως ένθετο το περασμένο Σάββατο με την ΕφΣυν, με τον τίτλο της ανάρτησης (που μπορεί να παραπέμπει συνειρμικά στο βιβλίο του Τζόνι Ριντ για την Οκτωβριανή Επανάσταση και τις 10 μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο, αλλά είναι πολύ πιο γειωμένο και σοβαρό από ό,τι μπορεί να φαίνεται από τον τίτλο του). Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί πως το βιβλίο αυτό είναι πιθανότατα από τα πρώτα (αν όχι το πρώτο και μοναδικό για πολλά χρόνια) πολιτικά κείμενα-βιβλία που γράφει ο Λάδης, μετά από την αποχώρησή του από το Κόμμα, κάπου στις αρχές της δεκαετίας με τις βάτες -αν δεν κάνω λάθος.

Η μικρή αυτή μπροσούρα περιλαμβάνει επίσης ενδιαφέρον φωτογραφικό κι αρχειακό υλικό (πρωτοσέλιδα εφημερίδων της εποχής, κτλ). Εδώ θα ασχοληθούμε με το πρώτο μέρος της, όπου εκθέτει σύντομα μερικά στοιχεία, συμπεράσματα, αλλά κι αποσπάσματα από έργα και κείμενα τρίτων, που αναφέρονται στο θέμα του. Παρακάτω παρατίθενται, χωρίς εκτεταμένο σχολιασμό, κάποια ενδιαφέροντα αποσπάσματα (του Λάδη και άλλων).

Μια σύνδεση που επιχειρεί ο Λάδης των Ιουλιανών με το ευρύτερο οικονομικό σκηνικό της εποχής, όπου όμως εξαρτά τις καταλήξεις από τη θέληση του ξένου μονοπωλιακού κεφαλαίου και όχι με την ελληνική αστική τάξη.

Μια και αναφερθήκαμε σε οικονομικούς παράγοντες, ας μην ξεχνάμε ότι η αρχή της δεκαετίας του 60' συμπίπτει με τη σύνδεση της χώρας με την ΕΟΚ και με ορισμένες πρώτες, σημαντικές επενδύσεις ξένου κεφαλαίου στην Ελλάδα. Σε κείνη ακριβώς την περίοδο, οι πολιτικές αντιθέσεις, οδηγημένες σε αδιέξοδο, ήταν σε συνεχή κι αυξανόμενη ασυμφωνία με τις διαγραφόμενες κοινωνικές εξελίξεις.

Κι η ίδια άλλωστε η δικτατορία ήρθε τελικά για να επιβάλει στην Ελλάδα τις θελήσεις του ξένου μονοπωλιακού κεφαλαίου, ανεξάρτητα αν αυτό το επιδίωξε με μια διπλά αντιφατική προσπάθεια που από τη μια έφερε το αναχρονιστικό προσωπείο της "Ελλάδος Ελλήνων Χριστιανών" και από την άλλη τη στρατηγική της βίαιης καταστολής των συσσωρευμένων αντιθέσεων του πολιτικού κόσμου.

Μια παρατήρηση, που μπορεί να συνδεθεί και με επόμενες σημειώσεις, για την επαναστατική (ή μη) δυναμική που είχαν τα Ιουλιανά.

Στις σημαντικές στιγμές, τα γεγονότα ξετυλίγονται συνήθως ταχύτατα, "συμπυκνωμένα". Στα "Ιουλιανά" αντίθετα, η ουσιαστική εξέλιξη ήταν αργή. Για δύο τουλάχιστον μήνες όλα έμοιαζαν ακίνητα, επαναλαμβανόμενα, σε μια αναπάντεχη, τυφλή προσωρινότητα. Ύστερα από το πρώτο λαϊκό ξέσπασμα και την κάθοδο, στις 19 Ιουλίου, ενός εκατομμυρίου ατόμων στους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας, η εικόνα έμεινε μετέωρη: διαδηλώσεις, διαβουλεύσεις, συναλλαγές, πιέσεις, αναβλητικότητα, φαινομενική αδιαλλαξία στις αρχικές θέσεις, διακωμώδηση και κατεξευτελισμός του Παλατιού και της Βουλής, και πάλι διαδηλώσεις, συναλλαγές, διαβουλεύσεις...

Ένα ενδιαφέρον ερμηνευτικό σχήμα για τη διακυβέρνηση της Ε.Κ. και την αξία χρήσης της ως προς τον εκσυγχρονισμό του πολιτικού συστήματος.

Υπάρχει όμως και μια άλλη άποψη. Εκείνη που υποστηρίζει πως η Ε.Κ. ακριβώς με το να υλοποιήσει ένα μέρος από το πρόγραμμά της, στην ουσία ικανοποιούσε τις ανάγκες του μεγάλου κεφαλαίου στην Ελλάδα, που όσο περνούσε ο καιρός εξυπηρετιόταν όλο και λιγότερο από την αντιδραστική, παρωχημένη πολιτική του Παλατιού και κυρίως της παραδοσιακής Δεξιάς.

Αυτήν την άποψη διατυπώνει αναλυτική ο Δ. Χαραλάμπης στο βιβλίο του "Στρατός και Πολιτική εξουσία - η δομή της εξουσίας στην μετεμφυλιακή Ελλάδα" (Εξάντας 1985):

Τα βασικά στοιχεία της φιλελευθεροποίησης επί κυβέρνησης Ε.Κ. ήταν ο περιορισμός του ιδεολογικού ρόλου του αντικομμουνισμού, η προσπάθεια απομάκρυνσης του συνδικαλισμού από τον έλεγχο της Δεξιάς και η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Και τα τρία στοιχεία όχι μόνο της προσπάθειας εκδημοκρατισμού της ελληνικής κοινωνίας, αλλά και της ορθολογικής οργάνωσης της κοινωνίας σύμφωνα με τις ανάγκες της οικονομικής απογείωσης και της μακροχρόνιας σταθεροποίησης της αστικής εξουσίας.

Σημειώνεται επίσης η θετική, ευνοϊκή στάση που κράτησε αρχικά το Παλάτι στην αλλαγή φρουράς σε κυβερνητικό επίπεδο, μετά την αποπομπή (ουσιαστικά) του Καραμανλή, και η διάλυση του αρραβώνα τους (μια σύγκρουση που εκδηλώθηκε σχετικά με τον έλεγχο του στρατεύματος), πιθανότατα εξαιτίας του Κυπριακού και των αμερικανικών πιέσεων.

Η μετριοπαθής στάση της κυβέρνησης απέναντι στα αστικά συμφέροντα, τη μοναρχία και τα αμερικανικά συμφέροντα δοκιμάστηκε πολύ γρήγορα με την κυπριακή κρίση. Ο Γ. Παπανδρέου προσπάθησε να ακολουθήσει μια πολιτική που δε θα ερχόταν σε αντίθεση προς την αμερικανική εξωτερική πολιτική. Μέσα στα πλαίσια αυτής της πολιτικής ήταν και η καταρχήν αποδοχή του σχεδίου Άτσεσον για την Κύπρο. Αποδοχή που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει ύστερα από πίεση της Λευκωσίας. Η κυβέρνηση της Ε.Κ. δεν μπορούσε να έρθει σε άμεση ρήξη με την κυβέρνηση της Λευκωσίας.

Ο Γ. Παπανδρέου είχε μεν αναγνωρίσει τις συνθήκες του Λονδίνου και της Ζυρίχης σαν εθνικά συμφέρουσες και τις είχε παλιότερα υπερψηφίσει στη Βουλή, αλλά η συγκεκριμένη συγκυρία, μετά την αναθεώρηση του Συντάγματος από το Μακάριο, έθετε νέα προβλήματα. Δεν μπορούσε όμως η κυβέρνηση να δεχτεί ενάντια στη Λευκωσία τα σχέδια των αμερικανών για νατοποίηση, για διχοτόμηση του νησιού, αν δεν ήθελε να οδηγηθεί στην πολιτική αυτοκτονία (Χαραλάμπης)

Η αδιάλλακτη στάση του αρχιεπισκόπου Μακαρίου, που για να προστατεύσει την εδαφική ακεραιότητα της χώρας του, επέμεινε για μια λύση στα πλαίσια του ΟΗΕ και δε δίστασε να παίξει για το σκοπό αυτό το σοβιετικό και νασερικό χαρτί, υποστηρίχτηκε παρά κάποιους δισταγμούς και μερικές υποχωρήσεις από την κυβέρνηση Παπανδρέου, η οποία αντιστεκόταν στις ισχυρές πιέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών και δειχνόταν λιγότερο πειθήνια από τις δεξιές κυβερνήσεις. Οι οπισθοδρομικές δυνάμεις του εσωτερικού και ορισμένη αμερικανική πολιτική αποφάσισαν την πτώση της (Σβορώνος).

Μια ερμηνευτική προσέγγιση της αποστασίας από το βιβλίο του Χαραλάμπη (που αναφέρεται αρκετές φορές κι είναι αρκετά διεισδυτικό, παρά τους περιορισμούς της πολιτικής του τοποθέτησης)

Η αποστασία δεν είναι όμως το αποτέλεσμα μοναρχικών υποσχέσεων και εφοπλιστικών χρημάτων, τα οποία και υπήρχαν και έπαιξαν ρόλο, αλλά η πραγματική της αιτία βρίσκεται στο γεγονός του χάσματος μεταξύ της πλειονότητας των βουλευτών της Ε.Κ. και του μέρους εκείνου του εκλογικού σώματος, το οποίο υποτίθεται ότι αντιπροσώπευαν. Είναι γεγονός ότι η πλειοψηφία των βουλευτών της Ε.Κ. δεν ήταν μόνο ταυτισμένη με το σύστημα πελατείας-πατρωνείας και το ρόλο του κοινοβουλευτισμού στη μετεμφυλιακή οργάνωση του ελληνικού κράτους, αλλά και αντιπροσώπευε αστικά συμφέροντα, τα οποία ήταν αντίθετα προς την πολιτική συγκυρία που είχε δημιουργηθεί. Έτσι δεν ήταν μόνο οι "διαβλητές συνειδήσεις" των βουλευτών του Κέντρου αλλά η πολιτική τους θέση και τα συμφέροντα που αντιπροσώπευαν, που τους μετέτρεψαν σε όργανα της πολιτικής των ανακτόρων (Χαραλάμπης).

Ο Φώντας Λάδης συμπληρώνει

Από την άλλη μεριά, πολλοί βουλευτές της Ε.Κ. συμπαρατάχθηκαν με τον Γ. Παπανδρέου, όχι επειδή δε φοβούνταν το "γενικό τάραγμα των νερών" που είχε αρχίσει, αλλά γιατί καταλάβαιναν πως, αν προσχωρούσαν στην "αποστασία", θα έρχονταν αντιμέτωποι με τα γενικότερα αισθήματα του λαού, άρα και της δικής τους εκλογικής πελατείας.

Παρεμβολή από ένα ευτράπελο, που επιβάλλεται να συνδυαστεί συνειρμικά με διάφορες σύγχρονες (και βασικά διαχρονικές) αντίστοιχες καταθέσεις.

Εκείνο το "ένα-ένα-τέσσερα", μερικοί πανικόβλητοι αστυφύλακες -όπως θα καταθέσουν στα δικαστήρια- το ακούν σαν "ένα-δύο-τρία", δηλαδή σαν σύνθημα εφόδου εναντίον τους!...

Μερικά συμπεράσματα για το χαρακτήρα, τη φύση και τις δυνατότητες των Ιουλιανών.

Υποστηρίζοντας όσο ποτέ μέχρι τότε την αστική νομιμότητα οι κυριαρχούμενες τάξεις -ενδεικτικό είναι το σύνθημα "114" που πολύ εκφραστικά ζητούσε την πραγματική τήρηση του Συντάγματος του 1952, και όχι την κατάργηση της μοναρχίας αλλά τον περιορισμό των εξουσιών της- δεν ήταν σε θέση να αποτρέψουν την ίδια τη λογική της αστικής εξουσίας, η οποία με κανένα τρόπο δεν περιορίζεται στη θεσμική νομιμότητα.

Η πολιτικά διορατική και συνεπής στάση της ΕΔΑ, που αρνήθηκε συνθήματα όπως "κάτω η μοναρχία" κλπ, αποτελεί αποτέλεσμα της επίγνωσης της ισορροπίας δυνάμεων μέσα στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό και όχι ρεβιζιονισμό ή προδοσία, όπως νομίζει ο Ψυρούκης. Βέβαια είναι γεγονός ότι οι βάσεις για το δημοψήφισμα του 1974 τέθηκαν στα Ιουλιανά και στις επιπτώσεις τους, αλλά η ιστορική στιγμή δεν επέτρεπε αντιπαράθεση με τη μοναρχία. (Χαραλάμπης)

Ο Λάδης φαίνεται να συμφωνεί με το πρώτο σκέλος, αλλά εξαρτά την επαναστατική κατάσταση, όχι τόσο από τις αντικειμενικές συνθήκες, όσο από την ετοιμότητα του υποκειμενικού παράγοντα να την αξιοποιήσει.

Κανείς βέβαια δεν υποστηρίζει στα σοβαρά πως η κατάσταση ήταν επαναστατική. Κι αυτό γιατί παρόλο που οι διαδηλωτές έκφραζαν την οργή τους εναντίον του Κωνσταντίνου και της Φρειδερίκης με βαρύτατους χαρακτηρισμούς, βασικά δεν έθεταν -όπως και τα κόμματα- καθεστωτικό. Δηλαδή δεν ζητούσαν αλλαγή του πολιτεύματος, αλλά αντίθετα την τήρηση του συντάγματος από το συγκεκριμένο βασιλιά. Από τη στιγμή όμως που εκείνος δεν το τηρούσε;

Όπως και να ερμηνεύσει κανείς τις διαθέσεις των μαζών, αναμφισβήτητο είναι πως δεν υπήρχε δυνατότητα εξαναγκασμού του Κωνσταντίνου σε σημαντική υποχώρηση, αφού ούτε η ΕΔΑ ούτε η Ε.Κ. είχαν άλλες δυνάμεις με το μέρος τους, εκτός από τους άοπλους και ουσιαστικά ανοργάνωτους διαδηλωτές. Και ενώ η Ε.Κ. μπορούσε ίσως να υπολογίζει, με βάση αυτά που είπαμε πρωτύτερα, στην υποστήριξη ορισμένων στρατιωτικών, η ΕΔΑ, με το χαμηλό ιδεολογικό-οργανωτικό της επίπεδο, δεν μπορούσε να έχει επιθετική στρατηγική, αφού δεν κατόρθωσε να έχει -όπως φάνηκε άλλωστε στη συνέχεια- ούτε καν αμυντική στρατηγική.

Επίσης, εκθέτει τις απόψεις του προδικτατορικού διευθυντή της Αυγής (Παρασκευόπουλος), που καταφέρνει να είναι πολιτικά πιο πίσω κι από το Μητσοτάκη, επισημαίνοντας την υπευθυνότητα των αποστατών και την ακραία στάση της ΕΔΑ (!) που απέκλειε ουτοπικά κάθε συμβιβασμό.

Το να υποστηρίζει ωστόσο κανείς ότι η ΕΔΑ και η Ε.Κ. έπρεπε να έρθουν σε συμβιβασμό με το Παλάτι και να δεχτούν -μετά την αποτυχία των πειραμάτων Νόβα και Τσιριμώκου- να χριστεί άλλος πρωθυπουργός, από τις γραμμές της Ε.Κ., για να βοηθηθεί ο βασιλιάς να βγει από το αδιέξοδο είναι πέρα για πέρα λαθεμένο. Την παράξενη αυτή θεωρία προβάλλει ο Πότης Παρασκευόπουλος -διευθυντής προδικτατορικά της "Αυγής" και ηγετικό στέλεχος της ΕΔΑ- στο βιβλίο του "Μαρτυρία 1963-1967 - Πώς φτάσαμε στη Δικτατορία" (Διάλογος 1967).

Το παλάτι όμως είχε ρίξει τον κύβο. Επομένως δεν μπορούσε να κάνει πίσω, όσες φορές κι αν ήταν σε βάρος του το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας στη Βουλή (...) Φυσικά θα ήταν συμβιβασμός πιο δυσμενής για την ηγεσία της Ε.Κ. και με βαρύ πλήγμα για το γόητρο του Γ. Παπανδρέου. Θα 'ταν όμως οπωσδήποε συμβιβασμός ωφελείας για τις πολιτικές δυνάμεις της Ε.Κ. και της αριστεράς και για την υπόθεση της δημοκρατίας.
Είναι έκδηλη η επιθυμία του βασιλιά να περιβάλει τις ενέργειές του, έστω και εκ των υστέρων, με συνταγματική και κοινοβουλευτική κάλυψη.

Σε όλα αυτά (σ.σ.: στο ότι η νέα ηγεσία των ΗΠΑ ευνοούσε την επιβολή δικτατορίας σε πολλές χώρες) οι πολιτικές ηγεσίες της Ε.Κ. και της αριστεράς, έκλειναν τα μάτια και επέμεναν να αποκλείουν κάθε σκέψη συμβιβασμού. Για αυτό η κίνηση των "αποστατών" όσο βιασμένη και χωρίς σοβαρές επιτυχίες κι αν ήταν, εξέφραζε αυτές τις ανησυχίες και την απαίτηση της στιγμής για μια πολιτική συμβιβασμού. Αυτά τα στοιχεία δεν πρέπιε να τα παραγνωρίζουμε όταν πρόκειται να κρίνουμε την πολιτική ενέργεια των "αποστατών".

Και συμπληρώνει ο Λάδνς:
Σε κάθε περίπτωση, η παραπάνω θέση είναι πιο συντηρητική ακόμα και από τη θέση που υποστηρίζει ο Κ. Μητσοτάκης στη ραδιοφωνική του συνέντευξη με τη Μ. Ρεζάν. Εκείνος λέει πως ο Γ. Παπανδρέου έπρεπε να δεχτεί να αναλάβει κάποιος άλλος το υπουργείο της Εθνικής Άμυνας, ενώ ο Π. Παρασκευόπολους λέει πως έπρεπε να δεχτεί να μπει στη θέση του, κάποιος άλλος πρωθυπουργός.

Για το ταξικό υπόβαθρο των γεγονότων, ο Χαραλάμπης σημειώνει τα εξής.

Η διαδικασία η οποία ξεκίνησε με την πρωτοβουλία της μοναρχίας τον Ιούλιο του 1965 και κατέληξε στο κίνημα της 21ης Απριλίου δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα του βιασμού της κοινοβουλευτικής νομιμότηγτας από το βασιλιά. Πρόκειται για ένα πολύ πιο σύνθετο φαινόμενο, του οποίου ο τελικός λόγος βρίσκεται στη μορφή που είχε πάρει η ταξική πάλη στην Ελλάδα, στη μορφή της ισορροπίας των εξουσιαστικών σχέσεων μέσα στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό. Το φαινόμενο της αποστασίας, της κρίσης των κομμάτων και της μοναρχίας, αλλά και η μορφή που πήρε η αυταρχική διέξοδος από την κρίση της μετεμφυλιακής νομιμότητας, δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα της πολιτικής στρατηγικής των εκπροσώπων της αστικής τάξης, συμπεριλαμβανομένης και της μοναρχίας και της διοίκησης του στρατού. Ήταν αποτέλεσμα και των διεργασιών μέσα στις κυριαρχούμενες τάξεις, οι οποίες -και αυτό πρέπει να τονισθεί εδώ- άφησαν την πρωτοβουλία και τις πολιτικές επιλογές στα χέρια της αστικής τάξης και των εκπροσώπων της. Η αντιδραστικής διέξοδος από την κρίση εκπροσώπησης, αλλά και η αστική λύση της κρίσης της δικτατορίας αργότερα, ήταν αποτέλεσμα μιας ουσιαστικής και βασικής κατάστασης που χαρακτηρίζει τις κοινωνικές σχέσεις στην Ελλάδα. Αυτή η κατάσταση είναι η πλήρης ενσωμάτωση των μικροαστών, εργατών και αγροτών στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, συσσωρευσης και αξιοποίησης, όπως αυτός έχει συγκροτηθεί στην Ελλάδα".

Ο Λάδης σχολιάζει σχετικά ότι υποτιμάται οι θέσεις και η δράση της οργανωμένης Αριστεράς και πως η ενσωμάτωση εδώ θεωρείται κοινωνική και τελεσίδικη και όχι τόσο πολιτική και προσωρινή, ενώ επισημαίνει πόσο σύνθετο και δυσεπίλυτο παραμένει -όχι μόνο για την Ελλάδα- το πρόβλημα μιας ριζοσπαστικής κοινωνικής αλλαγής. Για να συνεχίζει με τα δικά του τελικά συμπεράσματα.

Κανείς δεν μπορεί να πει ότι τότε η πλειοψηφία του λαού, οι εργαζόμενοι, αγωνίστηκε ενάντια στην αστική νομιμότητα. Αντίθετα, υπερασπίστηκε με μαχητικό βέβαια τρόπο το αστικό Σύνταγμα και τη λειτουργία του αστικού Κοινοβουλίου από τις ωμές παραβιάσεις και τις παρεμβάσεις του Κωνσταντίνου.

Ωστόσο, η λαϊκή αγωνιστικότητα στην περίοδο των Ιουλιανών περιείχε, κατά τη γνώμη μας, και μια παράλληλη, πολύ πιο ριζοσπαστική προοπτική από αυτές που αναφέρθηκαν. Μια προοπτική που -κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις- ξεπερνούσε τα αστικά πλαίσια και τους στόχους των συγκεκριμένων πολιτικών δυνάμεων. Αυτό το επαναστατικό στοιχείο υπήρχε στη δυναμική των γεγονότων, των βασικών συγκρούσεων που οδήγησαν στα Ιουλιανά, στις διαθέσεις των μαζών, ανεξάρτητα από τη χαμηλή, γενικά, πολιτική συνειδητότητά τους. Από τη στιγμή που δε συνέτειναν όμως οι υποκειμενικοί παράγοντες, η κατάσταση σίγουρα δεν ήταν επαναστατική. Οι διαθέσεις όμως μιας σημαντικής μερίδας του κόσμου ήταν για μια περίοδο επαναστατικές.

Η Αριστερά, βέβαια, δεν μπορούσε απότομα να αλλάξει πρόσωπο. Ωστόσο η γενική κατάσταση -και τα Ιουλιανά- της έδειχνε αυτή την ανάγκη. Κάτω από μια σταδιακή αλλαγή πλεύσης, τα Ιουλιανά θα μπορούσα να γίνουν ένας σημαντικός ιστορικός κρίκος προς μια ριζική, κοινωνική αλλαγή στη χώρα μας και όχι μόνο προς μια ριζική πολιτική αλλαγή.

Ειπαμε όμως: η κριτική της ιστορίας δέχεται πολύ φειδωλά τα "αν" και τα "εφόσον". Γεγονός είναι ότι πολλοί παράγοντες έδρασαν, ώστε στα χρόνια που ακολούθησαν να μην υλοποιηθεί αυτή η πλευρά των Ιουλιανών. Πράγμα που σημαίνει πως η προοπτική στο βαθμό -μικρό ή μεγαλύτερο- που υπήρχε, ήταν σε αναντιστοιχία με το γενικό πολιτικό επίπεδο της εποχής. Αυτό αποδείχτηκε κι από το ότι χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να πραγματοποιηθούν απλώς οι βασικές πολιτικές θεσμικές αλλαγές που τα Ιουλιανά είχαν προαναγγείλει.

Οι εργαζόμενοι όμως δεν μπορούσαν να σταματήσουν τους αγώνες τους, μόνο και μόνο επειδή τότε δεν υπήρχαν όλοι οι όροι της τελειότερης έκβασής τους, προς όφελος των πολιτικών και των κοινωνικών-ταξικών συμφερόντων τους. Μια τέτοια αναστολή αγώνων δεν έγινε ποτέ στην ιστορία. Μέσα από τις κινητοποιήσεις, την πείρα, τα λάθη, τις ήττες και τις επιτυχίες, δημιουργούνται και οι όροι για την επίτευξη, κάθε φορά από διαφορετική αφετηρία, των άμεσων και των μαρκοπρόθεσμων κοινωνικών στόχων των εργαζομένων.