Λδ Καζακ(η)στάν

Σε αυτούς τους δρόμους, σε αυτή την κοινωνία
Μια μέρα η αρας δε θα ‘ναι συμμορία

Ξεκινάμε δυναμικά με σύνθημα. Και συνεχίζουμε έτσι, με κείμενο του καζάκη από τον καιρό που ήταν κουκουέ, συνεργάτης του τμήματος οικονομίας της κε.

Η «ενιαία αγορά» και το μάαστριχτ

Η συνθήκη του μάαστριχτ δεν ήρθε σαν κεραυνός εν αιθρία, αλλά υποτίθεται πως έρχεται να ολοκληρώσει την πορεία που ξεκίνησε με τη σύνοδο κορυφής της εοκ στο λουξεμβούργο το δεκέμβρη του 1985, όπου υιοθετήθηκε η «ενιαία ευρωπαϊκή πράξη», με στόχο τη διαμόρφωση της «ενιαίας εσωτερικής αγοράς» μέχρι το 1992. Έτσι λοιπόν η συνθήκη του Μάαστριχτ, το περιεχόμενό της, οι προεκτάσεις της κι οι συνέπειές της, τόσο για την χώρα μας, όσο και για την ευρώπη συνολικά, δε μπορεί να εξετάζονται ξεκομμένα απ’ τη μέχρι σήμερα πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης της «ενιαίας αγοράς».

Η ενιαία ευρωπαϊκή πράξη του 1985 φιλοδοξούσε να υπερβεί μια παρατεταμένη περίοδο κρίσεων στο εσωτερικό της κοινότητας, οικονομικών αποτυχιών και φυγόκεντρων τάσεων, που εκπορεύονται πρώτα και κύρια από τις πιο ισχυρές χώρες. Ποια είναι τα αποτελέσματα; Καθώς ήδη βρισκόμαστε στα μέσα του 1992, της «χρονιάς-ορόσημο» για την «ενιαία αγορά», φαίνεται καθαρά ότι η πορεία της εοκ περιπλέχτηκε ακόμη περισσότερο σε αντιθέσεις και συγκρούσεις που πυροδότησε η ίδια. Η αναζωογόνηση της οικονομίας της εοκ, η ενίσχυση της θέσης της στο διεθνή ανταγωνισμό, η κοινωνική άνοδος κλπ που υποσχόταν η ενιαία αγορά, παρέμειναν φρούδες ελπίδες, όχι μόνο για την εξαρτημένη περιφέρεια, αλλά και για τον αναπτυγμένο καπιταλιστικό πυρήνα της.

Η εικόνα που παρουσιάζει η οικονομία της εοκ στα χρόνια που προωθείται η ενιαία αγορά είναι αποκαρδιωτική. Η κατά μέσο όρο άνοδος της παραγωγής της εοκ έχει ήδη καταρρεύσει απ’ το 4% που ήταν πριν πέντε χρόνια, σε λίγο περισσότερο από 1% σήμερα, με ακόμη πιο δυσμενή προοπτική για τα επόμενα χρόνια. Την ίδια ώρα η ανεργία αρχίζει ξανά να καλπάζει, με πρόβλεψη σύντομα να πιάσει το 10%. Κι όλα αυτά, όταν πριν 6 χρόνια εκθέσεις σαν του τσεκίνι –η οποία εκπονήθηκε κατ’ εντολή του διευθυντηρίου το 1985, περισσότερο για προπαγανδιστικούς λόγους- αλλά κι εκτιμήσεις των βρυξελλών, πρόβλεπαν απογείωση των ρυθμών ανάπτυξης της εοκ που θα κυμαίνονταν γύρω στο 7% ετήσια, ενώ θα άνοιγαν περίπου 5 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας.

Ταυτόχρονα η εοκ στη διάρκεια των τελευταίων χρόνων δε μπόρεσε να ξεπεράσει σε ρυθμούς ανόδου τόσο την ιαπωνία, όσο και τις ηπα. {Εδώ παραλείπω κάποιους αριθμούς που παραθέτει ο καζάκης για το αεπ, την ανεργία, τον δείκτη τιμών καταναλωτή και τη βιομηχανική παραγωγή στις χώρες της εοκ, τους οποίους συγκρίνει μετά με τα αντίστοιχα μεγέθη σε ηπα κι ιαπωνία για να καταλήξει στο εξής συμπέρασμα}: Η διαφαινόμενη νέα οικονομική ύφεση φαίνεται να πλήττει περισσότερο την ίδια την εοκ, παρά τους αντιπάλους της στο διεθνή ανταγωνισμό.

Γίνεται φανερό πως η πορεία προς την «ενιαία αγορά» με τις αντιθέσεις που πυροδότησε και την περιπλοκή της με τις διαδικασίες νέας οικονομικής ύφεσης, όχι μόνο δεν απογείωσε την οικονομία όπως ονειρεύονταν τα επιτελεία των βρυξελλών, αλλά την προσγείωσε σε μια νέα περίοδο έντασης και συγκρούσεων, που ίσως προοπτικά απειλήσει και την ίδια την υπόσταση της εοκ. Το μόνο αδιαμφισβήτητο αποτέλεσμά της είναι πως μετέτρεψε το εσωτερικό της εοκ σε μια ανοιχτή αρένα ξέφρενου ανταγωνισμού ανάμεσα σε τμήματα του πολυεθνικού κεφαλαίου. Ένας ανταγωνισμός που διαχέεται σε όλες τις σφαίρες της οικονομίας, της κοινωνίας και της πολιτικής, παίρνει σύγχρονες μορφές και γίνεται πιο εξουθενωτικός.

Έτσι η «ενιαία αγορά» πυροδότησε ένα νέο κύμα ανταγωνισμού, που αντί να ισχυροποιήσει –όπως περίμενε το «διευθυντήριο»- αδυνάτισε τις δομές και τις αντοχές της οικονομίας της εοκ, την αποσταθεροποίησε και διευκόλυνε το αμερικανικό και ιαπωνικό κεφάλαιο να μεταφέρουν τη διεθνή σύγκρουση στο εσωτερικό της. Και ταυτόχρονα να συνδέσουν την ίδια την πορεία προς την ευρωπαϊκή ένωση με την αποφασιστική προώθηση των θέσεών τους στην ευρώπη. Προς μεγάλη απογοήτευση όλων εκείνων που βαυκαλίζονταν με την ιδέα του φωτισμένου εοκικού ιμπεριαλισμού ενάντια στο σκοτεινό ιμπεριαλισμό των ηπα.

Τα δεδομένα αυτά έχουν απελευθερώσει την «ενιαία αγορά», περισσότερο όμως το καταστροφικό της δυναμικό, παρά τις εκσυγχρονιστικές της διαστάσεις έστω κι απ’ τη σκοπιά του αναπτυγμένου καπιταλιστικού πυρήνα της εοκ. Γι’ αυτό κι αρκετοί ειδικοί επισημαίνουν πως μόνο μία στις τρεις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις θα μπορέσουν να επιβιώσουν στις διαδικασίες της «ενιαίας αγοράς». Κύκλοι επίσης των ευρωπαίων βιομηχάνων τονίζουν πως χρειάζεται μια πρόσθετη δεκαετία για να καταστήσουν τις επιχειρήσεις τους αρκετά παραγωγικές, ώστε να ανταγωνιστούν τους ιάπωνες και τους αμερικάνους.

Αυτό ακριβώς αναγκάζει και το ίδιο το μεγάλο κεφάλαιο να αναθεωρήσει την εκτίμησή του για τις δυνατότητες της ενιαίας αγοράς. Έτσι ένα από τα μεγάλα αφεντικά της εοκ, ο μεγαλοβιομήχανος ουμπέρτο ανιέλι, θεωρεί πως «καθώς πλησιάζουμε στα 1993, είμαστε αναγκασμένοι να παραδεχτούμε πως η δημιουργία ισχυρής κοινοτικής βιομηχανικής διάρθρωσης απέχει πολύ από το να είναι το φυσικό αποτέλεσμα της ‘ενιαίας αγοράς’».
Με ανάλογο τρόπο ο αλέν γκομέζ, πρόεδρος του γαλλικού συγκροτήματος ηλεκτρονικών τόμσον, τονίζει πως «το δόγμα του ελεύθερου εμπορίου δε μπορεί να σταθεί πια στην εποχή των βιομηχανιών υψηλής τεχνολογίας». Και απαιτεί μια μακροπρόθεσμη αποτελεσματική πολιτική δασμολογικής προστασίας του σκληρού πυρήνα της βιομηχανίας, σα βασική προϋπόθεση για να υπάρξουν παράλληλα πολιτικές εκσυγχρονισμού της. Κι αν αυτός ο σκεπτικισμός αναπτύσσεται από τέτοιους κολοσσούς, τότε τι πρέπει να κάνει μια μικρή, εξαρτημένη χώρα σαν τη δική μας;

Αυτός είναι ο λόγος που αρκετοί ιθύνοντες της εοκ εκτιμούν πως οι χαμηλοί ρυθμοί και η ύφεση αυξάνουν το οικονομικό κόστος των πολιτικών συμβιβασμών κι έχουν επιβραδύνει σημαντικά τη διαδικασία ολοκλήρωσης. Ενώ ζητήματα ελεύθερου εμπορίου και προστασίας τομέων κι επιχειρήσεων συγκεντρώνουν σοβαρότατες συγκρούσεις, ιδίως ανάμεσα στις ανεπτυγμένες χώρες. Έτσι, ο επίτροπος ανταγωνισμού της εοκ, λ. μπρίταν, διαπιστώνει πως «απλά δεν υπάρχει συμβιβασμός σε αυτούς τους τομείς, ούτε είναι πιθανό να υπάρξει στα χρόνια που έρχονται».

Έκφραση αυτής της συσσωρευμένης αρνητικής εμπειρίας από την ενιαία αγορά είναι και το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στη δανία. Το «ΟΧΙ» δεν αφορούσε απλά τη συνθήκη του μάαστριχτ, αλλά τη συνολική εξαπάτηση των λαϊκών προσδοκιών απ’ τη συνολική πορεία της εοκ.

Επομένως, η πορεία προς την «ενιαία αγορά», μ’ όλες τις αντιφάσεις της, συσσώρευσε σοβαρά προβλήματα, ιδίως βέβαια σε χώρες με ασθενή παραγωγική-τεχνική βάση, όπως η χώρα μας. Τις οδηγεί πιο γρήγορα στο περιθώριο, τις μετατρέπει σε χώρους αποβλήτων, που προέρχονται απ’ την έξαρση του μονοπωλιακού ανταγωνισμού τόσο στο εσωτερικό της εοκ, όσο και διεθνώς.
Έτσι οι ευρύτερες «αποκλίσεις» ανάμεσα σε φτωχούς και πλούσιους, σε αναπτυγμένες και υποβαθμισμένες περιοχές κλπ στο εσωτερικό της εοκ, δεν είναι αποτέλεσμα απλά κάποιων «πολιτικών επιλογών», είτε κάποιων κακών κυβερνήσεων, όσο κι αν οι κυβερνήσεις του δικομματισμού φρόντισαν με το παραπάνω για να δραματοποιήσουν ακόμη περισσότερο αυτή την κατάσταση. Αντίθετα, πηγάζουν από την εσωτερική λογική της «ενιαίας αγοράς», η οποία είναι ενιαία μόνο τυπικά, εξωτερικά, ενώ εσωτερικά και ουσιαστικά είναι ανισότιμη. Κι αυτό γιατί επιδιώκει να εξασφαλίσει ευνοϊκότερους όρους δράσης για το πολυεθνικό κεφάλαιο. Δημιουργεί νέους μηχανισμούς επιβολής της θέλησής του. Οι αρχές λειτουργίας της ενιαίας αγοράς δεν οδηγούν στη διάχυση της τεχνολογικής προόδου προς τις πιο καθυστερημένες περιοχές, αλλά σε μια νέα μεγάλη συγκέντρωση τεχνολογικών επιτευγμάτων, εφαρμογών και οικονομικών ωφελειών στον αναπτυγμένο καπιταλιστικό πυρήνα της εοκ.

Ριζοσπάστης, 7.6.1992.

Και στον επίλογο κάποιες δικές μου παρατηρήσεις.
Νοσταλγούμε χωρίς πολιτικό άλλοθι, την εποχή που παλεύαμε ενάντια στις συνέπειες της ένταξης με κατεύθυνση την αποδέσμευση και για αλλαγή με κατεύθυνση το σοσιαλισμό. Κατ’ επέκταση έχω αδυναμία σε όσα κείμενα αναφέρουν ακόμα ως εοκ τη σύγχρονη ιερά συμμαχία. Άσε που κάνει ομοιοκαταληξία με το πασόκ.

Στο μυαλό μου το 92 ήταν χρονιά ορόσημο από τα πρώτα χρόνια της ιδιωτικής τηλεόρασης και το σήμα έναρξης των Αυθαίρετων με πολλές καλτ μορφές, από αυτές που ο κομάντο συνηθίζει να αποκαλεί τελευταίους έλληνες. Τώρα το θυμάμαι για τους ολυμπιακούς της βαρκελώνης και τους ταβάριτσι αθλητές της κοινοπολιτείας με τις σοβιετικές σημαίες και το σφυροδρέπανο στην καρδιά.

Τι άλλο χρήζει της προσοχής μας;
Τα εισαγωγικά που χρησιμοποιεί ο καζάκης στον όρο ενιαία αγορά με τον ίδιο ζήλο που τα βάζουν οι μουλάδες στο κάπα όταν μιλάν για το κόμμα.
Ότι ασπάζεται ως καλός μουλάς τη θεωρία της εξάρτησης. Κάτι που καθιστά ακόμα πιο παράξενους τους ασπασμούς και τις πολιτικές του φιλίες στο σήμερα με ρεύματα που μιλάν για την ιμπεριαλιστική ελλάδα και το ρόλο της στα βαλκάνια.

Κι η συντριπτική κριτική του στις συνέπειες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που πηγάζουν από την εσωτερική λογική της 'ενιαίας αγοράς' και δεν είναι απλά αποτέλεσμα κάποιων πολιτικών επιλογών ή κάποιων κακών κυβερνήσεων. Σε πλήρη αντίθεση με όσα λέει σήμερα περί άρνησης χρέους και κυβερνητικής αλλαγής για ένα δημοκρατικό κράτος που θα πατάξει τη διαφθορά.

Αλλά ο βασικός λόγος της αναδημοσίευσης είναι άλλος. Είναι η μοναδική του ανάλυση –απ’ όσες κυκλοφορούν- όπου δε μιλάει για το χρέος και τα πολιτικά, δημοκρατικά αιτήματα που θ’ ανοίξουν το δρόμο για το σοσιαλισμό. Αν θέλει, μπορεί να μιλήσει και για άλλα πράγματα.

Σπάνιο ντοκουμέντο, συλλεκτικής αξίας. Μπορείτε να το βρείτε στη σύγχρονη εποχή στη συλλογή κριτικών σημειωμάτων με τον τίτλο για την ευρωπαϊκή καπιταλιστική ενοποίηση –έκδοση της ιε της κε του κκε- μαζί με άρθρα και κείμενα της μπέλλου, του παφίλη, του μάκη παπαδόπουλου κι άλλων παλιών συντρόφων.

Καλή ανάγνωση.