Συγκοινωνούντα δοχεία

Η αρχική σκέψη της κε του μπλοκ ήταν να κάνει μια τρικολόρ ανάρτηση, στα χρωματικά πλαίσια της γαλλικής σημαίας, με αφορμή τις χτεσινές εκλογές στη χώρα που (θα μπορούσε να αποκαλείται κι ως αυτή που) πρακτικά γέννησε τον κομμουνισμό. Αλλά η ζωή είναι αυτό που συμβαίνει γύρω μας, όσο εμείς φτιάχνουμε πλάνα και κεντρικό σχεδιασμό της παραγωγής. Συνεπώς περιορίζομαι σε μερικές πρόχειρες σημειώσεις για το φετινό γαλλικό Απρίλη, ο οποίος δεν είναι κινηματικός, αλλά εκλογικός. Παραλίγο να βγάλει όμως τον "κομμουνιστή" Μελανσόν στο δεύτερο γύρο και να κάνει κάποιους στην Ελλάδα να ονειρεύονται μια ροζ άνοιξη, ξεπλυμένη σαν τη συνέπεια του ΓΚΚ ή τα ρούχα της Μάνου και του Μηλιώκα.

Αντ' αυτού τελικά, έχουμε το δίπολο ενός Ποταμίσιου και μιας εκδοχής της "σοβαρής χρυσής αυγής" αλά γαλλικά, βγαλμένο κατευθείαν από τα όνειρα και τα τηλεοπτικά πάνελ του ΣΚΑΪ. Αλλά και από τους χειρότερους εφιάλτες του Λαϊκού Στρώματος, που αφού θέσει το υπαρξιακό ψευτοδίλημμα "εμείς με ποιον είμαστε;", συνεχίζει ακάθεκτος με το "ποιον στηρίζουμε στο β' γύρο" -πριν τον τρίτο που θα είναι ο τελικός. Σκοντάφτει όμως στο δίλημμα Ποτάμι-Χρυσή Αυγή, πατάει επανεκκίνηση και μπλοκάρει ξανά στο ίδιο σημείο, χωρίς να μπορεί να διαλέξει: ποτάμι ή χρυσή αυγή...; ποτάμι ή χρυσή αυγή;
(-Σπανακόρυζο, που θα έλεγε κι ο Βαϊμάκης στο ραδιοφωνικό Fight-Club).

Το πλέον αστείο στη φαιδρή πολιτική αντιπαράθεση που απασχολεί τον τόπο, αλλά είναι εκτός χρόνου και τόπου, και ψάχνει άλλους τόπους μακρινούς, όπως η Βενεζουέλα, για να βρει λόγους ύπαρξης και να συνεχίσει να αναπτύσσεται. είναι πως οι δύο πόλοι του ελληνικού δικομματισμού (Σύριζα-ΝΔ) πανηγυρίζουν αμφότεροι για το αποτέλεσμα των γαλλικών εκλογών, αν και κανείς από τους υποψήφιους που υποστήριζαν δεν πέρασε στον τελικό.

Ο Σύριζα πανηγυρίζει για το αυξημένο ποσοστό του Μελανσόν, καταπίνοντας αμάσητη τη σπόντα του τελευταίου για τον Αλέξη (εγώ δεν είμαι Τσίπρας, για να διαπραγματεύομαι 17 ώρες με αυτούς που με προσβάλλουν), για να στηρίξει το παραμύθι μιας Ευρώπης που αλλάζει. Με εκλογές. Παίζει λοιπόν το ρόλο της απομονωμένης εκλογικής πρωτοπορίας -κάτι σαν τους μπολσεβίκους το 17' ένα πράμα- που έσπασε πρώτος τον αδύναμο κρίκο της νεοφιλελεύθερης αλυσίδας, παίρνοντας στα χέρια του την κυβερνητική εξουσία, και περιμένει με αγωνία να εξαπλωθεί η εκλογική επανάσταση στην Ευρώπη, γιατί αλλιώς θα υποχρεωθεί σε αναδίπλωση κι επώδυνους συμβιβασμούς, όπως το Μπρεστ-Λιτόφσκ και το τρίτο-τέταρτο μνημόνιο (της πρωτοδεύτερης φοράς αριστερά).

Κάπου διάβασα μάλιστα πως ο Λένιν έλεγε για τον Τρότσκι ότι έπρεπε να πάει οπωσδήποτε, ακόμα και με τα σώβρακα, να υπογράψει την εκβιαστική συμφωνία με τους Γερμανούς, που απαιτούσαν να τηρηθεί το πρωτόκολλο και να φοράνε γραβάτες οι αντιπρόσωποι. Μία ακόμα νίκη του Σύριζα, που αφενός έσπασε το πρωτόκολλο κι έστειλε τον Τσίπρα χωρίς γραβάτα στη διαπραγμάτευση, αφετέρου κατάφερε να του πάρουν και τα σώβρακα.

Ποιος; Οι κακοί Γερμανοί -που κατά βάθος είναι φίλοι μας κι εταίροι. Έχουν όμως και εσωτερικούς συνεργάτες, δωσίλογους, γερμανοτσολιάδες, που στήνουν εμφύλιο -χωρίς όμως τα οξυμένα μέσα της Βενεζουέλας- για να ρίξουν την αριστερή κυβέρνηση. Και πανηγυρίζουν για τις εκλογικές ήττες των πιθανών συμμάχων του Σύριζα, και την... καταδίκη του λαϊκισμού. Ενώ άμα πεις πχ ακροαριστερό το Μελανσόν (ο ίδιος το ξέρει άραγε;) και παίζεις με τη θεωρία των δύο άκρων, είσαι άριστο υπόδειγμα υπεύθυνης, σοβαρής πολιτικής.

Και τα συγκοινωνούντα πολιτικά δοχεία συνεχίζουν να μπλέκουν τα υγρά, τους σωλήνες και γενικώς τα μπούτια τους.
Ο Μελανσόν καλλιεργεί έναν πατριωτικό λόγο με ευρωσκεπτικιστικό πασπάλισμα, φλερτάροντας με ιδέες της Λεπέν, για να της αφαιρέσει ζωτικό χώρο κι εκλογική πελατεία. Και το ακρο-ακροαριστερό ΝΑΚ (νέο αντικαπιταλιστικό κόμμα) αρνείται να καταδικάσει τους βομβαρδισμούς στη Συρία κατά του "δικτάτορα Άσαντ".
Οι αστοί τρομάξανε, λέμε, με τόσους ακρο-αριστερούς.

Οι ΑΝΕΛ του Καμμένου, μετά τον Τραμπ, φλερτάρουν πολιτικά με τη Λεπέν, αλλά συγκυβερνούν με τον Έλληνα Μελανσόν, και το κόμμα που στήριζε τον Ομπάμα -και τη Χίλαρι. Και τώρα σπεύδει να πει πως το βασικό είναι να καταψηφιστεί η Λεπέν στο δεύτερο γύρο, όπως έσπευσε να το κάνει κι ο γγ του Γαλλικού ΚΚ, δίνοντας ουσιαστικά το σύνθημα για στήριξη στο Μακρόν.

Οι θιασώτες της θεωρίας της εξάρτησης σκέφτονται πως ο Μελανσόν έχει δίκιο όταν λέει "εγώ δεν είμαι Τσίπρας να διαπραγματεύομαι με τους υβριστές μου", γιατί η Γαλλία είναι τελείως διαφορετικό μέγεθος από τον "ψωραλέο ελληνικό καπιταλισμό" κι ο λόγος της έχει άλλη βαρύτητα. Αν είναι έτσι όμως, γιατί να κατηγορούμε τον Τσίπρα για υποτέλεια, και να μη δεχτούμε ότι έφτασε μέχρι εκεί που μπορούσε και τον έπαιρνε;

Το ελληνικό αριστεροχώρι διδάσκεται από τις αυταπάτες του και τις επαναλαμβάνει κάθε φορά με ακόμα καλύτερο τρόπο. Η τουιτερική βάση κρατάει αποστάσεις ακόμα κι από το ΝΑΚ για τη θέση του στο Συριακό κι αρνείται κάθε οργανική σχέση με αυτό. Αλλά οι ηγεσίες συντάσσονται ανοιχτά με το Μελανσόν. Κι αν αυτό ήταν λίγο-πολύ αναμενόμενο για τους Λαφαζανικούς, και ίσως πίστευε κανείς πως αυτή θα ήταν μια βασική διαφοροποίησή τους (μετά από πολύ καιρό) από την Ανταρσυα, ήρθαν οι χτεσινές ήξεις-αφήξεις της.. ηγεσίας του Πριν -sic- που έπαθε ΛαΕ, να κρατήσει ανοιχτό το ερώτημα.

Ακολουθήστε τους παρακάτω συνδέσμους και βγάλτε μόνοι σας συμπεράσματα (μπόνους ένα κείμενο για τη βρετανική κυβέρνηση, που λέει Brexit και το εννοεί, χωρίς να το παίρνει πίσω).
Φιλίπ Πουτού: Στα κινήματα η ελπίδα για ανατροπή

Μελανσόν, αριστερή «σφήνα» σε ένα αντιδραστικό σκηνικό

Στην Αγγλία όταν λένε Brexit εννοούν Brexit! Κι όποιος αντέξει…
Η κριτική στο ΚΚΕ μετεξελίσσεται ευέλικτα σαν το φίδι με το δηλητήριο. Κι ενώ παλιά, που ο κατήφορος του ιστορικού ΓΚΚ το είχε φέρει στα όρια της κοινοβουλευτικής επιβίωσης, η βασική αιχμή της ήτανε για τη χρεοκοπία του κομμουνισμού, που καταρρέει παντού, "πού εφαρμόστηκαν και πέτυχαν αυτά που λέτε;" κτλ, τώρα που ο Μελανσόν έφτασε μια ανάσα πριν από το 20% και το δεύτερο γύρο, το ρεπερτόριο άλλαξε και εστιάζει στο σεχταρισμό του ΚΚΕ, που δε στηρίζει τα άλλα ΚΚ, και βασικά την κυβέρνηση της ΔΦΑ.

Κι έτσι επιστρέφουμε στο αρχικό, υπαρξιακό ερώτημα: εμείς με ποιον είμαστε; Γιατί η εργατική τάξη δεν είναι με τον εαυτό της, για να γίνει τάξη δι' εαυτήν (από καθ' εαυτήν που είναι τώρα); Πότε θα γίνει ο πόλος που στηρίζουμε (με τις οργανώσεις, τα διαμερίσματα και τις λίγες, σκόρπιες δυνάμεις του) πραγματικός πόλος για τη συσπείρωση κι ανασυγκρότηση των κομμουνιστών; Πότε θα σηκώσει κεφάλι το ταξικό κίνημα στην πατρίδα της κομμούνας (και του κομμουνισμού, όπως είπαμε πριν); Ως πότε κομμουνάροι θα ζούμε στα στενά (της Μάγχης και της καπιταλιστικής στενωπού, που μικραίνει το μπόι των ονείρων μας);

Τα λέει πολύ καλά κι ένας κομμουνάρος εδώ (αλιευμένο από το blog του Ζούκοφ).

Παρισινή Κομμούνα

Αν κάποιος θέλει να μιλήσει για την Κομμούνα, οφείλει να κινηθεί σε δύο άξονες, κατά τη γνώμη μου. Να αναδείξει τη σημασία της (όπως κάνουν διάφορα επετειακά αφιερώματα αυτές τις μέρες, με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιτυχία). Και να την τοποθετήσει στις πραγματικές της διαστάσεις.

Η ηρωική έφοδος των κομμουνάρων στον ουρανό δεν ήταν παρά η εκλογή ενός δημοτικού συμβουλίου κι όχι η επικράτηση μιας σοσιαλιστικής εξουσίας. Κι οι 70 μέρες της διάρκειάς της μας έδωσαν πολύτιμα διδάγματα, που αντικειμενικά όμως δεν μπορούν να μπουν πάνω από τη σοβιετική πείρα και τα 70 χρόνια σοσιαλιστικής οικοδόμησης -ακόμα κι αν κάποιος έχει αρνητική άποψη για αυτή την περίοδο ή το μεγαλύτερο μέρος της.

Κι όμως, αυτό το τελευταίο αποτελεί υπαρκτή τάση, πχ στην μπροσούρα της Έλλης Παππά για την Κομμούνα, και πλασάρεται εν είδει επιστροφής στην αμόλυντη ιδέα του πραγματικού σοσιαλισμού, που δε λερώθηκε από την προδοσία της ήττας (πέθανε νέα κι έγινε ηρωίδα) ή μάλλον της νίκης, της εξουσίας και του γραφειοκρατικού εκφυλισμού. Αλλά καταλήγει βασικά να επιστρέφει στον ουτοπικό, προμαρξικό σοσιαλισμό του 19ου αιώνα και να περνάει πάνω από την ιστορική πείρα που δε βολεύει τα συμπεράσματά της.

Υπάρχουν δύο βασικά διδάγματα της Κομμούνας, που καταγράφονται στα έργα των κλασικών και είναι αδύνατο να τα αγνοήσει κανείς, ακόμα κι αν "ποτέ του δε διάβασε Μαρξ". Το πρώτο αφορά τη χρήση επαναστατικής βίας από την εξουσία της Κομμούνας, που αν μπορούσε να κατηγορηθεί για κάτι είναι πως δε χρησιμοποίησε αρκετά αποφασιστικά τη δύναμή της κι όχι πως την καταχράστηκε. Για την ακρίβεια τήρησε το ευ αγωνίζεσθαι απέναντι στους αστούς των Βερσαλιών, που χρησιμοποίησαν κάθε αθέμιτο μέσο, ακόμα και το στρατό της Πρωσίας, για να επικρατήσουν και να διατηρήσουν την εξουσία τους.

Κάτι αντίστοιχο έλεγε με το δικό του τρόπο κι ο Άρης Βελουχιώτης, σημειώνοντας πως αν νικήσει ο ΕΛΑΣ, η ιστορία θα μας συγχωρούσε τα λάθη και τις όποιες βιαιοπραγίες χρειάζονταν για να έρθει η νίκη. Ενώ αν χάναμε, η ήττα θα γύριζε μπούμερανγκ κι ο λαός (πόσο μάλλον ο ταξικός εχθρός) δε θα μας συγχωρούσε τίποτα. Όπως κι έγινε βασικά.

Μπορείς λοιπόν, σφε αναγνώστη, να κρίνεις υπό αυτό το πρίσμα τις υστερικές φωνές -ή ακόμα και τις πιο νηφάλιες κριτικές- σχετικά με τη δικτατορία του προλεταριάτου και τη φρίκη που γεννάει ως όρος αλλά και ειδικά, κατά την άσκησή της από τους μπολσεβίκους, που τήρησαν σκληρή, αμείλικτη στάση απέναντι στους εχθρούς τους, για να υπερασπιστούν τον κόκκινο Οχτώβρη.

Δεύτερο βασικό δίδαγμα: δεν αρκεί η επικράτηση της επανάστασης στα μεγάλα αστικά κέντρα, αν δεν καταφέρει να σπάσει την απομόνωσή της, εξασφαλίζοντας την υποστήριξη και τη συμμετοχή του αγροτικού πληθυσμού της υπαίθρου. Κάτι που είχε σαφώς μεγαλύτερη αξία στη Γαλλία του 19ου αιώνα και την ημιφεουδαρχική Ρωσία του 17', αλλά διατηρεί ως συμπέρασμα την αξία του και στη σημερινή εποχή.

Αν όμως η Παρισινή Κομμούνα έμεινε περικυκλωμένη από τη μεσαιωνική καθυστέρηση κι ηττήθηκε, η Οχτωβριανή επανάσταση ακολούθησε ένα διαφορετικό δρόμο με πολλές καμπές, από τον πολεμικό κομμουνισμό στη ΝΕΠ κι από εκεί στην κολεχτιβοποίηση, που κι αυτή χωρίζεται σε διάφορες φάσεις, περιόδους και ποιοτικές διακυμάνσεις.

Ο κύκλος της επανάστασης δεν έκλεισε το 17'. Συμπληρώθηκε ουσιαστικά από μια επανάσταση μες στην επανάσταση, που έλαβε χώρα στην επαρχία, εναντίον της αστικής τάξης της υπαίθρου. Αν όμως αυτό το βήμα του νικηφόρου Οχτώβρη (που δεν έμεινε μετέωρο, σε αντίθεση με την περίπτωση της Κομμούνας) κι όλη η περίοδος της κολεχτιβοποίησης συγκεντρώνουν τόσο πυκνά και δηλητηριώδη πυρά, από δεδηλωμένους εχθρούς αλλά κι "εξ οικείων", αυτό μας δείχνει πολλά, αν μη τι άλλο για το πόσο σοβαρά παίρνουν τα διδάγματα της Κομμούνας οι αυτόκλητοι υπερασπιστές της.

Πού βασίζεται λοιπόν η σχετική επιχειρηματολογία; Στο απλό σκεπτικό πως δεν εφαρμόστηκαν ποτέ κάποιες γενικές βασικές αρχές για την κυκλική εναλλαγή στα υπεύθυνα κρατικά πόστα (το λεγόμενο rotation των προπονητών) και την αμοιβή των υπαλλήλων, που δεν πρέπει να ξεπερνάει το μέσο, βασικό μισθό, κτλ.

Αναρωτιέμαι όμως, αν έχουμε να κάνουμε με κάποια ανοιχτή προδοσία των γενικών αρχών που περιγράφει στον "εμφύλιο πόλεμο στη Γαλλία" ο Μαρξ ή ακόμα και των πιο ειδικών μέτρων που προέβλεπε ο Λένιν στο "Κράτος κι Επανάσταση", λίγες μέρες προτού ξεσπάσει αυτή η τελευταία. Ή με μια αναμέτρηση της πραγματικότητας και των συγκεκριμένων συνθηκών κάθε εποχής με αυτές τις αρχές και τα θεωρητικά σχήματα. Γιατί αν ισχύει το δεύτερο, εκτός απ' την πιθανή παραβίαση αρχών και νομοτελειών, δεν έχουμε να κάνουμε με κάποια προδοσία, αλλά με τη μέθοδο της δοκιμής τους στην πράξη, της επιβεβαίωσης-απόρριψης και του εμπλουτισμού τους, με βάση την εμπειρία και το υλικό που μας προσφέρει.
Αλλιώς ας είμαστε έτοιμοι να θεωρήσουμε ότι κι ο ίδιος ο Λένιν πρόδωσε αυτά που έγραφε στην μπροσούρα του, λίγες μέρες πριν τον Οχτώβρη. Πχ: θα γίνουν όλοι από λίγο γραφειοκράτες κι έτσι στο τέλος δε θα υπάρχει κανένας γραφειοκράτης.

Δε θέτω ρητορικά τα παραπάνω ερωτήματα και δεν προεξοφλώ τις απαντήσεις. Ο βασικός στόχος αυτής της διαδικασίας δεν είναι προφανώς η αναθεώρηση, αλλά ο εμπλουτισμός της θεωρίας, που δεν έρχεται να επιβάλει τις εμμονές της στην πραγματικότητα, αλλά απορρέει και διαμορφώνεται από αυτήν. Κι αυτό είναι το πιο δύσκολο και το πιο βασικό συνάμα ζητούμενο στην αποτίμηση της ιστορικής πείρας και την προσέγγιση των μεγάλων θεωρητικών έργων, που επιχείρησαν να δώσουν σε γενικές γραμμές κάποιες βασικές αρχές για την κοινωνία του μέλλοντος.

Εν κατακλείδι, αν η κριτική του προγράμματος της Γκότα, βασιζόταν κυρίως στην ιστορική πείρα της Κομμούνας, ένα αντίστοιχο εγχείρημα σήμερα δεν μπορεί παρά να προχωρήσει, παίρνοντας υπόψη τα 70 χρόνια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και την παρακαταθήκη που μας αφήνουν, σαν εικόνες από τα προσεχώς και το μέλλον της ανθρωπότητας, αλλά κι από τις δυσκολίες με τις οποίες θα έρθει αντιμέτωπο, για να νικήσει.

Στη μνήμη της Κομμούνας

Σε αυτό το κείμενο η κε του μπλοκ καταγράφει σκέψεις και κάποια γεγονότα σχετικά με την παρισινή κομμούνα, ενσωματώνοντας αρκετά στοιχεία από μια πρόσφατη σχετική διάλεξη του σοβιετικού κυριούλη στα πλαίσια του μαρξιστικού σεμιναρίου που διοργάνωνε στην παιδαγωγική σχολή. Η παρουσίασή τους γίνεται φυσικά από το δικό μου οπτικό πρίσμα και με τις δικές μου προεκτάσεις, οπότε οι όποιες τυχόν στρεβλώσεις κι αστοχίες κατά τη μεταφορά και περαιτέρω ανάπτυξή τους βαραίνουν αποκλειστικά εμένα.

Το πρώτο βασικό σημείο είναι η άμεση σύνδεση της κομμούνας, ως ιστορικό γεγονός, με την ίδρυση και τη σύντομη ιστορική διαδρομή της πρώτης διεθνούς. Μια πορεία δώδεκα χρόνων από το 1864 ως το 1876, που κορυφώθηκε κατά τις 72 μέρες της κομμούνας, ενώ η ήττα των κομμουνάρων σηματοδότησε την απαρχή του τέλους της, με τις συστηματικές διώξεις κατά των μελών της στην ευρώπη, την αναγκαστική μετακόμιση της έδρας της στις ηνωμένες πολιτείες και τη σταδιακή παρακμή που οδήγησε στη διάλυσή της.

Αξίζει να σταθούμε παρενθετικά στη σύνθεση της διεθνούς από εργατικές οργανώσεις –εξ ου και διεθνής των εργατών, όπως ήταν η πλήρης ονομασία της- και να δούμε την εξέλιξη στον χρόνο αυτού του σχήματος. Από την πρώτη χαλαρή διεθνή σύνδεση των εργατικών οργανώσεων ανά τον κόσμο, στη δεύτερη διεθνή των εργατικών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων και μετά την πολιτική της χρεοκοπία στην επαναστατική τομή της τρίτης κομμουνιστικής διεθνούς με τους 21 όρους για τη διαμόρφωση κομμάτων νέου τύπου –δε σημειώνω την περίπτωση της τέταρτης διεθνούς, γιατί από όποια σκοπιά και να το δει κανείς, δεν προσέφερε κάποια ιδιαίτερη θετική πείρα στο οργανωτικό κεκτημένο της κομιντέρν.

Ο μαρξ ήταν ο συγγραφέας της ιδρυτικής διακήρυξης και του καταστατικού της διεθνούς κι οι οπαδοί του υποστήριζαν τη μετεξέλιξή της σε ενιαία πολιτική οργάνωση, με ενιαίες προγραμματικές θέσεις και συμμετοχή στον κοινοβουλευτικό αγώνα, σε αντίθεση με τους υποστηρικτές του μπακούνιν που ήθελαν μια χαλαρή συνομοσπονδία με αυτονομία των εθνικών οργανώσεων και πρόβαλαν την απόλυτη αξία της αυθόρμητης εξεγερμένης δράσης. Η μεταξύ τους διαπάλη οξύνθηκε μετά από την ήττα της κομμούνας κι οδήγησε στη διάσπαση της διεθνούς –αν και δεν ήταν αυτός ο καθοριστικός παράγοντας για τη διάλυσή της.

Παράλληλα η διεθνής φιλοξενούσε στις τάξεις της κι άλλα ιδεολογικά ρεύματα (οπαδούς του όουεν, του προυντόν, του μπλανκί, κτλ), ενώ οι μαρξιστές δεν είχαν καν την ιδεολογική ηγεμονία στο εγχείρημα της κομμούνας, καθώς αποτελούσαν μια μικρή μειοψηφία στις τάξεις των γάλλων επαναστατών σε σχέση με τους μπλανκιστές και τους προυντονικούς. (Οι μεν πρώτοι προέταξαν ως κρίσιμη προϋπόθεση για την επανάσταση τη συνωμοτική δράση μιας μικρής οργανωμένης ομάδας αποφασισμένων επαναστατών –αργότερα κι οι μπολσεβίκοι θα κατηγορούνταν για ιδιότυπο μπλανκισμό, λόγω της δομής και της λειτουργίας του κόμματος νέου τύπου. Οι δε προυντονικοί ήταν αναρχικοί υπέρμαχοι μιας ομοσπονδίας μικρών κοινοτήτων κι ενός είδους εμπορευματικού αναρχισμού, όπως εύστοχα τον χαρακτήρισε ο σοβιετικούς κυριούλης).

Τα γεγονότα της κομμούνας (πράξη) ήταν ένα είδος δοκιμασίας για τις ιδέες (θεωρία) των διάφορων πολιτικών ρευμάτων. Μετά την ήττα στο γαλλοπρωσικό πόλεμο, η γαλλική αστική τάξη υπέγραψε μια προδοτική συμφωνία ειρήνης, το γενάρη του 1871, θέτοντας εμφατικά τον εαυτό της ενάντια στο γενικό αστικό συμφέρον και δείχνοντας κυνικά τον καθαρά ταξικό τρόπο σκέψης και λειτουργίας της. Σε αντίθεση με τον τακτικό στρατό η εθνοφρουρά (που στην επανάσταση του 1848 είχε πολεμήσει ενάντια στο εξεγερμένο προλεταριάτο) αρνήθηκε να παραδώσει τα πολυβόλα της και υπερασπίστηκε ένοπλα το δικαίωμά της να τα κρατήσει. Η αστική τάξη και το πολιτικό της προσωπικό αναγκάστηκαν να καταφύγουν στις βερσαλίες και το κενό εξουσίας καλύφτηκε από την επιτροπή της εθνοφρουράς. Στις 26 μάρτη έγιναν εκλογές για την ανάδειξη τοπικού συμβουλίου και στις 28 ανέλαβε επίσημα την εξουσία το νέο 81μελές όργανο –εκ των οποίων τα δύο τρίτα περίπου ήταν εργάτες κι υπάλληλοι.

Αυτή είναι συνοπτικά η ιστορία της ίδρυσης της κομμούνας. Ας δούμε κι έναν περιληπτικό απολογισμό δράσης. Η κομμούνα παρουσίασε πλούσιο πολιτικό και νομοθετικό έργο σε μια σειρά τομείς: στην εκπαίδευση, τη φορολογία, την πρόνοια και την εργασία. Μερίμνησε για το διαχωρισμό εκκλησίας κράτους, τις υποθήκες και τα οικιακά χρέη, τον ελάχιστο μισθό και τον καθορισμό του μέσου μισθού των κρατικών λειτουργών και των αξιωματούχων, για την ανεργία, την απαγόρευση της νυχτερινής εργασίας, την απαλλοτρίωση εγκαταλειμμένων εργοστασίων, τον εξοπλισμό του λαού, την κατάργηση του επαγγελματικού στρατού και της αστυνομίας, κ.ά.

Αυτά είναι μερικά από τα βασικά επαναστατικά μέτρα που πήρε η κομμούνα κι έθιγαν βασικά ζητήματα που παραμένουν ακόμα και σήμερα άλυτα στις περισσότερες ανεπτυγμένες αστικές δημοκρατίες. Όπως είπαν κι οι κλασικοί, η κομμούνα ήταν το οργανωμένο σε κυρίαρχη τάξη προλεταριάτο, ή αλλιώς η κρατική-πολιτική μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου.

Τι δεν έκανε όμως η κομμούνα; Ποιες ήταν οι βασικές παραλείψεις της;

Καταρχάς όπως έγραψε ο ένγκελς στην περίφημη αποστροφή ενός προλόγου του, αν μπορούμε να κατηγορήσουμε για κάτι την κομμούνα δεν είναι γιατί χρησιμοποίησε βία, αλλά γιατί δεν την χρησιμοποίησε όσο έπρεπε. Τήρησε τους κανόνες του ευ αγωνίζεσθαι απέναντι σε έναν αντίπαλο που δε δίστασε να ξεπουληθεί στους πρώσους (με τους οποίους βρισκόταν σε πόλεμο), προκειμένου να σώσει την εξουσία του. Κι ακολούθησε πιστά εκείνη την αντιφατική διαδρομή που περιέγραψε ο μαρξ για την επανάσταση που πέφτει, σηκώνεται και προχωρά, σκοντάφτει, ρίχνει τον αντίπαλό της και τον αφήνει, ίσα-ίσα για να σηκωθεί και να τον ξαναρίξει.

Η κομμούνα παρέλειψε πχ να εθνικοποιήσει την τράπεζα της γαλλίας, που χρηματοδότησε αδρά την εξουσία των βερσαλιών και της επέτρεψε να αναλάβει δυνάμεις και να αλλάξει τους εις βάρος της συσχετισμούς. Ακόμα πιο σοβαρή παράλειψη ήταν ότι ρύθμισε τα χρέη των μικροαστών, αλλά δεν έκανε καμία αντίστοιχη κίνηση για τους αγρότες της υπαίθρου, προκειμένου να στερεώσει την εργατο-αγροτική συμμαχία, όπως έκαναν στα χρόνια τους οι μπολσεβίκοι, ή τουλάχιστον να τους αποσπάσει από την επιρροή της αντίδρασης και να τους ουδετεροποιήσει. Έτσι η κομμούνα βρήκε ελάχιστα στηρίγματα στην επαρχία και καταπνίγηκε σχεδόν αβοήθητη από τις άλλες περιοχές της γαλλίας.

Ένα ακόμα μειονέκτημα ήταν η εξιδανίκευση της πολιτοφυλακής κι η απαξίωση του τακτικού στρατού, που στοίχισε πολύ ακριβά στις στρατιωτικές επιχειρήσεις που ακολούθησαν. Η άτακτη κι ανοργάνωτη (χωρίς διοίκηση κι επιμελητεία) αντεπίθεση της πολιτοφυλακής στις βερσαλίες αποκρούστηκε σχετικά εύκολα από τον ανασυνταγμένο (με τη συνδρομή των πρώσων) τακτικό στρατό, που πήρε την πρωτοβουλία των κινήσεων και παρά την ηρωική αντίσταση των κομμουνάρων και τις δραματικές οδομαχίες, κατάφερε να μπει στα τέλη του μάη στο παρίσι. Οι τελευταίες μάχες δόθηκαν γύρω από το νεκροταφείο του περ λασέζ, όπου βρίσκεται σήμερα το μνημείο της κομμούνας και στήνονται κάθε χρόνο διάφορα… happenings απ’ τη λέσχη φίλων κομμούνας, που λειτουργεί σαν καλοστημένη επιχείρηση, μετατρέποντας την επέτειο και τις εκδηλώσεις μνήμης σε ένα είδος εμποροπανήγυρης.

Παρόλα αυτά, το πιο σημαντικό αρνητικό στοιχείο στη δράση της κομμούνας ήταν ότι απέτυχε στο πλέον κρίσιμο ζήτημα κάθε επανάστασης: να αλλάξει το οικονομικό σύστημα και τις κυρίαρχες σχέσεις παραγωγής. Στην πραγματικότητα η κομμούνα, παρά τα πολλά και σημαντικά επαναστατικά μέτρα που πήρε, δεν έκανε σχεδόν τίποτα για την κατάργηση του μεγάλου κεφαλαίου και συνολικά των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. Κι αυτό δυστυχώς είναι δείγμα της ωριμότητας, όχι μόνο του εγχειρήματος της κομμούνας, αλλά και πολλών σύγχρονών μας, που μετά τη νίκη της αντεπανάστασης στην εσσδ, διέγραψαν μηδενιστικά την προσφορά της και αναζήτησαν το ανόθευτο σοσιαλιστικό ιδεώδες σε μια επιστροφή στις ρίζες, που δε λερώθηκαν με το στίγμα της ήττας. Μια αναζήτηση που κατέληξε στην ανακύκλωση ιδεών του ουτοπικού, προμαρξικού σοσιαλισμού και την εξιδανίκευση των 70 ημερών της κομμούνας ως πρότυπο, έναντι των 70 χρόνων οικοδόμησης στη σοβιετική ένωση –με την όποια θετική κι αρνητική πείρα.

Στον επίλογο συνηθίζεται να βγαίνουν μερικά συμπεράσματα, που ανακεφαλαιώνουν όσα προηγήθηκαν. Εδώ θα αποφύγουμε μια εκτενή αναφορά σε αυτά του μαρξ (για το προλεταριάτο που δε μπορεί να χρησιμοποιήσει για λογαριασμό του την έτοιμη κρατική μηχανή) και τον υφέρποντα βιολογισμό στη σκέψη του μπακούνιν (για την επανάσταση, που προκύπτει ενστικτωδώς, χωρίς σχέδιο και ιδεολογία) για να περάσουμε στα συμπεράσματα του λένιν.

Ο βλαδίμηρος αναλύοντας στα 40χρονα της κομμούνας τα βασικά της διδάγματα λέει ότι για να νικήσει η κοινωνική επανάσταση πρέπει να συντρέχουν δύο τουλάχιστον όροι: υψηλή ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και κατάλληλη προετοιμασία του προλεταριάτου. Αλλά το 1871 δεν υπήρχε κανείς από αυτούς τους όρους.

Εδώ προκύπτει εύλογα το ερώτημα: υπήρχε υψηλή ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων στη ρωσία του 17; Ασφαλώς όχι (αν και αυτό είναι κάπως σχετικό κι εξαρτάται από το τι έχουμε ως μέτρο σύγκρισης: τις άλλες δυνάμεις της εποχής, ή τη γαλλία του 1871); Σε κάθε περίπτωση όμως υπήρχε μια ισχυρή εργατική τάξη, συγκεντρωμένη στα μεγάλα αστικά κέντρα και διαπαιδαγωγημένη σε σκληρούς ταξικούς αγώνες, που διαμόρφωσαν μια πολύπειρη κι ατσαλωμένη πολιτική πρωτοπορία. Κι αυτό ακριβώς είναι το τρίτο καθοριστικό στοιχείο που έλειπε για τη νίκη της παρισινής κομμούνας.

Στη μνήμη της κομμούνας

Θέλετε να δείτε τι είναι οι διαδικασίες για βάλιουμ; Πηγαίνετε σε ένα συντονιστικό συνελεύσεων ή σχημάτων εαακ. Ή και της ανταρσύα ακόμα, αλλά όχι συντονιστικό, γιατί δεν έχει εκλεγεί ακόμα κι έτσι κάθε συνιστώσα-οργάνωση έχει με κοοπτάτσια από έναν δικό της. Πάτε στις τοπικές συνελεύσεις, όπου ξεσπαθώνουν όλοι ελεύθερα και γίνεται ο κακός χαμός, γίνεται πανικός, εδώ δε θα περάσει ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός.
Δεν είναι ότι αυτοί έχουν την αποκλειστικότητα σε τέτοιου είδους διαδικασίες. Αυτά συμβαίνουν κι αλλού. Αλλά οι δικές τους είναι ανοιχτές για το κοινό, ενώ οι υπόλοιπες είναι πριβέ και θέλουν ειδική πρόσκληση.

Θέλετε να δείτε τι είναι η εργατική δημοκρατία; Δεν υπάρχει ούτε σε μικρογραφία, σε μετωπικά σχήματα κι οργανώσεις. Θέλετε να δείτε τι είναι κομματική γραφειοκρατία; Τι να πρωτοδεί κανείς σε αυτή την περίπτωση. Θέλετε να δείτε τι είναι η λαϊκή εξουσία; Είναι ζήτημα. Ούτε εγώ έχω καταλάβει πλήρως. Ίδωμεν. Θέλετε να δείτε τι είναι ντεμέκ εξέγερση; Κάντε μια βόλτα από το κέντρο της πόλης σας κι αγανακτήστε.
Αλλά αν θέλετε να δείτε τι είναι δικτατορία του προλεταριάτου, κοιτάξτε την παρισινή κομμούνα.

Κι αν θέλετε να καταλάβετε τι είναι τα διαλεκτικά ζιγκ-ζαγκ κι οι αντιφάσεις μιας επανάστασης, ενός ζωντανού κινήματος που κινείται κι αναπτύσσεται, δείτε πάλι την παρισινή κομμούνα. Και το κλασικό κομμάτι από τον πρόλογο του ένγκελς για την επανάσταση που σκοντάφτει, πέφτει και ξανασηκώνεται, ρίχνει κάτω τον αντίπαλό της και τον αφήνει να σηκωθεί για να τον ξαναρίξει. Περίπου όπως έκανε η ρώσικη επανάσταση. Με τη διαφορά ότι το τέλος της δικής της ιστορίας –και της ιστορίας γενικώς- δεν ήταν αίσιο. Δεν είχε χάπι εντ. Έπεσε, ή μάλλον την έριξαν, δηλαδή την κατέρρευσαν, ή τέλος πάντων ανατράπηκε, πάνω που είχε ορθοποδήσει και πατούσε γερά στα πόδια της.

Αλλά αν υπάρχει κάτι για το οποίο μπορούμε να κριτικάρουμε την κομμούνα, είναι ότι δεν πήρε την εξουσία που είχε στα χέρια της, για να την χρησιμοποιήσει βίαια κι αποφασιστικά εναντίον των αντιπάλων της. Δεν άγγιξε την ιδιωτική ιδιοκτησία, δεν απαλλοτρίωσε την κεντρική τράπεζα, κι άφησε τους αστούς να καταφύγουν στις βερσαλλίες, κάτι σαν εξορία πολυτελείας, για να ξαναφτιάξουν το στρατό τους και να ανασυγκροτηθούν. Έπαιξε κάτι σαν φερ πλέι τη στιγμή που οι βερσαγέζοι ξεπουλούσαν στους πρώσους την εθνική κυριαρχία της χώρας για να διαφυλάξουν την ταξική τους. Στην ταξική πάλη δεν υπάρχει ευ αγωνίζεσθαι. Κι αν υπάρχει, τότε σπανίως αναγνωρίζεται κι επιβραβεύεται. Όπως έλεγε κι ο άρης βελουχιώτης για τα λάθη και τις ακρότητες του αντάρτικου, αν κερδίσουμε όλα αυτά θα ξεχαστούν. Αλλά αν χάσουμε δε θα μας τα συχωρέσει κανείς.

Στον αντίποδα, αν υπάρχει κάτι για το οποίο κατηγορούν συχνά τη σοβιετία, σε εντελώς αντίθετο πνεύμα απ’ ό,τι στον πρόλογο του ένγκελς, είναι ότι χρησιμοποίησε υπέρμετρη βία, καταχράστηκε τη δύναμή της, για να εξολοθρεύσει τους αντιπάλους της. Κι όταν τελείωσε με αυτούς, στράφηκε στο εσωτερικό κι άρχισε τις εκκαθαρίσεις των διαφωνούντων. Αλλά ο ταξικός εχθρός κρύπτεσθαι φιλεί πίσω από τη μάσκα της ορθοδοξίας. Εισχώρησε στο κόμμα με την προβιά του κομμουνιστή και το χτύπησε από μέσα. Οι εκκαθαρίσεις έκαψαν τα ξερά μαζί με πολλά χλωρά. Σκότωσαν σαν αντιβίωση τα υγιή κύτταρα μαζί με τον ιό και στο τέλος δεν είχε μείνει κανένα αντίσωμα για να προβάλλει αντίσταση στη λαίλαπα της περεστρόικα.

Ο άρης βελουχιώτης είχε δίκιο. Πολλοί σφοι σκέφτονται απαξιωτικά για τη σοβιετία, κυρίως γιατί δε μπορούν να της συγχωρέσουν ότι έχασε και πρόδωσε τις ελπίδες τους. Κι η απελπισία τους τούς οδηγεί να υιοθετούν ενίοτε τα ερμηνευτικά σχήματα των αστών για τη σοβιετία. Οι οποίοι με την σειρά τους δε μπορούσαν εξ αρχής να της συγχωρήσουν ότι τους νίκησε.

Το βασικό πλεονέκτημα της κομμούνας ήταν ότι έχασε όσο ήταν νέα, πριν προλάβει να φθαρεί και να χαλάσει την υστεροφημία της. Κι αυτό την καθαγιάζει και μετατρέπει αυτομάτως σχεδόν σε πλεονεκτήματα όλα τα βασικά της χαρακτηριστικά, ακόμα κι αυτά που την οδήγησαν στην ήττα.

Η κομμούνα έχει «ηθικό πλεονέκτημα» γιατί ήταν πολυσυλλεκτική, σε αντίθεση με τον σοβιετικό μονοκομματισμό, για τον οποίο πολύ λίγοι θυμούνται ότι επιβλήθηκε εκ των πραγμάτων κι όχι από θέση αρχής. Είναι σε πλεονεκτική θέση γιατί δεν εξαπλώθηκε και δεν έμπλεξε με την αγροτιά και την αντιδραστική ύπαιθρο, που έμεινε στο σύνολό της φιλομοναρχική. Ενώ οι μπολσεβίκοι υποχρεώθηκαν εξ αρχής σε επώδυνους προγραμματικούς συμβιβασμούς για να πάρουν με το μέρος τους την αγροτιά, και τους βρήκαν μπροστά τους τα αμέσως επόμενα χρόνια, κατά την περίοδο της νεπ και της κολεκτιβοποίησης.

Η κομμούνα έχει "υπεροχή" σε τελική ανάλυση γιατί η πρωτοπορία της ήταν κατά βάση αναρχική, προυντονικοί και μπλανκιστές, ενώ οι μαρξιστές ήταν μια μικρή μειοψηφία, οργανωμένη στο κόμμα των δικαίων, που είχαν δίκιο βουνό, αλλά πού να το βρουν.
Ελάχιστοι σημειώνουν την επισήμανση του λένιν –από το κείμενό του στη μνήμη της κομμούνας- ότι η κομμούνα έχασε γιατί δεν είχε στρατηγική και πολιτική καθοδήγηση, αυτό ακριβώς δηλ που είχε ο οκτώβρης με τους μπολσεβίκους.

Οι αναρχικές δοξασίες, ο συνωμοτισμός του μπλανκί, ο φεντεραλισμός του προυντόν, δεν ακύρωσαν στο παραμικρό τον ηρωισμό της κομμούνας, αλλά περιόρισαν τον ορίζοντα και τις προοπτικές της. Οι μπολσεβίκοι αντιθέτως δεν παρέκαμψαν το κομβικό ζήτημα του κράτους. Το πήραν στα χέρια τους, τσακίζοντας το αστικό, και τάχθηκαν υπέρ του συγκεντρωτισμού –σε αντίθεση με την ιδέα της ομοσπονδίας.

Αυτή η λογική έρχεται στις τελικές της συνέπειες στο έργο της έλλης παππά για την κομμούνα, την οποία θεωρεί επανάσταση που ανήκει στον δυτικό κόσμο και τον 21ο αιώνα, σε αντίθεση με τις επαναστάσεις στην ανατολική ευρώπη, που τις συνδέει ακόμα και με τον μυστικισμό και το συνωμοτικό πνεύμα του νετσάγεφ! Το γνωστό μοτίβο για τη ρωσία που δεν έγινε ποτέ κομμουνιστική, αλλά αντιθέτως εκρώσισε και μόλυνε τον κομμουνισμό, για να επιβληθεί ως παγκόσμια ορθοδοξία σε όλα τα κκ.

Πρόκειται στην ουσία για την τάση να αναζητάμε στο παρελθόν ένα ιδανικό για να μπορέσουμε να στηριχτούμε πάνω του και να ατενίσουμε τους ορίζοντες του μέλλοντος με αισιοδοξία. Κι αφού αυτό που ζήσαμε στην χώρα των σοβιέτ χρεοκόπησε, γυρνάμε ακόμα πιο πίσω, ψάχνουμε πιο βαθιά στο παρελθόν, για να βρούμε την χαμένη επαναστατική αθωότητά μας.

Μια γενική τάση ενός κομματιού της αριστεράς που θέλει να ξεφορτωθεί τα συντρίμμια της πτώσης, να αποτινάξει από πάνω της τις ευθύνες και τις σιδερένιες νομοτέλειες που κατέρρευσαν, πετώντας το μωρό μαζί τα απόνερα. Επιστρέφει ολοταχώς στον 19ο αιώνα, την κομμούνα, τον ουτοπικό σοσιαλισμό, τα ζητήματα που έλυσε η πρώτη διεθνής. Σε τελική ανάλυση στην αναρχία, που επίσης σε τελευταία ανάλυση δεν υπερβαίνει τον αστικό ορίζοντα, όπως δεν τον υπερέβαινε ο φεντεραλισμός του προυντόν, με την κεντρική τράπεζα (αυτή που ουδέποτε απαλλοτρίωσαν οι ηρωικοί κομμουνάροι).

Η πραγματική εμβέλεια της κομμούνας ήταν ότι για πρώτη φορά η εργατική τάξη φάνηκε με αυτόνομο ρόλο στο ιστορικό προσκήνιο, σε αντίθεση με το προλεταριάτο των επαναστάσεων του 1848, των οποίων ήταν κινητήρια δύναμη, αλλά κάτω από τη σημαία και τα αιτήματα της ανερχόμενης τότε αστικής τάξης ενάντια στον παλιό κόσμο που πέθαινε. Εγκαινίασε μια εποχή που κορυφώθηκε τον 20ό αιώνα, τον αιώνα των επαναστάσεων, με προεξάρχουσα την οκτωβριανή. Κι απ’ αυτή την άποψη η εξέταση της κομμούνας είναι άρρηκτα δεμένη με την τύχη των ιδεών που έφερε στο προσκήνιο κατά των εικοστό αιώνα. Σε επόμενο επεισόδιο θα δούμε πώς ακριβώς έκανε αυτή τη σύνδεση ο σοβιετικός κυριούλης σε μια εκδήλωση στο στέκι του ναρ στη θεολογική.

Αλλά πριν απ’ αυτό ένας σύντομος επίλογος με τα εξής δύο σημεία.
Τη στάση του μαρξ απέναντι στην κομμούνα, την οποία θεωρούσε πρόωρο ξέσπασμα, χωρίς πολλές ελπίδες επιτυχίας –εξ ου κι έφοδος στον ουρανό- αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε να ταχθεί με θαυμασμό υπέρ της, μετά το ξέσπασμα των κομμουνάρων και να τη στηρίξει ολόψυχα.
Και δεύτερο την ιδεολογική ενίσχυση κι επικράτηση του μαρξισμού έναντι των άλλων ιδεολογικών ρευμάτων της εποχής, πάνω στην πείρα και τα διδάγματα της ήττας της κομμούνας (εξάλλου κι από τις ήττες μπορεί κανείς να κερδίσει πράγματα).
Αμφότερα προς μίμηση και παραδειγματισμό.

Ένας λευκός λιγότερο

Ο έρωτας είναι ανίκητος στη μάχη. Πάνω απ' όλα όμως ένα πολύ καλό άλλοθι για παντός είδους κωλυσιεργίες και γραφειοκρατικά αντανακλαστικά.
Τα οποία τα κουβαλάμε σαν τον ίσκιο μας κι είναι παρόντα για άλλη μια φορά. Αλλά σε αυτό το σημείωμα θα σας μιλήσω για έναν άλλο μου έρωτα.
Ό,τι αγαπάω εγώ πεθαίνει...

Ίσως κάποιοι περίμεναν πιο δυνατό θέμα μετά από τόσο καιρό.
Αλλά αν δε διαβάσετε εδώ μια καλτ προσέγγιση του θέματος, πού αλλού θα τη βρίσκατε; Τέτοια είδωλα και τέτοιες δεκαετίες δεν πρέπει να τα χαρίζουμε στους αστούς.

Γράφω το κείμενο με καθυστέρηση νιώθοντας εαυτόν κομμάτι εκείνης της αριστεράς που ο φιλόσοφος χατζησωκράτης ονομάζει παλαιοημερολογίτικη. Eίμαι απολίθωμα, τι να κάνουμε;

Όλο αυτό το διάστημα οι σημαίες του μπλοκ με το σφυροδρέπανο κυμάτιζαν μεσίστιες. Όταν σε λίγα χρόνια καταλάβω επιτέλους τι διάολο είναι αυτή η ετε, θα το κάνω και στην πράξη να φαίνεται.

Με το πέρας του πένθους η κε του μπλοκ ανοίγει το διάλογο για την πτώση και διάλυση του τραγουδιστή της ποπ μάικλ τζάκσον, τον χαρακτήρα της (κατάρρευση ή ανατροπή) και τα αίτια που οδήγησαν σε αυτή.

Ποτέ δεν φανταζόμουν ότι οι παιδικές μνήμες είναι τόσο ισχυρές που θα μπορούσαν να με κάνουν να νιώσω θλίψη. Νιώθεις να αφήνεις μαζί τους κι ένα κομμάτι του εαυτού σου.
Λες να λυπηθώ όταν πεθάνει κι ο γκόρμπι;

Καλύτερα όμως που πέθανε τώρα, πριν εκφυλιστεί τελείως. Ίσως να έπρεπε να πεθάνει και λίγο νωρίτερα για να προστατέψει το μύθο του. Όπως ο λένον, ο έλβις, ο γκεβάρα κι η κομμούνα του παρισίου.

Το ίδιο πιστεύουν πολλοί για τη σοβιετία.
Γιατί έτσι αμφότεροι γνώρισαν το θάνατο δύο φορές. Μια ουσιαστική και μια τυπική επιβεβαίωση του προαναγγελθέντος θανάτου.
Ο πραγματικός θάνατος ήρθε όταν απαρνήθηκαν και πρόδωσαν τη φύση τους. Ο τζάκσον τη μαύρη φύση του δέρματός του κι η σοβιετία το σοσιαλιστικό χαρακτήρα της κοινωνίας που οικοδομούσε.

Αν και στη δική μας περίπτωση ήτανε κόλπο γκρόσο.
Ο γκόρμπι διέλυσε τη σοβιετία, αλλά υπογράφοντας το φιρμάνι αναφώνησε πάνω απ' το πτώμα της: μια καπιτάλα [σ.σ: χώρα] λιγότερη.

Όπως και να 'χει ο νεκρός δεδικαίωται. Και κατά βάθος ποτέ δεν θα υπάρξει άλλος σαν κι αυτόν.
Κάθε μετά θάνατον εξιδανίκεση είναι σημάδι της αγάπης μας για έναν μακαρίτη που μέσα μας είναι αθάνατος.
Ζει, ζει, η σοβιετία ζει, με κούβα και κομμούνα μας οδηγεί.

Πολλοί ζηλιάρηδες κολλάνε εκ των υστέρων σε κάτι πράγματα μικρά για να σπιλώσουν την υστεροφημία ενός μεγάλου έρωτα.
Λένε πχ ότι ο μάικλ τζάκσον ήταν μάρτυρας του ιεχωβά.
Ε και; Μακάρι κι οι υπόλοιποι ιεχωβάδες να τραγουδούσαν και να χόρευαν σαν αυτόν αντί να μοιράζουν το ξύπνα.
Αν το έκαναν μπορεί να πήγαινα μαζί τους. Αν και γενικώς έχω μάθει από φοιτητής να συμπαθώ μόνο τους ορθόδοξους.

Τον τζάκσον και τη σοβιετία δεν τους αγαπάμε τόσο για αυτό που ήταν (γραφειοκρατία, παιδεραστία κι άλλοι παρόμοιοι μύθοι που συσκοτίζουν την ουσία) όσο για αυτό που δεν ήταν. Λευκοί και καπιταλιστές. Στην αρχή τουλάχιστον.

Τους αγαπάμε επίσης για αυτό που συμβόλιζαν κι ενσάρκωναν.
Ο τζάκσον όλη την καλτ μαγεία της δεκαετίας του ογδόντα.
Κι η σοβιετία αυτό που ο χαρίλαος έλεγε 'κονίσματα. Τα σφυροδρέπανα, τους κλασικούς, τον κομμουνισμό.

Ο μάικλ τζάκσον εξέφρασε απόλυτα το πνεύμα των 80'ς, όπως ο κόκκινος οκτώβρης σφράγισε το σύντομο εικοστό αιώνα των επαναστάσεων.
Αλλά μετά από αυτή τη δεκαετία απέτυχε να κάνει κάτι καλό κι ήταν σαν ψάρι έξω απ' τα νερά του. Ό,τι ακριβώς θεωρούν τον μαρξισμό εκτός 19ου αιώνα πολλοί επικριτές του.

Η καπιταλιστική λαίλαπα του 90 δεν έριξε μόνο το τείχος και τη σοβιετία. Οι ανατροπές ήταν γενικές κι επηρέασαν και το εποικοδόμημα.
Μαζί με το τέλος της ιστορίας, ήρθε σαν ρέκβιεμ ο τελευταίος καλός δίσκος του τζάκσον κι η αρχή του τέλους για τον παπακωνσταντίνου, που είχε δώσει δείγματα γραφής ήδη από το 87 στα χαιρετίσματα με το αντεπαναστατικό άσμα καταρρέω (αντί του πολιτικά ορθόδοξου ανατρέπομαι).
Να ζεις για να ακούς το βασίλη σήμερα είναι σα να μπερδεύεις τη σοβιετία με τη σημερινή ρωσία του πούτιν. Και δεν είναι λίγοι αυτοί που το παθαίνουν.
Σοβιετία ζούμε για να σε ξαναδούμε.

Δεν είναι μια απλή χρονική σύμπτωση αυτή η παρακμή.
Χωρίς το αντίπαλο δέος, ο καπιταλισμός δε νιώθει πίεση κι έχει λιγότερη έμπνευση. Μουσική, κινηματογραφική, καλλιτεχνική εν γένει. Ακόμα και πολιτική.
Η βασική διαφορά στο σοσιαλισμό είναι ότι όσο λιγοστεύει η πίεση αυξάνεται ανάλογα η έμπνευση.

Η σύγχρονη νέα τάξη πραγμάτων θεωρεί τον τζάκσον και τη σοβιετία ανεπίκαιρους και τους νοσταλγούς τους ρετρό απολιθώματα εκτός χρόνου και πραγματικότητας.
Αυτοί όμως ενσάρκωσαν το πνεύμα της εποχής τους κι έγιναν διαχρονικοί, για πάντα επίκαιροι. Ήταν η ίδια η εποχή τους και για αυτό ακριβώς πέρα από αυτή.
Ενώ αυτό που ζούμε σήμερα είναι εφήμερο -σαν τη νίκη της αντεπανάστασης- πιο ανεπίκαιρο κι από ρετρό.
Ποτέ άλλοτε το παρόν δεν ήταν τόσο ανεπίκαιρο. Αυτό είναι το βαθύτερο δράμα της εποχής μας.

Το παρόν υπάρχει, αλλά με χεγκελιανούς όρους είναι μη πραγματικό.
Ο υπαρκτός έχει πάψει να υπάρχει εδώ και χρόνια, αλλά από διαλεκτικής άποψης είναι πραγματικός κι επίκαιρος όσο ποτέ.
Είναι να μη σε πιάνουν μετά τα υπαρξιακά σου;

Υπάρχει μια βαθύτερη, σχεδόν οργανική σύνδεση του τζάκσον με τη σοβιετία.
Ο τζάκσον έβγαζε ένα δίσκο ανά πέντε χρόνια για να πιάσει τη νόρμα του πλάνου και τα έκανε όλα μόνος του: την εκτέλεση, τη σύνθεση των τραγουδιών, τους στίχους, τον χορό, τις χορογραφίες.
Ο κεντρικός σχεδιασμός στα καλύτερά του.

O χρόνος της σοβιετίας κυλούσε αργά κι ανέμελα σαν τον χρόνο των 80'ς.
Κι η παθολογική αγάπη για το σύντροφο με το μουστάκι έδειχνε τη ροπή των ανώριμων συνειδήσεων στην προσωπολατρία. Ό,τι ακριβώς ισχύει για τους θαυμαστές του μάικλ τζάκσον.
Ο άνθρωπος χρειάζεται το μύθο στη ζωή του. Όταν τον κατεβάζει από τον ουρανό στα επίγεια δεν τον γκρεμίζει, αλλά κάνει ένα πρώτο βήμα για να τον καταλάβει και να τον απομυθοποιήσει.

Κάποιοι πιστεύουν ότι η σύγκριση αυτή είναι ιερόσυλη, γιατί οι καλλιτέχνες δεν είναι δημόσιοι υπάλληλοι.
Έτσι νομίζουν.
Οι καλλιτέχνες δε μπορεί παρά να πληρώνονται από το κράτος. Γιατί αλλιώς η τέχνη τους καταντάει περιφερόμενη πόρνη που την πουλάνε στους δρόμους για να ζήσουν.
Καμιά τέχνη δεν πρέπει να πουλιέται σαν κονσέρβα. Κι όταν λέμε τέχνη εννοούμε κάθε είδους εργασία, όπως το εννοούσαν κι οι αρχαίοι. Μάθε τέχνη κι άστηνε...

Εξάλλου η σοβιετία ήταν αυτό ακριβώς. Η τέχνη του δημιοσιουπαλληλείν. Η διαλεκτική άρση του ψευτοδιλήμματος.
Γραφειοκράτες σαν τον σουσλόφ κι άλλοι συγγραφείς πολιτικών άρλεκιν ήταν πραγματικοί καλλιτέχνες στο είδος τους.

Αφού πέθανε ο τζάκσον κι ήταν να ανοίξει η διαθήκη του (όπου προειδοποιούσε το κόμμα για το σύντροφο με το μουστάκι) πολλοί απόρησαν πώς ένας τέτοιος σταρ κατέληξε να είναι καταχρεωμένος.
Στα δικά μου τα αυτιά ήταν σα να ρωτούσαν πώς μια τέτοια υπερδύναμη κατέρρευσε διαλυμένη και καταχρεωμένη.
Στο τέλος της ζωής της μάζεψε τις δυνάμεις της για να κάνει μια τελευταία περιοδεία που την ονόμασε περεστρόικα. Αλλά κάπου στη μέση έμεινε από λάστιχο κι όλοι άρχισαν να ψάχνουν τον σαμποτέρ που τη σκότωσε.

Το πόρισμα της νεκροψίας μπορεί να έδειξε ανακοπή καρδιάς, αλλά η βαθύτερη αιτία είναι το 20ό συνέδριο.
Με την εγχείριση αλλαγής χρώματος (από τον πράκτορα χριουτσόφ που ήταν πίσω απ' την υπόθεση των γιατρών) μίκρυνε ο σοσιαλισμός και το μόριο του ποπ τραγουδιστή κι οδηγηθήκαμε σταδιακά στο μοιραίο.

Μια πιο λογοτεχνική εξήγηση είναι ότι ο τζάκσον κι η σοβιετία έπεσαν θύματα της ίδιας τους της ουτοπίας να υπερβούν την ανθρώπινη φύση. Κι άφησαν πίσω το μύθο τους να μας στοιχειώνει.
Ζωή σε λόγου μας σύντροφοι...

Τα διδάγματα του Οκτώβρη

Η εύλογη απορία όποιου ακούει για πρώτη φορά τα γεγονότα της διάλυσης της σοβιετίας το 91, είναι γιατί δεν κατέβηκε ο κόσμος στους δρόμους να υπερασπίσει το καθεστώς.
Το πώς την εννοεί την ερώτηση ο καθένας, έχει να κάνει με την πολιτική του ένταξη και τον τρόπο σκέψης του για την εσσδ. Ανάλογη με αυτό είναι κι η απάντηση που θα δώσει.

Κάποιοι το παίρνουν αυτό ως απόδειξη πως δεν υπήρξε κανένας σοσιαλισμός στη σοβιετική ένωση.
Αν υπήρχε, ο κόσμος θα είχε κατέβει στους δρόμους να τον υπερασπίσει. Ενώ στην πράξη οι μάζες τήρησαν απέναντι στην παλινόρθωση αυτό που ο λένιν έλεγε ευμενή ουδετερότητα.

Με βάση αυτό το σκεπτικό, αν κάνουμε λόγο για σοσιαλισμό στην εσσδ τον δυσφημούμε ως έννοια. Και παίζουμε -άθελα ή μη- το παιχνίδι όσων λένε ότι ο σοσιαλισμός δοκιμάστηκε και απέτυχε.
Σκεπτικό που το ασπάζονται πολλοί μες στην αριστερά. Ανάμεσά τους δυστυχώς κι ένα κομμάτι κομμουνιστικής αναφοράς -που είναι κι αυτό που μας ενδιαφέρει.

Απ' την άλλη, όσοι ορίσαμε στη ζωή μας να φυλάμε σοβιετίες -βάζω και τον εαυτό μου μέσα- έμπλεοι αμηχανίας ψάχνουμε τον εφιάλτη που μας πρόδωσε. Αλλά τον εφιάλτη που ζούμε απ' το 91 δεν φτάνει η προδοσία να τον εξηγήσει.

Γιατί δε θέριεψε ο γίγαντας τώρα λαός; Τι έκανε ο νέος τύπος ανθρώπου που ζούσε στη σοβιετία; Που έπαιρνε την τύχη του στα χέρια του, έστιβε την πέτρα κι έδενε το ατσάλι;
Όσοι είχαν ταξιδέψει εκεί μετά το 80, είχαν προλάβει ήδη να διαψεύσουν το πρότυπο που φτιάχναμε νοερά για αυτούς τους λαούς. Για τους υπόλοιπους η διάψευση ήρθε πιο οδυνηρή, το 91 με τη διάλυση.

Δεν υπάρχει όμως μόνο αυτή η πλευρά. Ούτε για τους σοβιετικούς, ούτε για τη στάση τους απέναντι στην παλινόρθωση.
Το πρώτο το ξέρουν καλά όσοι γνωρίζουν σοβιετικούς ταβάριτσι. Ή ακόμα κι έλληνες που έχουν ζήσει αρκετά χρόνια εκεί (όπως ο σοβιετικός κυριούλης που έπαιξε άτυπο ρόλο εισηγητή-διερμηνέα στην προβολή του ντοκιμαντέρ για τον οκτώβρη του 93 στην ιατρική. Αλλά και κομιστή του ντι-βι-ντι επίσης, καθώς το οπτικό ντοκουμέντο που είδαμε ήταν δικό του).
Το δεύτερο το μάθαμε το σάββατο, κατά τη διάρκεια της προβολής.

Όποιος είχε στερεότυπα και λειψή γνώση των γεγονότων στη ρωσία έφυγε με καινούριες γνώσεις και κλονισμένα στερεότυπα.
Πολύς κόσμος πχ αγνοεί ότι το μάρτη του 91 έγινε δημοψήφισμα για τη διατήρηση της εσσδ, όπου παρά την αποχή των βαλτικών χωρών, το 76% επί του συνόλου του πληθυσμού τάχθηκε υπέρ της ιστορικής της συνέχειας.
Ήδη όμως ο δρόμος ήταν χωρίς επιστροφή. Το δημοψήφισμα αγνοήθηκε προκλητικά και αποσιωπάται ακόμα και σήμερα.

Το 1993 ήταν χρονιά σκληρών συγκρούσεων. Ο οκτώβρης ήταν απλώς το αποκορύφωμα μιας σειράς γεγονότων που είχαν ξεκινήσει από τις 23 φλεβάρη -ημέρα του κόκκινου στρατού- και κλιμακώθηκαν με την πορεία της πρωτομαγιάς.
Ο κόσμος δεν κατέβηκε να υπερασπίσει απλώς τα αστικοποιημένα σοβιέτ ως κοινοβουλευτικό θεσμό. Είχε καταλάβει τι ήταν αυτό που έχανε και ποιο ήταν το διακύβευμα.
Κατέβηκε στο δρόμο με κόκκινες σημαίες και τα λάβαρα της θρυλικής CCCP με το αστροσφυροδρέπανο.
Το αν θα έπαιρνε την εξουσία, αν θα μπορούσε να την κρατήσει και τι θα κατάφερνε είναι ένα ζήτημα. Το τι ακριβώς ήθελε όμως είναι σαφές, δεν επιδέχεται αμφισβήτησης.

Οι μοσχοβίτες που πήραν μέρος στις συγκρούσεις του οκτώβρη ανέρχονταν σε εκατοντάδες χιλιάδες. Το μόνο που είχε να αντιπαρατάξει απέναντί τους ο γέλτσιν -πέρα από κάτι γραφικές και μάλλον άμαζες συγκεντρώσεις υποστηρικτών του- ήταν ωμή και άμεση βία.
Ο τραγικός επίλογος γράφτηκε με το βομβαρδισμό του κτιρίου του ανώτατου σοβιέτ και την κατάργηση του θεσμού των σοβιέτ.

Τα γεγονότα αναιρούν σε μεγάλο βαθμό τον αρκετά διαδεδομένο μύθο περί αναίμακτης καπιταλιστικής παλινόρθωσης χωρίς αντίσταση. Χωρίς να αναιρούν φυσικά βασικούς προβληματισμούς για το πώς φτάσαμε ως εκεί και για το ρόλο των δυνάμεων που τη δρομολόγησαν. Ή σχετικά με το γιατί η αντίσταση αυτή δεν προβλήθηκε έγκαιρα και δε στάθηκε ικανή να αλλάξει τον ρου της ιστορίας.
Αυτό ήταν και το κυριότερο δίδαγμα από το ντοκιμαντέρ για τα γεγονότα του οκτώβρη. Αλλά όχι το μόνο.

Προσωπικά με προβλημάτισε αρκετά η έννοια της μετάβασης από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό.
Όταν την πρωτοδιάβασα την είχα πάρει περίπου στο ψιλό. Κυρίως επειδή τη βρήκα σε βιβλίο του σάββα μιχαήλ, που λίγα χρόνια πριν έβλεπε στην περεστρόικα την αντι-γραφειοκρατική επανάσταση που έβαζε ως σύνθημα ο τρότσκι (!).
Τις γνώσεις του πάνω στο μαρξισμό τις εκτίμησα. Το πολιτικό του κριτήριο όχι.

Σε κάθε περίπτωση η έννοια της μετάβασης στο σοσιαλισμό έχει νόημα με την έννοια ότι δεν πραγματοποιείται αυτόματα, παρά μόνο μετά από σκληρή ταξική πάλη και με την ανάδειξη του συνειδητού παράγοντα στην παραγωγή και στις κοινωνικές σχέσεις (πχ κεντρικός σχεδιασμός).
Στην αντίστροφη μετάβαση όμως τέτοια στοιχεία δεν υπήρξαν. Τουλάχιστον όχι στην παλινόρθωση στις χώρες του ανατολικού μπλοκ (όπου υπήρξε ταξική πάλη, αλλά η παλινόρθωση πραγματοποιήθηκε βασικά από τα πάνω).
Ο καπιταλισμός δεν οικοδομείται, ούτε χρειάζεται ως κυρίαρχο το στοιχείο του συνειδητού για να υφίσταται. Πηγάζει "αυθόρμητα", καθημερινά από τις κοινωνικές σχέσεις και τη μικρή ιδιοκτησία, όπως ανέλυε ο λένιν.
Δεν είναι απαραίτητο να υφίσταται σε καθαρή κλασική μορφή. Μπορεί κάλλιστα να αναπτυχθεί παρασιτικά και κομπραδόρικα σε συνθήκες αποσύνθεσης και αναρχίας. Όπως ακριβώς αναπτύχθηκε στη ρωσία δηλ.

Ειπωμένη ωστόσο από τον σοβιετικό κυριούλη η ίδια έννοια απέκτησε άλλο κύρος και με προβλημάτισε.
Μεταξύ άλλων συγκράτησα το στατιστικό ότι η αγροτική παραγωγή της ρωσίας στηρίζεται ακόμη και σήμερα κατά το ήμισυ στην συνεταιριστική παραγωγή.
Η κολεκτιβοποίηση ζει και σπέρνει εφιάλτες
(σε μπουχαρινικούς, κουλάκους και εργάτες...).

Μεγάλο ζήτημα προς διερεύνηση παραμένει ο ρόλος των σοβιέτ, πάνω στον οποίο μου δημιουργήθηκαν μια σειρά προβληματισμοί.
Ο γέλτσιν κατάργησε τα σοβιέτ επειδή τον εμπόδιζαν ή επειδή δεν τα ήλεγχε; Με άλλα λόγια ήταν ένα κατάλοιπο του σοσιαλιστικού εποικοδομήματος που έπρεπε πάση θυσία να αντικατασταθεί, ή μπορούσαν να μετεξελιχθούν ομαλά σε αστικό κοινοβουλευτικό θεσμό;
Είναι πανάκεια τα σοβιέτ και τα εργατικά συμβούλια; Έχει νόημα η σοβιετική δημοκρατία χωρίς το κόμμα στην εξουσία;
Σοβιέτ χωρίς μπολσεβίκους, όπως απαιτούσαν οι εξεγερμένοι στην κροστάνδη, ή μπολσεβίκοι χωρίς σοβιέτ, όπως τα ζήσαμε επί στάλιν;

Το κόμμα πιστεύει πως το θέμα αυτό χρήζει περαιτέρω διερεύνησης, μελέτης των ντοκουμέντων του ΚΚΣΕ και της σχετικής βιβλιογραφίας που είναι ελλιπής (!). Ελάχιστο χρέος όλων όσων στηρίζουμε το κόμμα, είναι να του προτείνουμε όσα βιβλία γνωρίζουμε. Ξεκινώντας από αυτό του σοβιετικού κυριούλη για το φαινόμενο της γραφειοκρατίας στην εσσδ.

Μέχρι να συμβεί αυτό, παραμένω πιστός στην -δικής μου επινόησης- ορθόδοξη θέση ότι ο ενεργός ρόλος των σοβιέτ ατόνησε στα πλαίσια της απονέκρωσης του σοσιαλιστικού κράτους και της σοβιετικής δημοκρατίας κατ' επέκταση.
Κι ελπίζω να μην την πάρετε τοις μετρητοίς όπως την προηγούμενη φορά που την έγραψα.

Αντί επιλόγου κάποια στοιχεία για συνδέσεις και συνειρμούς με το σήμερα.

-Το κκρο(ύκου) στην τελική σύγκρουση του οκτώβρη δε συμμετείχε.
Αντιθέτως επέλεξε να συμμετάσχει στις επόμενες εκλογές για το νέο κοινοβούλιο του γέλτσιν. Όπου βγήκε μεν πρώτο κόμμα, αλλά με τη συμμετοχή του νομιμοποίησε τη διάδοχη κατάσταση. Και με την πάροδο των χρόνων έμεινε μόνο να διαμαρτύρεται για τις εκλογικές νοθείες και την παραχάραξη ποσοστών.
Τώρα είναι αργά...

-Αν το λάθος της κομμούνας ήταν ότι δίστασε να πάρει αποφασιστικά στα χέρια της την εξουσία και να ασκήσει βία, το λάθος των εξεγερμένων μοσχοβιτών το 93 ήταν μάλλον το αντίθετο.
Η πρωτοπορία έκρινε λανθασμένα ότι υπήρχε επαναστατική κατάσταση και βιάστηκε να δώσει το τελικό χτύπημα στο καθεστώς οπλίζοντας τον κόσμο. Μετέφερε έτσι την υπόθεση από το πολιτικό πεδίο όπου ο γέλτσιν υστερούσε σαφώς, στο στρατιωτικό όπου η υπεροχή του μέθυσου και των υποστηρικτών του ήταν συντριπτική.
Η ένοπλη βία είναι απαραίτητο να στηρίζεται από αντίστοιχη πολιτική δύναμη. Αλλιώς είναι καταδικασμένη να αποτύχει.
Η ανυπομονησία σε τέτοιες περιπτώσεις είναι ο χειρότερος σύμβουλος. Ανεξαρτήτως προθέσεων.

-σ.σ.: κάθε αναγνώστης ευθύνεται αποκλειστικά για τα συμπεράσματα και τους συνειρμούς στους οποίους οδηγείται.