Την αλήθεια ρε

Στη δική μου γενιά, καμιά δεκαριά χρόνια πριν, κάποιοι σύντροφοι στη νεολαία είχαν ξεκινήσει ένα μακάβριο εσωτερικό αστείο, ένεκα η πρωταπριλιά, κι έστελναν μηνύματα σε άλλους συντρόφους για να τους «πληροφορήσουν» ότι είχε πεθάνει ο χαρίλαος. Κι εκεί μπορούσες να δεις και να μετρήσεις πολλά. Από το αξεπέραστο χιούμορ κάποιων σφων, μέχρι τις αντιδράσεις των υπολοίπων. Οι οποίες κυμαίνονταν από ψυχραιμία και συγκρατημένη θλίψη, μέχρι ειλικρινή δάκρυα κι υπερβάλλοντα κομματικο-πατριωτικό ζήλο. Κι όταν μάθαιναν την αλήθεια κι ερχόταν η καρδιά τους στη θέση της, γέλια ή μπινελίκια στους υπεύθυνους της φάρσας.

Θα μου πεις, καλά κι αυτοί, πάνε και πιστεύουν ό,τι τους λένε, χωρίς να το ελέγξουν; Tο κόλπο όμως ήταν καλά στημένο. Αφενός η είδηση ήταν αληθοφανής γιατί ο χαρίλαος ήταν ήδη μεγάλος και πλησίαζε τα ενενήντα. Αφετέρου τότε το ίντερνετ ήταν terra incognita για τους περισσότερους, ή χωρίς εύκολη άμεση πρόσβαση για τους υπόλοιπους, οπότε δε μπορούσες να επιβεβαιώσεις τα πάντα στο λεπτό.

Το κυριότερο όμως είναι ότι την είδηση σου την είχε πει ένας σύντροφος. Κι αυτό ήταν αρκετό για να την πιστέψεις. Δεν χρειάζονται περσότερα. Δεν είναι θέμα έλλειψης κριτικής ικανότητας, αλλά συντροφικής εμπιστοσύνης. Αυτό που λέει ένας σύντροφος είναι αλήθεια μέχρι αποδείξεως του εναντίου. Κι αν αποδειχθεί το ενάντιο και χαθεί η εμπιστοσύνη, αν ο σύντροφος αποδειχτεί αναξιόπιστος, όχι επειδή έκανε μια λάθος εκτίμηση –αυτά συμβαίνουν και στους καλύτερους κομμουνιστές-, αλλά επειδή απέκρυψε την αλήθεια, τότε υπάρχει ζήτημα. Κι αν καταφέρει να διεισδύσει μέσα σου ο σπόρος της αμφιβολίας, για το σύντροφο ή –ακόμα χειρότερα- για το κόμμα, τότε το νιώθεις να επεκτείνεται σε κάθε κύτταρο και να παραλύει κάθε σου δράση, εκτός από την έκκριση χολής, για όσα στραβά και κατακριτέα βλέπεις γύρω σου.

Οι παλιότεροι σύντροφοι που πέρασαν δύο αντάρτικα, δεν πολέμησαν έχοντας στο μυαλό τους δεύτερες σκέψεις και διαλεκτικές αμφιβολίες: μήπως κάνουμε λάθος; μήπως δεν το κάνουμε καλά; Και όταν ένιωσαν κατόπιν εορτής τα πρώτα ρήγματα, γκρεμίστηκε ο κόσμος μέσα τους και κάποιοι πέρασαν από την άλλη πλευρά κι έφτασαν στο σημείο να λένε: ευτυχώς ηττηθήκαμε σύντροφοι. Ενώ η κριτική όσων δε διαβήκανε τον αστικό ρουβικώνα κι έμειναν στη δική μας όχθη, για τους άλλους είναι ότι λυγίσανε, δεν άντεξαν κι έσπασαν. Οπότε η μόνη λύση για να μη λυγίσεις είναι να γίνεις ακόμα πιο μονολιθικός.

Αυτά βέβαια ανήκουν στη γενιά του χαρίλαου και το δικό της τρόπο σκέψης, που είχε συγκεκριμένα όρια. Κι αν κάποιοι σήμερα το αντιλαμβάνονται ως θρησκοληψία ενός ποιμνίου που προδόθηκε από το ιερατείο του, θα έπρεπε μάλλον να το δουν όπως το συναίσθημα ενός ερωτευμένου, που και αυτό θρησκευτικό είναι στην ουσία του και τείνει στην απόλυτη λατρεία, του αγώνα και του κόμματος εν προκειμένω, τα οποία κατά κανόνα ταυτίζονται, κι ειδικά σε εκείνη την περίοδο.

Πέρα από την θρησκεία και τον έρωτα όμως υπάρχει κι η έλλογη πίστη, που είναι συνειδητή. Αυτό μπορεί να το καταλάβει καλύτερα όποιος διαβάσει μια μαρτυρία του χαρίλαου για τις μάχες πάνω στο βουνό, όπου δε θεωρούσε γενναίους τους «τρελούς» ριψοκίνδυνους που είχανε άγνοια κινδύνου, αλλά τους «λογικούς», που ήξεραν πολύ καλά ποιον κίνδυνο διέτρεχαν, τον φοβόντουσαν, αλλά τον αντιμετώπιζαν. Κι η συνειδητή πίστη τους έδινε δύναμη να γίνονται ήρωες, να πετυχαίνουν μικρούς άθλους, το ακατόρθωτο που έλεγε ο τσε, όχι ως ιδεαλιστές, αλλά ακριβώς επειδή ήταν ρεαλιστές.

Αυτή η συνειδητή πίστη λοιπόν είναι το βασικό στοιχείο στον τρόπο λειτουργίας του κόμματος. Άλλο αν χρειάζεται διαλεκτικό εμπλουτισμό και τι περιθώρια αφήνει γι’ αυτό η καθημερινή δράση κι ο κίνδυνος του πρακτικισμού που ελλοχεύει, η επικαιρότητα που τρέχει και ζητά επιτακτικά θέση για κάθε ζήτημα, χωρίς αμφιβολίες και μισόλογα, και οι σφοι τρέχουνε πίσω της να τη φτάσουν, χωρίς χρόνο να σκεφτούν πώς τους λένε.

Αυτό το στοιχείο περνά ακόμα και στις αφίσες του κόμματος, όπως στην τελευταία εκλογική που είχε βασικό της σύνθημα, το κουκουέ δε σε πούλησε, σου είπε την αλήθεια. Κι η αλήθεια είναι ότι χρειάζονται ίσως περισσότερα από αυτά για να πείσεις κάποιον να μας ψηφίσει. Αλλά αυτή η σχέση εμπιστοσύνης είναι πολύ σημαντική και δε μετριέται πάντα σε ψήφους.

Βγαίνει επίσης από το εξής απλό: όταν συμβαίνει κάτι και δε μπορείς να το επιβεβαιώσεις και να το αξιολογήσεις, παίρνεις εικόνα από το σύντροφο που ήταν εκεί και την υπερασπίζεσαι σα να ‘ταν εκεί τα μάτια σου και αυτιά σου. Όπως είναι επίσης –αυτός και κάθε άλλος σφος- τα μάτια και τα αυτιά της οργάνωσης, που μαζεύει εικόνα από τη βάση. Γι’ αυτό και πρέπει (η εικόνα) να φτάνει ολόκληρη, χωρίς ωραιοποιήσεις και στρογγυλεύσεις, ή θολή για να κρύψει τις ρυτίδες –όπως αυτό το ειδικό εφέ που έχουν οι κάμερες. Να μη βγαίνει τυπικά, με βάση τα στερεότυπα ή τις επιθυμίες μας κι αυτό που θέλουμε να δούμε ή να ακούσουμε. Έτσι δε λειτουργούν οι επαναστάτες, αλλά οι γραφειοκράτες που είναι κλεισμένοι σε γυάλα.

Φαίνεται επίσης από εκείνη τη θρυλική ατάκα του κώστα κάππου, αρχές ιούνη του 89’, λίγο πριν τις εκλογές στις 18 ιούνη (μία μέρα μετά από τις φετινές) και την αποχώρησή του μετά τον τζανετάκη, που τον ρώτησαν για τα επεισόδια στην τιεν αν μεν. Έκανε μια πρώτη αμήχανη γενική εκτίμηση, είπε ότι προβληματιζόμαστε με τους νεολαίους που κρατούν αγάλματα της ελευθερίας, για να καταλήξει: δεν έχουμε οργανώσεις βάσης στο πεκίνο, για να έχουμε εικόνα από πρώτο χέρι… Τιμή και δόξα!

Μπορείς να το δεις και στην τελευταία σκηνή από το μάθε παιδί μου γράμματα, που ο τραυλός γιος (καλογερόπουλος) τα παίρνει και ζητά φωνάζοντας από το δεξιό πατέρα του: την αλήθεια, ρεεε... Η οποία είναι επαναστατική (όπως έλεγε ο γκράμσι), γράφεται με κόκκινο (όπως λέει ο οδηγητής) και είναι ιστορικά με το μέρος των κομμουνιστών.

Το είχα δει επίσης σε μια ιστορία που μας διηγήθηκε μια παλιότερη συντρόφισσα από το παρασκήνιο του ηρωικού και γρουσούζικου 13^ου συνεδρίου, όπου εκτός από τα της διάσπασης, ανησυχούσαν και για τις εξελίξεις στη σοβιετία. Πώς και δεν είχαμε δει νωρίτερα πού πήγαινε το πράγμα; Κι εκεί στα πηγαδάκια που γίνονταν στα διαλείμματα, ο χαρίλαος τους είπε ένα παράδειγμα από ένα εργοστάσιο όπου δούλευαν στη γραμμή παραγωγής (δεν κατάλαβα αν ήταν κι αυτός μαζί ή του το είχαν διηγηθεί άλλοι σύντροφοι) και τα υλικά-εξαρτήματα ήταν σοβιετικά. Και αν ήταν καμία κλωστή ελαττωματική κι έσπαγε, έπαιρναν τις άκρες και τις ξανάδεναν γρήγορα, γιατί δε μπορούσε ένα σοβιετικό προϊόν να είναι σκάρτο (πόσο μάλλον η πολιτική ηγεσία τους). Κι αν μου πεις πώς το ξέρουμε αν το είπε όντως αυτό ο χαρίλαος, θα σου πω δεν το ξέρουμε. Πιστεύουμε όμως τη συντρόφισσα που μας το είπε.

Αν πρέπει να κάνουμε λοιπόν μια αποτίμηση για τον χαρίλαο, το πιο σημαντικό είναι ότι κράτησε αυτό το συμβόλαιο πίστης με το λαό την πιο κρίσιμη στιγμή, που κινδύνευε να σπάσει. Κι ας μη μπόρεσε να δει από πριν την κρίση και να την αποτρέψει.

Γράφει πχ στη βιογραφία του ο θεοχαράτος ότι είχε μια συνάντηση με τον αντρόποφ το 83, και του είπε ο γιούρι ότι αν δεν αλλάξουμε πορεία θα έχουμε δραματικές εξελίξεις. Οπότε ανησυχούσε από τότε ο χαρίλαος κι ήταν υποψιασμένος πού πάνε τα πράγματα.

Τέτοια όμως μπορείς να βρεις πολλά κι από την ανάποδη. Μια δήλωσή του το 91’ πχ, νομίζω στο 14^ο συνέδριο, πού ήταν και της ανασυγκρότησης, για την περεστρόικα που πήγαινε καλά την πρώτη τριετία, αλλά στράβωσε στη συνέχεια. Ή να πεις για τα «παιδιά της διάσπασης» που ήταν δικά του πολιτικά τέκνα, από τον χυδαίο μίμη ως τον τίμιο λαφαζάνη, που είχε έρθει και στην κηδεία του.

Αυτό που μένει όμως είναι η στάση του στα δύσκολα, που το κόμμα κινδύνευε με μετάλλαξη και παραλίγο να σπάσει τους δεσμούς πίστης του με το λαό. Όχι τόσο γιατί δεν έλεγε την αλήθεια. Ίσως κάποιοι διασπαστές να ήταν τίμιοι οπορτουνιστές και να 'χαν ειλικρινείς αυταπάτες καλών προθέσεων. Όσο κυρίως επειδή θα έπαυε να είναι αληθινό το όνομά του κι οι αξίες που συμβολίζει. Θα έπαυε με άλλα λόγια να είναι κομμουνιστικό.

Αυτόν τον χαρακτήρα ο χαρίλαος στα δύσκολα τον υπερασπίστηκε. Κι αν τον βάφτισε με τον τρόπο του «σύμβολα και ‘κονίσματα» δεν ήταν λόγω θρησκοληψίας. Έχει να κάνει με τον τρόπο σκέψης της γενιάς του και τη θρησκευτική της αφοσίωση στα ιδανικά που πίστεψε..

Αυτή είναι η σημαντικότερη συμβολή του κομμουνιστή ηγέτη φλωράκη. Κι αυτό ακριβώς είναι που (καμώνονται πως ξεχνάνε) όσοι τον επικαλούνται εκ του πονηρού σήμερα για να βγάλουνε πολιτική εκλογική υπεραξία, έχοντας πάρει προ πολλού διαζύγιο με την αλήθεια.