Για το Απριλιανό πραξικόπημα

Παρ' ότι εκ των υστέρων επικράτησε η αντίληψη πως το πραξικόπημα υποκινήθηκε και οργανώθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες, η ερμηνεία αυτή δεν τεκμηριώνεται.

Αυτό ισχυρίζεται τουλάχιστον, όπως είδαμε σε μια πρόσφατη ανάρτηση, ο (γνωστός και μη εξαιρετέος) ιστορικός Καλύβας. Κι εμείς καλούμαστε να βασιστούμε στην αυθεντία του, χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις, εφόσον το βιβλίο είναι μια μορφή ιστορικής επισκόπησης και δεν έχει την πολυτέλεια του χώρου για εξηγήσεις και περιττές λεπτομέρειες. Συνεπώς αρκούμαστε στην υπεύθυνη διαβεβαίωσή του (μπέσα, λέμε), όπως σε κάποια ντοκιμαντέρ-αφιερώματα, όπου βάζεις τον Ταδόπουλο να πει μια φράση από το σενάριο, πχ "ο Στάλιν ήταν δικτάτορας" (τυχαίο παράδειγμα) κι αυτή αποκτά αυτομάτων την αδιάψευστη εγκυρότητα ενός μάρτυρα, που επιβεβαιώνει το προκαθορισμένο συμπέρασμα. Δεν ξέρω μάλιστα αν αυτό συμπεριλαμβάνεται επισήμως και στη σύγχρονη επιστημονική μεθοδολογία του νέου αναθεωρητικού κύματος (Κανελλίδου, Χωματά, κτλ).

Το χειρότερο βέβαια δεν είναι οι αυταπόδεικτες αξιωματικές αλήθειες του Καλύβα, αλλά η έμμεση νομιμοποίησή τους από δυνάμεις που αυτοπροσδιορίζονται ως αριστερές, πχ από μια σχετικά πρόσφατη ανακοίνωση (το 13' ή το 14' που έβγαλαν διπλή ανακοίνωση με ορθή επανάληψη;) του νυν κυβερνώντος κόμματος για το Πολυτεχνείο, όπου δεν υπήρχε η παραμικρή αιχμή ή απλή αναφορά έστω στο ρόλο των ΗΠΑ και των μυστικών τους υπηρεσιών. Πάνω κάτω δηλ ό,τι είχε κάνει κι η ΠΑΣΠάρα παλιότερα, οπτικοποιημένο σε μια αφίσα της, με την Πύλη του Πολυτεχνείου και τις δύο στήλες από τις οποίες είχαν σβήσει με φότοσοπ (ή κάποιο πρόδρομό του) τα συνθήματα: έξω αι ΗΠΑ, έξω το ΝΑΤΟ. Μία εικόνα, χίλιες λέξεις που έγιναν γαργάρα...

Το παλιό ΠαΣοΚ ένιωθε πάντως την ανάγκη να κρύβεται πίσω από μερικές αντι-ιμπεριαλιστικές κορόνες κι αστερίσκους σε κοινά ανακοινωθέντα. Τα σημερινά του κακέκτυπα έχουν απαλλαχθεί από τέτοιου είδους ιδεολογικές αγκυλώσεις και τύψεις.

Παρά τις... αυθεντικές διαβεβαιώσεις πάντως είναι πρακτικά αδύνατο να μιλήσει κανείς για το Απριλιανό πραξικόπημα, τα αίτια και τις κινητήριες δυνάμεις του, αγνοώντας ή παρακάμπτοντας συνειδητά τον αμερικάνικο παράγοντα, τη μόλις συγκαλυμμένη (;) επέμβασή του και τη σφραγίδα του στις κατοπινές εξελίξεις. Τα στοιχεία που τεκμηριώνουν αυτό το συμπέρασμα είναι αναρίθμητα και συντριπτικά, και παρατίθενται ακόμα και από αστούς μελετητές (βλέπε πχ το βιβλίο του Κάτρη "η γέννηση του νεοφασισμού στην Ελλάδα" ή ακόμα και τις ενδιαφέρουσες αποκαλύψεις-ομολογίες του ανθρώπου των Αμερικών. Παπαχελά -που αρνείται πάντως την ανάμειξη της πρεσβεία και της CIA στα σχέδια της "μικρής χούντας"): από το ότι ο Παπαδόπουλος ήταν πράκτορας της CIA και ότι η μισθοδοσία των πρακτόρων της ΚΥΠ γινόταν απευθείας από την άλλη όχθη του Ατλαντικού, μέχρι αυτό καθαυτό το πραξικόπημα με εκτελεστή τη μικρή χούντα των Συνταγματαρχών, που πρόλαβε το μεγάλο αδελφάκι της των Στρατηγών και του βασιλιά, κι είχε άμεση πληροφόρηση για κάθε τους βήμα. Μια ενημέρωση που εξασφάλισε προφανώς από τις γερές πλάτες στις οποίες βασιζόταν, χωρίς τις οποίες δε θα μπορούσε να σταθεί ούτε μια μέρα στην εξουσία.

Μήπως όμως αυτή η ερμηνεία της αμερικανοκίνητης χούντας είναι μονόπλευρη και παρουσιάζει την ελληνική αστική τάξη τελείως άβουλη κι εξαρτημένη, σα μαριονέτα στα χέρια της μεγάλης, ιμπεριαλιστικής δύναμης; Μήπως ήταν πρωτίστως εσωτερικές οι δυνάμεις που επέλεξαν, προώθησαν κι επέβαλαν τη "λύση" του πραξικοπήματος;

Κατά τη δική μου αντίληψη (που είναι υποκειμενική, ενδεχομένως λανθασμένη κι εκφράζει απλώς εμένα κι όχι κάτι ευρύτερο, συλλογικό), η αλληλεξάρτηση εμπεριέχει (και δεν αποκλείει) την εξάρτηση. Και είναι αφελές να πιστεύει κανείς πως στον αληλλ-εξαρτημένο καπιταλιστικό κόσμο και τα ασφυκτικά πλαίσια του "ψυχρού πολέμου", όπως πέρασε στην ιστορία, οι ΗΠΑ ως επικεφαλής του ιμπεριαλιστικού μπλοκ θα παρακολουθούσαν παθητικά τα πράγματα χωρίς να τα ορίζουν και χωρίς να κινούν τα νήματα. Χαρακτηριστικό του βαθμού ανάμειξής τους είναι ότι οι σχεδιασμοί των συστατικών φορέων του αμερικάνικου παράγοντα αυτονομούνταν σχετικά κι έρχονταν μεταξύ τους σε μερική (δευτερεύουσα αλλά υπαρκτή) αντιπαράθεση.

Ποιος ήταν όμως ο ρόλος της εγχώριας αστικής τάξης στα γεγονότα; Και ποιοι ήταν τελικά οι λόγοι που οδήγησαν στο πραξικόπημα; Τι ήταν αυτό που επέβαλε τη στρατιωτική οδό, εφόσον το μαζικό κίνημα δεν ήταν σε θέση να απειλήσει την αστική εξουσία κι η πολιτική πρωτοπορία ακολουθούσε πολιτική ουράς απέναντι στην Ένωση Κέντρου, εγκλωβισμένη σε στρατηγικά αδιέξοδα (και την καταλυτική απόφαση για διάλυση των παράνομων οργανώσεων);

Ο Κάτρης γράφει ότι η χούντα επιβλήθηκε για να αποτρέψει τη βέβαιη εκλογική νίκη της ΕΚ στην επικείμενη αναμέτρηση του Μαΐου. Και προπαντός τη δυναμική του λαϊκού παράγοντα, που ναι μεν εμπιστευόταν εκλογικά την ΕΚ, αλλά μπορεί να ξέφευγε από τον έλεγχό της και να ανέπτυσσε τη δράση του με γεωμετρική πρόοδο.

Υπάρχει επίσης η άποψη που λέει ότι οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ, που αλώνιζαν εκείνη την εποχή την ευρωπαϊκή ήπειρο έκαναν στην Ελλάδα κάτι σαν γενική δοκιμή για την εγκατάσταση μιας Μπανανίας στον ανεπτυγμένο δυτικό κόσμο. Δε νομίζω όμως ότι η επταετία ήταν απλώς καρπός ενός πειράματος και ότι αυτό αρκεί να εξηγήσει την τροπή των γεγονότων και κυρίως την αναγκαιότητα - σκοπιμότητα που υπηρετούσαν.

Το κλειδί για μια σωστή ερμηνεία βρίσκεται ακριβώς στην εγχώρια άρχουσα τάξη και τις αντιθέσεις που αναπτύσσονταν στο εσωτερικό της, μεταξύ του εφοπλιστικού και του βιομηχανικού της τμήματος. Αντιθέσεις που αφορούσαν τις διεθνείς συμμαχίες και τον ευρύτερο γεωπολιτικό προσανατολισμό του ελληνικού καπιταλισμού και εκδηλώνονταν με τάσεις μερικής αυτονόμησης από την ασφυκτική πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ, για να συνδεθούν πιο στενά με την ΕΚΑΧ και την εκκολαπτόμενη ΕΟΚ. Σε αυτό το φόντο έλαβαν μέρος πολιτικές κρίσεις κι επεισόδια-σταθμοί εκείνης της δεκαετίας (απομάκρυνση του φιλοευρωπαίου Καραμανλή που αναρωτιόταν ποιος κυβερνάει αυτόν τον τόπο, Ιουλιανά, κτλ) για να φτάσουμε στην επιβολή της δικτατορίας το 67'.

Περισσότερες λεπτομέρειες για το οικονομικό υπόβαθρο αυτών των αντιθέσεων και τα διαφορετικά στρατηγικά σχέδια για την ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλισμού (με κύριους πρεσβευτές το Ζολώτα και το Βαρβαρέσο) ο σφος αναγνώστης μπορεί να βρει στο δεύτερο τόμο του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ.