Η μνήμη είναι όπλο - Νίκος Μπελογιάννης

Η κε του μπλοκ έχει τη χαρά να δώσει βήμα σε μια νεαρή φοιτήτρια και να φιλοξενήσει ένα κείμενό της για τον Νίκο Μπελογιάννη. Μπορεί να μην έχει τόσα κοινά με το δικό μου στιλ γραφής ή πχ με τις μακροσκελείς ιστορικές εργασίες του Άναυδου, δίνει όμως κάποια βασικά στοιχεία που βοηθούν να τεθεί το κύριο ερώτημα: ποιες συνθήκες, ποιες εποχές και ποιοι πολιτικοί χώροι γεννάνε ήρωες σαν τον Μπελογιάννη. Καλή ανάγνωση

Εισαγωγικό σημείωμα: Ο Νίκος Μπελογιάννης δεν είναι απλώς ένα όνομα που αναγράφεται στα βιβλία της Ιστορίας — είναι ένα σύμβολο. Σύμβολο ιδεολογικής αφοσίωσης, αλύγιστης αξιοπρέπειας και βαθιάς πίστης σε ένα όραμα για μια πιο δίκαιη κοινωνία. Η ζωή και ο θάνατός του, μέσα στη δίνη των εμφύλιων παθών και των πολιτικών διώξεων της μετεμφυλιακής Ελλάδας, καθρεφτίζουν με δραματικό τρόπο την ιστορία ενός ολόκληρου έθνους σε κρίση. Ο «άνθρωπος με το γαρύφαλλο» έγινε παγκόσμιο σύμβολο αντίστασης απέναντι στην αυθαιρεσία και την καταστολή. Στο άρθρο που ακολουθεί, ανατρέχουμε στα γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή του, εξετάζουμε το ιδεολογικό του αποτύπωμα και αναζητούμε τις σιωπηλές παρακαταθήκες που άφησε πίσω του — όχι μόνο στην πολιτική, αλλά και στην ανθρώπινη συνείδηση. Γιατί, ποιοι είμαστε εμείς αν δε θυμόμαστε την ιστορία μας; Πώς μπορούμε να προχωράμε αφήνοντας κομμάτια μας πίσω; Πρέπει να θυμόμαστε, αλλιώς θα καταστραφούμε. Πρέπει να κρατάμε τη μνήμη ζωντανή. Αλλιώς δε θα είμαστε διαφορετικοί από εκείνους που φέρονται σκληρά. Δε θα είμαστε διαφορετικοί από εκείνους που επιτρέπουν στην καταπίεση να θριαμβεύει. Δε θα είμαστε διαφορετικοί από το εκπαιδευτικό σύστημα, που κρύβει ήρωες όπως Μπελογιάννης από τα παιδιά. Η μνήμη είναι όπλο. Η μνήμα είναι αυτή που είναι αληθινή δύναμη. Όσο θυμάσαι κάποιον, τόσο συνεχίζει να ζει. Οφείλουμε να το χρησιμοποιήσουμε με το σωστό τρόπο.

Η «υπόθεση Μπελογιάννη» ήταν από τις δικαστικές υποθέσεις στην Ελλάδα με την μεγαλύτερη απήχηση. Προς τιμήν του ονομάστηκαν δρόμοι στην Ανατολική Ευρώπη και έμεινε στο ΚΚΕ χαραγμένος ως ήρωας. Ομως ποια είναι η ιστορία του Νίκου Μπελογιάννη και γιατί ασχολούμαστε με εκείνον ως σήμερα; Ο Νίκος Μπελογιάννης γεννήθηκε το 1915 στην Αμαλιάδα. Από νεαρή ηλικία εντάχθηκε στο κομμουνιστικό κίνημα και συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ως στέλεχος του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο, ο Μπελογιάννης συνέχισε την πολιτική του δράση παρά τη σκληρή καταστολή των αριστερών.

Συνελήφθη το 1950 και κατηγορήθηκε για κατασκοπεία υπέρ του ΚΚΕ, που τότε ήταν εκτός νόμου. Η δίκη του ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1951 και συνοδεύτηκε από διεθνή κατακραυγή. Ήταν μια από τις πρώτες υποθέσεις που αναδείχθηκαν στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου ως παράδειγμα πολιτικής δίωξης. Η πιο χαρακτηριστική εικόνα της δίκης –και ίσως η πιο γνωστή στην ελληνική πολιτική ιστορία– είναι ο Μπελογιάννης με ένα γαρύφαλλο στο χέρι, ήρεμος και αξιοπρεπής, απέναντι στους στρατοδίκες του.

Παρά τις διεθνείς εκκλήσεις –ακόμη και από προσωπικότητες όπως ο Πάμπλο Πικάσο, ο Ζαν-Πολ Σαρτρ, ο Τσάρλι Τσάπλιν– ο Μπελογιάννης καταδικάστηκε σε θάνατο. Εκτελέστηκε τα ξημερώματα της 30ής Μαρτίου 1952, σε μια περίοδο που επίσημα η Ελλάδα δεν ήταν σε πόλεμο. Η εκτέλεση, που έγινε Κυριακή πρωί, παρά τις υποσχέσεις για αναστολή, θεωρήθηκε από πολλούς πολιτική δολοφονία.

Γιατί, όμως, συνεχίζουμε να μιλάμε για τον Νίκο Μπελογιάννη σήμερα;

Η απάντηση δεν βρίσκεται μόνο στην ιστορική σημασία του. Ο Μπελογιάννης έχει αναχθεί σε σύμβολο πολιτικής συνέπειας και ανιδιοτέλειας. Ενσαρκώνει την εικόνα του ανθρώπου που δεν υπέκυψε, που δεν ζήτησε έλεος, που υπερασπίστηκε τις ιδέες του μέχρι τέλους. Θεωρώ πως ο συγκεκριμένος άνθρωπος μπορεί να αποτελέσει πρότυπο για κάθε άτομο το οποίο περνάει δύσκολα και δεν υποκύπτει, ανεξάρτητα από το πόσο μικρή ή το πόσο μεγάλη θεωρείται η θλίψη του.

Άνθρωποι σαν τον Μπελογιάννη σπανίζουν. Το πρόσωπό του ενέπνευσε πίνακες, ποιήματα, τραγούδια, ενώ το όνομά του έγινε σύνθημα. Είναι ίσως ο μόνος Έλληνας πολιτικός κρατούμενος του 20ού αιώνα που απέκτησε τέτοια εμβληματική θέση στη συλλογική μνήμη.

Σήμερα, σε μια εποχή που η πολιτική απαξιώνεται εύκολα, η ιστορία του Μπελογιάννη μας θυμίζει ότι κάποτε υπήρξαν άνθρωποι που πίστεψαν τόσο βαθιά στις ιδέες τους ώστε να πληρώσουν με τη ζωή τους. Είτε κάποιος συμφωνεί είτε διαφωνεί με την ιδεολογία του, το παράδειγμά του αποτελεί αφορμή για διάλογο γύρω από την πολιτική ηθική, την ελευθερία έκφρασης και τα όρια της κρατικής εξουσίας.

Η μνήμη του Νίκου Μπελογιάννη δεν μένει ζωντανή απλώς ως κομμάτι της Ιστορίας. Είναι παρούσα σε κάθε συζήτηση για τη δημοκρατία, την αντίσταση και τη δύναμη της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Και γι' αυτό, δεν θα σταματήσουμε να ασχολούμαστε μαζί του.

Φωτεινή Τζουβελέκη