Σταλινικός

Η εξυπνάδα που λέμε για να ξεφύγουμε συνήθως από μια τέτοια κουβέντα είναι ότι η έννοια σταλινικός δεν υφίσταται, δεν στέκει πολιτικά. Ο Μαρξ έβαλε τις βάσεις μιας θεωρίας, ο Λένιν τη συνέχισε στην εποχή του, οπότε το μαρξιστής-λενινιστής στέκει με το παραπάνω. Σταλινικός όμως ποιος είναι; Αφού ο Στάλιν δεν έγραψε καμιά θεωρία.

Το καταλαβαίνεις και από τα βιβλία που έχει γράψει. Το πιο γερό επιχείρημα που χρησιμοποιεί στα βιβλία του είναι του τύπου (τον παραφράζω λίγο για να γίνει πιο σαφές):
"Τι σημαίνει αυτό σύντροφοι; Μήπως μας διδάσκει ότι ο σύντροφος Στάλιν δεν είχε έφεση στη θεωρία; Ότι ήταν ένας δογματικός; Ότι δικαιώνεται ο Τρότσκι που τον αποκαλούσε αγροίκο και χρυσή μετριότητα; Όχι, σύντροφοι δε σημαίνει αυτό..."
Αααα, πες το έτσι ρε μεγάλε να ξέρω τι να απαντάω σε όσους μας τη λένε. Δε σημαίνει αυτό, είναι ξεκάθαρο.

Τώρα πώς καταφέραμε εμείς από αυτόν τον άνθρωπο να συγκεντρώσουμε 15 τόμους και να βγάλουμε και άπαντα είναι ένα ερώτημα.

Τέλος πάντων πλάκα έχει αυτό που απαντάμε περί της μη ύπαρξης σταλινισμού, αλλά εγώ λέω ότι έχει κοντά ποδάρια. Σταλινικό εννοούμε όποιον είναι οπαδός το Στάλιν, ή όποιον συμμερίζεται τις πρακτικές του. Ακόμα περισσότερο αν τις εφαρμόζει σήμερα στο κίνημα.
Από αυτή την τελευταία άποψη ξέρετε πόσοι μανιασμένοι αντισταλινικοί ενσαρκώνουν στο σήμερα άψογα τον πατερούλη;

Και στην τελική ερχόμαστε και σε αντίθεση με το παρελθόν μας. Τότε που λέγαμε το εκπληκτικό, ότι ο σταλινισμός είναι ο λενινισμός της εποχής μας. Και που μετά το μαρξισμός-λενινισμός έμπαινε το σταλινισμός-ζαχαριαδισμός. Μετά το κόψαμε για λόγους ευφωνίας.

Δεν γίνεται να ξεμπερδέψουμε σε ένα κείμενο με τη συντροφάρα με το μουστάκι και τον μύθο που δημιούργησε. Ακόμα και σήμερα κυνηγά μερικούς αυτός ο μύθος.
Προσωπικά προτιμώ να αποδέχομαι τον όρο και να απαντάω σε άλλο επίπεδο. Δηλ αν και πώς δικαιολογούνται κάποια πράγματα.

Από εκεί και πέρα σταλινικός δεν ξέρω αν είμαι. Από πολλές απόψεις ναι και από εξίσου πολλές όχι. Τον Τρότσκι πάντως καλό άνθρωπο τον θεωρώ. Και θεωρητικό επίσης.

Ξέρω όμως ότι δεν είμαι αντισταλινικός. Κι ότι ακόμα χειρότερα μου τη δίνει η συντριπτική πλειοψηφίσ των αντισταλινικών. Όχι το συμπέρασμά τους. Η προσέγγισή τους για την ιστορία, η γιούχου μέθοδος που χρησιμοποιούν για να στηρίξουν την αποψάρα τους. Εκτός ιστορικών πλαισίων, συγκεκριμένων συνθηκών και λογικής εν γένει.

Στην τελική ξέρω τι είμαι. Αντι-αντισταλινικός. Με τα μπούνια.
Τα άλλα έχουμε καιρό να τα βρούμε...

Υγ: Υπάρχει βιβλίο της Σύγχρονης Εποχής που τιτλοφορείται "{άνθρωπος, αυτός ο Γίγας".
Όπως λέει και φίλος του οποίου την σκέψη έχω κατακλέψει για τον Στάλιν θα ταίριαζε το "Απάνθρωπος αυτός ο Γίγας". Γλαφυρό και ασύγκριτα εύστοχο.

Η δική μου προσθήκη μιας και πιάσαμε τίτλους βιβλίων είναι χαβαλέ.
"Πώς δενότανε ο Στάλιν".
Στάλιν ως γνωστόν στα ρώσικα σημαίνει ατσάλι.
Και το συγκεκριμένο είναι άκρως σταλινικό βιβλίο. Ο κεντρικός ήρωας Κορτσάγιν ενσαρκώνει το πρότυπο του σταχανοφισμού. Δουλεύει για τη μαμά-πατρίδα ως και τυφλός.

Φραξιονισμός

Η κατηγορία αυτή είναι πολύ βαριά. Προσωπικά μου κάθεται στο λαιμό και δεν την αποδίδω εύκολα σε κάποιον. Παλιά κολλούσανε στους συντρόφους που διαγράφονταν από το κόμμα την ρετσινιά του χαφιέ. Τώρα που οι εποχές άλλαξαν(αλλά κατά βάθος παραμένουν ίδιες) τους λέμε φραξιονιστές

Δε μπορεί όμως να έχουμε για όλα τα πράγματα συνωμοτική αντίληψη. Δεν είναι δυνατόν όλοι όσοι έφυγαν κατά καιρούς να είναι προδότες, σεχταριστές, οπορτουνιστές, χαφιέδες, λακέδες, πράκτορες της αστικής τάξης, άτομα που λύγισαν και δεν άντεξαν στην οξύτητα της ταιξικής πάλης. Ενώ μέχρι να φύγουν ήταν άξια και ικανά στελέχη.
Γιατί συμβαίνουν όλα αυτά; Γιατί ξεσπάν απότομα όλες οι κρίσεις μες στο κόμμα; Γιατί μεταλλάσσονται εν μια νυκτί κάποια πρόσωπα -από λαοπρόβλητοι σε ανάθεμα της κοινωνίας- και πέφτουμε όλοι από τα σύννεφα;
Όλα αυτά πρέπει να μας απασχολήσουν. Όσο φραξιονιστές, οπορτουνιστές και δε συμμαζεύεται κι αν είναι κάποια άτομα, όποιες ευθύνες κι αν έχουν, εμείς πρέπει να προβληματιζόμαστε από τη δική μας πλευρά τι έφταιξε και οδήγησε εκεί τα πράγματα. Τι έπιαξε ρόλο πέρα από τον καθαρά υποκειμενικό παράγοντα.

Ο Λένιν έλεγε για τον αριστερό οπορτουνισμό ότι είναι η τιμωρία που υφίσταται το κόμμα για την δεξιά παρέκκλιση στην πολιτική του. Ανάλυση -κι όχι τσιτάτο- απόλυτα επιβεβαιωμένο στο κόμμα μας και το 56 και το 88 (τότε ήταν το βασικό λάθος με το κοινό πόρισμα ΚΚΕ-ΕΑΡ, όχι το 89).
Αντίστοιχα πρέπει να σκεφτούμε για κάθε είδους οπορτουνισμο, συμπεριλαμβανομένου και του φραξιονισμού.

Υπάρχουν το βασικό δίπολο-διαλεκτική σχέση που ορίζεται από την έννοια δημοκρατικός συγκεντρωτισμός. Όταν ατονεί ο πόλος της δημοκρατίας αυξάνεται υπέρμετρα ο άλλος. Κι όταν υπάρχει έλλειμμα δημοκρατίας τότε έχουμε τη βάση του φραξιονισμού.

Τι εννοεί όμως ο ποιητής λέγοντας έλλειμμα δημοκρατίας;
Στο κόμμα υπάρχει δημοκρατία. Ποτέ κανείς δεν διώχτηκε γιατί εξέφρασε μια άλφα άποψη. Κι είναι όχι μόνο δικαίωμα, αλλά υποχρέωση του κάθε συντρόφου να λέει την άποψή του.
Αλλά η δημοκρατία δεν είναι μονοδιάστατη μια για πάντα δοσμένη. Κι αυτό οι μαρξιστές το γνωρίζουν καλύτερα από τον καθένα.

Και δεν εννοώ μόνο ότι είναι ταξική.
Ας πάρουμε τη θέση ότι κανείς δεν διώχτηκε ποτέ για κάτι που είπε μες στο κόμμα. Αυτό είναι σωστό, αλλα δεν αρκεί από μόνο του. Και στον καπιταλισμό κανείς δεν εκδιώκεται επειδή λέει την άποψή του. Το πρόβλημα είναι όταν πάει να την εφαρμόσει στην πράξη, ή να την επιβάλει στους άλλους.
Στο κόμμα όμως ο καθένας μπορεί να πει αυτό που θέλει και να προσπαθήσει να πείσει τους συντρόφους του κι αν καταφέρει να πάρει με το μέρος του την πλειοψηφία υιοθετείται η άποψή του. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα θαυμαστής εφαρμογής του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού (που τόσο χλευάζουν διάφορα γκρουπούσκουλα που ομνύουμ όρκους πίστης στην παρεϊστικη -και καλά- αμεσοδημοκρατία). Ο Λένιν πχ είχε μειοψηφίσει σε κομβικά ζητήματα μετά την νίκη τοιυ Οκτώβρη (πχ αρχικά για την Συνθήκη Μπρεστ-Λιτόφσκ).

Συνεχίζοντας τον χυδαίο-αγοραίο παραλληλισμό (σόρι, αλλά είναι ανγκαίο για να βγουν κάποια συμπεράσματα) κάποιος θα πει ότι και στον καπιταλισμό, ή την αστική δημοκρατία που το ίδιο είναι, έχεις δικαίωμα να ψηφίσεις και αν η πλειοψηφία αποφασίσει κάτι οι υπόλοιποι το σέβονται.
Δεν χρειάζεται να πούμε πολλά όμως για να καταλάβουμε πόσο ψευδεπίγραφη είναι αυτή η δημοκρατία, πόσο κίβδηλο και επιφανειακό είναι αυτό το δικαίωμα.
Πρέπει λοιπόν να κάνουμε διαχωρισμό μεταξύ του τυπικού και ουσιαστικού δικαιώματος.

Δεν πρέπει να επαναπαυόμαστε ότι υπάρχει τυπικά το δικαίωμα, η δυνατότητα να λέει κάποιος μες στο Κόμμα ελεύθερα την άποψή του. Πρέπει να έχουμε συνεχώς ως μέριμνα αφ' ενός πώς ο κάθε ένας θα διαμορφώνει δικό του πολιτικό κριτήριο, κριτική ικανότητα και σκέψη. Και αφετέρου πώς η κάθε άποψη θα φτάσει πραγματικά στο σύνολο της βάσης του κόμματος, πώς θα συζητηθεί πλατιά απ' όλους κι όχι μόνο σε μία οργάνωση βάσης, ή σε μια αχτίδα.

Και τέλεια να λειτουργούσαν όλοι οι σύντροφοι μέσα στο Κόμμα, υπάρχουν και αντικειμενικά εμπόδια.
Επομένως δεν μπρούμε να εφησυχάζουμε και να θεωρούμε τη δημοκρατία μια για πάντα δοσμένη και κατακτημένη μέσα στις γραμμές μας. Είναι μια ιδανική κατάσταση στην οποία πρέπει διαρκώς να τείνουμε, να προσεγγίζουμε περισσότερο, να την κατακτάμε σε ολοένα και ανώτερο επίπεδο. Όχι να ισχυριζόμαστε και να βαυκαλιζόμαστε ότι την έχουμε κατακτημένη τώρα. Η έλλειψη επαγρύπνησης είναι ο ασφαλέστερος δρόμος για να πέσουμε στη λούμπα που θέλουμε να αποφύγουμε.

Με βάση αυτά κάθε φορά που προκύπτουν τέτοια περιστατικά, άσχετα από τις προσωπικές ευθύνες κάποιων ατόμων, πρέπει να ανησυχούμε και να βγάζουμε συμπεράσματα για τις δικές μας ευθύνες, για την λειτουργία του Κόμματος.
Όταν δεν υπάρχει δημοκρατία μέσα στο Κόμμα, ο φραξιονισμός και οι αδιαφανείς παρασκηνιακές σιασικασίες είναι η μόνη σίγουρη απόρροια. Και ακόμη χειρότερα το μόνο όπλο που απομένει ακόμα και σε συνεπείς επαναστάτες για να υπερασπίσουν τις ιδέες τους μες στο Κόμμα.
Από την άλλη, όταν το Κόμμα καταφέρνει να λειτουργεί με πλέρια δημοκρατία στις γραμμές του (κι επανλαμβάνω ουσιαστική, όχι τυπική) ο πιο μεγάλος φραξιονιστής, ο χειρότερος, τελειωμένος οπορτουνιστής δεν μπορεί να βλάψει τις γραμμές μας. Δεν θα καταφέρει απολύτως τίποτα.

Έχουμε οργάνωση και λειτουργία χίλιες φορές καλύτερες από τα υπόλοιπα αστικά κόμματα. Ειδικά από κόμματα τύπου Συν όπου νομίζεις ότι υπάρχουν δέκα κόμματα μες στο κόμμα.
Αλλά δεν είχαμε πάντα κατακτημένη δημοκρατική λειτουργία στις γραμμές μας, ας μην γελιόμαστε.
Ο Βελουχιώτης είχε δίκιο για τους Άγγλους, αλλά σωστά λέμε ότι πήγε να το βρει με τον χειρότερο δυνατό τρόπο. Τι δυνατότητες είχε όμως για να την υποστηρίξει στο σύνολο του κόμματος και να προσπαθήσει να πείσει την πλειοψηφία για το δίκαιο της άποψής του; Εντάξει δύσκολες ήταν οι συνθήκες, αλλά τότε δεν είχαμε πόλεμο για να μην μπορεί να ανοίξει τέτοια συζήτηση και στην τελική εν μέσω πολέμου και κατοχής έγιναν οι εκλογές για κυβέρνηση του βουνού με συμμετοχή κόσμου που ξεπέρασε το εκατομμύριο.

Είσαι σύνεδρος στο 20ό Συνέδριο και βλέπεις τι γίνεται και προς τα πού πάει το πράγμα. Τι δυνατότητες έχεις για να αντιδράσεις και να εκφράσεις δημοκρατικά την άποψή σου; Αν όχι στους Συνέδρους που λιγο-πολύ ελέγχονται, στο σύνολο της βάσης;
Είσαι στην ΚΕ το 1990 και βλέπεις τι θέλουν να κάνουν οι ανανεωτές, προσπαθώντας στην ουσία να διαλύσουν το Κόμμα. Τι δυνατότητες έχεις να το αποτρέψεις δημοκρατικά;

Η "ορθόδοξη, δογματική" πλειοψηφία κατέβασε "φραξιονιστικά" κι υπό την ανοχή των ανανεωτών δεύτερο κείμενο θέσεων για το Συνέδριο. Κι ευτυχώς που επικράτησαν και κρατήθηκαν κάποια μπόσικα στο Κόμμα. Αλλά δεν θα το κατάφερναν ποτέ αν δεν λειτουργούυσαν και υπόγεια, φραξιονιστικά μεταξύ άλλων, για να μπορέσουν να κερδίσουν την πλειοψηφία των Συνέδρων. Και το κατάφεραν οριακά. 57-53 κέρδισε η Αλέκα τον Δραγασάκη. Ντέρμπι ήταν.

Οι μεγαλύτεροι επαναστάτες πρέπει να υπήρξαν σε κάποια φάση της ζωής τους αντικαταστατικοί, φραξιονιστές κλπ. Με βάση τη στενή αντίληψη που μας διακρίνει μερικές φορές, φραξιονιστικός ήταν και ο τρόπος λειτουργίας του κόμματος των μπολσεβίκων. Ελάχιστοι κομματικοί και νεολαίοι γνωρίζουν ότι το κόμμα του Λένιν -στον οποίο βασίζεται όλη η θεωρητική επεξεργασία για τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό και το κόμμα νέου τύπου- λειτουργούσε με οργανωμένες τάσεις μέχρι το 21 αν δεν κάνω λάθος, οπότε και καταργήθηκαν κάτω από το βάρος της κρίσιμης ιστορικής συγκυρίας. Μετά η συγκυρία έγινε κανόνας βέβαια, αλλά το ζήτημα είναι ότι κράτησαν αυτό το οργανωτικό μοντέλο -που επ' ουδενί δεν κατάργησε τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό- και μετά την νίκη της Οκτωβριανής επανάστασης και το πάρσιμο της εξουσίας.

Γενικά μπαίνει το ερώτημα: υπήρξαν εποχές που το κόμμα και το κίνημα διεθνώς πήγαιναν κατρά διαόλου κι έκαναν λάθη. Δημοκρατικός συγκεντρωτισμός όμως υπήρχε. Υπήρχαν οι ίδιες αρχές λειτουργίας. Μπόρεσαν αυτοί που έβλεπαν τα πράγματα σωστά, από συνεπή επαναστατική σκοπιά να αντιδράσουν και να ξεςσκεπάσουν τον οπορτουνισμό στο σύνολο της βάσης; Ουδέποτε, η αλήθεια είναι.

Ο όποιος οπορτουνισμός και φραξιονισμός εκκολάπτεται εντός των γραμμών μας, φέρει κα ιτο στίγμα των δικών μας αδυναμιών στην λειτουργία του κόμματος. Αν λειτουργούσε απόλυτα δημοκρατικά το Κόμμα, θα κατάφερναν ποτέ να το βάλουν στο χέρι οι όποιοι οπορτουνιστές; Θα κατάφερναν ποτέ να του κάνουν μεγάλη ζημιά, λίγα άτομα οργανωμένα σε φράξια με ισχυρά πόστα;
Δεν είναι δυνατόν να μένουμε μόνο στα έτοιμα και στην κλασική ανάλυση για την εργατική αριστοκρατία. Για τον εγχώριο οπορτουνισμό, άραγε φταίνε οι αποικίες;

ΥΓ: Άλλο ζήτημα είναι επίσης το πώς φερόμαστε σε όσους έφυγαν. Προδότες, λυγίσαντες και δε συμμαζεύεται. Μα δεν παραμένουν έστω κάπου κοντά μας; Στο μέλλον αν προλάβουν την επανάσταση -λέμε τώρα- με ποια πλευρά θα είναι με τη δική μας, ή στην άλλη όχθη;
Κι όμως εμείς τους ωθούμε με τα χίλια προς την άλλη όχθη. Όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας. Ε, με τόσο βρισίδι που ακούνε μετά και αντικομματικοί να μην ήταν γίνονται εκ των πραγμάτων. Οπότε εμείς νιώθουμε δικαίωση για όσα λέγαμε.
Πρέπει να είναι κανείς πολύ συνειδητοποιημένος, να έχει γερό στομάχι για να τα αντέξει. Σαν τον Κάππο που είχε περάσει κι από τα κρατητήρια της ασφάλειας και κάτι τέτοια του φαίνονταν αμελητέα, δεν ένιωθε. Μέχρι στο Πασόκ τον χρέωσαν πολλοί ντούροι κομματικοί, αλλά ευτυχώς ο άνθρωπος έλεγε: δεν έφυγα ποτέ από το ΚΚΕ.

ΥΓ2: Οποιαδήποτε σχέση με Μάκη Πέτσα, Πάνο και τους λοιπούς είναι συμπτωματική. Πάντως καλοί άνθρωποι ήτανε που έλεγε κι ο Τραμπάκουλας στο Αλαλούμ.

Αυτοδιάθεση

Η στάση του ΚΚΕ στα σκοπιανοφάγα συλλαλητήρια του 92, τότε που ο Κύρκος ανερυθρίαστα εκστόμιζε το περίφημο "πλην Λακεδαιμονίων" είναι σωστή και γνωστή.
Όμως κάποιες πτυχές της σύγχρονης τοποθέτησης εμένα μου κάθονται στο λαιμό.

Είναι πολύ σωστή ανάλυση ότι η ονοματολογία είναι δευτερεύουσα και αποπροσανατολιστική. Ειδικά τη στιγμή που προκύπτει καίριο ζήτημα με το διαμελισμό του Κοσόβου και ενδέχεται να ανοίξει -μέθοδος ντόμινο- νέος κύκλος επαναχάραξης συνόρων.
Τότε γιατί μας ενδιαφέρει πώς θα λέγονται και κάνουμε υποδείξεις για γεωγραφικό προσδιορισμό στο όνομα;

Θα πει κάποιος ότι την κατάσταση πρέπει να την βλέπουμε μαρξιστικά κι αυτό θα πει να την αναλύουμε συγκεκριμένα.
Δεν θέλουμε να πάρει η ΠΓΔΜ-Μακεδονία, οτιδήποτε άλλο (χάριν συνενόησης θα τη λέω ενίοτε και Σκόπια) τέτοιο όνομα που να δώσει πάτημα σε μελλοντικούς αλυτρωτισμούς και φούντωμα των εθνικισμών.
Άσε που το γεωγραφικό είναι και το πιο δίκαιο. Είναι Μακεδονία γεωγραφικά, αλλά δεν είναι ολόκληρη, παρά ένα κομμάτι της, πχ το βόρειο.
Ναι αλλά οι αλυτρωτισμοί δεν ξεκίνησαν ποτέ από ένα όνομα. Και ούτε χρειάστηκαν σοβαρά προσχήματα για να εκδηλωθούν όταν ήταν να ξεσπάσουν. Ένα όνομα που δεν θα δίνει τέτοιο έρεισμα δεν αρκεί για να μας γλιτώσει αν αυτό το έρεισμα τροφοδοτείται από αλλού.

Το πιο σημαντικό όμως είναι το ζήτημα της αυτοδιάθεσης.
ΌΤαν εμείς λέμε ότι αυτό το όνομα πρέπει να έχει γεωγραφικό προσδιορισμό κι όχι εθνοτικό δεν πηγαίνει κατά διαόλου αυτό το δικαίωμα;
Υπάρχει ένα επιχείρημα που ευτελίζει λίγο την αυτοδιάθεση λέγοντας ότι αν κάποιος λέει ότι είναι απόγονος του Βουκεφάλα, ή του Βούδα, ή όποιου να 'ναι, μπορεί να το λέει και κανείς δεν μπορεί να του το απαγορέψει. Βέβαια σε τελική ανάλυση το χρησιμοποιούν κάποιοι ενάντια στην εθνικιστική έξαρση γιασ να δείξουν ότι κάποιοι γραφικοί μπορούν να λένε ό,τι θέλουν ανεμπόδιστα, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι είναι κι επικίνδυνοι.
Η κατάσταση βέβαια είναι πολύ πιο περίπλοκη. Όποιοι προβάλλουν τέτοια αλυτρωτικά αιτήματα δεν το κάνουν επειδή είναι οι τρελοί του χωριού, αλλά επειδή νιώθουν κάποια καταπίεση. Ή επειδή έχουν και κάποιες γερές πλάτες οι οποίες τους υπαγορεύουν και τους επιβάλλουν έμμεσα αυτή την έξαρση.
Το θέμα πάντως είναι ότι η αυτοδιάθεση είναι δικαίωμα που έχει να κάνει κυρίως με τη θέληση μιας εθνότητας που νιώθει καταπιεσμένη και επιδιώκει να οργανωθεί σε ξεχωριστή κρατική υπόσταση. Περιλαμβάνει κυρίως την έννοια της αυτοδιάθεσης, όσον αφορά την δυνατότητα αποχωρισμού και δημιουργίας ξεχωριστού κράοτυς. Το όνομα δεν είναι στο επίκεντρο, αλλά νομίζω εννοείται η ελευθερία επιλογής και σε αυτό το κομμάτι.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση το κκε μιλώντας για μη εθνοτικό προσδιορισμό, είναι σα να αρνείται εμμέσως το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού των ΠουγουδουΜακεδόνων. Γιατί δεν μπορεί να έχει εθνοτικό χαρακτήρα;
(παρενθετικά: το όνομα Ελλάδα τι προσδιορισμός είναι; Γεωγραφικός -εκεί που θεωρείται γεωγραφικά ελλάδα- ιστορικός -η αρχαία ελλάδα;- ή εθνοτικός -εκεί που ζουν οι έλληνες. Το τελευταίο παραπέμπει λίγο και σε εθνοκάθαρση, Μόνο έλληνες ζουν; Τους άλλους να τους σκοτώσουμε;
Είναι παραλογισμός να έχει καθαρά εθνοτική χροιά το όνομα μια ς χώρας. Αλλά εδώ νομίζω ότι έχουμε να κάνουμε με άλλο πράγμα. Με την άρνηση δυνατότητας αυτοπροσδιορισμού μιας εθνότητας, πχ των Σκοπιανών ως Μακεδόνων)

Έχω την αίσθηση ότι έτσι καταπατάμε το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών.
Μπόνους τρακ κάποιοι προβληματισμοί.

Πολλές φορές είναι προβληματικό να υποστηρίζεις κάποιους λαούς υποχείρια μεγάλων δυνάμεων -πχ Τσετσένους, Κοσοβάρους. Αυτοί οι λαοί όμως απεμπολούν το διακίωμα αυτοδιάθεσης; Όχι. Αλλά τι γίνεται.
-Πόσο επίκαιρο είναι το δικαίωμα αυτοδιάθεσης, σε μια εποχή όπου έχουν ολοκληρωθεί οι αντιαποικιακές επαναστάσεις και οι εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες που είχαν αστικοδημοκρατικό χαρακτήρα; Δε μπαίνει τέτοιο ζήτημα στην εποχή μας πια.
-Είχε δίκιο η Ρόζα Λούξεμπουργκ που διαφωνούσε με την ψήφιση αυτού του προγράμματος στο πρόγραμμα των κομμουνιατών;
Αν κατάλαβα καλά το σκεπτικό της και στο βαθμό που μπορώ να το μεταφέρω καλά ήταν ότι: θεωρούμε φετίχ ένα αστικό δικαίωμα, μια ελευθερία, που ούτως ή άλλως δεν έχει απόλυτη παρά σχετική εφαρμογή και άσκηση μες στον καπιταλισμό -πόσο πραγματικά ανεξάρτητη και αυτοδιατιθέμενη είναι σήμερα η Ελλάδα πχ για να μην πάμε πιο πέρα- τη στιγμή που άλλα παρόμοια δικαιώματα -πχ πλήρη ελευθεροτυπία και συντακτική συνέλευση- τα πετούσαμε στο χρονοντούλαπο της ιστορίας ως αναχρονιστικά. Γιατί μας έπιανε τέτοια ευασισθησία με την αυτοδιάθεση ώστε να την θεωρούμε προϋπόθεση για να γίνει η σοσιαλιστική επανάσταση;
Σ.Σ: Η κριτική αφορά πρωτίστως τους μπολσεβίκους και τον Λένιν που καθιέρωσαν αυτό το σύνθημα. Καμβάς πάνω στον οποίο εδράζεται και διαμορφώνεται η διαφωνία Λένιν-Ρόζας είναι ότι η Ρόζα πολωνικής καταγωγής δε θέλει αυτοδιάθεση γιατί φοβάται την αναβίωση του μικροαστικού πολωνικού εθνικισμού μες στα πλαίσια της τσαρικής αυτοκρατορίας. Ο Λένιν της χρεώνει ότι το μίσος της για τους εθνικιστές της Πολωνίας, την τυφλώνει και την κάνει να μη βλέπει τον μεγαλορωσικό ιμπεριαλισμό και την επίδρασή του. Αλλά νομίζω ότι κι η Λούξεμπουργκ θα μπορούσε να το αντιστρέψει και να του πει το ακριβώς αντίθετο.
-Είμαστε υπέρ του δικαιώματος αυτοδιάθεσης κάποιου λαού που αισθάνεται καταπιεσμένος, αλλά -αν κατάλαβα καλά- χωρίς να σημαίνει αυτό ότι παίρνουμε γενικά και αόριστα έξω από τη συγκεκριμένη ανάλυση της κατάστασσης το μέρος οποιουδήποτε εθνικού "αιτήματος";
Είμαστε υπέρ του να έχουν το δικαίωμα να το κάνουν, αλλά δεν είμαστε πάντα υπέρ της άσκησης αυτού του δικαιώματος.
Πχ στην Ισπανία η καταπίεση που υπάρχει είναι δι-εθνική και δεν μπορεί να νοείται ξεκομμένη από το ταξικό κριτήριο. Αποχωρισμός της Βασκονίας και της Καταλονίας, δεν θα πήγαινε πραγματικά μπροστά την οικονομική ζωή, την συνεργασία των λαών (ίσως και την υπόθεση της επανάστασης).
Κάποτε νόμιζα ότι αυτό το τελευταίο το είχα καταλάβει μέχρι που προσπάθησα να το εξηγήσω σε κάποιον τρίτο και κατάλαβα ότι είναι αδύνατο.
Μοιάζει με παραλογισμό να έχεις ως γενική αρχή το δικαίωμα, αλλά να μην είσαι σε όλες τις περιπτώσεις υπέ της άσκησής του. Και μάλιστα επειδή βάζει φραγμούς, σύνορα, όρια στον καπιταλισμό και την οικονομική ανάπτυξη.

Και το ζήτημα έχει πάμπολλες προεκτάσεις. Τι λέγαμε για το Μακεδονικό και τι λέμε τώρα; Γιατί να αρνούμαστε εθνικό προσδιορισμό στους μουσουλμάνους της Θράκης, αφού Τούρκοι νιώθουν οι άνθρωποι; Προφανώς και έπρεπε να ήμασταν φιλικοί απέναντί τους για να νιώσουν έλληνες πολίτες κι όχι πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Αλλά έλληνες πολίτες, όχι έλληνες ντε και καλά. Τι γίνεται με τους Σλαβομακεδόνες, τους Μουσουλμάνους στο θέμα της αυτοδιάθεσης.

Σόρι για το παρλήρημα, αντανακλά σύγχυση, αλλά νομίζω όχι μόνο τη δική μου. Γενικά τη δική μας απέναντι στο εθνικό ζήτημα.
Όποιος διαβάσει κλασικούς και καταλάβει κάτι παραπάνω από το "συγκεκριμ΄νη ανάλυση της συγκεκριμένης στιγμής" ας μου γράψει. Όχι ειρωνικά, στα σχόλια εννοώ.

Επειδή λοιπόν είναι εξαιρετικά δύσκολο να κάνεις συγκεκριμένες αναλύσεις, περιοριζόμαστε στα γενικά του τύπου "τα Βαλκάνια είναι καζάνι που βράζει, οι αλλαγές συνόρων είναι αρνητικές" και μπαίνουμε μαζί με πολλούς άλλους στην πλατιά συσπείρωση παράταξη του "χαίρω πολύ" Δηλ αυτών που δε λένε τίποτα καινούριο παρά τα αυτονόητα.

Το σίγουρο είναι ότι οποιαδήποτε συγκεκριμένη ανάλυση πρέπει να έχει ως οδηγό της ότι ο εθνικισμός δεν παλεύεται χωριστά από τον ιμπεριαλισμό στο σύνολό του. Είτε Σκόπια είτε Μακεδονία δεν είναι αυτό το βασικό. Ήταν ακίνδυνα επί σοσιαλισμού (λέμε τώρα) επί Τίτο και ως Μακεδονία. και άκρως επικίνδυνα -και επισφαλή ταυτόχρονα ως ΠΓΔΜ ή Σκόπια την τελυταία 15ετία.
Διανοήθηκα τόσο πολύ που νομίζω ότι κάνω για πρόεδρος στην παράταξη του χαίρω πολύ. Ε-ε, ΓΓ ήθελα να πω.

Σοβιετικά στρατεύματα

Ακούτε ή διαβάζετε την παραπάνω φράση. Τι σας έρχεται στο νού; Δεν είναι εντελώς σίγουρο ότι θα ακολουθήσει μια φράση του τύπου εισέβαλαν; ή ότι προηγείται το εισβολή και το στρατέυματα μπαίνει στην γενικής
Τι θα σας ερχόταν δηλαδή να πείτε; Υπερασπίστηκαν; Νίκησαν τον φασισμό; Ελάτε τώρα, μην παραλογίζεστε σοβαροί να είμαστε.
Απλώς μια φλασιά που μου 'ρθε γιατο πώς (εγ)γράφεται υποσυνείδητα η ιστορία. Πες-πες σου μένει και μετά κουβαλάς αυτό το στερεότυπο ακόμα και όταν πας να ανοίξεις σοβαρή κουβέντα.
Τιμή και δόξα στον κόκκινο στρατό και τα 90χρονά του!!!

Παραγωγικότητα

Ο σοσιαλιστικός είναι ανώτερος τύπος παραγωγής-οικονομίας από τον καπιταλιστικό. Όλοι το ξέρουμε αυτό, ή τουλάχιστον θέλουμε να το πιστεύουμε. Ο σοσιαλισμός θα απελευθερώσει τις παραγωγικές δυνάμεις και πάνω απ' όλα την επιστήμη, θα τις θέσει στην υπηρεσία του ανθρώπου και το τι ευημερία θα έχουμε με βάση αυτά τα επιτεύγματα δεν περιγράφεται.
Δεν είμαι πολύ σίγουρος ότι θα λειτουργήσει τόσο απλά, αλλά το ευχάριστο είναι ότι το επίπεδο της σύγχρονης τεχνολογίας, παραγωγής είναι τόσαο προηγμένο που χρειάζεται απλά μια αλλαγή ιδιοκτησίας, να περάσει στα χέρια της κοινωνίας (καλά εμείς όταν το λέμε αυτό εννοούμε το κράτος κατά βάθος), μια απαλλοτρίωση βρε ασδερφέ για να πιάσουμε και ευρύτερο αντιεξουσιαστικό κοινό. Αρκεί και μόνο αυτό για να εξασφαλιστεί υψηλό βιοτικό επίπεδο για όλους και να απολαύσει ο κοσμάκης αγαθά και να ικανοποιήσει τις ανάγκες του σε βαθμό βίτσιου (αν και στο σοσιαλισμό τα βίτσια θα εξαλειφθούν βαθμιαία. Διαλέγω γελοία διατύπωση, αλλά διατυπώνω σοβαρή σκέψη).

Αυτά λίγο πολύ είναι μαρξιστικό(;) κτήμα μας.
Πάμε τώρα σε ερωτήματα πιο σύνθετα.
Αυτή η ανωτερότητα πρέπει να έγκειται σε ποσοτικά κριτήρια, να αποδεικνύεται από απευθείας ποσοστική σύγκριση με τον καπιταλιστικό κόσμο; Ή εδράζεται σε ποιοτική υπεροχή, είναι ένας ποιοτικά ανώτερος τρόπος παραγωγής; Που εξασφαλίζει ότι το προτσές της εργασίας μετεξελίσσεται από καταναγκασμό σε ευχάριστη και δημιουργική δραστηριότητα, σε αυτοσκοπό; Που εξασφαλίζει αφθονία υλικών αγαθών, παράλληλα με ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ανθρώπου δια μέσου της εργασίας. Που καθιστά την παραγωγή φιλική πραγματικά φιλική προς το περιβάλλον και την φύση, το κατά Μαρξ (και Μπιτσάκη που το λέει συνέχεια) ανόργανο σώμα του ανθρώπου.

Πριν πάμε παρακάτω επισημαίνω το εκρηκτικό μείγμα που διαμορφώνει η σύζευξη μαρξισμού και οικολογίας (αν και δεν έρχονται σε ουσιαστική σύγκρουση για να μπαίνουν ξεχωριστά, πόσο μάλλον αντιπαραθετικά).
Οι οικολόγοι έχουν να πουν και να θυμηθούν τα χειρότερα από την σοβιετική εμπειρία και διατυπώνουν πολύ έντονες διαφωνίες για το μοντέλο ανάπτυξης (τώρα βιομηχανικό να το πούμε, ή κάπως αλλιώς, η ουσία μια φορά γίνεται κατανοητή). Και βάζουν ζητήματα όπου ίσως δε συμπίποτυμε απόλυτα.
Θα βάλω το πιο ακραίο παράδειγμα. Έχουν όντως δίκιο όταν τονίζουν την ανάγκη να εγκαταλειφθεί κάθε μορφή αξιοποίησης της πυρηνικής ενέργειας; Επειδή είναι επικίνδυνη για το ίδιο το μέλλον και την ύπαρξη της ανθρωπότητας; Ή μπορούμε να καθαρίσουμε πετώντας ένα κλασικό τσιτατοειδή τρόπο σκέψης και να πούμε ότι το θέμα είναι το πώς χρησιμοποιείς την επιστήμη και την τεχνολογία και αν τα βάζεις στην υπηρεσία του ανθρώπου και της κοινωνίας.
Αυτό είναι το ζήτημα που εγείρει ίσως τις περισσότερεςς σδιαφωνίες, αλλά υπάρχουν και άλλα, όπου οι "αιρετικές" οικολογικές απόψεις ξενίζουν. Ο σοσιαλισμός είναι επιστροφή στη φύση, ή εκπολιτισμός του πολιτισμού και ανθρώπινα αναπτυγμένος κόσμος. Έτσι διλημματικά βέβαια χάνει την ουσία του κι εύκολα καθαρίζει κανείς λέγοντας ότι αυτά είναι διαλεκτικά δεμένα.
Το δίλημμα όμως -έστω κι όχι τόσο απλοϊκά- υπάρχει. Να παραθέσω και δυο ακόμα ουσιαστικές θέσεςις που τείνουν να γίνουν λόγω συχνή, ξεκάρφωτηςς χρήσης λατρεμένα τσιτάτα: ναι πρόοδος της επιστήμης, αλλά η επιστήμη δεν είναι ουδέτερη. Α, μάλιστα. Κι από την ά;λλη (μπορεί και από την ίδια) τα προβλήματα δεν είναι αταξικά και πανανθρώπινα. Την πατήσαμε γερά την τελευταία φορά που σκεφτόμασταν έτσι. Έτσι οικουμενικά και πανανθρώπινα στρώνουμε δρόμο για μαλακίες κι άλλες ιστορικές.
Οπότε στον σοσιαλισμό θα έχουμε πυρηνικά εργοστάσια στην υπηρεσία του λαού. Και πυρηνικά απόβλητα επίσης.

Αυτό με την μη ανεξάρτητη επιστήμη -που είναι όμως αντικειμενική- είναι άλλο μεγάλο ζχήτημα. Άλλη φορά.
Πάμε τώρα στον Τρότσκι. Που σστην προδομένη επανάσταση διατυπώνει τη θέση ότι ο σοσιαλισμός πρέπει να έχει ανώτερη παραγωγή -ποσοτικά- από τον καπιταλιστικό κόσμο, όχι αν θέλει να επιβιώσει, αλλά αν θέλει να είναι και να λέγεται σοσιαλισμός.
Το ζσήτημα δεν τίθεται μόνο ιστορικά για τη Σοβιετική Ένωση, που στην τελική δεν είχε και πολλά περιθώρια επιλογής και μπήκε θέλοντας ήμ η στον ανταγωνισμό για να τα βγάλει πέρα.
Μπάινει και θεωρητικά. Τι θα ισχύει για την επόμενη νικηφόρο επανάσταση όταν κι όποτε (και αν δηλ). Πού θα πρέπει να δώσει το βάρος; Σε ποιοτικά ή ποσοτικά κριτήρια; Κιαμ δεν υπάρχει σοσιαλισμός αν δεν είναι ποσοτικά ανώτερος ο νέος τρόπος παραγωγής;
Αν δεν είναι ποσοτικά ανώτερος το προτσές της ιστορίας επιτρέπει την επικράτηση του νέου σταδίου, της νέας κοινωνίας; Αφού ο παλιός δεν θα έχει φάει τα ψωμιά του, δεν έχει εξαντλήσει τα περιθώρια ανάπτυξης των παραγωγικών δσυνάμεων, γιατί να αντικατασταθεί. Αλλά έτσι μήπως οδηγούμαστε σε μία και γαμώ τις οικονομίστικες, ντετερμινιστικές αναγνώσεις του μαρξισμού και ερμηνείας της ιστορικής εξέλιξης; Από την άλλη αν το αρνηθούμε αυτό μήπως ανοίγουμε το δρόμο σε λογική του στιλ, ότι οποτεδήποτε μπορούσαμε να φτάσουμε σε αταξική κοινωνία, αρκεί να το συνειδητοποιούσε και να το επεδίωκε ο άνθρωπος, ανεξάρτητα από το επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων;

Τελευταία σχετική απορία (αν και το θέμα δύσκολα εξαντλείται). Ο σοσιαλισμός έχει τη δυνατότητα να είναι ανώτερος ποσοτικά; Τι θέλω να πω; Ιστορικά να το πάρουμε. Γίνεται ο πόλεμος των άστρων. Ο σοσιαλισμός για να αναδειχθεί ανώτερος πρέπει να εμπλακεί; Για να το κάνει πρέπει να στερήσει αγαθά κατανάλωσης, ή ποσά που θα κατευθύνονταν σε επιστημονική έρευνα κοινωικά ωφέλιμη. Αν δεν το κάνει δεν θα χάσει το στρατηγικό πλεονέκτημα;
Άλλο σημείο. Ο σοσιαλισμός αναπτύσσεται αρμονικά, μέσα στην απονέκρωση κι άλλα τέτοια δροσερά παλλαϊκά, αλλά θεωρητικά τουλάχιστον δεν αντιμετωπίζει αξεπέραστα αδιέξοδα και κρίσεις (μέχρι το 70 τουλάχιστον δεν το έκανε). Άρα δεν έχει ζωτική ανάγκη να αναπτύξει άμεσα, εδώ και τώρα το επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων. Γενικά και αόριστα στο μέλλον οπωσδήποτε θα το κάνει, γιατί είναι από τον άνθρωπο για τον άνθρωπο, αλλά σε πιο άμεσο επίπεδο όχι. Ο καπιταλισμός από την άλλη αντιμετωπίζει κρίσεις κυκλικές και επαναλαμβανόμενες. Προφανώς το κύριο είναι ότι τις αντιμετωπίζει με αναδιανομή της πίτας και κυρίως εις βάρος του λαού που καλείται να την πληρώσει (ανεργία, ακρίβεια κλπ). Αλλά δευτερευόντως και με ανάπτυυξη των μέσων παραγωγής. Έχει ζωτική ανάγκη να το κάνει για να ξεπεράσει προσωρινά τα ασιέξοδά του. Πρέπει να το κάνει. Κι έχει και μεγάλο περιθώριο να το κάνει. Από τα υπερκέρδη που ξεζουμίζει. Δεν τα στερεί από την κοινωνία με τον άμεσο τρόπο που θα έκανε το σοσιαλιστικό κράτος στην όποια σδοβιετική ένωση.

Και μιας και αναφέραμε την μεγάλη μας αγάπη κλείνουμε με αυτήν. Αντικειμενικά σου λένμε τα καπιταλόσκυλα, αποδείχτηκε ότι ο καπιταλισμός υπερέχει (υπάρχουν και πολύ πιο αισχρές διατυπώσεις). Εμπειρισμός του κερατά, αλλά τι να τους πεις -κι εμάς μας έδερνε εξάλλου σε περιόδους που τα πηγαίναμε καλά. Η αισιοδοξία τύφλωνε και η διορατικότητα μαζί με τις κορόνες για το ακατανίκητο του σοσιαλισμού ήταν απερίγραπτη.
Για να παρηγορούμαστε πρέπει να σκεφτούμε το κλασικό. Πού ήταν και πού έφτασε. Από το αλέτρι στο διάστημα. Όχι στεγνά και τυπικά όμως. Το 1913 η Εσσδ ήταν στο επίπεδο της ινδίας. Και το 60' έφτασε πρώτη στο διάστημα ξεπερνώντας κατά πολύ τους αμερικανούς (οι οποίοι πάτησαν τελικά ποτέ το φεγγάρι;). Οπότε παρηγοριόμαστε λέγοντας ότι με ό,τι καταπιαστήκαμε, με όπιον τομέα ασχοληθήκαμε σοβαρά διαπρέψαμε. Και να μην είναι απολύτως αλήθεια, είναι ωραίο καταπραϋντικό.

Ανανέωση

Στη δημοτικότητα αρχηγών και προσωπικοτήτων η Αλέκα έφτασε προτελευταία μπροστά μόνο από τον Σημίτη!
Αλλά όπως λέει φίλος της στήλης δε φοβόμαστε. Η δική μας ανανέωση έρχεται. Με Ραούλ Παπαρήγα -κρίμα που πέθανε ο Θανάσης!

Υγ: Το Πρωτούλης για αντι-Τσίπρας παραείναι κλισέ για να το αναπαραγάγω κι εγώ από εδώ. Εμείς πάμεμε βαρύ χρουστσομπρεζνιεφικό υλικό. Χαλβατζής, Γόντικας, Αρβανιτάκης, Κουτσούμπας, Κολοζώφ.
Χωρίς ΚΚΕ δε γίνεται αλλαγή και χωρίς Κουτσούμπα, Χαλβατζή δε γίνεται ανανέωση.

Ανάλυση

Έβγαλε βρώμα η ιστορία ότι ξοφλήσαμε
είμαστε λέει το παρατράγουδο στα ωραία άσματα
και επιτέλους σκασμός οι ρήτορες πολύ μιλήσαμε
στο εξής θα παίζουμε σ' αυτό το θίασο μόνο ως φαντάσματα

Κάτω οι σημαίες στις λεωφόρους που παρελάσαμε
άλλαξαν λέει τ' ανεμολόγια και οι ορίζοντες
μας κάνουν χάρη που μας ανέχονται και που γελάσαμε
τώρα δημόσια θα έχουν μικρόφωνο μόνο οι γνωρίζοντες

Βγήκαν δελτία και επισήμως ανακοινώθηκε
είμαστε λάθος μες το κεφάλαιο του λάθος λήμματος
ο σάπιος κόσμος εκεί που σάπιζε ξανατονώθηκε
κι οι εξεγέρσεις μας είναι εν γένει εκτός του κλίματος

Δήλωσε η τσούλα η ιστορία ότι γεράσαμε
τις εμμονές μας περισυλλέγουνε τα σκουπιδιάρικα
όνειρα ξένα ράκη αλλότρια ζητωκραυγάσαμε
και τώρα εισπράττουμε απ' την εξέδρα μας βροχή δεκάρικα

Ξέσκισε η πόρνη η ιστορία αρχαία οράματα
τώρα για σέρβις μας ξαποστέλνει και για χαμόμηλο
την παρθενιά της επανορθώσαμε σφιχτά με ράμματα
την κουβαλήσαμε και μας κουβάλησε στον ανεμόμυλο

Αγαπημένο τραγούδι, ο καθένας μπορεί να καταλάβει το γιατί.
Μερικές δικές μου επισημάνσεις.

Τις εμμονές μας περισυλλέγουνε τα σκουπιδιάρικα.
Η ιστορία θα δείξει έλεγε ο "μέγας" Γκόρμπι (η ειρωνεία είναι αυτονόητη, αλλά κάτσε να βάλουμε εισαγωγικά γιατί δεν ξέρεις ποτέ). Κι η ιστορία μας πέταξε στα σκουπίδια. Βασικά αυτόν και τη νέα (μα τόσο παλιά στην ουσία της) νέα σκέψη του.
Αλλά εκείνη την εποχή -και τώρα ακόμα στο σύνολό του- έμοιαζε κάτι δικό μας. Και μας πέταξαν και μας μαζί στα σκουπίδια.
Αλλά όχι απλά τη σκέψη μας, την ιδεολογία μας. Τις εμμονές μας.
Στην τελική ο μαρξισμός παραμένει ζωντανός. Όχι όμως κι αυτό που θέλαμε να πιστεύουμε ότι είναι σοσιαλισμός κι ότι θα θριαμβεύσει, την πίστη μας αυτή που ξέφυγε από λογικά δεδομένα κι έγινε εμμονή.
Δεν έζησα πολύ την Εσσδ, αλλά νιώθω ακόμα αυτή την λατρεία, την πίστη ότι ήταν σοσιαλισμός, αυτή την γλυκιά εμμονή να με κατακλύζει. Η Εσσδ ξεφεύγει από στενά καλούπια. Όλοι την αναθεματίζουν ή την λατρεύουν σα να 'ταν άνθρωπος κάποιος πολύ δικός μας που πέθανε ή μας πρόδωσε. Κι αυτό ακριβώς αποτυπώνεται στο μαμά-πατρίδα και στο πατερούλης Στάλιν, όσο ειρωνικά κι αν το βλέπουν έξω από το πλαίσιο της εποχής του κάποιοι ψευτοπροοδευτικοί του κ... της δεκάρας ήθελα να πω.
Στο σημερινό κόσμο κάθε κομμουνιστής, νιώθει να πνίγεται, νιώθει ανασφάλεια και θέλει κάπου να ακουμπήσει. Είναι αρκετά έξυπνος για να πιστεύει σε θεό και να το γυρίσει στη θρησκεία και στις θεολογικές αναζητήσεις και απλώς ψάχνει βουτηγμένος στην ανασφάλεια τη μαμά του για να πάρει κουράγιο. Τη μαμά πατρίδα.

Ο σάπιος κόσμος εκεί που σάπιζε ξανατονώθηκε
Σαν αμοιβάδα πίνοντας το αίμα μας. Αλλά η σαπίλα προχώρησε και φτάνει πλέον παντού. Πώς γίνεται να προχωράει το σάπιο; Αυτή η αντίφαση τρελαίνει τους ανθρώπους

Όνειρα ξένα, ράκη αλλότρια ζητωκραυγάσαμε.
Ναι, αλλά η Εσσδ ήταν κάτι παραπάνω από ξένο όνειρο, ξένη υπόθεση. Πόσο μάλλον ράκος. Άσε που το αλλότριο φέρνει στο νου και την αλλοτρίωση.
Όμως έτσι το βλέπαν τότε όλοι αυτοί που είχαν πιστέψει κάτι που ξεσκεπαζόταν στα μάτια τους.

Την παρθενιά της επανορθώσαμε σφιχτά με ράμματα;
Πότε έγινε αυτό;
Μα το 89 φυσικά. Που της δώσαμε πνοή με την κάθαρση. Θέλαμε να γίνουμε μέρος της λύσης και γίναμε μέρος του προβλήματος. Και υποστήκαμε συνέπειες πολύ χειρότετες από οποιονδήποτε άλλο εμπλεκόμενο. Μάθημα σοβαρό. Τώρα αν το πήραμε άλλη κουβέντα.

Στον ανεμόμυλο.
Για να παραπέμπει στην ουτοπία και τους ανεμόμυλους του Δων Κιχώτη

Ένιωσα σα να διαβάζω ποίηση.
Μεγαλοφυές. Το αγαπημένο μου ποίημα...