Γιουγκοσλαβία – 15 χρόνια μετά

Η πρόσφατη μειωμένη επέτειος των βομβαρδισμών στη γιουγκοσλαβία δίνει μια καλή αφορμή για μια σύντομη αναδρομή· να θυμηθούμε πολλές ιδιαίτερες στιγμές και να σημειώσουμε μερικά βασικά σημεία.

Οι νατοϊκοί βομβαρδισμοί ήταν το αποκορύφωμα του δεκαετούς γιουγκοσλαβικού δράματος, σε μια πάλαι ποτέ ενιαία χώρα, με αμφίβολο σοσιαλιστικό προσανατολισμό, που κρατούσε ωστόσο μονιασμένους τους λαούς της και εν υπνώσει τις μεταξύ τους εθνικές αντιθέσεις. Ταυτόχρονα ήταν η απαρχή μιας σειράς απροκάλυπτων κι αιματηρών ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων, που συνεχίστηκαν τα επόμενα χρόνια στο αφγανιστάν και το ιράκ.

Παράλληλα όμως έδωσαν το έναυσμα για τον ξεσηκωμό του ελληνικού λαού, που είδε τα τύμπανα του πολέμου να χτυπάνε στη γειτονιά του, να είναι κάτι πολύ πιο ζωντανό και άμεσο από μια απλή εικόνα στις ειδήσεις, και βγήκε να διαδηλώσει μαζικά στους δρόμους, μόλις δέκα χρόνια από τις χρεοκοπημένες αστικές θεωρίες για το τέλος της ιστορίας (και συνεπώς της ταξικής πάλης).

Ήταν μάλιστα τόσο μαζικές και δυναμικές οι αυθόρμητες αντι-ιμπεριαλιστικές διαθέσεις του ελληνικού λαού, τόσο ευρύ το φάσμα των δυνάμεων που αγκάλιαζαν (από τους κομμουνιστές μέχρι τις παρυφές της εκκλησίας και ένα τμήμα του κατώτερου κλήρου, στα πλαίσια της αλληλεγγύης στους ομόδοξους σέρβους), που ανάγκασαν σε –λιγότερο ή περισσότερο ειλικρινή- αναδίπλωση και αρκετούς αστούς δημοσιολόγους. Τα νέα της εποχής πχ, με το γνωστό στάθη τότε στις τάξεις τους, έμοιαζαν να αντιγράφουν τους τίτλους και το λόγο του ριζοσπάστη –όσο περίεργο κι αν μας φαίνεται αυτό σήμερα.

 Πολύ χαρακτηριστική είναι και η διείσδυση αυτού του πνεύματος ακόμα και σε τηλεοπτικές κωμικές σειρές, όπως για παράδειγμα στην πρώτη σκηνή ενός επεισοδίου των «δύο ξένων», με την τηλεφωνική συνομιλία – αντιιμπεριαλιστικό μονόλογο της ντένης μαρκορά (κατά κόσμο ντίνας κώνστα) -που μάλλον αντανακλά κάτι παραπάνω από την πολιτική τοποθέτηση του σεναριογράφου ρήγα.

Και πώς να ξεχάσεις άραγε εκείνη την ηρωική επίσκεψη της ποδοσφαιρικής αεκ στο μαρτυρικό βελιγράδι για το φιλικό αγώνα με την παρτιζάν;

Αυτό το παλλαϊκό κύμα αλληλεγγύης στη γείτονα χώρα άφησε έκθετη τόσο την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία για το βρώμικο ρόλο που έπαιξε, όσο και τον ποικιλώνυμο οπορτουνιστικό χώρο (χωρίς τη σημερινή ικανότητα προσαρμογής του), από την ευρώδουλη αριστερά μέχρι και τη λογική των ίσων αποστάσεων ενός τμήματος του εξωκοινοβουλίου, που μιλούσε για τον σφαγέα μιλόσεβιτς, επιδεικνύοντας το ακαταμάχητο πολιτικό του κριτήριο.

Οι λίγο παλιότεροι σύντροφοι έχουν να διηγούνται ηρωικές ιστορίες και μικρά ανδραγαθήματα από τις νυχτερινές συνεννοήσεις, τον αποκλεισμό των σιδηροδρομικών γραμμών, τις φλογερές μαχητικές συγκεντρώσεις στο προξενείο στη νίκης τότε (πριν μετακομίσουν έκτοτε στο εμπορικό της τσιμισκή, για να μην τους αγγίζει –έτσι νόμιζαν- οι αποδοκιμασίες και η χλεύη του κόσμου). Και το κόλπο με την αλλαγή των πινακίδων στους οδοδείκτες, που έστειλαν τα νατοϊκά άρματα να κόβουν βόλτες στο λαβύρινθο της λαχαναγοράς για μερικές ώρες. Ένα τέχνασμα βγαλμένο κατευθείαν από τον αστερίξ και την αντιιμπεριαλιστική του περιπέτεια στο γύρο της γαλατίας, με τα στενά του λουγκντουνούμ, αν δεν κάνω λάθος -που δεν αποκλείεται να κάνω. Το οποίο έπιανε το νήμα των καλύτερων παραδόσεων αγωνιστικής αντίστασης, αναδεικνύοντας την αστείρευτη εφευρετικότητα του λαού μας.

Προσωπικά πρόλαβα ως οργανωμένος μόνο τον απόηχο αυτής της εποχής με τις πορείες στο λιμάνι, όταν εμφανιζόταν κάποιο πλοίο από το στόλο των μακελάρηδων και τις δίκες κάποιων συλληφθέντων συντρόφων, που επικαλέστηκαν το ακροτελεύτιο άρθρο του συντάγματος για την υπεράσπιση της πατρίδας από την εισβολή ξένων στρατευμάτων –που είχαν όμως άδεια διέλευσης από το σημίτη. Και τελικά απαλλάχτηκαν από τις κατηγορίες, όχι γιατί είχαν δίκιο, αλλά γιατί τάχα δεν κατάλαβαν καλά το σύνταγμα και την ερμηνεία του. Πώς λέμε ένοχος ή βλαξ; Ε, το δεύτερο..

Προσωπικά λοιπόν θυμάμαι από εκείνη την περίοδο μόνο το αντιπολεμικό κλίμα στο σχολείο μας, που μας έβγαινε αυθόρμητα πιο πολύ κάπως στενά αντι-γιάνκικο, «φονιάδες των λαών αμερικάνοι» κι ήταν φυσικό εν μέρει για την ηλικία μας. Και θυμάμαι να ζωγραφίζουμε στα θρανία αμερικάνικες σημαίες να καίγονται κι εγώ να προσθέτω δίπλα απ’ τους στίχους του la bamba ‘yo no soy marinero’ γιατί (τότε δεν ήξερα ισπανικά ακόμα), νόμιζα πως αντιστοιχεί στο εγγλέζικο ‘marine’ (=πεζοναύτης) κι ότι έτσι πιάναμε και το αντι-μιλιταριστικό κομμάτι της υπόθεσης.

Και όπως το βλέπεις εκ των υστέρων, σκέφτεσαι πως εκείνη ήταν μια μεστή κινηματική χρονιά, που άφησε σπουδαία παρακαταθήκη, σε πολλά μέτωπα.

Στο μαθητικό κίνημα με τις πολύμηνες καταλήψεις ενάντια στη «μεταρρύθμιση αρσένη». Στη στρατολογία της οργάνωσης, που εκείνο το διάστημα διπλασίασε οργανωτικά τις δυνάμεις της. Στο αντιπολεμικό αντιιμπεριαλιστικό μέτωπο, που κορυφώθηκε με την επίσκεψη κλίντον –δυστυχώς στο αρχείο του ρίζου, την τελευταία φορά που κοίταξα, έλειπαν κάποιες σελίδες από τα επίμαχα φύλλα της περιόδου και το κενό πρέπει να αποκατασταθεί άμεσα. Στο εργατικό κίνημα με τη δημιουργία του παμε, ως ορόσημου για την παραπέρα εξέλιξή του σε ταξική, αγωνιστική κατεύθυνση. Στο λαϊκό κίνημα ευρύτερα, που άρχισε να αφυπνίζεται από τη χειμερία νάρκη της αντεπανάστασης. Εκλογικά με την εκτίναξη των ποσοστών του κόμματος στις ευρωκάλπες, ως επιστέγασμα εκείνου του κλίματος και κερασάκι στην τούρτα –χωρίς να υποκαθιστά την τελευταία- αλλά δε βρήκε άμεση συνέχεια στις εθνικές εκλογές της επόμενης χρονιάς (2000) με το ιστορικό υψηλό του (τότε) δικομματισμού.

Και γενικά με την ευρεία συστράτευση συνεργαζόμενων προσωπικοτήτων που (ξανα)συναντούσαν το κόμμα στο δρόμο του αγώνα και των αντιιμπεριαλιστικών κινητοποιήσεων. Μια αποτυχία για κάθε πετυχημένη συνεργασία κι ένας ζουράρις για κάθε κανέλλη –που τώρα είναι σα να έχει ξαναφορέσει το στόχο από τις κινητοποιήσεις στη γιουγκοσλαβία και συγκεντρώνει συντονισμένα πυρά από όλο το πολιτικό φάσμα των (μικρο)αστικών δυνάμεων. Ο ρούσης που ένιωθε σα να μην είχε περάσει μια μέρα από τότε που ήταν στο κόμμα –και πόσο μακρινή μοιάζει αλήθεια σήμερα αυτή η εποχή. Ο παπακωνσταντίνου, ο μικρούτσικος, ο μητροπάνος κι ο τσακνής –που τον έχω σα θολή ανάμνηση να λέει σε κάποια φάση στο συγκεντρωμένο πλήθος κάτι σαν ‘ελλάς-σερβία-ορθοδοξία’ ως ένα σύνθημα που όλους μας ενώνει –κι άφηνε αμήχανους εμάς τους ορθόδοξους κομμουνιστές.

Κι ας μη φανταστεί κανείς πως μιλάμε για πολύ διαφορετικές συγκυρίες κι ένα άλλο, ενωτικό κκε του 90’, που όλοι το αγαπούσαν κι αποζητούσαν να φτιάξουνε μαζί μας μέτωπο. Η ίδια σχεδόν πολεμική υπήρχε και τότε για τη θολή λαϊκή εξουσία, το διασπαστικό παμε, τα αγροτικά μπλόκα, την κανέλλη. Σαν να μην πέρασε μια μέρα. Και εγώ στο σπίτι άκουγα από το ναρίτη άβερελ (εξήντα χρόνια νάτο) τις ίδιες ιστορίες, για τον κόφφα (της κετουκε), την απεργία των καθηγητών και τις ράγες του τρένου, που τις κλείναμε συμβολικά σε μια περίσταση, αλλά τις ανοίξαμε προδοτικά την κρίσιμη ώρα. Και επειδή μετά δεν ήταν το ίδιο ενεργός, έπαψε να ανανεώνει το οπλοστάσιο με καινούριες βιωματικές ιστορίες κι ακούγαμε συνεχώς τις ίδιες (για τον κόφφα, το τρένο, την απεργία των καθηγητών) μέχρι να φάμε όλο το φαγητό μας (και να μας βγει από τη μύτη).

Όχι βέβαια πως ήταν όλα ρόδινα, χωρίς λάθη. Ανέφερα και πριν την περίπτωση του ζουράρι που δένει με τα ποικιλόχρωμα πλήθη και τις σημαίες του (ορθόδοξου) βυζαντίου. Κι ίσως να προσθέσει κανείς κι άλλα τέτοια σημεία –πχ μια μάλλον μηχανική μεταφορά της επονίτικης-εαμικής πείρας και μια κοινή δήλωση αρχικά και συγκέντρωση αργότερα με όλες τις ελληνικές πολιτικές νεολαίες, από την οννεδ μέχρι την εκον ρήγας φεραίος!

Γενικά όμως η πορεία ωρίμανσης των πρώτων αντιπολεμικών, αντιιμπεριαλιστικών σκιρτημάτων στις μάζες, η περαιτέρω συνειδητοποίηση κι η μετατροπή του αντιιμπεριαλιστικού μετώπου σε κρίκο για τη στρατηγική μας, δεν είναι ούτε εύκολη ούτε μονοσήμαντη. Κάτι που δεν αναιρεί στο παραμικρό όμως τα βήματα και τις κατακτήσεις εκείνων των πρώτων γλυκών καρπών της ανασυγκρότησης, που δίνουν εν πολλοίς και τον μπούσουλα για τα καθήκοντά μας στη σημερινή δύσκολη συγκυρία.